Ғ. Сәләм Бала поэмаһы

Салауат 7ала3ы 7ала округы

«14-се урта д0й0м белем бире1 м2кт2бе» ММУ

«…Был Ватанда мине8 баламды8

Б0й0к кил2с2ге 3а7лана.»

(;. С2л2мде8 тыуыуына 100 йыл тулыу ай7анлы ша4ир6ы8 тормош юлы 32м «Бала» поэма3ыны8 идея-тематик й0км2тке3ен 10 класта 0йр2не1)

Эшл2не: Исм24илева Б1л2к

С2ми4улла 7ы6ы,

1-се категориялы баш7орт теле

32м 262би2те у7ытыусы3ы.

Салауат, 2011й.

«…Был Ватанда мине8 баламды8

Б0й0к кил2с2ге 3а7лана.»

(;. С2л2мде8 тыуыуына 100 йыл тулыу ай7анлы «Бала» поэма3ыны8 идея-тематик й0км2тке3е)

Ма7сат. ;. С2л2мде8 тормош юлын 0йр2не1 аша «Бала» поэма3ыны8 й0км2тке3ен 16л2штере1.

Бурыстар. 1) ;. С2л2мде8 тормош юлын 0йр2не1, «Бала» поэма3ыны8 идея-тематик й0км2тке3ен 16л2штере1; 2) У7ыусылар6ы8 тема буйынса 30йл21 телм2рен, фекерл21 7е123ен 19тере1; 3) 16е8 7ыл4ан эшт2ре82 яуаплылы7 той4о3о, 2хла7 т2рби23е бире1.

Йы3азландырыу. Мультимедиа проекторы, интерактив та7та, китаптар к1рг26м23е.

Д2рес барышы.

I Инеш.

- №аумы3ы4ы6! №2р ирт2бе6, 32р д2ресебе6 ошо я4ымлы 31662н башлана. К0н 3айын 3е66е8 32р береге66е тиерлек ирт2н д2реск2 2с23е, ата3ы й2ки 0л2с23е «Х2йерле юл, балам», -тип буласа7 к0нг2 ы84ай й1н2леш биреп о6атып 7ала. Ата -2с2й62реге66е8 «балам» тип 0нд2ше1е 3е6г2 я7шы к2йеф б1л2к ит2. Ата-2с2й 0с0н 3е6 - бала. Кем 3у8» 3е6 атай, 2с2й62реге6 0с0н? кем 3у8? Яуапты к1ренекле ша4ирыбы6

Р. ;арипоты8 ши4ырынан белербе6.

Проектор аша интерактив та7та4а я6ыл4ан юлдар6ы у7ыу:

1-се слайд Балдан татлы бала 2с2г2,

Г0лд2н на6лы бала 2с2г2;

Ауы6 3ыу7айы ла бал ик2н-

Й0р2к ярып сы77ан бала ик2н.

Р.;арипов. №16лек.

Татлы - т2мле

Тасуири у7ыу к1некм2л2ре

Ма7сат

Тим2к, кеше 0с0н бала кем ул? (Яуаптар6ы ты8лау).

- Б0г0н д2рест2 бала тура3ында поэма я64ан ;2лимов С2л2мде8 тормош юлы, «Бала» поэма3ыны8 идея-тематик й0км2тке3е мен2н танышырбы6; матур, татыу 4аил2 7ороу6а баланы8 роле тура3ында 30йл2шербе6.

(Д2фт2рг2 числоны, теманы я6ыу.)

II. ;. С2л2мде8 тормош юлы.

;. С2л2мде8 тормош юлын, ижадын, д1рт й1н2лешт2 0йр2н2с2кбе6: тормош ба97ыстары, белем ба97ыстары, ял7ынлы ижад 41мере, 72л2мд2шт2рене8 316е.

2-се слай Тормош ба97ыстары ?2л2мд2шт2р 316е

º 1939й.)ф0

ºК. «хм2тй2нов «Метеор!»

º 1938й. Ленинград, СССР-6ы8 ФА, аспирант.

º 1930-1937йй. )ф0л2 у7ый, 3у8ынан эшл2й

º Х. К2рим «Ду9ымды8 1леме»

º 1928-1930 йй. у7ытыусы була

º 1924й. №ары м2кт2бе

º Б.Бикбай «Ахыры 1кенеск2 …»

º 1911й. Т2геш ауылы

;2лимов С2л2м

(1911-1939йй.)

º «Баш7ортостан» ши4ыры, º Халы77а к1бер2к хе6м2т к1р32те1

1931й.

º «Республика ирт23е» ши4ыры, º Заманды8 я8ы кеше3е образы

1932й.

º «)с йыр» поэма3ы,1935й. º Тотош илд2ге 6ур

16г2решт2р

º «Шо87ар» поэма3ы, 1935й. º Я8ы тормош тыуыуы

º «;1мер» поэма3ы,1938 й.

º «Бала» поэма3ы,1939 й.

Ял7ынлы ижад 41мере Ижадыны8 темалары

С2л2м ;2лим улы ;2лимов 1911 йылды8 18 4инуарында х26ерге Сил2бе 0лк23е ?онша7 районыны8 Т2геш ауылында тыу4ан. Заманыны8 7ыры9 елд2ре С2л2мд2р 4аил23ен д2 урап 1тм2й:1921 йылда ата3ы 1лг2с, ике ту4аны мен2н 2с23е 7улында т2рби2л2н2. 1924 йылда №ары ауылында беренсе ба97ыс м2кт2пте тамамла4ас, т2162 Ар4аяшта, унан Губернский тиг2н рус ауылында (Ар4аяш м2кт2бе шунда к1с2) у7ый.

!9мер С2л2мде8 ижад7а 32л2те м2кт2п йылдарында у7 белен2. Стена г2зитенд2 уны8 м272л2, ши4ыр6ары йыш ба9ыла, 16е м2кт2пте8 262би журнал редакторы була.

3-с0 слайд

№ары ауылында4ы беренсе ба97ыс м2кт2п

1928 йылда, м2кт2пте тамамлау мен2н, ул 16е л2 балалар4а белем бире1 эшен2 тотона: т2162 ?онша7 районыны8 Ибра3им, унан Ар4аяш районыны8 ;2лек2й ауылдарында у7ытыусы булып эшл2й. Был осор6а ;.С2л2м матбу4ат мен2н ду9лаша, м272л2л2р я6а.

1930 йылдан ша4ир тормошон )ф0 мен2н б2йл2й, «Баш7ортостан» г2зите редакция3ында эшл2й, 1930-1937 йылдар6а Баш7орт педагогия институтыны8 тел 32м 262би2т факультетында у7ый. Уны тамамла4ас, М. ;афури исеменд2ге Баш7ортостан тел 32м 262би2т 4илми-тикшерене1 институныны8 4илми хе6м2тк2ре итеп эшк2 7алдыра. Ата3ыны8 7усты3ы - С2лим а4а3ы 30йл2г2н 2ки2ттр6е ишетеп 19к2н, ипт2ш малай6арына шулар6ы ф2стереп, 16ен2н 09т2п 30йл2рг2 ярат7ан С2л2мде халы7 ижады 16ен2 тарта: ул институтты8 фольклор б1легенд2 эш башлай.

1938 йылды8 к060нд2 ;. С2л2м СССР Ф2нд2р Академия3ыны8 Ленинград филиалы аспирантура3ына у7ыр4а еб2рел2. Шул йылдар6а 16ене8 данлы7лы 292ре - «Бала» поэма3ын я6а. Унда бер йыл у7ып 0лг0р2, 1939 йылды8 июнь айында башлан4ан грипп ауырыуы менингит7а 21ерел2. Ошо 7аты ауырыу6ан ул 19 июнд2 вафат була.

?2л2мд2шт2р 316е. Тормошто 060л0п 30йг2н, яр3ып, янып й2ш2г2н ша4ир6ы8 ял7ынлы й0р2ге тибе162н бик ирт2 ту7таны.Б. Бикбай ;. С2л2м 1леме ай7анлы я64ан «Ахыры 1кенеск2 бул4андыр» ши4ырында т2р2н 7ай4ы3ын белдер6е:

4-се слайд

№ин я6ма93ы8 инде,

?айтма93ы8 да,

К1пме к0т32м д2 к16 талдырып.

Ауыр 7ай4ым, утлы 7ур4аш ке1ек,

Ти83е6 а6ап мен2н яндырыр.

- Б. Бикбай т2р2н 7ай4ы3ын нинд2й 31662р мен2н белдер2? (Ауыр 7ай4ым, утлы 7ур4аш ке1ек).

К. «хм2тй2нов ;.С2л2м тура3ында т1б2нд2гес2 я66ы: «Метеор!»

;. С2л2мг2 арнал4ан м272л2 32м и9т2лект2р6е8 бары3ында ла тип 2йтерлек ошо 3166е осратыр4а тура кил2. !6 есемене8 3у84ы атомына тиклем тир2-й1нг2 я7тылы7 итеп с2се1г2 бирг2н метеор мен2н С2л2мде8 ирт2 060лг2н ял7ынлы ижад 41мере ара3ында, ысынлап та, 6ур о7шашлы7 бар. Ша4ир 16ене8 б0т2 й0р2к йылы3ын 32м б0т2 к0с0н хал7ыбы64а, м262ни2тебе6г2 хе6м2т ите1г2 бир6е.

;. С2л2мде8 характерыны8 т0п 3ы6аттарыны8 бере3е - тормош7а 216ем м0н2с2б2т, 16е8де8 к0с08д0, к2р2к бул3а, б0т2 41мере8де Тыу4ан илг2, халы7 б2хете 0с0н к0р2шк2 ба4ышлау6а к1рен2.

III. «Бала» поэма3ы 09т0нд2 эш.

Жанр, тема, проблема.

№е6 ;.С2л2мде8 «Бала» поэма3ын у7ып сы7ты4ы6. Поэма ним2 ул? (Ши4ыр форма3ындая6ыл4ан 6ур к1л2мле 262би 292р).

Сюжет, конфликт.

-«92р нинд2й ва7и4а мен2н башлана? (Й2шт2р6е8 м0х2бб2т той4оларыны8 сафлы4ын, матурлы4ын данлау6ан, С2й6елде8 у7ып б0т01е, берг2 й2ш2й башлау6ары)

-«92р62 ва7и4алар 7ай6а бара? ()ф0л2)

- Х2л-ва7и4алар6ы8 артабан4ы 19еше нисек башлана?(С2й6ел мен2н «ршитте8 осрашыуы, 30йл2ше162ре)

Образдар.

-«92р62 т0п герой6ар кемд2р?

С2й6ел: у7ыу йортонда- т060л0шь техникумында у7ыуын тамамлай, дипломлы белгес.

З2йн2п: табиплы77а у7ый, 3у84ы курста.

«ршит: Элек техникумда С2й6ел мен2н берг2 у7ы4андар, техникумда4ы у7ыуын ташлап 7ай3ылыр я77а сы4ып китеп ю7 бул4ан була. №аман да к1662ре ете6, ы9пай кейен2.

Н2зир2: бала3ын я84ы6 т2рби2л21се, хе6м2те ма7тау4а лайы7 ябай у7ытыусы.

- Ва7и4алар6ы8 19еше 7ай6ан башлана? («ршитте8 С2й6елг2 0йл2не1, 4аил2 7ороу, ха7ында4ы уй-тел2кт2рен2 7аршы т0ш0п, 4аил2г2 баланы8 к2р2км2г2нлеге тура3ында ф2лс2ф23е С2й6елг2 т2ь9ир итм2й 7алмай.)

-Т0й0нл2не16е 7ай6а к1р2бе6? (С2й6ел ш2хси тормоштан, баланан баш тартыр4а 7арар ит2, З2йн2пте л2 к1ндер2.)

- Нинд2й ма7сат мен2н С2й6ел был а6ым4а бара? (Илг2 фай6алы кешел2р к2р2к, семья, бала мен2н тормош 3а6лы4ына батып й2ш216е8 ни 7ы6ы4а бар, тиг2н «ршитте8 ял4ан тормошто к1ре1ен2 эй2р2.)

«92р6е8 кульминация3ын 7ай6а к1р2бе6?

(?ала ба7са3ында Н2зир2 мен2н осрашыу С2й6ел мен2н З2йн2пк2 «ршитте8 ысын й060н асыр4а яр6ам ит2. Бала3ын я84ы6 т2рби2л2г2н Н2зир2 «ршит 31662рене8 ха7 булмауын к1р32т2.) С2й6ел мен2н З2йн2п 16 хаталарын а8лай.

-С2й6ел бала3ы6лы7 4азабына т162 алмай, та4ы ла нинд2й т1б2нлекк2 барып ет2? (З2йн2пте8 16ен2н баш тарта)

-Сиселеш 7ай6а? (С2й6ел хата3ын а8лап, З2йн2пте М2ск21г2 о6айлы дауаланыу4а еб2р2, ауыр операциялар 1тк2р2, курорттар4а й0р0й).

Эпилог бармы? («92р62 айырып к1р32телм232 л2, бар).

- С2й6ел мен2н З2йн2п ни3ай2т б2хетк2 иреш2л2рме, ю7мы?

( Ни3ай2т, ма7саттарына иреш2л2р, С2й6ес мен2н З2йн2п 2ршитлекте е8еп, 4аил2 7оралар, З2йн2п ул таба.)

Тема, проблема.

«92р6е8 я8ылы4ы ним2л2? Поэмала заманды8 2хла7и-этик проблемалары к1р32тел2. Был уты6ынсы йылдар 262би2те 0с0н я8ы к1ренеш. Поэмала ш2хес 32м й2м4и2т, замана 32м герой6ы8 ш2хси тормошо ке1ек полемик м2сь2л2л2р к1т2рел2.

4. «Бала» поэма3ыны8 232ми2те тура3ында 28г2м2.

1. 2008 ;аил2 йылы тура3ында 28г2м2.

- Б0г0нг0 к0н к16леген2н 7ара4анда, поэма 3е662 7ы6ы73ыныу уяттымы?

Ни 0с0н?

;. С2л2м бе6 й2ш2г2н д21ер62 л2 3аман к0н162к, актуаль проблеманы к1т2реп сы77ан. « б2лки, поэманы8 б0г0нг0 к0нд2 я8ынан актуаллеген к1р2бе66ер, с0нки б0г0нг0 й2шт2р6е8 к1п 0л0ш0 р2сми р21ешт2 4аил2 7ороу4а 7аршылар. Р2сми р21ешт2 4аил2 7орма4ас, етди м0н2с2б2тт2рт ю7тыр, Ата-2с23ене8 дауамы булып тор4ан бала тыумай6ыр. Был етди м2сь2л2л2р хатта д21л2т ким2ленд2 к0йл21г2 мохтаж булдылар. 2008 йыл Баш7ортостаныбы66а ;аил2 йылы тип и4лан ителде.

5-се слайд

;аил2 7имм2тт2рен 3а7лап 7алыу6а, я8ынан терге6е162 был я7шы эт2ргес булды.

Р2с2й ким2ленд2 2007 йылдан 4аил2л2р62 икенсе, 0с0нс0 32м кил23е балалар тап7ан 0с0н 4аил2г2 матди яр6ам ойошторолдо.

- №е6, у7ыусылар, х26ер ю4ары синыф у7ыусылары, буласа7 атай6ар, 2с2й62р. Шул я7тан 7ара4анда поэма та4ы ла нинд2й я4ы мен2н актуаль?

- Буласа7 2с2й62р - й2ш 7ы66ар 0с0н абортты8 х21ефле булыуы проблема3ын к1р32т2.

- Й2шт2рг2 т2рби2 бире1 ма7сатын 7уя.

2. «М272лде тамамла» ярышы

У7ыусылар «Буласа7 атай6ар» 32м «Буласа7 2с2й62р» исемле ике команда4а б1ленеп м272лд2р6е8 ярты3ын табыу6а ярышалар.

6-сы слайд

• Бала- … (б24ер ите)

• Балалы кеше - … (и8 бай кеше)

• Бала … (балдан татлы)

• Бала бар йортта …(сер ятмай)

• Бала б2л2к2й62 - …к0с, 6урай4ас, - … к0с (бел2кк2, й0р2кк2)

• Бала к18еле - … (а7 7а4ы6)

• Бала са7 - … (баллы са7)

• Бала тый3а8, …(баштан тый)

• Бала3ы6 41мер - … (31нг2н к1мер)

• Балалы 0й - …, бала3ы6 0й - … (ба6ар, ма6ар)

- Афарин ярышта «Буласа7 атай6ар (2с2й62р е8де)».

V.Йом4а7лау

- Д2ресебе6 а6а4ына ла я7ынлашты. Д2рест2н ал4ан т2ь9ораттары4ы6 нинд2й?

- Баланы8 4аил2л2ге, кешелек й2м4и2тенд2ге урыны - т0п урында. Буш7а 4ына халы7 м272лен2н алып ша4ир «Бала балдан татлы» тип 2йтм2й. ;. С2л2мде8 16ене8 метеор6ай тормошона 7арап, 1кенесле уй6ар килм2неме? « б2лки, ул 16ене8 7ы97а, 2мм2 са4ыу тормошон к16аллап был поэманы я64андыр, кем бел2…

VI. )йг2 эш.

«Бала бауыр ите», «Бала балдан татлы» м272лд2ре мен2н б2л2к2й инша я6ып килерг2.

?улланыл4ан 262би2т

1. «Баш7ортостан у7ытыусы», №1,2011 йыл,8-12 битт2р.

2. Баш7орт 262би2те тарихы. 3 том. )ф0, Баш7ортостан китап н2шри2те,1991.

3. Тикеев Д. С., ;афаров Б. Б., Х0сн0тдинова Ф. «. Баш7орт теле 32м 262би2те: Рус м2кт2пт2рене8 10-сы класында у7ыусы баш7орт балалары 0с0н д2реслек. - )ф0: Китап, 2007.