Нутукъ инкишафы дерси. «Инсан къыяфетининъ тарифи» (урок развития речи)

4 9 сыныф ана тили дерси

Мевзу: Нутукъ инкишафы дерси. « Инсан къыяфетининъ тарифи»

Макъсат:

Инсаннынъ тышкъы къыяфетини тасвирлемеге бильмек; бедиий эдебиятта сымаларны догъру тарифлемек; агъзавий ве язма нуткъларны инкишаф этмек; анна тили дерслерине меракъларыны осьтюрмек;

Корьгезме: ресимлер, даркъатма материал, портретлер, эсерлерден парчалар)

Дерс кетишаты

1.Тешкелий момент

Танышув даиреси.( Талебелер даире шекилинде отуралар ве эр бири турып озь акъкъында икяе этелер.(бою,къияфети,сачынынъ ве козьлерининъ ренки ве иляхре)

Оджа: (къаидени текрарламакъ)

« Мий уджюми» усулы иле

1.Тариф деп неге айтамыз?

( Тариф - нутукънынъ бир чешити. Тарифнинъ эсасыны бир де бир эшья, адисенинъ аляметлерини тарифлемек, ифаделемек тешкиль эте.)

2.Инсанны тарифлемек ичюн неге дикъкъат этмек керекмиз?

3.Не вакъыт инсаннынъ тышкъы къыяфетини тарифлемек керек ола?

Оджа: Бу акъта биз терендже бугуньки дерсимизде янъы мевзумыздан биле- джекмиз. Къягъытта тышкъы къыяфетнинъ чизгилери язылгъан.

1.Инсаннынъ бою ( узун,алчакъ, орта)

2. Бет сымасы( къашы,козьлери,буруны,агъызы, бетининъ шекили)

3.Табиат чизгилери( мераметли, адалетли, лафазан,юваш…)

Талебелер дефтерлерине санны, мевзуны тахтадан язалар.

Эсерден парча окъула.

«…Мен энди, пармакъ эсабы иле, он дерт яшына кирем.Койде экенде, уп-узун фидандай осе эдим. Бир- эки йыл арасында этлендим, мучелерим къабарды… Къыз чагъына кирдим десем оладжакъ. Агъызым,бурунным яшлыкъта тюзгюн эди. Этлеген сонъ даа ярашты.Къумрал сачлар къоюрды,о къадар осьти, башыма сыгъмай.Кузьгюге бакъып-бакъып, озюми бегенем.Найленен мен приютнынъ энъ балабан къызларындан сайыламыз. О да мен яшта,тек бираз нечар озю де сарышын тарта.Бетинде сепкиллиси де бар. Лякин аялама къою дегиль сийрек-серпек. Сачлары да сарышын,менимкидай гурь дегиль. Мавы козьлери бетине пек яраша.Агъызы,дудакълары оймакъ киби.Озю шеэрли олгъанынамы,бильмем, юрюши,ойланашы,лакъырдысы биримизге ошамай.Илле сеси пек хош. Лакъырды эткенде,сеси къулакъкъа пек назлы уруна. Оджапчелеримиз оны да Къуддусдай айыра,севелер.Севильмейджекдай да бир къыз дегиль.Пек табиатлы, пек акъыллы,пек де варымлы…»

(А.Ильмий.)

«…Бизлер тахтадаки арифлерни язаяткъанда,эр баланынъ башы уджунда, бойнуны азачыкъ къыйышча тутып,эпимизнинъ язаяткъанымызны тебессюм ве муляйимликнен тешкерип тургъан бу оджа- Абдурешид Медиев эди.

Медиев юксек бойлу,сарышын,арыкъ черели,кок козьлю ве гъает яваш сёлеген,муляйим муамеле саиб иве эр кеске гъает буюк тазим,урьмет косьтерген бир зат эди. Онынъ бутюн арекети,тербиеси ве эдиби акъикъатен,зиялылар ичюн,бир нумюне эди. Башындаки Ялта къалпагъы,бойнундаки къаттырма якъасы, эллериндеки манжетлери ве устюнде кок костюми онъа айрыджа шырныкълыкъ ве ярашыкълыкъ бере эдилер.Бу адамнынъ пек буюк гъайретини,

Метанетини,сабырыны ве себатыны тариф этмек ве оны язып косьтермек бизим ичюн пек кучь,чюнки онынъ тарифи битмез-тюкенмез саифелер тешкиль этер эди …»

(С.Ильясов.)

Бедиий эдебиятымызда къараманларымызнен якъынджа таныш олмакъ ичюн, оларны тасавур этмек ичюн сымаларны тарифлемеси бериле.

(«Ачлыкъ хатирелери» А.Ильмий( Сюндюснинъ сымасы), «Ирмакълар» Р.Фазыл (А.Медиевнинъ сымасы)

1 вазифе: метинлер боюнджа суаллерге джевап беринъиз

1.Инсаннынъ тышкъы къыяфетини тасвирлемек даа насыл вазиетлерде керек ола экен?

2.Муэллифлер озь къараманларынынъ образларыны насыл тарифлей?

3.Инсанларнынъ тышкъы къыяфетлери ве табиат чизгилерини тасвирлейиджи васта, ибаре, эпитетлерни сечип алынъыз.

2.вазифе.Группаларда иш.

Къырымтатар йигит ве къызларынынъ тышкъы къыяфетлерини тарифлемек.

Умумий чизгилерини ресимлерге бакъып тарифлейлер.

2 группа-

къырымтатар къызы

1группа - къырымтатар йигити

Сонъ тахтада ялы бойлу ве чёль тарафларгъа болелер.

Ялы бойлу

узун бурунлы

ири козьлю

кенъ манълайлы

къызматабан

Чёль тарафлы

уфакъ козьлю

эсмери

къара сачлы

ялпакъ бурунлы

Карточкаларны алып окъуйлар ве тахтагъа ерлештирелер.

3 вазифе.

Илянны девам этмек.(язма)

Метебимизде Э.Шемьи-заденинъ «Козьяш дивар» поэмасыны саналаштырмакъ ичюн 15-16 яшларында….

4 вазифе. Компьютер программасы иле чалышув (Олимпиада дакъкъасы)

Фразеологизмлер ве оларнынъ манасы арасында олгъан багъыны тизинъиз

1 Козь - къулакъ олмакъ А пек кульмек

2. Козю дёрт олмакъ Б ярдым этмек

3. Тиль В лаф къайтармакъ

4. Къол узатмакъ Г козь этмек

Д пек беклемек

Кочюрильме лафнынъ токътав ишаретлери догъру къоюлгъан джумлени тапынъыз

А. «Талебелер, мени ким чагъырды?» - сорады оджа.

Б. «Талебелер, мени ким чагъырды» - сорады оджа.

В. Талебелер, мени ким чагъырды» - сорады оджа.

Г. «Талебелер, мени ким чагъырды,» - сорады оджа

Оджа: Шимди исе тарифлейиджи беянны насыл языладжагъы акъкъында сёз юрьсетеджекмиз.Бу малюмат эв вазифесини беджергенде ярдым этер.

Тарифлейиджи беянгъа азырланув

Беян язмагъа азырланув тертиби:

1. Метинни окъунъыз.

2. Метиннинъ мевзусынен багълы сёз ве ибарелерни язып алынъыз.

3. Беянынъызны насыл нутукъ чешитинде языджакъсынъыз (икяе, тариф, фикир этюв)?

4. Насыл нутукъ услюбинен къулланаджакъсынъыз (лакъырды,бедиий)

5. Беяннынъ планынытизинъиз.

6. Беяннынъ къысымларыны озьара багъламакъ ичюн, насыл сёзлер, ибарелер, джумлелерни къулланаджакъсынъыз?

7. Беяннынъ къаралама шеклини тешкерип, хаталарыны тюзеткен сонъ, кочюрип дефтеринъизге язынъыз.

Дерс екюни.

Субет шекилинде

Бугуньки дерстен не анъладынъыз?

Баалав. Бааларны комментирлев

Эвге вазифе

Юкъарыда берильген метинлерге эсасланып, достунъызнынъ табиатыны ве къыяфетини тарифлейиджи беян язынъыз.