Күні:23.02.12

Сабақ тақырыбы: Шерхан Мұртаза «Ай мен Айша» романы

Сабақ мақсаты: ҚР «Білім туралы» заңы мен стандарт талаптарына сай терең білім беріп, шығарманың идеялық-тақырыптық мәнін ашу, кейіпкерлер болмысын танытудағы жазушы шеберлігін таныту; оқушылардың білімді өз беттерінше игере білу дағдыларын дамыту, оқушылардың өзіндік көзқарасын, жеке пікірін қалыптастыру; адамгершілікке,туған жерді сүюге, төзімділікке тәрбиелеу.

Сабақ түрі: жаңа материалды игеру, көркем шығарманы талдау

Сабақтың технологиясы: Қ.О.Бітібаеваның «Жаңа білімді меңгерту және қисынды жобалау технологиясы».

Сабақ әдісі: талдау, жинақтау, сұрақ- жауап, пікірлесу, ұжымдық, топтық жұмыстар.

Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы

Сабақ көрнекілігі: жазушы портреті, шығармалары, интерактивті тақта

Әдебиет теориясы: роман, мемуар

Сабақ барысы: І. Ұйымдастыру

Топ мақсатын айқындау.

ІІ. Ш. Мұртаза өмірінен мәлімет

а) туған жері, өскен ортасы

ә) білімі мен атқарған қызметтері

б) қайраткерлігі

ІІ Жаңа сабақ

• Бүгін «Халық жауының» ұлынан «ұлт жазушысына» дейін көтерілген жазушының «Ай мен Айша» атты мемуарлық романын өтеміз.

Әдеби теориясы: Роман - ХІ-ХІІ ғасырларда роман тілдерінде жазылған әр түрлі шығармалар атауынан шыққан.

Күрделі, дамыған сюжетті, көбінесе қара сөзбен, кейде өлеңмен жазылған кесек тұлғалы эпикалық әдеби шығарманың бір түрі.

Роман өмірді, соның әр алуан құбылыстарын, адамдар арасындағы қарым-қатынастарын кең қамтып суреттейді.

Әдеби теориясы: Мемуар (француз сөзі еске алу) - автордың өздері қатысқан немесе куә болған тарихи оқиғалар, қоғам қайраткерлерінің өнегелі өмірі туралы көркем естеліктер жазбасы.

Шығарманың мемуарлық романға тән сипаттарын анықтау

• Өз өмірі: бас кейіпкер Барсхан автордың прототипі

• Кезең: балалық шағы

• Қоғам: 1937 жылғы "Қызыл қырғын", соғыс жылдарындағы қазақ аулының жай-күйі

• Адамдар арасындағы қарым қатынас: қиянат-намыс, зорлық-мейірім, жауыздық-ізгілік

Негізгі проблемалары, талдау сұрақтары

• - Романда қандай оқиғалар болды?

• - Кімдердің басында болды?

• - Қалай болды? (осы сұрақтар төңірегінде оқушылармен ой бөлісу)

Оқушы жұмыстары

Негізгі проблемалары

Жазушы шеберлігі

1 топ. Кеңес үкіметі кезеңіндегі адам мен қоғам арасындағы қайшылық.

1937 жыл «Қызыл қырғын»

«Ұрлық қылмаса, кісі өлтірмесе, үкіметті боқтамаса... Неге сотталады? «Халық жауы дейді». Бір адаммен, екі адаммен жауласалық. Ал тұтас халықпен қалай жауласуға болады.

Солақай саясат

Әділеттіліктен аттан өтіп, беттің арынан таспа тіліп, түйіндеп тастайтың саясат деген сайқал бар. Саясат - тақ үшін талас.

Имандылықтың жойылуы

Жетім - жесірді қорлап, зорлағанның кінәсі батпан-батпан ауыр. Имансыздар білер еді, иман сабағы жоқ.

Сабақ айтатындарды сабады, қамады, атты, шапты.

Ұлыларға тіл бітсе - алапестер аласталып, заман түзелер еді...

Адам еңбегінің, ерлігінің бағаланбауы

Шолақ Сияқұлдың, соғыс мүгедегі Калининге хаты.

«Ешкім де, ешқашан да ұмытылмайды» деген ұранның өмірде іске аса бермеуі.

2 топ.Соғыс жылдарындағы қазақ ауылының тұрмыс-тіршілігі

Қиыншылық

Медреседе оқып жүргенімде айтар еді: бұл дүниеде жазықсыз азап шеккен адам, о дүниеде жұмақта болады деп. Болса-болар. Тамұққа, тозаққа жіберсе де аса өкінбеспін. Өйткені ондағы тамұқ мұндағы тозақтан қиын емес- ау.

Аштық

Қара арпа, ақ талқан тағзым саған

Аналар еңбегі

Шіркін, сол кездің әйелдері-ай! Азамат орнына азамат та болды, Ақыл ес айтар ақылман да болды. Отқа да түсті, суға да түсті. Бірақ бүк түсіп, белі сынбады. Егер олар сынғанда, елде ешкім қалмас еді.

Тамызық, оттықтың жоқшылығы

Айшаның там-тұмдап жиған отыны таусылды. Жол-жөнекей отын арқалай келеді.

Бір тал ши. Ол - құдірет. Ол таусылса ше? Таста от бар, от болса жаны - бар. Адам кеудесіндегі от мың күн жанып, бір түн өшеді. Ал тас тамырындағы от мәңгілік.

Жем-шөптің жоқшылығы

Жуалының бораны. Аш ешкінің бақырғанын құдай сізге естіртпей-ақ қойсын. Аш ешкі албастыдан айнымайды.

Еуропалықтар шайтан суретін ешкі бейнесінде салатыны тегін емес болуы керек.

Өмір заңдылығының бұзылуы

Бала балаға тән аз дәуренді басынан кешіру керек. Егер балалық дәуренің шала болса, сол жетіспей қалған сыбағаңды кейін де аңсап тұрасың.

3 топ. Адами құндылықтар

Туған жер құдіреті

Құстар отаншыл. Жұмыртқа жарып, үрпек балапан болып, дүниеге жеткенше асығады. Жол-жөнекей қанша қасірет шексе де, сол былтырғы ұясына жетіп жығылу зор арман.

Намыс

Көк бөрі туралы аңыз. Көк бөрі ит сияқты жарымсақтануды білмейді, үрмейді, қыңсылап жыламайды да.

Жүдесең, жүндей түтіліп кетесің.

Мейірім

Заман қанша тасбауыр болса да, сол кездегі адамдар, Жуанқұл сияқты бірлі-жарымы болмаса, мейірімді, бауырмал еді.

Еңбекқорлық

Қазақтың басты байлығы- мал. Малдың басын құрап, көзін тауып, ерінбей-жалықпай еңбек еткендер бай болады.

Еңбекпенен құт келеді,

Құт келеген үйден жұт кетеді.

Құт пен жұт-күн мен түн сияқты көне күндес.

Ізгілік

Адам адам болған соң хайуанаттан артық жаратылып, ақыл-есті болған соң, бірінен биік тұру керек.

Тектілік

Жеті атасын білмеген - жетім, түп атасын білмеген - тексіз.

Отбасы

Бабалар өсиеті сен болашақ азаматсың, отбасының иесісің, алтын діңгексің, болашақ анасың, болашақ әкесің деген ұғым.

Имандылық

Бұл жалған дүниедегі ізгілігің болса - ізгілігің, залымдығың болса - залымдығың ұмытылмайды.

Алланың таразысы, космос компьютеріндей қылаудай қате жібермей, бәрін шотқа салып отырады.

Кейіпкерлер әлемі

Кейіпкерлерді талдау

Айша бейнесі

Эпиграф: Жылу - Анадан!

Жылу - Алладан!

Жылу - Күннен!

Бөлімдері

Іс-әрекет

Қырау қанат балапан

Мұртаза ұсталып, Айша балаларымен жалғыз қалды, тағдыр тәлкелігіне ұшырады

Бір тарының қауызы

Мұртазаны іздеп түрмеге барды

Саусақ сорғыш бала

Емшектегі баласын тастап, колхоз жұмысына шықты.

Ай шуақ түндер

Шамсыз, қараңғы, ұзақ кеште балаларына әңгіме айтты, ана тәрбиесі.

Аққыз

Қаны тасып, қатты ауырды.

Үш ешкінің қайғысы.

Аш малдары үшін колхоз шөбін ұрлады.

Жалақсары финагент

Жылмақай финагентті өткір тілімен қуып шықты. Намысын қорғады.

Айлы түн, арықта сусап тыйылды

Күнкөріс қамымен тары егіп, суарды.

Артына бұрылып, мөңіреген сиыр

Тасбеттің кесірінен үйінен айырылып, Әулиеатаға көшті.

Безгек

Ауырған Барсханды аналық мейіріммен емдеді.

Тескетаудың қуысында,

Бір Алланың уысында

Жоқшылықпен күрес жолында, тігін машинасын әкелу барысында жүк поезынан құлай жаздады.

Ай мен Айшаның көз жасы

Туған үясына оралды.

Қорытынды: Айша - тағдыр талқысында жігері мұқалмай, балаларына өмірлік адами мәнді жұмыстарға араласуына бағыт-бағдар берген, намысқой, жігерлі, төзімді қазақ әйелі.

Барсхан бейнесі

Эпиграф: Ана сүтін ақ ішкен ақ ұлға

Дүниенің төрт бұрышы болар тұлға

Бөлімдері

Іс-әрекет

Боз ала таң

Әкесімен бірге 1 май мерекесіне барды. Балалық еркелігі

Қырау қанат балапан

Әкесінен айырылып, ерте есейді

Бір тарының қауызы

Түрмедегі әкесімен кездесуге барды

Саусақ сорғыш бала

Жасы алтыда, бауырын қарау міндеті жүктелді. Ойын қызығына түсіп, анасынан таяқ жеді.

Бақа жұтқан жылан

Жыланнан бақаны құтқарды.

Ноха

«Халық жауының баласы» деп мектепте қабылданбай, Ноханың көмегімен мектепке алынды.

Жалаңаш қасқыр, қоңыраулы еліктер

Ана әңгімелерін қызыға тыңдады.

Киіз доп

Өзегі талып жүрсе де, ойыннан қалмады.

Қара арпа, қара бие

Колхоз жұмысына, өгіз соқаға шықты.

Аққыз

Айша ауырғанда басқарма атын мініп, емшіге баруы,ұйқысыз түн өткізді.

Өскенбай

Жылқы күзетті. Ат құлағында ойнады.

Шолақ Сияқұл

Соғыстан жаралы келген жауынгерлердің өтініші бойынша хат жазды.

Шақпақтас

Оттық әкелу жолында боранда үсіп кете жаздады.

Көк ала үйрек

Аштықтан қиналды.

Шалдар ысқырады

Кеселді болған Сүлейменге қымыз әкелуге барды. Тасбеттің қорлығына ызаланып, айыр ала ұмтылды.

Қаратаудың «Күйік» деген асуы бар

Туған жерін қимай қоштасты, нағашы ағаларының аулында қонақта болды.

Тентек көше

Үйсіз қалып,туған жерінен көшті.

Молотов мектебіне қабылданды.

Алғашқы сынақ

Әдебиет, тарихқа жүйріктілігін, дүниетанымының мол екенін көрсетті.

Көк қалпақ.

Ұстаз Мұхаметжан Қаратаев сабағын тыңдады

Шолақтаудың шойын жолы.

Ауру нағашы апасы Зибаға көмектесуге ұмтылысы сәтсіз болды.

Қарашай қамбашы

Өз қоймасына өзі түскен қоймашыны әшкерелемеді.

Қалайы қасық

Қорлық пен мазаққа төзбей Сейсеннің маңдайын жарды.

Сұңғыла соғыс

Қауын егіп, арамшөп жұлып, айдалада жападан-жалғыз еңбек етті, еңбегі еш болды.

Арыз

Безгек ауруымен ауырды. Әнге, әуенге құмарлығы оянды.

Ерулік

Фабрикадан жүн иіртіп, алғаш рет ақша тауып, анасын қуантты.

Құмарпаздар ойыны

Кірпіш тасып, ақша тапты. Оны шарик-малик ойынында ұтқызды.

Фамилия дауы

Өз тегін әкесінің аталуы бойынша сақтап қалды.

Төрт күрек тіс

Әлімжеттікке қарсы төбелес

Шақпақтың желі

Айша мен бауырлары туған жеріне оралды, өзі оқуын жалғастыруға кетті.

Қорытынды: Барсхан қиын-қыстау күндерді басынан өткізсе де, өмір ерте есейткен ақылды, еңбекқор, өжет, туған жеріне, адамдарға деген ізгілігін жоғалтпаған кейіпкер.

Қорлық-азапқа жаны қас, балаға тән аңқаулығы бар, ойын баласынан ойлы балаға айналған.

Жуанқұл, Тасбет

Эпиграф: Басшы ақылсыз болса - елге азап

Жуанқұл

Бөлімдері

Іс-әрекет

Қара арпа

Баланы түнгі арпа күзетіне қойды, халық жауының баласы деп аузын аштырмады.

Қара арпа, қара бие

Егіндікте масақ қырыққан екі баланы (Қорғанбай, Барсхан) қамбаға қамап, соттатамын деп қорқытты.

Сүдігерде изен ызыңдайды

Ақжол күшікті атып тастады.

Жілігімді жағайын

Айша аштықтан, суықтан бейнет көргенде, көмегін Айшаның киіз үйіне айырбастады.

Шалдар ысқырады

Жағдайы жақсы үйінде қымызы бар. Дімкәс Сүлейменге бір жұтым қымыз бермеді.

Тентек көше

Жаңадан көше саламыз деген желеумен Айшаны отбасымен үйінен қуды, далада түнетті.

Тасбет

Бөлімдері

Іс-әрекет

Аққыз

Шешесі ауырып қасында қалған Барсханды қамшының астына алды. Контра деп тілдеді.

Мал дөктірі шығыпты, малың ауру деген сылтаумен сиырын тартып ала жаздады.

Шалдар ысқырады

Ұятсыз. Әр маяның түбіне бір жатады. Мұқтаждық қысқанда «тырқ» еткізіп жел жібереді.

Қырман басында әртүрлі тілдеулер айтып, Айшаны боқтайды.

Жұмыстан себепсіз кетті контра түрмемен сес көрсетеді.

Қорытынды: жүректерінде мейірім жоқ, имансыз, обал-сауаптың не екенін білмейді. Сол кездегі атқамінерлердің жетім-жесірлерге істеген қиянаты көп болатын.

Айша мен Барсханның тілеулестері

Эпиграф: Адамдардың маған істеген жақсылығы - Алланың нұры

Қапаста қалмағаным - соның арқасы

Нәметқұл

Мешел болып қалған Батырханды қамқорлыққа алды.

Нәметқұл бөдене аулауға ертіп шықты. Еңбекке баулыды.

Ноха

Барсханға әліппе, дәптер, қалам, қарындаш әкелді.

Қамқа

Жоғалған ешкілерін табуға көмектесті.

Аққыз

Ауырған Айшаға емшілік шарапаты тиді

Арыз

Нағашылары Сәли, Қали, Бөпетайлардың қамқорлығын көп көрді.

Хасен Өзденов

«Көйлегің тозғақ, өмірің озғақ болсын» киіммен көмектесті.

Салыстыру

Осыған ұқсас шығармаларды еске түсіру, салыстыру.

Пәнаралық байланыс

Тарихи деректер

1929-1933 ж. нәубат - жаппай ұжымдастыру, мал-мүлікті кәмпескелеу, қуғынға ұшыраушылар, көрнекті тұлғалар, ауылнай-билер, діни қызметкерлер, сонымен қатар тіпті Кеңес өкіметін орнатуға тікелей қатысқандар малшы-қосшыларда бар. Үш миллион қазақ аштан қырылған.

Қазақстан 1937 жыл - "халық жауларын" ұстау. Көрнекті тұлғалар, "Алаш" партиясы өкілдері қуғындалды, атылды.

1941-1945 ж. - Қазақстан - тыл, соғысқа аттану, майданға көмек

Берілген білімді бекіту

Мақсат: берілген білімді оқушының қай дәрежеде қабылдауын пайымдау.

Тест

1. Сияқұл алғашқы хатын кімнің атына жазды?

А) Сталин

В) Калинин

С) Ворошилов

D) Молотов

2. Заман соққан жел. Біз - қаңбақ. Троптың қандай түріне жатады?

А) теңеу

B) эпитет

C) метафора

D) символ

3. «Ай мен Айшаны» жазғанда жазушының жасы нешеде болды?

А) 30-40 аралығы

B) 40-50 аралығы

C) 50-60 аралығы

D) 60-70 аралығы

4. Ш.Мұртазаның туған жері?

А) Мыңбұлақ

B) Көксай

C) Ақсай

D) Әулиеата

5. Түрмеден Мұртаза не жіберді?

А) сыйлық

B) тамақ

C) кітап

D) ине

6. Барсханның алдына жан салмайтын ойыны?

A) доп ойнау

B) тығылыспақ

C) демалмас

D) жүзу

7. «Үйшік-үйшік» ойынын ұйымдастырушыны белгіле

А) Тұрымтай

B) Әсем

C) Мүнира

D) Жолдасбек

8. Барсханның туған күні?

А) 28.09

B) 28.10

C) 21.09

D) 27.10

9. «Мұхтар Әуезов: Абай» кітабын Барсхан қайдан алды?

А) Дүкеннен

B) Кітапханадан

C) Нәметқұлдан

D) Досмырза Нұрпейісовтен

10. Кетпе деп кәріқыз, ошаған, тікен, алабота, қарасора, тобылғы, аяққа шырмауық оралды. Табиғат ана көз жасын төкті. Троптың қай түріне жатады?

А) теңеу

B) кейіптеу

C) метафора

D) эпитет

Сабақты қорытындылау

Проблемалық сұрақтар:(Өзіндік сыни баға беру)

Шығарманың «Ай мен Айша» аталуы...

Жазушының балалық шақта алған тәрбиесі қазіргі азаматтық ұстанымына әсер етті ме?

Қамқаның «Тәңіртаудың басындай болмасаң да, бауырындағы тасындай бол» деген батасы орындалды ма?

Қандай тәлім-тәрбие алдыңдар ?Не ұнады,не ұнамады?

Бағалау

Үйге тапсырма: Жазушының тіл шеберлігі

«Ай мен Айша» романының көркемдік ерекшелігіне талдау жасау.

Сабақ №2

Сабақтың тақырыбы: «Ай мен Айша» романының көркемдік ерекшеліктері

Сабақтың мақсаты: жазушының сөз қолданысы мен көркемдік ерекшелігіне талдау жасау арқылы, оқушылардың дүниетанымын кеңейту, логикалық ойлауын қалыптастыру; тапқырлық, шешендік, ойшылдық, адамгершілік сияқты халқымыздың асыл қасиеттерін бойына сіңіру

Сабақ типі: білімді бекіту сабағы

Сабақ түрі: дәстүрден тыс, сайыс сабақ

Сабақ әдісі: талдау, іздендіру, сұрақ-жауап, рөльде ойнау

Шешілетін мәселе:

• Жазушының халықтық сөйлеу тілден әдеби тіл жасау шеберлігін;

• Қарапайымдылығын, шыншылдығын;

• Адам характерін сомдау шеберлігін;

• Шығарма композициясын құру ерекшелігін;

• Әңгіменің тіл нәрін (портрет, суретттеу, баяндау);

• Юмор, сатираның тиімді қолдана білуін дәлелдеу, сезіну;

Сабақ барысы: І. Ұйымдастыру

а) амандасу; оқушы назарын сабаққа аудару

ә) топқа бөлу; сабақ мақсатын айқындау

ІІ. Өткен материалды бекіту

І кезең. «Мықты болсаң, тауып көр»

А) Мақал-мәтел, нақыл, тыйым сөздердің қай оқиғаға байланысты айтылғанын тап.

1) Енесі тепкен құлынның еті ауырмайды

2. Шашты аяқ асты тастауға болмайды

3. Мың сіз бізден - бір шыж-быж

4. Бай баласы - байға ұқсайды,

Байланбаған тайға ұқсайды

2. Адам басы - Алланың добы

3. Еңбек етпей тапқан мал бойға сіңбес

4. Нысап - тойым, нәпсі - тойымсыз

5. Түсі игіден түңілме

6. Жетімнің басынан сипаған қол

Жер астында да шірімейді

2. Мылқаудың астына түспе

1. Бауырын қараусыз қалдырып, Айшадан таяқ жегенде;

2. Айшаның шешектен шетінеген 3 баласы жайлы әңгімесінде;

3. Аштықтан бұратылып ұйықтай алмай жатқанда;

4. Дала алай-түлей.Шырпы әкелуге жұмсағанда;

5. Өзге ұлт өкілдерін Қазақстанға жер аударғанда;

6. Молотов мектебіне бір сыныпты оқыдым деп сыныбын қосып айтқанда;

7. Алғаш рет ақша тауып, Айшаны қуантқанда;

8. Мектепке ұстаз Қаратаев келгенде;

9. Нағашыларының ауылына көшіп барғанда;

10. Дүйінбайды қорлық көргенде;

Ә) Портреттердің кімдікі екендігін тап.

1) Өңірінде өңірінде қара ши барқытпен тысталған көмкерілген жосалы сары тон, басында дәл сондай теріден тігілген телпек. Оның жиегі қара қозының елтірісі; соқалы сарыдан қызғылттау. (Мұртаза)

2) Сталин фурашкелі, галифе шалбар, сары гимнастерка, белдік, иығында қайыс сөмке, шикілсары, орыстан аумайды, даусы жіңішке, бірақ удай. (Финагент)

3) Айша шамалас, бәлкім одан да жас па екен, бірақ самай шашы ағарған, екі езуінен жоғары қарай терең сызық түскен, шап-шақ қана кісі екен. (Үбәйда)

4) Қоладан құйғандай шомбал денелі, түр-түсі тотыққан, дидары мейлінше пейілді, көзқарасы ибалы, жұмсақ. (Мұхаметжан Қаратаев)

ІІ. «Кейіпкер болып, ойнап көр» (жазушының адам характерін сомдау шеберлігі)

Шарты: Қалаулары бойынша ұнаған кейіпкер, нанымды кейіпкер, шебер жасалған кейіпкер рөлінде ойнау, жеке де топпен де

ІІІ. «Ойлы болсаң, озып көр»

Шарты: Екі топ романның композициялық құрылысына байланысты сұрақтар әзірлейді, бір-біріне қояды.

ІV. «Жүйрік болсаң, шауып көр»

Шарты: Эпитет, тұрақты тіркес, метафора, кейіптеу т.б. бейнелі сөздерді тез әрі көп жинау.

V. «Шешен болсаң, сөйлеп көр»

Шарты: Шығармадағы Ай, көк бөрі, жылан, тау, қырғи символдық бейнелерін негізге ала отырып, өз шешендіктерін көрсету.

Қорытындылау

Бағалау

Үйге тапсырма: Қалаған тақырыптардың біріне ойтолғау жазу, тақырабын өзі ойластыруына болады.

«Қайран біздің аналар», «Шерхан - шебер суреткер»,

«Көк бөрінің тұқымы», «Рухты елдің белін ешкім сындыра алмайды»

Сабақ №3

Сабақтың тақырыбы: Мағжан Жұмабаевтың «Түркістан» өлеңі

Сабақтың мақсаты: 1. Білімділік.

М. Жұмабаевтың шығармашылығы жайлы алған теориялық білімдерін оқушы есінде қайта жаңғыртып, тереңдете түсу.

2. Дамытушылық.

«Түркістан» өлеңі туралы алған білімдерін әр түрлі тапсырмалар арқылы жүйелеу, балаларды тез ойланып, жауаптарын тиянақты айта білуге дағдыландыру.

3. Тәрбиелік.

Оқушының тіл байлығын жетілдіру, М. Жұмабаев секілді өз тілін, елін, жерін сүйе білуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: қалыпты, аралас сабақ.

Сабақтың әдісі: сұрақ - жауап, мәнерлеп оқу, жаңа технология элементтері арқылы түрлендіріп өткізу.

Сабақтың көрнекілігі: М. Жұмабаев шығармалар жинағы, өлеңдер жинағы, слайдтар.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

1. Балалар, біз өткен сабақта «Мағжанның барлық өмірі - поэзиясында» деген тақырыпқа тоқталғанбыз. Бәріміз тақтаға назар аударайық.

Мағжанның барлық өмірі - поэзиясында

Мағжан - лирик, сыршыл ақын

Мағжан - ұлы ақын

Мағжан - эпик ақын

Осы тақырыптар аясында өз ойымызды ортаға салсақ.

1. Неліктен Мағжан өмірін оның поэзиясымен тоғыстырамыз?

1 - оқушы: Мағжанның барлық өмірі - поэзиясында . Ақын ел ішіндегі әлеуметтік, қоғамдық өмірге белсене араласады. Соларға ақындық үн қосып, өз өлеңдері мен мақалаларын баспасөз беттерінде жиі жариялап отырады. Бірнеше өлең жинақтары жарық көреді. Мысалы, «Шолпан» атты тұңғыш өлеңдер жинағы Мағжан өлеңдері негізінен халқының, ел - жұртының тағдырына бағышталған. Ақынның еліне, халқына, бүкіл түркі нәсілдес, қандас халықтарға деген сүйіспеншілігі, оның жырларынан анық көрінеді.

2) Неге Мағжанды ұлы ақын дейміз?

2 - оқушы: Мағжан - ұлы ақын. Қазақтың кемеңгер жазушысы М.Әуезов: «Абайдан кейін Мағжанды сүйемін...Мағжан культурасы зор ақын...Сыртқы кестенің келісімі мен күйшілігіне қарағанда бұл бар заманның шегінен асқандай ... бүгінгі күннің бар жазушысының ішінен келешекке бой ұрып, артқы күнге анық қалуға жарайтын сөз - Мағжанның сөзі» деп, оның ақындығын да, әдебиет тарихындағы орнын да дөп басып айтқан.

3) Мағжанның лирик, сыршыл ақын аталу себебі неде?

3 - оқушы: Мағжан - лирик, сыршыл ақын. Оның поэзия - қомақты жағы - лирикалары. Олары романтикалық асқақ сезіммен өрілген. Жай тербетеді, адамды нәзік, сұлу сезімдерге бөлейді. Ақын лирикасының тақырыптары сай алуан: туған жер, атамекен, халық тағдыры, адамгершілік, шынайы махаббат.

Мағжан - сыршыл ақын. Мағжан сөзіндей тілген жұмсақ, жүрекке жылы тиетін, үлбіреген нәзік әуез қазақтың бұрынғы ақындарында болған емес. Ол жүректің қобызын шертеді, не жазса да, сырлы, көркем, сәнді жазады.

Жаралдым топырағыңнан, сен - түбім,

Жалғаны жоқ бәрі сенен жан - тәнім.

Сенен басқа жерде мәңгі қараңғы

Жарық болар Шолпан, Айым, сен - Күнім.

Өлеңді түсініктеме күнделігі бойынша талдау жасату

4 - оқушы: Мағжан - эпик ақын. Оның қаламынан «Батыр Баян», «Қорқыт», «Жүсіпхан» сияқты поэмалар туған. «Батыр Баян» поэмасында өзінің халқына, Алашына деген перзенттік жүрегінің ыстық сезімін өлең өрнегіне шынайылықпен түсірген. Ақылгөй, далагөй ақын бабаларымыз бен аты шулы батырларымызды жыр арқауына енгізіп, асқан ілтипатпен бейнеленген.

Мұғалім: Балалар, М. Жұмабаевтың ақындық өнері туралы өте тамаша баяндадыңдар. М.Жұмабаевтың ақындығы, суретшілігі туралы Ж. Аймауытов қандай пікір айтты? Қане, кім айтып жібереді?

5 - оқушы: «Мағжанның ақындық» күші, сөзге еркіндігі, суретшілігі - «Баянда» толық көрінеді. Абай айтқан сөз патшасы «Баянда» бар. Адамдардың мінезін дұрыс келтіру, махаббатты, батырды, соғысты, өлімді суреттеуі өмірді түйе білгендігін көрсетеді. «Баян» - қазақ әдебиетінде бола бермеген табыс.

Мұғалім: Өте жақсы. Міне, балалар, ақындық өнердің қыр-сырын жан жүрегімен сезіне білген адамның пікірі осындай болмақ. Мағжан Жұмабаев туралы айтылған пікірлерге назар аударайық.

1. «Артқы күнге анық қалуға жарайтын сөз - Мағжанның сөзі»

(М.Әуезов)

2. «М.Жұмабаев - Абай мен қазіргі қазақ поэзиясының арасындағы поэтикалық көпір»

(Ғ.Ибрагимов)

3. «Мағжанның ақындығы да, кісілігі де ерекше бөлек еді. Ақындық өміріне, біліміне келсек, алаштың екі күшті адамының бірі, тіпті ең дарындысы, күштісі Мағжан болатын. Бірі - біздің осы күнгі М.Әуезов»

(С.Мұқанов)

Халқымыздың осындай аптал азаматтарының пікірлеріне қарап, М.Жұмабаевтың жұлдызы қазақ өлеңінің аспанында ерекше нұрланып, жанып, жарқырағанын байқауымызға болады.

М.Жұмабаев өз өлеңдерінде туған жерге деген махаббат тақырыбын айрықша жыр арқауы еткен. Қане, туған жер, атамекен тақырыбына арнаған қандай өлеңдерін білесіңдер?

6 - оқушы: «Сағындым», «Сүйемін», «Туған жер», «Туған жерім - Сасықкөл», «Көкшетау», «Орал тауы», «Жел» т.б.

М.Жұмабаев өлеңдерін саралап жазып көрсету.

Ақын өз өлеңдерінде туған жерге деген жүрек жарды жырын Сарыарқасына, дүниеге келген жері Сасықкөліне арнаған. Өлеңнің әрбір жолы перзенттік сүйіспеншілікке толы.

«Сағындым» өлеңі мен «Көкшетау» өлеңін мәнерлеп оқиды.

Мұғалім: Міне, балалар ақын поэзиясында оның мінезі барынша көрініс тапқан. Оның әр сөзінен, әр жолынан, әр шумағынан ақынның өз тынысын, тіршілігін, жан жылуын, жан арпалысын, ыза-кегін, адамға деген сүйіспеншілікке толы жүрек соғысын сезінеміз.

Мағжан бойындағы бүкіл қасиет - оның поэзиясында. Ендеше Еркеш Ибрагимнің мына өлең шумағы арқылы ойымызды түйіндейміз.

Ақын болу дегенің - теңіздейін тебірену,

Ақын болу дегенің - анадайын емірену.

Ақын болу дегенің - арыңа бір шық тұрмау,

Ақын болу дегенің - жүректерді тұтқындау.

Ақын айтқан осы қасиеттің бәрі Мағжан бойында бар екеніне көзіміз жетті.

ІІІ. Жаңа сабақ.

Абзал ақынның сырлы дүниесіне үңілу мақсатында бүгінгі өтетін сабағымыз - ақынның «Түркістан» өлеңі.

«Әлемдегі ел өмірі ақ қағаздай байқасаң, -

Депті бір қарт ақиқаттың құдіретіне бас иген, -

Сол қағазда нақыл сөз бен аты қалған жақсының,

Тауып айтқан сөздеріне адам түгіл тас иген», - деп

Шығыс жұлдызы Әбдірахман Жәми жырлағандай, М.Жұмабаев өлеңдерінің құдіретіне табынбасқа болмайды. Қазақ поэзиясының жарық жұлдызы Мағжан Жұмабаевтың қай өлеңін алсақ та, адамның сезімін селт еткізіп, ойлағаныңды дөп басып айтады.

1. Ой қозғау

«Түркістан» деген өлеңі - елім, жерім, ерім деп соққан ақын жүрегінің қайнарынан төгілген отаншылдық жырдың шынайы да шебер үлгісі.

Тұран - көне мәдениет бесігі, сәулет өнерінің кең сарай көрінісі. Нелер ұлы ақындар ордасы. Қазақ халқының өткендегі тарихы, тағдыры, мәдениеті Тұранмен ұштасып жатыр.

М.Жұмабаев - өз тілін, ел дінін, мәдениетін, тарихын, жер - суын жетік білетін ақын.

Тақтадан көне Түркістан суреттерін көрсету.

«Түркістан» өлеңін мәнерлеп оқып беру, жекелеген шумақтарына түсінік беру.

Түркістан - екі дүние есігі ғой,

Түркістан - ер түріктің бесігі ғой.

Тамаша Түркістандай жерде туған.

Түріктің Тәңірі берген несібі ғой.

Тұранға жер жүзінде жер жеткен бе?

Түрікке адамзатта ер жеткен бе?

Кең ақыл, отты қайрат, жүйрік қиял

Тұранның ерлеріне ер жеткен бе?

Ақынның еліне, жеріне деген нағыз шынайы перзенттік сезімін осы жолдардан байқауға болады. Түркістанға, Тұранға оқушыны ынталандыру үшін дыбыстардан керемет өрнек, сурет жасаған.

Ол Алашын алаламай, Түркістан, Тұран - тұтас түндік, бәрі - түрік жері, қазақ жері деп есептеген. Мұнда мекендеген халықтар бір кіндіктен жаралды деп таныған.

Өлеңге жоспар құру.

1. Қасиетті Түркістан - бабалар мекені.

2. Тұран жері - түркілер елі.

3. Кең ақыл, отты қайрат, жүйрік қиял ер түрік.

4. Тұран топырағындағы ұлы тұлғалар.

5. Туған жер - тұғырың.

Ақын тарих қойнауына терең үңіледі. Елім деп еміренген ер азаматтарын, ел зиялыларын асқан сүйіспеншілікпен жыр етеді. Осы жерде Алаштың абзал азаматтары Шыңғыс хан, Асқақ Темір, Ұлықбек, Ибн Сина Әбуғали, Әл - Фараби, Қасым хан, Есім хан, Тәуке, Абылай секілді даналарын сүйсіне еске алып, ұрпағына үлгі етеді.

Тумайды адамзатта Шыңғыстай ер,

Данышпан, тұңғиық ой, болат жігер.

Шыңғыстай арыстанның құр аты да,

Адамның жүрегіне жігер берер.

Бұл Тұран ежелден-ақ Алаш жері,

Тұрансыз тарқамаған алаш шері.

Тұранның топырағында тыныштық тапқан

Алаштың арыстаны - Абылай ері.

Тұранның билері бар Тарағайдай,

Сол биден Темір туған от боп ойнай.

От шашып жер жүзіне Асқақ Темір,

Жарқ етіп өте шыққан нажағайдай.

Түріктің кім кеміткен музыкасын,

Фараби тоғыз шекті домбырасын?

Шерткенде тоқсан тоғыз түрлендіріп,

Жұбанып, кім тыймаған көздің жасын?!

Ертеде Оқыс, Яқсарт - Жейхун, Сейхун,

Түріктер бұл екеуін дария дейтін.

Киелі сол екі су жағасында

Табасың қасиетті бабаң бейтін.

(Суреттердің жанына жазып қою)

Оқыта отырып, түсінік беру

Мағжан -халқының болашағына сенген, келешектен зор үміт күткен. Кейінгі ұрпақ шуақты күн шапағатына бөленетініне сенім білдірген. Мағжан - ұлтжанды ақын. Ол бүкіл ақындық талантын ұлтына, Алашына бағыштаған. Ол әрдайым халқының адал перзенті болған. Алаш жұртын бөлмей, оған өз жүрек жылуын, жан мүпілін білдіре жырлайды. Өлең жолдарындағы әсем сөз маржандары оқушыны сұлулық әлеміне ендіріп, сүйіспеншілік сезімге бөлейді. Ақынның бізге үлгі-өнеге еткен Түркістанның 1500 жылдық мерейтойы ЮНЕСКО көлемінде тойланды. Той 2000 жылы 19 қазанда өтті. Осының өзінен-ақ Түркістан жерінің тарихи тамыры тереңде жатқанын байқауымызға болады.

«Түркістан» өлеңін 4 оқушыға мәнерлетіп оқыту, 1 шумақтың өлең құрылысына талдау жасау.

3 4 4

Шер батса// кім іздемес//туған елін,

3 4 4

Тұлпар да // көксемей ме // туған жерін?

3 4 4

Арқаның // ардагері - // қалың алаш,

3 4 4

Тұран да // біле білсең, // сенің жерің!

Өлеңде 1 шумақ, 4 тармақ, 12 бунақ бар.Өлең 11 буынды қара өлең ұйқасымен жазылған.

Өлеңнің көркемдік тіліне талдау жасау.

Эпитет: Ер түрік, кең ақыл, отты қайрат, жүйрік қиял.

Метафора: от болып туған, отқа ұқсап, Арқаның ардагері - қалың алаш, Алаштың арыстаны.

IV. Сабақты бекіту.

Дұрыс, енді тақтаға назар аударайық. Осы өтілген тақырып бойынша сұрақтар шығады, сендер соған жауап бересіңдер.

1. «Түркістан» өлеңі қай тақырыпқа арналып жазылған? (туған жер, атамекен)

2. Бүкіл түрік елі Түркістанды киелі жер - екінші Мекке деп түсінеді. Себебі неде? («Бабаның басына барып қайту-үлкен сауап», - деп саналады)

3. «Ер Түрік» дегенде «ер» деген эпитеттің ақынның қолданысындағы мәні неде деп түсінесіңдер?

4. «Тұранда түрік ойнаған ұқсап отқа,

Түріктен басқа от болып жан туып па?

Көп түрік енші алысып тарасқанда,

Қазақта қара шаңырақ қалған жоқ па?!»

Өлеңнің осы шумағындағы ақынның айтайын деген ойын анықтаңдар.

5. Бұл өлең қандай лирикаға жатады?

Қорытынды:

- Міне, балалар, ақын ағаларыңның туған жеріне деген жан толғанысы кез -келгенімізді бей-жай қалдырмайды деп ойлаймын.

Туған еліміздің жыр маржанын төккен асыл ұлдарын әрқашан ардақтап, жадымыздан шығармауымыз керек.

V. Балаларды бағалау.

VІ. Үйге тапсырма: «Түркістан» өлеңін жаттау. «Жыр толғау». «Сыр толғау».

Сабақ №4-5

Тақырыбы: Мағжан Жұмабаевтың «Батыр Баян» поэмасы.

Сабақтың мақсаты: Мағжан поэмаларының мазмұндық тақырыбына қысқаша шолу жасау. «Батыр Баян»поэмасының тарихи-эпикалық сипатын таныту, сюжеттік-композицялық құрылысына талдап,тақырыбы мен идеясын ашу.

Оқушылардың әдеби- теориялық білімдерін ,сөйлеу тілдерін, зейін, көру, есту қабілеттерін дамыту. Өз ойларын көркем әдеби тілде жеткізе білуге дағдыландыру.

Оқушыларды Отан сүйгіштікке, ұлтжандылыққа, ұлы адамдардың өмірі мен шығармашылығын ұмытпауға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: көркем шығарманы талдау сабағы

Әдіс- тәсілдері: анализ- синтез, сұрақ-жауап, ой шақыру (кластер),

Көрнекілігі: М.Жұмабаевтың суреті, поэма бойынша дайындаған слайд.

Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы.

Сабақтың барысы:

А) ұйымдастыру кезеңі:

- Құрметті оқушылар, бүгінгі біздің сабағымыз алдында өткен сабағымыздың жалғасы.

Бүгінгі сабақты лирикалық нотамен бастағым келеді.

Мағжан өлеңінен үзінді:

Жетсе егер қорқынышты қара түнім,

Басса дерт, әлім құрып шықпай үнім.

Көңіл ашар, кеудеме жан кіргізер,

Өлең менің- Шолпаным, Айым, КүнімІ

-Иә, ыр мен сезім тоғысқан бұлтамаша өлең жолдарының авторы- .Жұабаев. ағжан- қазақпоэзиясының жарық жұлдыздарының бірі. Өткен сабақта біз оның өмір жолы, шығармашылығымен, лирикалық өлеңдерімен таныссақ, бүгін поэмаларымен танысамыз.

Ә)Жаңа сабақ түсіндіріледі.( сабақ тақырыбын экраннан көрсету).

2. Мағжан поэмаларына шолу жасау.

Елі сүйген, елінсүйген Мағжан ақын тамаша лирикалық өлеңдерімен қатар, кең тынысты эпикалық поэмалар да жазды.

Олар:

№

Поэмалары

Мазмұны

1

«Қорқыт»

Мәңгілік өмір іздеген Қорқыт ата өмірін уреттейді, өмір мен өлім туралы философиялықой түйіндейді.

2

«Тоқсанның тобы»

1927 жылы жазылған. Ақын Кеңес үкіметі құрған жаңа өмірді жырлайды .Ақын поэмаларының ішіндегі ең күрделісі де , көркемдігі жағынан да шоқтығы биіктігі

3

«Батыр Баян»

1923 жылы жарық көрген.

«Батыр Баян» помасының сюжеттік желісіне, кейіпкерлері мен жанрлық ерекшелігіне тоқталу.

Поэмада Х ҮІІ-ХҮІІІ қазақ пен қалмақ арасындағы жаугершілік заман, сол кезде болған оқиға суреттеледі.

Поэманың негізгі кейіпкерлері:( экраннан) Абылай хан, Батыр Баян, Ноян, қалмақ ықзы , Қанай би, Батыр Баянның досы- Жанатай.

Сұрақ. Кейіпкерлердің қайысы тарихи тұлғаға жатады?

Абылай хан. 1711- 1780 ж. Қазақ халқының ұлы ханы. Ел азаттығы үшін күрекен тарихи тұлға.

Батыр Баян- 1700-1715ж. Аралығында дүниеге келіп, 1757 ж. дүние салған.

Қалмақ, жоңғарларға қарсы , ел азаттығы жолында күрескен батыр, бір рулы елді билеген би-шешен, тарихи тұлға.

Өірде Баянның Ноян деген інісі болмаған. Ноян, қалмақ қызы , Жанатай -әдеби кейіпкер.

Сұрақ: Абылайхан неге Батыр Баян келгеннен кейін қалмақтарға қарсы жорығын 1 күнге шегерді? (Қалақ ханының 777 кісісін жіберіп, ақ киіз үйді сыйға тартуы, Абылайханның сыйлықты қарбыл алуы, )

Ә) Абылайдың бұл шешіміне кім қарсы болды?( Батыр Баян)

Б) Поэмада Баян образы қалай сомдалған?

Портреті бар ма? (Баянның портреті оның ішкі жан дүниесіндегі өзгерістер мен қайшылықтарды , ақыл мен сезім арасындағы тартыстарды көрсету арқылы сомдаған.)

В) Ноян мен қалмақ қызының образдарын салыстырып, Венн диаграмасын жасау (экраннан көрсету)

Ноян ерекшелігі: Ортақ. Қалмақ қызы(ерекшелігі)

1.қайсар,күшті; Жасы14-15жас. 1.сұлу-сұм сұлу;

2.ақылы білегінде; Батыл,ғашық, 2.ақылды;

3.албырт: сезітал. 3. тұтқын қыз

4. өз көркі өзінде

Образдар бойынша қорытынды жасау.

Оқушыға сауал. Батыр Баян, Ноян, қалақ қызының образдары арқылы бізнені көреміз?( Жастықтың албырттығын, сезімнің соқырлығы мен ақылға бағынбайтын албырттығын , сана мен сезімнің таласын әрі көзсіз ерлікті көреміз)

Поэманың сюжеттік - композициялық құрылысына талдау жасау.

Тарихи деректер бойынша Баянның Ноян деген інісі болмаған. Ақынның Ноян деп алғаны Баянның шөберелес ағасы Сары батырдың баласы - Қыстаубай .Ел ішіндегі әңгіме бойынша Қыстаубай қалмақтың Лағыл деген қызына ғашық болып, алып қашқан. Сары батыр қарсы болып, Баянға қашып кеткен екі жасты қуып жетіп өлтір де, киімі мен қару-жарағын әкеліп, көзімше көм дейді. Баян жастарды қуып жетіп, өлімге қия алмайды. Киімін, қаруын алып, оны қозының қанына малып, Сары батырға әкеліп береді. Кейін жорықтарда ұлын көргенде, Сары батыр Баянға ренжіген дейді. Ал поэмада бұл аңыз басқаша көрініс тапқан.

Поэманың көркемдік ерекшелігі.

Экранға өлең шумақтары шығады:

А) Майданда жолбарыстай жалғыз ойнап,

Сан қолға ашбөрідей кірмеп пе еді?----------------------------------------------------------

Боз үйде жалғыз қалып Баян енді,

Жаралы жолбарыстай күңіренді.--------------- , -------------------------------------

Бурабай арқа аралы, жер еркесі-----------------------------------------

Қоағай қара топырақ бүлкілқағып,-----------------------------------------

Асығып екі жанның қанын ішті.

Қорытынды. Өлеңжолдарынан сөзбен сурет салған ақын шеберлігіне , ерекше дарынына көз жеткіздік.

Сұрақ: Ақын поэмада қандай адами қасиеттерді сөз етеді?

Ой шақыру: Поэмадағы негізгі тартыстар қандай?

1. Ақыл. 2. Сана . 3. Сезім. 4 .Ар. 5.Жүрек.

Сабақты қорытындылау. Поэма қандай поэма?

1.Күрделі поэма.

2.Терең психологиялық- реалистік поэма.

3.Тарихи- эпикалық поэма.

• Сонымен, балалар, біздер бүгінгі сабақта. Жұмабаевтың»Батыр Баян» поэмасымен танысты. Ол адам жанының қалтарысын көрсете білген күрделі тарихи-эпикалық , психологиялық поэма екенін білдік. Мағжан ақын:

«Арыстандай айбатты,

Жолбарыстай қайратты

Мен жастарға сенемін»,- дегеніндей, Абай айтқан ақыл, жүрек, қайратты қатар ұстап жүретін, білікті де , білім ді, ұлтжанды азамат болып өседі деген сенімдемін.

Үйге тапсырма: «БатырБаян» поэмасына пікір жазып келу

Сабақ №7

Сабақтың тақырыбы: М.Әуезов «Қараш-Қараш оқиғасы»

Сабақтың мақсаты: а) білімділігі - оқиға мазмұнын пайдалана отырып, оқушылардың кейіпкерлерге толық мінездеме беруіне, тағдырына ортақтаса алуына мүмкіндік туғызу, кейіпкерлер арасында ізгілік қарым-қатынасты талдау.

ә) дамытушылығы - оқушыларды көркем әдебиетті оқуға ынталандыру; ой-өрісін кеңейту, сөйлеу тілін дамыту, тіл мәдениетіне көңілдерін аударту.

в)тәрбиелігі - Шағын топпен бірлесе ынтымақпен жұмыс атқаруға, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын құрметтеуге, қастерлеуге, бірігіп қорытынды жасауға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: көркем шығарманы талдау сабағы

Сабақтың типі: СТО

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, талдау, ойлау, дәлелдеу, топтастыру

Көрнекілігі: кестелер

Сабақтың өту барысы:

І Ұйымдастыру бөлімі:

-Сәлемдесу

-Оқушы назарын сабаққа аудару. Оқушыларды топқа бөлу.

Қызығушылықты ояту.

- Балалар, өзіміз оқып жүрген сүйікті пәніміз әдебиеттің адам өмірі үшін қандай маңызы бар? Қалай ойлайсыздар.

І Үй тапсырмасын тексеру

Топтастыру

1.М.Әуезов «Қараш-Қараш» оқиғасының тақырыбы неде?

2.Оқиғаның басты идеясы не?

3.Повесттің жазылуына негіз болған кім?

Оқиғаның композициялық құрылымына талдау

№

Оқиғаның композициясы

Дәлелдеме

1

Оқиғаның басталуы

2

Оқиғаның байланысы

3

Оқиғаның дамуы

4

Оқиғаның шиеленісуі

5

Оқиғаның шарықтау шегі

6

Оқиғаның шешілуі

ІІ Мағынаны тану

Оқиғаның кейіпкерлеріне талдау жұмыстары

Оқиғаның кейіпкері

Іс-әрекеті

Адами қасиеті

Баға беру

ІІІ «Алтын сақа» (2 топқа ойын) номерленген асықтар бойынша тапсырмаларды орындау.

1. Ұзаққа созылған сары ауруға шалдыққан шағында Тектіғұл ағасы мен жеңгесінен нені тілек ететін еді?

2. Бақтығұл іздегенім «осы дегендей» көп ойланбастан, атына жабысқан бойда қаршыға тастайтын аңшыдай қисайыңқырап келіп,... мойнына қыл арқан бұғалықты тастап кеп жіберді. Қандай малға бұғалықты салды?

3. Арада тағы бір-екі жұма өтер - өтпесте Тектіғұлдың қатал тағдыры, маңдайына жазылған қазасы жетті. Артында өксіп-өксіп кеп жылап, Бақтығұл інісінің қазасына не деп қайғырды?

4. Бақтығұлдың үш баласының атын ата.

5. Тектіғұл анығында қандай еді? Бізге жазушы болып Тектіғұлдың портретін айтып беріңдер?

6. Ауру жігітті қолына көтерген ағасы енді төсекті салған әйелі Қатшаның қасына алып келді де былай деді.(ойды өрбіт)

7. Арада қанша уақыт өткенін Бақтығұл білмейді. Ол есін жинағанда, ең алдымен сезгені не еді?

8. Ел ішіне келген қалың аурудан әке-шеше қатар тартып жығылып, араларына екі-ақ күн салмай, әуелі шеше, артынан әке өлді.Қандай аурудан қайтыс болды?

9. Он жылғы еңбегім бір жылғы киімге татымаса, малыңның құлағын... Мені қырып ал, өлер жайым жоқ дейді. Соған долданған Сәлмен бай Тектіғұлды қалай жазалайды?

ІҮ Ой-толғаныс

Екі түрлі түсініктеме күнделігі

Қатты әсер еткен тұстары нан үзіңді Әсер еткен үзіңділер жайлы пікір жаз жаз

Сөзжұмбақ

ж

ұ

м

а

т

а

й

р

ы

с

қ

ұ

л

м

ұ

х

т

а

р

қ

а

т

ш

а

о

м

а

р

х

а

н

ж

а

р

а

с

б

а

й

1. Бақтығұлдың бес жасар баласы кім?

2. Тұрар Рысқұловтың әкесі.

3. Абайдың туған өлкесінде дүниеге келген кім?

4. Бақтығұлдың жары кім?

5. Мұхтардың әкесі кім?

6. Бақтығұл кімді өлтірді?

Ү. Үйге тапсырма.

Ұнаған кейіпкерлерге хат жазу

ҮІ. Бағалау

- Сабаққа қатысқан оқушыларды бағалау.

Сабақ №8

Әдебиет

Сабақтың тақырыбы: М.Әуезовтің «Қараш-Қараш оқиғасы» хикаятынан үзінді. Тарихи шындыққа негізделген шығарма.Бақтығұлдың тағдыр. Жазушы шеберлігі

Сабақтың мақсаты

Білімділік: «Қараш-Қараш оқиғасы» хикаятының мазмұнына, кейіпкерлерінің іс-әрекетіне талдау жасай отырып, Бақтығұлдың прототипі Рысқұлдың өмірдегі шынайы бейнесін таныту, жазушының тіл шеберлігіне талдау жасату

Тәрбиелік: Хикаят мазмұны арқылы адамгершілікке, бауырмалдыққа, ұлтжандылыққа, адалдыққа, намысшылдыққа, қайсарлыққа тәрбиелеу

Дамытушылық: Оқушы ойын белгілі бір мәліметтер арқылы дәлелдеуін, кейіпкердің іс-әрекеттеріне сай баға бере білуін, өз ойын ашық жеткізе білуін дамыту

Сабақтың типі: Пысықтау сабағы

Сабақтың типі: Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілдері. Баяндау, сұрақ-жауап, «Тұжырым кестесі», ауызша тіл дамыту, автор орындығы, терме диктанты

Сабақтың көрнекілігі: Теледидар, компьютер

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі

ІІ. Шығарманы талдау

• Өткен сабағымызда М.Әуезовтің «Қараш-Қараш оқиғасы» хикаятының мазмұнымен танысып, тараулары бойынша бөлімдерге бөліп, тақырып қойған болатынбыз. Бүгін осы шығарманың мазмұнына, кейіпкерлерінің іс-әрекетіне, тілінің көркемдік ерекшелігіне талдау жасаймыз. Ол үшін алдымен шығарманы еске түсіріп өтейік. Шығарма 8 бөлімнен тұрады. Әр бөлімге бір оқушы қысқаша шолу жасап өтеді.

(Шығарма бөлімдерінің тақырыптарын слайд арқылы көрсетемін)

1. Тектіғұлдың өлімі

2. Түнгі жортуыл

3. Соққы

4. Жарасбайдан пана іздеген Бақтығұл

5. Болыстық маңындағы талас

6. Сатқындық

7. Қашқын Бақтығұл

8. Қанды кек

- Міне, шығармаға толық талдау жасап біттік, шығарма мазмұнын есімізге түсірдік. Енді осы шығарманың оқиғалар желісіне сүйене отырып, кейіпкерлердің іс-әрекетіне, мінез-құлқына талдау жасайық. Ол үшін «Тұжырым кестесін» толтырамыз. «Тұжырым кестесіне» шығармадағы басты кейіпкерлерді алып отырмын.

1-қатар: Бақтығұл

2-қатар: Жарасбай болыс

3-қатар: Сәлмен бай

Оқушылар дәптерлеріне орындайды.

Тұжырым кестесі

Кейіпкер

Іс-әрекеті

Адами қасиеттері

Соңынан оқушыларға жазғандарын оқытамын.

• «Тұжырым кестесі» арқылы шығармадағы кейіпкерлердің іс-әрекетіне сүйене отырып, толық мінездеме бердік. Ал осы шығармадағы басты кейіпкер Бақтұғұлдың өмірдегі прототипі Тұрар Рысқұлов екенін өткен сабақта айтқан болатынбыз. Тұрар Рысқұловтың кім екенін сендер жақсы білесіңдер. Сонда да болса, мына суретке назар аударайық.

( Слайд арқылы Т. Рысқұловтың суретін көрсетемін, үнтаспадан төмендегі сөздер оқылып, тыңдатылады.)

Тұрар Рысқұлұлы - мемлекет және қоғам қайраткері. Әулиеата уезіндегі 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің ұйымдастырушысы және басшысы. Ол қоғамдық-саяси қызметпен қатар теориялық мәселелермен де шұғылданған. Тұрар Орта Азия мен Қазақстанның Кеңес дәуіріндегі тарихшыларының бірі әрі қалам қарымы мықты журналист ретінде де танылды.

Әкесі Рысқұл Жылқайдарұлы шаруасы шағын, ауылдың еті тірі, есті жігіті болға. 1904 жылы патша үкіметінің зорлық-зомбылығына қарсы шыққаны үшін он жылға сотталып, итжеккенге жер аударылады.

Өздерің байқағандай, шығарманың басты кейіпкерінің прототипі Рысқұл Жылқайдарұлы еті тірі, пысық, қай істі қолына алса да тындырып істейтін тындырымды кісі болса, ұлы Тұрар да өз елім, ұлтым деп өткен ұлтжандылығының арқасында елінің, халқының жүрегінен мәңгілік орнын тауып отыр.

• Осы шығармада Тұрар бейнесі кімнің атынан көрінеді?

• Сейіттің өжет мінезі шығармада қай тұста байқалады?

• Бұған дейін Тұрардың балалық шағын бейнелеген қандай шығармамен танысып едік?

• Ш.Мұртазаның «Тұтқын бала» шығармасында Тұрардың өжет қылықтарын қандай істерінен байқап едік, естеріңе түсіріңдер.

( Оқушылардың ойын тыңдаймын)

«Тұтқын балада» Ш.Мұртаза Тұрар бейнесін сомдаса, «Қараш-Қараш оқиғасында» М.Әуезов Рысқұл бейнесін сомдап отыр. Рысқұлдың оқыс қимыл-әрекеті М.Әуезовке әсер етеді де, 1927 жылы хикаятты жазып шығарады, 1957 жылы қайта өңдеп шығарылады. Кейін 1969 жылы «Қазақфильм» мен «Қырғызфильм» бірігіп, «Выстрел на перевале» («Қараш асуында атылған оқ») фильмін түсіреді. Енді сол фильмнен үзіндіге назар аударайық.

Суретші Сүйменқұл Чокморов аяқ асты актер болды.
( Бейнетаспадан фильмнен үзінді көрсетемін)

• Өздерің фильмнен үзіндіден байқағандай, оқиға Бақтығұлдың кек алып, Жарасбайды өлтіруімен аяқталып отыр. Осында Бақтығұл Сәлмен мен Сәттен пана таба алмай жүріп, неге Жарасбайдан пана сұрады?

• Билер сотында Бақтығұлдың Жарасбай туралы ештеңе айтпауын қалай түсінесіңдер? Бақтығұлға баға бер.

• Неліктен Бақтығұл Сәлменді емес, Жарасбай болысты өлтірді?

( Оқушы ойларын тыңдаймын)

Шығарманы оқи отырып, М.Әуезовтің адам психологиясын, сезімін, қоршаған ортаның сұлулығын суреттеудің шебері екеніне тағы да көзіміз жетіп отыр. Бұған дейін де «Көксерек» әңгімесімен, «Абай жолы» романынан үзінділерімен танысқанда бұған көзіміз жеткен болатын. Ендеше осы шығарманың тіліне де талдау жасап өтейік . Ол үшін терме диктантын жүргіземін. Мен сөз тіркестерін оқимын, сендер ішінен бір бағанға тек эпитеттерді, екінші бағанға теңеулерді теріп жазасыңдар. Соңынан тексеремін.

Терме диктанты

Эпитеттер

Теңеулер

Қатты қобалжыды, балаша құшақтады, қаңбақтай сезінген, кескен теректей, әлсіз жүзін, кезек көз тастады, Бақтұғұлдың есінде, сотқар бай, қара түн, қаскөй дауыл, інісін іздегенін, сорлы күй, арыстандай арысым, аш қасқырдай бұралып, қой торыған бөрідей, бойы сергіп алған, қараңғы түн, жақсы қабақ, оң шырай, таспен бекіту, бетке соққан қамшыдай, суық жүз, буалдыр күңгірт күз.

Соңынан компьютер арқылы дұрыс жауабын тыңдатып, оқушылардың өздеріне тексертемін.

Енді, балалар, кішкен ойға беріліп, «Егер автор орнында мен болсам, шығарманы қалай аяқтар едім?» деген сауалға жауап іздеп көрейік.

«Автор орындығы» оқушы ойларын ауызша сұраймын.\

ІІІ. Қорытынды

ІҮ. Бағалау

Ү. Үйге тапсырма: шығарма кейіпкерлері жайында қосымша деректер жинау

Қосымша мәлімет

Жазушының жиырмасыншы жылдардағы шығармаларының ішінен «Қараш-Қараш оқиғасы» да революция қарсаңындағы қазақ қоғамының шындығынан туған, ескі ауылдағы әлеуметтік теңсіздік тәрізді өткір тартысқа құрылған. Мұнда да жиырмасыншы жылдардың әңгімелеріндегідей дала билеушілерінің заңсыз жуандығы - байлардың кедейлерге жасар өктемдігі, зорлығы, кедейлердің байлардан көрер қиянаты, қорлығы жазылған. Шығармадағы негізгі тақырып біреу ғана: Бақтығұлдың ауыр тағдыры. Сол бас қаһарманның іс-қимылдарына байланысты бар оқиға дамып, өркендеп немесе бәсеңдеп, сөніп, қалайда өз шешімін тауып жатады. «Қараш-Қараш оқиғасы» қазақ кеңес әдебиетінің алтын қазынасына қосылған классикалық шынайы шығарма. Жалпы бұл тақырып төңірегінде жазылған шығармалар да, түсірілген кинофильм де бар.

Қырғыз актері Сүйменқұл Чокморов кинода Бақтығұл образын бейнелейді. Қалихан Ысқақов пен әкім Тарази осы оқиғаны сахнаға бейімдеп «Таң қараңғысы» деген атпен пьеса жазды. Ал Шерхан Мұртаза осы тақырыпты қозғаған романында Қызыл жебе бейнесі арқылы революциялық кезеңнің оқиғаларын желі етіп, кейіпкерлер өмірін романтикалық тұрғыда бейнеледі. Осы бір тақырыпта жазылған оқиға, шындық төрт түрлі шешіммен, өзге түйінмен баяндалған. «Қараш-Қараш оқиғасының» басты кейіпкері Бақтығұл - рухы биік тұлға. Бақтығұлдың ісі мен мінезі өзіне дейінгі өзі секілділерден өзгеше. Бұл - олар секілді өз тағдырының құлы емес, қожасы болуға ұмтылған адам. Басында Бақтығұлда да онша орғып, қарғып тұрған асаулық жоқты. Інісі Тектіғұл екеуі Сәт, Сәлмен байлардың есігінде жалшылықта жүргенде бұл да «бетегеден биік, жусаннан аласа» болатын. Бірақ байлар опа бермеді, бастарынан таяқ айырғысы келмеді. Ақырында Тектіғұлды соққыға жықты, ол төсек тартып ұзақ жатып, азаппен үзілді. Інісінің өлімі Бақтығұлдың жан дүниесін қатты сілікті, кеудесі шермен бірге кекке толды. Енді дұшпанын бұл сіліккісі келді. Ар-намысын, адамдық қасиетін таптаған Жараспайды атып өлтіреді. Кісі өлтіру - адам күнәларының ішіндегі ең ауыры. «Қараш-Қараш оқиғасы» повесінде әлеуметтік әділетсіздікке қарсы шыққан қайсар жігіттің образы сомдалып, оның ақырғы әрекетке тәуекел жасардағы ішкі арпалысы тереңдігімен тәнті етеді. Табиғаттың өзі басты кейіпкер Бақтығұлдың ішкі психологиялық арпалысымен астасып, өзгеше көркемдік тұтастық құрайды. Ал, солардың ішінде Мұхтар Әуезовтің «Қараш-Қараш» повесінің қазақ әдебиетінде және әлем әдебиетінде өзіндік алатын орны ерекше.

Сабақ №11

Тахауи Ахтановтың «Күй аңызы» әңгімесіндегі өнер иелерінің тағдыры

Сабақтың тақырыбы: «Күй аңызы» әңгімесіндегі өнер иелерінің тағдыры

Сабақтың мақсаты:

a) Білімділік: Жазушының өмірі мен шығармашылығына шолу, шығарманың тақырыптық-идеялық мазмұнын , күй өнерінің құдіретін ұғындыру.

ә) Дамытушылық: Оқушылардың шығарма кейіпкерлеріне жан-жақты талдау жасап, кейіпкерлерге сын тұрғысынан баға беріп, өз ой-пікірін білдіруге дағдыландыру.

б) Тәрбиелік: Еркін сөйлеуге, ашық пікір айта білуге баулу, өнер иелеріне деген саналы көзқарасын арттыру.

Сабақтың түрі: білімді жинақтау

Сабақтың әдістері: СТО стратегиялары

Сабақтың көрнекіліктері: флипчарт

Пәнаралық байланыс: бейнелеу өнері, музыка

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі:

1. Сәлемдесу

2. Оқушыларды түгелдеу

3. Зейіндерін сабаққа аудару

ІІ. Үй тапсырмасын пысықтау:

Тахауи Ахтановтың өмірі мен шығармашылығы жайында оқушылардың шығармашылық жұмыстарын тыңдау. Жасалған хронологиялық кесте мен топтастыруды пайдалана отырып, жазушы жайында білгендерін ортаға салады. (тақырыпқа байланысты слайд қосымша көрсетіледі)

1923 жылы

Тахауи Ахтанов Ақтөбе облысы, Шалқар ауданы, Шетірқыз ауылында дүниеге келген

1941 жылы

Абай атындағы қазақ педагогика институтында оқып жүріп, екінші дүние жүзі соғысына аттанады

1948-51

Қазақ мемлекеттік біріккен баспасында редактор, бөлім меңгерушісі қызметін атқарған

1951-53 жылдары

"Қазақ фильм" киностудиясының сценарий бөлімінің бастығы

1953-54 жылдары

"Әдебиет және искусство" (қазіргі "Жұлдыз") журналының редакторы

1954-55жылдары

Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының жауапты хатшысы

1955-57 жылдары

Қазақстан Жазушылар одағының Қарағанды облыстық бөлімшесінің жауапты хатшысы

1957-58 жылдары

Қазақстан Министрлігінің Кеңес жанындағы көркем өнер басқармасының бастығы

1966 жылы

Абай атындағы мемлекеттік сыйлығы берілді

Редактор

Аудармашы Жазушы

Абай атындағы мем.сыйлықтың лауреаты Драматург

ІІІ. Жаңа сабақ:

Ой қозғау

«Нар идірген» күйі тыңдалады.

- Күй өнері туралы не білеміз?

шығу тарихы, өнер түрі домбыра, қобыз , ұлттық мұра, әуен, саз

оқиға, жағдай

Жаңа сабақ «Мағынаны тану» әдісі бойынша басталады.

1) Кейіпкерлерді топтастыр

2) Оқулықтан кейіпкерлер портретін табу

І қатар - Естемес пен Оразымбет портретін табу

ІІ қатар - Жаңыл мен қарт бейнесін табу.

3) Әңгіменің композициялық құрылымын талдау.

(оқушылар дәптерлеріне жазып отырады)

Оқиғаның басталуы (экспозициясы

Екі күйшінің жолға шығуы, күйшілер әңгімесі.

Оқиғаның дамуы

Жалғыз нардың кезігуі, аруананың зары, домбыраға тіл бітуі, жолаушылардың жалғыз қараша үйге келуі.

Оқиғаның шиеленісуі

Шал мен Естеместің бір-біріне қолқа салуы.

Оқиғаның шарықтау шегі

Жаңа күйдің пайда болуы.

Оқиғаның шешімі

Күйшінің жолын жас жігітке беруі немесе нардың июі.

4) Концептуалдық кесте (кейіпкерлерге баға беру)№ кейіпкерлер Өмірге қызығушылығы .Адамгершілік қасиеті. Кейіпкерлерге баға

1 Естемес. Жоғары, жасы егде тартса да отбасын құруды ойлайды Түсінігі мол, есті, Оразымбетке жолын береді. жақсы

2 Оразымбет. Жоғары, өнерді сүйетін, тәрбиелі шәкірт. Үлкенді құрмет тұтады, ұғымтал. жоғары

3 Жаңыл. Жігерлі жан, өз бақытын табудаөжеттік таныта білді. Кішіпейіл, ибалы, өжет. жоғары

4 Қарт. Жоғары, жоқшылыққа төзе білген, қиындыққа мойымаған жан. Көпті көрген, қонақжай, есті кісі. жақсы

5) Тест тапсырмасы (ACTIVote арқылы орындау)

Кімнің сөзі:

«Қашан кемеліне келтіргенше көп алдына салмаған жөн»

а) қарт ә) Естемес б) Оразымбет в) Жаңыл

«Екі күйші өнерлеріңді бірдей салыңдар». Кімнің сөзі?

а) қарт ә) Естемес б) Оразымбет в) Жаңыл

«Аһ, сабазың шыңыраудан суырып шығарды-ау» . Кімнің сөзі?

а) қарт ә) Естемес б) Оразымбет в) Жаңыл

«Сөзім -сөз. Өнерің жетсе тілегіңді бердім, қарағым». Кімнің сөзі?

а) қарт ә) Естемес б) Оразымбет в) Жаңыл

«Кім біледі, жер ортасынан асқанда тәңірінің сарғайтып барып бұйыртқаны осы болар». Кімнің сөзі?

а) қарт ә) Естемес б) Оразымбет в) Жаңыл

«Бір жылдан бері мен аңдамаған мінезін осы бүгін көрсетті-ау». Кімнің сөзі?

а) қарт ә) Естемес б) Оразымбет в) Жаңыл

«Апырым-ай, осы мал жарықтықтың күйге елтитіні болады деуші еді…» Кімнің сөзі?

а) қарт ә) Естемес б) Оразымбет в) Жаңыл

6) Тест интервью.1 Естеместің өзіне тән ерекшеліктері қандай? Халық өнерін қастерлейді. Жақсы ұстаз, күйші, өнер таратушы, салт басты.

2 Жаңылдың мінезі ұнады ма? Несімен ұнады? Ақылды, ибалы, инабатты, өжет. Өз болашағын егде адаммен өткізгеннен жастау жігітпен өткізгенді дұрыс санаған ол өжеттілік танытты.

3. «Екі күйші, өнерлеріңді бірдей салыңдар» деген қыз сөзінің сырын аш. Әкесі мен Естемес арасындағы әңгімені естіген Жаңыл таңдауы жас Оразымбетте екенін астарлап жеткізгісі келді.

4. Әңгімеде ұнамсыз кейіпкердің болмауы не себепті деп ойлайсың? Себебі әңгімеде көп шиеленіскен оқиға жоқ, тек күйдің туындауы ғана берілген. Сондықтан ұнамсыз кейіпкер жоқ.

5 Оқиғаның шешімі сен қандай ойға жетеледі?

ІV. Сабақты бекіту:

«Екі жақты күнделік» стратегиясыӘңгімеден алған әсерің? Несімен әсер етті?

VІ. Үйге тапсырма: «Қазақ күй өнері» деген тақырыпқа эссе жазу.

VІ. Бағалау.

Сабақ 12

Тақырыбы: Т.Ахтанов «Күй аңызы» әңгімесі

Сабақтың тақырыбы: Тахауи Ахтановтың «Күй аңызы» эңгімесі

Сабақтың мақсаты:

Т.Ахтановтың өмірі мен әңгімесін оқыта отырып, білім-білік дағдыларын арттыру.

Оқушылардың ой-өрісін, сана-сезімін, таным-түсініктерін дамыту. Есте сақтау қабілеттерін арттыру.

Сауатты жазып, мәнерлі сөйлеуге тәрбиелеу. Елін-жерін сүюге тәрбиелеу.

Сабақтың типі: жаңа білімді меңгерту.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап, түсіндірмелі, баяндау, түртіп алу.

Сабақтың көрнекілігі: оқулықтар,мултьтимедия, плакаттар

Пәнаралық байланыс: тарих, музыка.

Сабақтың барысы

I Үйымдастыру кезеңі. Cәлемдесу. Түгелдеу. Оқушы назарын сабаққа аудару.Педагогикалық талап қою, психологиялық дайындық.

II Үй тапсырмасын сұрау. Сұрақ-жауап әдісі арқылы сұрау.

Кейіпкерлері арқылы мазмұнын шығарып талдау.

Бақтығүл кім? Қараш-қараш оқиғасында қандай әрекеттері мен көрінеді?

Сәлмен қандай адам болып көрінеді?

Жарасбай Бақтығұлды өзіне жаны ашып жақындатты ма?

III Үй тапсырмасын қорытындылау. Осы шығармада жазушының айтайын деген ойы, идеясы қандай?

М. Әуезов ...

IV Жаңа сабақ.

Түртіп алу әдісі

Білемін

Білгім келеді

Үйрендім

Тахауи Ахтановтың өмірі мен шығармашылығы туралы айтып өту. Жазушының алғашқы әңгімесі - «Күй аңызы». Өнер құдіретінің ботасы өлген бозіңгеннің тарамыс болған терісіне жан беріп, суалып біткен желінін сүтке толтырғанын баяндайды. Осы әңгімені түсіндіре отырып, оқушыларға интерактивті тақта арқылы күйді тыңдатқызу.

V Дәптермен жұмыс. Түртіп алу әдісі бойынша оқушылардың пікірлерін жазу

VI Жаңа сабақты пысықтау.

І.Қарт күйшінің өнері, мінезі, осы күйді шығарудағы толғанысы қандай болды?

Қыз неге інгеннің иіп тұрғанын білдірмеді?

«Екі күйші өнерлеріңді бірдей салыңдар» деген қыз сөзінің астарында не бар еді?

Ботасы өлген аруана Естемес күйшіге қалай әсер етті? Әсер етсе, жолда күй неліктен толық шықпады?

VII Үй тапсырмасын беру. «Қазақ күй өнері» тақырыбына шығарма жазу.

«Нар идірген» атты күй қалай дүниеге келіпті? Әңгімені тұтас, көркем мазмұндап келу.

VIII Бағалау.

Сабақ №13

Сабақтың тақырыбы: М.Мақатаев "Аққулар ұйықтағанда" поэмасы.

Табиғаттың жүрегі жараланып...

Сабақтың мақсаты: Сезіммен өлең өрген жыр пырағы Мұқағали поэзиясына талдау жасау,ақын өлеңінің идеясын,мақсатын ұғындыру,поэманың тақырыбы мен идеясы компазициясы туралы теориялық білім беру

а)Поэманың негізгі кейіпкері ана бейнесі арқылы көл еркесі аққуға жасалған қиянаттың қайғылы оқиғаға ұғындыру себебін таныту,қоршаған орта заңдылықтарына қарсы келмеу қажеттігін нақты дәлелдермен түсіндіруге жету.

ә)Аққудың басқа құстардан өзіндік ерекшелігі,қасиеті,киелі құс екендігін суреттеудегі ақынның шынайы сезімін таныту.

Оқушылардың пікірталасын ұйымдастыру,өз ойын дұрыс тұжырымдап,дәлелмен жеткізе білуге,еркін сөйлеуіне дағдыландыру,өлеңдерін нақышына келтіріп жатқа оқу,сүйсіне білу сезімдерін ояту,талдаулар жасай білу,сын тұрғысынан ойлау қабілетін дамыту.

Ақын тілімен салынған табиғат суреті арқылы эстетикалық талғамға,көркем шығарма арқылы табиғаттың сырлы көріністерін тамашалап,сұлулығын сезіне қамқорлықпен аялай білуге тәрбиелей отырып,экологиялық мәдениетін қалыптастыру

а)Экологиялық білім мен тәрбиенің алғышарты.

1.Танымды,мінез-құлықты тәрбиелеу.

2.Оқушының танымдық,шығармашылық дамуына жол ашу.3.Табиғатты аялау,қорғау сезімін оята білу.

Сабақтың түрі:Интеграциланған (дамыта оқыту)сабағы.

(Әдебиет сабағын театр,әуез,көкемсурет,сөз өнерімен интеграциялау)

Пәнаралық байланыс:Экология,бейнелеу өнері,музыка,география т.б.

Сабақ көрнекілігі:ақын суреті,техникалық құралдар,компьютер,аққу туралы жазылған нақыл сөздер,тақырыптық суреттер,көрініс,сызба- кестелер, "Жетім көл"суреті бейнеленген аққудың,шыршалы тоғайдың көрінісі.

Сабақтың әдіс-тәсілдер:

1. Мәнерлеп өлең оқу. "Мұқағали-әлеміне саяхат".

2. Сахналық көрініс.

3. Компазициялық жоспар (сызба кесте)-талдау.

4. Шығармашылық ізденіс бағытында:"Дебат-пікір- сайыс ".

Сабақ барысы.

I.Ұйымдастыру.

1.Психологиялық даярлықты қамтамасыз ету.(С.Тұрысбеков "Көңіл толқыны " ойналады)

2.Мәнерлеп оқу: "Мұқағалиды аңсау"

II.Үй тапсырмасын пысықтау.

а)Поэзия минуты.

ә)Қызығушылығын ояту сайысы.

Ойшақыру "Менің Мұқағалиым"атты үй тапсырмасын сұрау.

Үй тапсырмасының шарты:ақынның өзіңе ұнаған өлеңдерін жатқа оқы және сенің Мұқағалиың екенін дәлелде.

III.Мұқағали әлеміне саяхат:

-Балалар,поэзия әлемінде Мұқағали мұрасы-жалпақ елдің жүрегінде,ой-парасатында,жарық жұлдыздай қараңғы түн қойнауынан құпия сәулесін шашқандай жарқырап нұр беруде.

Тірлігінде шекпен кимей,шен алмай,

Еңбегінің қызығын да көре алмай

От боп жанып өтіп кеткен ақынға,

Мәңгілік қып өмір берген өлеңді-ай,-деп

Айтақын ағамыз жырлағандай,өлеңімен рухани азық,күш жинап,қажетіне қарай халқына бақыт сыйлаған ақиық ақынымыз ешкімнен кезінде енші сұраған емес-ті.

Мінеки,бұл Мұқағали әлемі.Әр ғасырдың біртуар адамы болады.Зымыран уақыттың пешенесіне жарық жұлдыз болып қадалған Абай,Мағжан,Қасым,Мұқағали болатын. Мұқағали "Абай жаққан сәулені"сөндірмей,"Жыр сәулені"лаулатар ақынның келетініне сеніп кеткен ақын.

Ол:

Туады,туады әлі нағыз ақын

Нағыз ақын бал мен у тамызатын

деген болатын.

Өз сезіміне өзі өртенген Мұқағали жыры бүгінгі күні шартарапқа жыр шуағы болып төгілуде.

- Балалар, мен Мұқағалидың анасы Нағиман әженің, жазушыға, баласының ақындығы туралы айтқан естелігін сендерге оқып берейін.

(Мұқағали жайлы естелікті оқу)

Әр ақынның өлең-өнер болмысында бір қасиет өзгелерінен басымырақ болады.

Мысалы: Абайда-ой, Мағжанда-махаббат, Қасымда-от, Мұқағалида тазалық (қасиет деген ұғым)басымырақ болады.

Табиғат ананың бір бөлшегі болған Мұқағали былай дейді.

Табиғат

Жанымды алсаң,

Алшы менің,

Бір түйір жерге түскен, тамшы едім.

Мұқағали жоғалса қайтер дейсің.

Артымда қалсын жерім,

Қалсын елім, - деген Мұқағали

барлық өлеңіне бойындағы сезімнің ағынымен барып таусыла жазды.Барлық шығармасын соңғы өлеңіндей жазды.Өйткені,

"Мұқағали-бір ғасырда бір рет қана дүниеге келетін қазақ поэзиясының алтын домбырасы дерліктей ірі талант иесі".

"Бір өлеңі бір елдің мұрасындай поэзия пайғамбары".

"Мұқағали поэзиясы - тірі поэзия".

"Шын поэзия жасырынып тұрған дүние сұлулығының шымылдығын сыпырып тастайды"деген еді Шелли.

Қане, Мұқағали поэзиямен қалай сырласқанын тыңдап көрелік.

Бізде, енді - Мұқағали әлемінде поэзия дәуірі басталды. а) "Поэзия - жүрек тілі", - ақын шығармаларынан мәнерлеп оқу.

(Өлеңді жақсы оқитын белсенділік танытқан 2-3-оқушыдан)

ә)Диалогиялық әңгіме. "Менің Мұқағалиым".

( "Мен Мұқағалидан не таптым?"деген сұрақ айналасында диалогиялық әңгіме жүргізу

Ой шақыру:

Сұрақтар: - Балалар, ақынның жұбайы Лашын апай

"Мұқағали өмірді сүйіп өткен ақын"деп жазды.

1. Сендер Мұқағали өлеңдерінен оқи отырып, Мұқағалидан не таптыңдар?

2. Сенің Мұқағалиың қандай?

3. Сенің Мұқағалиың не дейді?

б)Сурет,бояу құдіреті.

- Балалар, жаңа сендер өлең оқығанда Мұқағали сағынған Қарасуды біз де сағындық.Бояуын көрдік, қурайдың үнін естідік.

Егер сендер суретші болсаңдар Мұқағалидың туған жерге деген сағынышын көркемсурет өнерімен,бояу сырымен қалай бейнелеп берер едіңдер?

(Белсенділік танытқан оқушыдан сұрау)

3.Мұғалім:

- Балалар, сендердің жауаптарың бойынша біріншіден "Мұқағали - туған жерін сүйіп өткен, оны аңсап өткен ақын"дейміз.

Екіншіден,ол өмірден "Сәби болып"өткен ақын сияқты.Өз ортасы ондағы күншілідік,жамандықтан жиренген ақын бейкүнә сәби қалпын сақтап қалғысы келді.Солай болып қалды да !

Ән «Сәби болғым келеді» (Бекзат)

Мұғалім:

Мұқағали ақын -поэзия әлемінде диолог тәсілін яғни сұрақ-жауап түріндегі әдісті поэзияда қолдануында өте шеберлік танытады.Оның «Қош махаббат» драмасы бойынша «Махаббат диологі» дастанынан үзінді келтірейік.

Көрініс: «Махаббат диологы

(«Қош махаббат» драмасынан үзінді қою)

(инеценировка сипатында)

а) Автор бейнесіндегі оқушы:

Ей, күнадан пәк жас жандар,

Қапелімде қателікке баспаңдар!

Қосыларсың қол ұстасып саспаңдар,

Махаббатпен ойнағанды тастаңдар

Ей, күнадан пәк жас жандар!

Қапелімде қателікке баспаңдар!

Ал көріңдер, ол туралы дастан бар

ә) «Махаббат диологі»(екі оқушы орындайды)

-Құс боп ұшып жоғалсам не етер едің?

-Сені іздеумен мәңгілік өтер едім

-Отқа түсіп өртенсем, не етер едің

-Күл боп бірге соңыңнан кетер едім

-Бұлдырасам сағымдай не етер едің?

-Жел боп қуып, ақыры жетер едім

-Қайғы әкелсем басыңа не етер едің?

-Қойшы сәулем бәрінде көтеремін

б) Топтастыру әдісі \ дәптермен жұмыс\

Қарасаз қара шалғын өлеңде өстім,

Жыр жазсам оған жұртым елеңдестің

Өлсе өлер Мұқағали Мақатаев,

Өлтіре алмас алайда өлеңді ешкім,-

деп поэзия құдіретіне сеніп кеткен-

«Мұқағали қандай ақын?

ІІІ. Ой толғау. Поэма \қасиет, қасірет\ туралы.

а\ «Поэма осылай туған еді».

- Бүгін біз сөз еткелі отырған шығарма "Аққулар ұйықтағанда»- ғажап поэма. Бір түнде, бір деммен, табиғат пен ақын сезімінің үндесуінен туған дүние.

Мұқағали:

Қазақтың қара өлеңі - құдіреттім,

Онда бір сұмдық сыр бар естілмеген, - деген болатын. Бүгін сондай жыры «Сұмдық сыры бар» жыры «Аққулар ұйықтағанда» поэмасынан ой толғаймыз.

Осы поэма жөнінде Тұманбай Молдағалиев ағаларың былай дейді.

\М.Мақатаев шығар.жинағы 1991ж «Мұқағали жайлы ойласам» деген алғысөзден оқып беру\.

- Cендерге де, маған да бұл поэма мұң тарту етеді. Бірақ бір бастап оқығаннан кейін тастай алмай соңына дейін бір-ақ оқисың. Бейне бір басқа күй кешесің. Көкірегінде ән ұялап, жырмен тербелесің. Көз алдыңнан Жетімкөлдің ерке аққуы баласы үшін дүниенің тыныштығын, кереметін бұзып, қасиетке оқ атқан ана бейнесін, ең соңында екі бірдей асылынан қасиетінен айырылған сорлы, зарлы ананы көріп, сен де аһ ұрасың. Жақсы дүние туралы мақтау сөздің өзі - бос сөз.Онан да балалар осы поэма негізінде «Ана қасіреті...» атты сахналық көріністі көріңіздер.

ә\ Сахналық көрініс: «Ана қасіреті...»

IV. Поэманы талдау.

1. Проблемалық сұрақтар

Поэмада негізгі мәселе не?

Автор өзі көтерген мәселені қаншалықты аша білген?

Ана неге аққуды атпақ болды? Бұл шешімге келу анаға оңай түсті ме?

2. Поэманың композициялық элементтері.

Поэманың композициясы туралы не айтасыңдар?

Оқиға қалай басталады?

Оқиғаның байланыс қандай?

Оқиғаның дамуын қалай түсінесіндер?

Психологиялық шегініс жасасақ, ананың қандай

көңіл - күйі берілген?

Оқиғаның шиеленісуі не?

Оқиғаның шарықтау шегі?

Оқиғаның шешімі?

Оқиға соңы? Эпилог.

3. Анаға мінездеме. \тірек - сызба

V. Сабақты бекіту:

1. Шығармашылық жұмыс.\пікірсайыс\

Міндеті: «Жеңіске жеткін келе ме, ізден, ойыңды дәлелдей білуге үйрен, біліміңді ұшта»

1.Жақтаушы топ:

Тақырыбы: "Аққулар ұйықтағанда"-экология тақырыбындағы поэма.

Кілт сөздер: "Аққуды атуға болмайды".

Дәлелдеме: 1.Көлдің сәні-аққулар.

2.Аққу киесі оңдырмайды

2.Даттаушы топ:

Тақырыбы:

"Аққулар ұйықтағанда"поэмасының тақырыбық экология емес.

Кілт сөздер: "Ана-махаббатымен құдіретті"

Дәлелдеме: 1.Бәрі де адам үшін жаратылған.

2.Наным-сенімнен де ана махаббаты құдіретті.

VI. Қорытынды:

- Балалар, адам - табиғат перзенті. Дүниеде екі ана бар.

Бірі - тіршіліктің анасы табиғат анасы, екіншісі адам анасы.Екеуі де мейірімді. Осы екі анаға да қаталдық көрсетуге, жанын жаралауға болмайды.

- Ал біз, адамдар, солай етіп жүрміз бе? Жоқ, керісінше, біз қаталдық пен жауыздықты бірінші соларға көрсетіп жүрген жоқпыз ба?

- Қасиетке оқ атқызған (анаға) қандай күш.

Баласы үшін өлімге де баратын ана қасиетке (аққуға) оқ атты. Ол ана үшін өліммен бірдей еді. Қасиетке оқ ату қасірет болды.

VII. Үйге тапсырма:

1. "Жетім көл аққулары» - эссе жазу.

2. «Ақын және аққу» тақырыбына өлең жазу.

3. Поэманы оқып, өзіңе ұнаған шумағын жаттау.

4. «Аққуға атылған - оқ». \әңгіме диалог түрінде\

Сабақ №15

Сабақтың тақырыбы: Қабдеш Жұмаділов. «Қаздар қайтып барады».

Мақсаты: Жазушының өмірі, шығармашылығы жайлы білімдерін кеңейту. Шығармаларының өзіндік ерекшеліктері мен тақырыптарын анықтату. Ақын көтерген мәселелер негізінде оқушылардың туған жеріне деген махабаттарын ояту. Өз Отандарын сүюге баулу.

С.түрі: Жазушының өмірі мен шығармаларына талдау жасау сабағы.

С.әдісі: ұжымдық оқыту әдісі. СТО стратегиясы

Қолданылған әдебиеттер: 8- сынып мектеп оқулығы. 2. Жазушы шығармашылығы жайлы пікірлер, еңбектері, т.б.

С.барысы. Ұйымдастыру кезеңі.

Үй тапсырмасын сұрау, бекіту.

3-кезең. Жазушы шығармашылығы , өмірі жайлы оқушы түсінігін ортаға салу.

1. Қосымша деректермен жұмыс жасату .

2. Шығармалары, марапаттаулары, пікірлері, шығармаларының тақырыптары

Қосымша мәліметтер

Өмірбаяны

Қабдеш Жұмаділов 24 сәуірде 1936 жылы ҚХР, Шыңжаң өлкесі, Тарбағатай аймағы, Шәуешек ауданында дүниеге келген. Жазушы, Қазақстанның халық жазушысы (1998).

Шәуешек гимназиясын бітіріп, жолдамамен ҚазҰУ-не (1956) түседі. 1958 жылы Қытай үкіметі органдары кері шақырып алады. Кейін 1962 ж. Бақты шекарасын бұзып өткен қазақ жастарымен Қазақстанға біржола оралған соң, ҚАЗҰУ-тін бітірді (1965).

«Қазақ әдебиеті» газетінде (1965-1967) «Жазушы» баспасында (1967 -1976). Қазақстанның Баспа, полиграфия және кітап саудасы істері жөніндегі мемл. кабинетінде (1976 - 1981) қызмет істеген.

1981 жылдан шығармашылық жұмыста. Алғашқы өлеңдері 1954 жылдан жергілікті баспсөз беттерінде, ал «Жамал» тырнақалды әңгімесі 1956 ж. Үрімжіде шығатын «Шұғыла» журналында жарияланған. 1 өлеңдер жинағы, 8 роман, 5 повесть, ондаған әңгіме, мақалалар жинақтары жарық көрген.

Олардың негізгілері «Қаздар қайтып барады» (1967) атты әңгімелер жинағы, «Көкейкесті» (1969), «Соңғы көш» (1974-1981), «Атамекен» (1985), «Тағдыр» (1988) романдары, «Дарабоз» (1-кітап 1994; 2-кітап 1996) дилогиялары Жұмаділовтың соңғы жылдардағы көлемді шығармасы - «Таңғажайып дүние» (1998) ғұмырнамалық «Қылкөпір» (2003) романдары.

Жазушының публицистикалық мақалалары «Қалың елім қазағым» (2000) жинағында жарияланды. Шығармалары орыс, украин, белорусь, өзбек, ұйғыр, қырғыз тілдерінде, «Соңғы көш» романы түрік тілінде басылып шыққан.

Негізгі еңбектері 2003-2004 ж. Он екі томдық шығармалар жинағына топтастырылған. Медальдармен, Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамотасымен марапатталды.

Қазақстан Жазушылар одағы сыйлығының, (1983), Қазақстанның Мемлекттік сыйлығының (1990), Тәуелсіз «Тарлан» сыйлықтарының лауреаты,Үржар ауданының «Құрметті азаматы».

Үржар аудандық «Уақыт тынысы», «Пульс времени» газетінің журналисі Зоя Асылхановна Буланова Қ. Жұмаділовтың «Дарабоз» дилогиясын орыс тіліне аударды. Үржар ауданының «Құрметті азаматы»

Қабдеш Жұмаділов. Жазушы өмірінің елеулі кезеңдері

• 1936-жыл, 24-көкек. Жазушы Қабдеш Жұмаділов Тарбағатай тауының күнгей бетіндегі Малдыбай бұлағының бойында дүниеге келді.

• 1944-1947 жылдар. Өз әкесі салдырған Сібетідегі бастауыш мектепте оқыды.

• 1949-жыл. Шәуешектегі жеті жылдық қазақ мектебіне оқуға түсті.

• 1952-1956 жылдар. Шәуешек гимназиясында оқыды.

• 1954-жыл. Үрімжіде шығатын «Шыңжаң газетінде» алғашқы өлеңі жарық көрді.

• 1956-жыл. «Шұғыла» журналының бірінші нөмірінде «Жамал» атты тұңғыш әңгімесі басылды.

• 1956-1958 жылдар. Қытай үкіметінің жолдауымен Алматыға келіп, Қазақ Мемлекеттік университетінің филология факультетінде оқыды.

• 1958-1962 жылдар. Қытайда саяси қуғын-сүргінге ұшырады.

• 1962-жыл. Шынжаңнан ауған қалың көштің бұйдасын ұстап, атажұрт Қазақстанға қайтып оралды.

• 1962-1965 жылдар. Алматыдағы оқуын қайта жалғастырып, Қазақ Мемлекеттік университетін бітіріп шықты.

• 1965-жыл. Өзімен тағдырлас Сәуле Әукенқызына үйленді.

• 1965-1967 жылдар. «Қазақ әдебиеті» газетінде қызмет істеді.

• 1967-1976 жылдар. «Жазушы» баспасының проза бөлімінде аға редактор болды.

• 1976-1981 жылдар. Мемлекетгік Баспасөз комитетінде қызмет атқарды.

• 1981-жыл. Кеңсе қызметін тастап, бірыңғай шығармашылық жұмысқа көшті.

• 1983-жыл. «Соңғы көш» романы үшін жазушыға М. Әуезов атындағы әдеби сыйлық берілді.

• 1989-жыл. Жазушы арада отыз жыл өткенде Шынжаңға сапар шегіп, ата қонысын аралап қайтты.

• 1990-жыл. Қ. Жұмаділовке «Тағдыр» романы үшін Абай атындағы Мемлекеттік сыйлық берілді.

• 1996-жыл. Жазушының 60 жасқа толған мерейтойын республика жұртшылығы салтанатпен атап өтті.

• 1998-жыл, 23-қазан. Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың жарлығымен Қабдеш Жұмаділовке «Қазақстанның халық жазушысы» деген құрметті атақ берілді.

Шығармалары:

1. «Жас дәурен». Өлеңдер жинағы: «Жазушы».- Алматы, 1966.

2. «Қаздар қайтып барады». Әңгімелер жинағы: «Жазушы», 1968.

3. «Көкейкесті». Роман. «Жазушы», 1969.

4. «Зов» - «Көкейкесті» романының орысшасы: «Жазушы», 1972.

5. «Соңғы көш». Роман, І-кітап: «Жазушы», 1974.

6. «Бақыт жолында». Роман, әңгімелер: «Жазушы», 1976.

7. «Саржайлау». Повестъ, әңгімелер: «Жазушы», 1978.

8. «Последнее кочевье» - «Соңғы көштің» бірінші кітабы. Орыс тілінде: «Жазушы», 1980.

9. «Соңғы көш». Роман-дилогияның екінші кітабы: «Жазушы», 1981.

10. «Шарайна». Роман. повесть, әңгімелер: «Жалын», 1982.

11. «Көштен соңыра» - «Соңғы көштің» бірінші кітабы. Түрік тілінде: Стамбул, 1983.

12. «Сәйгүліктер». Повестер топтамасы. «Жазушы», 1984.

13. «Атамекен». Роман. «Жалын», 1985.

14. «Тағдыр». Роман. «Жазушы», 1988.

15. «Екі томдық таңдамалы шығармалар». Повесть, әңгімелер: «Жазушы», 1989.

16. «Последнее кочевье». Роман-дилогия. Орыс тілінде: «Жазушы», 1992.

17. «Дарабоз». Тарихи романның бірінші кітабы: «Шабыт», 1994.

18. «Земля отцов» - «Атамекен» романының орысша аудармасы; «Жалын», 1996.

19. «Дарабоз». Тарихи романның екінші кітабы: «Жазушы», 1996.

20. «Соңғы көш». Роман-дилогиясы көп жылдан кейін бірінші рет қайта басылды: «Жазушы», 1998.

21. «Дарабоз». Тарихи роман-дилогия. Орыс тілінде: «Сөздік», 1999.

22. «Қалың елім, қазағым». Пікірлер, ойлар, толғаныстар: «Қазақстан», 1999.

23. «Таңғажайып дүние». Ғұмырнамалық роман: «Тамыр», 1999.

Пайдаланылған әдебиет

• Жұмаділов Қ. К. Таңғажайып дүние: ғұмырнамалық роман. - Алматы: Тамыр, 1999. - 624 бет.

«Ақын - жазушы кім десеңіз, ол - бүкіл өмірі символға айналған адам. Егер мен өзім жайында айта бастасам, оның замана туралы, жалпы адамзат туралы хикая болып шығарына сенемін.

Пікірлер, көзқарастар

Қабдеш Жұмаділовті білмейтін қазақ кемде-кем. «Қаздар қайтып барады» және «Қылкөпір» романы Жұмаділовты жұмыр жерге танытты. Қаламгер-классик туралы Еуразия университетінде толымды туынды дүниеге келді.

Докторлық диссертация авторы - Алматыдағы Қыздар педагогикалық институтының доценті Руда Зайкенова. Айта кеткен жөн, жазушы туралы мұндай көлемді еңбек бұрын-соңғы жарияланбаған болатын.

Қазіргі қазақ әдебиетінің классигі. Қабдеш Жұмаділов туралы замандастары, бүгінгі оқырман қауым осылай дейді. Қай дәуір туралы қалам сілтемесін, жазушы - қашанда тарихшы. Қабдеш ағаның бүкіл романдары - тарихи немесе тарихи сипаттағы туындылар. Бүгінгі ғылыми жұмысқа да жазушы еңбектеріндегі тарихилық, деректілік элементтері арқау болыпты7

Серік Негимов, ЕҰУ профессоры:

Бұл кісі қазақ әдебиетіне үлкен олжа салды. Қазақ оқырмандары өте жақсы көретін сүйікті жазушымыз. Бұл кісінің басқа жазушылардан өзіндік ерекшелігі бұл кісінің романдарындағы оқиғалар ол төрт мемлекеттің территориясында өткен.

Еңбек авторы - Руда Зайкенова, Алматы қыздар Педагогикалық институтының доценті. Ғылыми жұмысты бастан-аяқ жазып шығуға 6 жылын арнапты. Қабдеш Жұмаділов шығармаларында 3 ғасыр қапталады. 18 ғасырдағы қазақ-жоңғар шайқасы «Дарабоз» романында айқын көрініс тапса, 19 ғасырдың аяғы 20 ғасырдың басындағы аласапыран «Тағдырда» суреттелген, ұлт тәуелсіздігі жолындағы күрес - «Атамекен» романында айтылады. Докторлық диссертация авторы, бұл роман эпопеялардың тарихи таңбаларына қарап 4 бөлімде жеке-жеке қарастырған. Руда Зайкенова, Алматы қыздар педагогикалық институтының доценті:

Бұл мәселе әлі күнге дейін бірде-бір арнайы зерттелген жоқ. Ауызды қу шөппен сүртуге болмайды әрине, ол кісінің тілі, стилі туралы еңбектер жарық көріп жатыр.

Қабдеш Жұмаділов, Қазақстанның халық жазушысы:

Докторлық үлкен еңбек. Ұлт тағдыры дейді. Шынымен, менің шығармашылығым ұлтпен байланысты. Қуаныштымын, әрине. Сәттілік тілеймін.

Жауһар туындыларымен қазақ әдебиетінің қазынасын толтырған жазушы туралы еңбек өз оқырмандарына жол тартты. Сондай-ақ, кеше Қабдеш Жұмаділовқа ел мәдениетіне қосқан сүбелі үлесі үшін «Күлтегін» медалі тапсырылды7

Гүлжан Марқабаева

4- кезең. Атқарылатын жұмыстар:

«Әдебиет стратегиясы» бойынша ой талқысын жүргізу (сынып оқушыларына әртүрлі тапсырмалар беру)

Сілтеме табушы: мәтіннен дауыстап оқығысы келетін жерін тапқызу

Іздеуші: мәтінге қатысты қосымша ақпарат жинау

Қуғыншы: кейіпкер әрекетін хабарлау

Дәнекер: мәтінді өмірмен байланыстыру

Сұрақ қоюшы: сыныптастарын сөйлету үшін сұрақ дайындау

Сөз тапқыш: бейнелі сөздерді табады

Реттеуші: сыныптастарының тақырыптан ауытқымауын қадағалайды

Мінездеме беруші: кейіпкерге мінездеме береді

Бейнелеуші- суретші: мәтін бойынша сурет салады

Жазушы : талданған мәтін бойынша пікір жазады

1. Шығармаларында көтерілген тақырыптар: Өмірлік тартыс, тарихи шындық, туған жер т.б.

2. «Қаздар қайтып барады» әңгімесіндегі жазушының айтпақ болған ойы:

1. Шет елдегі қазақтардың туған жерге , елге, Отанға деген сағынышы т.б.

Қорытынды . Әңгіме неге «Қаздар қайтып барады» деп аталған ?

1. Жазушының айтпақ болған ойы не?

2. Әңгімені оқу барысында қандай ой түйдіңдер?

Үйге тапсырма. Әңгімені толығымен оқу. Композициялық құрылысына талдау жасау.

2. Сұрақтар мен тапсырмаларға дайындалу. 3. Қосымша деректер жиыстыру.

ІҮ тоқсандық сабақ жоспарлары

Сабақ №1

Сабақтың тақырыбы: Олжас Сүлейменов"Арғымақ",
"Қыз қуу","Махамбетке"

Сабақтың мақсаты;1.Ақын өлеңдерінің идеясын ашу.

2.Олжас Сүлейменов туралы білімдерін пысықтау әрі кеңейту.

Оқушылардың бойында ұлттық мінез, әрбір елдің өзіндік сұлулығын қалыптастыру; ұлттық мақтанышты,а тадан балаға келе жатқан баға жетпес асыл мұраны сақтай білуге жетелеу ; жеке тұлғаны елін, жерін,отанын сүюге баулу; ,ойлау,суреттеу , көркем сөйлеу шеберліктерін дамыту.

Сабақтың түрі : практикалық -шығармашылық сабақ

• Сабақтың типі,жаңа сабақ

• Пәнаралық байланыс;тарих,ән-күй, бейнелеу, этнопедагогика,әд/тану.

• Сабақтың өту әдіс-тәсілі; Жаңғырту(репродуктивті),эвристикалық(Іздендіру),СТО страиегиялары ,талдау,жинақтау,сұрақ-жауап.

Көрнекіліктер : 1.Ақын суреттері, өлеңдері,интерактивті тақта, док. фильм

• Сабақтың барысы;

• 1.Ұйымдастыру.

• 2.Жаңа сабақ.Ақын туралы не білеміз?

• Кластер құру,оқулықпен жұмыс

• "Семей-Невада"қозғалысына тоқталу.

• Өлеңдерді мәнерлеп оқу, идеясын ашу. (Үш топқа үш өлеңі беріледі, ватманға негізгі ойларды түсіріп қорғайды)

Мағыныны тану.Оқулықпен жұмыс.

1. Арғымақ" Өлеңін мәнерлеп оқу.

2. "Арғымақ"өлең туралы пікір айту.

3. Шығармашылық жұмыс. Сөзбен сурет салу. Теңеу үндестігін табу

4. Іздендіру тапсырмалары: Өлең жолдарынан халықтық салт-дәстүр,ұлттық мінез,таным-түсініктерін танытатын жолдарды анықтатау

5. "Қыз қуу" өле ңін оқығанда көз алдыңа не елестейд і?

6. Мәтінмен жұмыс. Өлеңді оқып,өлеңнен қайталауларды тауып,көркемдік қуатын айт,бейнеле.

"Қыз бен жігіт "фильмін еске түсір.

7.Қандай ұлтты қойындарды білесіңдер? Топтастыру

Өлеңді талдаудың семантикалық картасын толтыру

ТЕҢЕУ ҮНДЕСТІГІ

ҰЛТТЫҚ МІНЕЗ

ТАНЫМ- ТҮСІНІК

САЛТ-

ДӘСТҮР

ҚАЙТАЛУ

ТӘСІЛІ

ӨЗ ПІКІРІҢ

Махамбетке өлеңі бойынша:

1.Өлеңді мәнерлеп оқу

2. Өлең мақсатын, идеясын анықтау

3. Өлеңді оқи отыра Махамбет портретін елестетіп салу

4. Өлең жолдарынан ақын бейнесін ашатын көркемдік құралдарды анықтау

Қорытынды :

Ақын өлеңдер інен алған әсерім . Эссе . Үйге тапсырма: Ақын өлеңдерін жаттау

Сабақ №2

Сабақ тақырыбы: Т. Айбергенов «Ана», «Аруана - бауыр дүние»

Сабақ мақсаты: ақын өмірі мен шығармашылығы туралы түсінік беруе отырып, өлеңдерінің тақырыбы мен идеясын меңгерту; түсініп оқы дағдысын дамыту; ананы құрметтеуге; туған жерді сүюге тәрбиелеу.

Сабақ түрі: практикалық (өлеңді талдау)

Сабақ әдісі: сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, талдау

Сабақ барысы: І. Ұйымдастыру

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау

ІІІ. Жаңа сабақ

• Өмірі туралы оқу, негізгі мәселелерді анықтау (тірек конспект арқылы)

Т.Айбергенов - ақын.

Туған жері: Қарақалпақ елінің «Қоңырат» деген жері

Қайтыс болған: Нөкіс қаласында (29.08.1967ж)

Білімі: Ташкент педиститутын бітірген

Алғаш 1957 жылдан баспасөздерде жариялана бастады. Тұңғыш «Жас дәурен» жинағына 1961 жылы енді.

Қазақ поэзиясына өзіндік жаңа ырғақ, тегеурінді екпін әкелді. Оның өлең құрылысы 18-19 буынды болып келеді. Өлең құрылысына жаңалық әкелген.

Поэтикалық жыр кітаптары «Өмірге саяхат» (1963ж), «Құмдағы мұнаралар» (1967ж) Ленин комсомол сыйлығын алған, «Аманат», «Бір тойым бар».

«Біргемін мен сендермен» атты естелік кітабы бар.

• Өлең мәтінімен жұмыс

а) Мәнерлеп оқу

ә) Негізгі тақырыпты, ойға қатысты тірек сөздер жазу.

Айға сіңлі, Жерге қарындас;

теңдесі жоқ құдірет;

қуаты Жердің күшінен де басым;

онсыз тіршілік жоқ;

оны сыйлау үшін даналық керегі жоқ;

• Шат жүріп қас қаққанша боламын мен шерменде,

Жетім емес кей ананың жетімдігін көргенде - деген өлең жолдарынан нені аңғаруға болады?

Бүгінде қандай мәселелер бар?

Ұрпақ тәрбиесі Қарттар үйі

Қандай адам қасиеттері суреттелген? (анаға деген махаббат, пасықтық, тасбауырлық, т.б)

ә) Аруана - бауыр дүние

Өлең аруана жайлы аңыз негізінде құрылған.

Өлең идеясы: туған жерге деген сүйіспеншілік.

Лирикалық кейіпкер - ақынның өзі (ақын сезімін білдіретін өлең жолдарын оқу)

Тапсырмалармен жұмыс

5 тапсырма

«Күй» аңыз әңгімесі

«Аруана бауыр дүние»

Ботасы өлген аруана

Ботасын шайнап өлтіреді

Ботасына деген сағынышы басым

Туған жерін сағынады

Күйге елтиді

Туған жеріне ұшады

*Сұрақтар мен тапсырмаларды орындау

Сабақты қорытындылау

Оқушыларды бағалау

Үйге тапсырма: а) ұнаған өлең шумақтарын жаттау

ә) ана тақырыбына ойтолғау жазу

Сабақ 3-4

Төлен Әбдіковтің «Қонақтар» хикаяты . Әңгімеге арқау болған ұлттық тәрбие (8 - сынып. 2 сағат)

Мақсаты

1. «Қонақтар» хикаятын оқып-талдау ырысында ұлттық сананы қалыптастыру

3. Ата - анаға махаббат, сүйіспеншілікті дамыту, жат қылықтан жирендіру

2. Топпен жұмыс істей білуге баулу шығармашылық қабілеттерін шыңдау

Сабақта қолданатын әдіс-тәсілдер: «ЖИТСО», «Пікірталас кестесі»,

«Аялдамамен оқу», «Ассоцация» әдістері және «Блум» жүйесі.

І Үй тапсырмасын тексеру

* «Блум жүйесі» * Білім Үй тапсырмасын тексеру

1) Д.Исабековтың «Әпке» драмасы.

* Талдау «Жақсылық жасау үшін өмір сүру керек» ой-толғауын талдау.

* Түсіну Мұғалімнің кіріспе сөзі.

ІІ СКТ

Төлеген Әбдіков

1942 жыл

Торғ. обл. Жанг.ауд.

1965 ж.

«Жалын» журн.

«Қазақфильм» киностудиясы

«Қазақ әдебиеті» газеті

Франц Кафка ат.алтын модель

«Қонақтар» хикаяты

ІІІ «Аялдамамен оқу» стратегиясы

1-аялдама .Баласын тағатсыздана күткен әке-шеше

2-аялдама. Көп күткен қонақтар

3-аялдама. Өз үйіне өзі қонақ болған Сапабек

4-аялдама .Ақталмаған үміт

* Талдау 1. Шығарманы оқып шыққаннан кейін қандай ойға келдік?

* Қолдану 1-топ

Шығарманың негізі түйіні - ұрпақ тәрбиесі. Қалада қызмет істейтін жалғыз ұлын сабырсыздана күткен қартайған әке-шешенің жан сезімі шынайы суреттелген. Мәтіннің соңына дейін әлдебір сиқырға сенетін сияқтысың, үміттері ақталса екен деп тілейсің. Ал оны оқып біткен соң, көңілің құлазиды, бірге қайғырасың. Шығармада басты назар Ерғабыл шалға аударылған, ал оның кемпірі туралы көп суреттелмеген. Әкенің баладан күткен үміттің ақталмағаны қиын екен.

* Комментарий 2-топ

Бізге ерекше әсер еткен - өз үйіне өзі қонақ болған Сапабек бейнесі. Тіпті әйелі де, баласы да өзіңе сай көрінеді. Осындай әке тәрбиесін көрген бала қандай болмақ? Халқымыздың атадан балаға мирас болып келе жатқан үлгісін Сапабек білмейтін көрінеді. Әйтпесе, баласын тастап кетпес пе еді. «Екі қарттың ортасында өскен бала дана болар» деген нақылға сай қитар көз ұл әкесіне қарағанда, мейірімдірек болар еді, кім білсін? 12 айда келетін еңбек демалысын қарттардың жанында өткізгені дұрыс еді, олардың қанша өмірі қалды дейсің? Бізге Ерғабыл шал ұнады. Күткен үміті ақталмай қалғанда, жылаған жоқ, ешкімге мұңын да шаққан жоқ. Өзінің күнделікті тіршілігіне араласып кетті, бірақ жүрегі қатып қалған сияқтанды. Ең өкініштісі - баласының өзін жерлеген туралы қиялының іске аспайтындығы.

Жинақтау 3-топ

Ең бастысы, ата-ана, туған-туыс, ел -жұрт алдындағы парыз туралы түсінігі таяз Сапабектің біздің халықтың ұлы екендігінде. Өзіне ұқсаған әйелі, олар өсіріп жатқан бала туралы ойласаң, жүрегің қан жылайды. Өзі туып-өскен ауыл адамдарымен ортақ тіл табыса алмаған Сапабектен басқа не күтуге болады? Бұл - ащы шындық. Екінші жағынан, тәрбиесі де дұрыс болмаған сияқты. Мүмкін, жалғыз бала болған соң, көп еркелетті ме? Бірақ жазушы суреттеген Ерғабыл көзқарасы басқа сияқты. Қалай болғанда, ұлттық сана, ұлттық тәрбие бірінші орында тұру керек қой.

ІІ топ

3. Сапабектің өз мамандығы бойынша жұмыс таба алмауы сөзсіз, сонда ол оқуды бекер бітірді ме?

ІІІ топ

4. Жылына бір рет келетін демалысын ел көпір, жер көріп өткізген дұрыс қой. Әрі баласының да есінде қалады.

І топ

5.Ауыл адамдарына Сапабек әңгімесінің қызықсыз болуының себебі - ғылым негіздерін түсіебеуінен.

ІІ топ

6. Бар кінәні Сапабекке аудару дұрыс емес, бұл жерде әке-шешенің де кінәсы бар, дұрыс тәрбие бермеген.

ІІ топ

3. Баласының кемпір-шалға суық болуына кінәлі - Сапабектің өзі, дұрыс тәрбие бермеген.

ІІІ топ

4. Сапабек ауылда туып, ауылда өскен, олай болса, ауыл адамдарына ортақ әңгімені неге айтпады?

І топ

5. Әке-шешенің қартайып, қажығандығын біле тұра, ауылға демалысқа келмеуі, шөбін шауып, көмек көрсетпеуі - одан үміт күтуге болмайтындығының дәлелі.

ІІ топ

6. Әке-шешенің үмітін алдап, баласын тастамай кеткені - қатыгездік.

- Сонымен, біз бүгін сөз еткен, жазушы Төлеген Әбдіков көтерген ұрпақ тәрбиесі, ұлттық сана -сезім дегеніміз не? Парыз бен сананың қандай жақындығы бар? Осы төңірегіндегі ойларыңды қағазға түсіріңдер, қорғаңдар.

Ұлттық сана

Парыз

Отан алдындағы парыз

Ата-ана алдындағы парыз

Борышты өтеу

Қызмет ету

Азаматтық парыз

Перзенттік парыз

Ұлттық салт-дәстүрді бойға сіңіру

Ата-анаға тағзым

Елге пайда келтіру

Өзіндік із қалдыру

Мұрагер тәрбиелеу

Бар мүмкіндікті пайдалану

Қамқорлық жасау

Туған-туысқа құрмет

Басқаларға үлгі бола білу

Басқаларға үлгі бола білу

Өтелген парыз

- Міне, балалар, өздерің байқағандай, ата-ана алдындағы парыздарын өтегенде ғана, ұрпақ тәрбиесі өз биігінен көріне алады екен. Олай болса, парасат биігінен көрініңдер, ұлттық сана-сезімдерің өмірлік достарың болсын! «Өз үйіне өзі қонақ» болған жандардан сақтаныңдар.

Үйге тапсырма: «Мен қазақ болғанымды мақтан етемін» тақырыбына ой-толғау жазу.

Сабақ №5

Сабақ тақырыбы: Д.Исабеков «Әпке»

Сабақ мақсаты: драмалық шығармалардың өзіндік ерекшелігін түсіндіру; шығарманы оқу арқылы адамгершілікке, отбасылық құндылықтарды сақтауға тәрбиелеу.

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ әдісі: сұрақ-жауап, мәтінмен жұмыс (рөльде бөліп оқу)

Сабақ барысы: І. Ұйымдастыру

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау

ІІІ. Жаңа сабақ

• Әдебиет тектері

• Драмалық туындылардың өзіндік ерекшелігі неде?

Жаңа сабакты түсіндіру

Драмалық шығармалар (пьесалар) театр сахнасына қоюға арналып жазылады.

Драмалық шығарманың құрылымдық ерекшелігі - оның кейіпкерлерінің диалогі (диалог - оқиғаға қатысушы бірнеше адамдардың өзара сөйлесуі) мен монологіне (монолог - бір кейіпкердің сөзі, түрлі жағдайлардың әсерімен оның өзімен-өзі сырласуы, толғанысы) құрылуы.

Диалог те, монолог те тартысқа қатысушы адамдардың алуан мінезін, көзқарас-мақсатын айқын танытатындай көркем болуы керек. Мұнда (әңгіме, повесть, роман т.б.) оқиғаларды баяндап, мінездеме беріп отырмайды.

Қысқа түрде келетін автор сөзі ремарка деп аталады.

Оқиға, тартыс сахналық қойылым барысында актер шеберлігі арқылы көрерменге дәл қазір, осы сәтте болып жатқандай көрінеді.

Автор жөнінде мәлімет

Дулат Исабеков - жазушы, драматург

Туған жері: Оңтүстік Қазақстан облысы Саурам ауданы

Білімі: ҚазҰУ

Алғашқы әңгімесі1963 жылы «Замандастар» жинағына шыққан.

Шығармалары: «Әпке», «Қара шаңырақ», «Бекет», «Қырғын» т.б. Шығармалары венгр, неміс, поляк, чех тілдеріне аударылған.

«Гауһар тас», «Дермене», «Тауқымет» - көркем фильмдері түскен.

Практикалық кезең

А) Пьесаны рольге бөліп оқу (талдау)

Ә) Кейіпкерлерін жазу

Кейіпкерлері: Қамажай, Омар-інісі, Темірбек (Тимур) - інісі, Назила - сіңлісі, Гауһар - Назиланың құрбысы, Кәмила - Тимурдың сүйген қызы, кейіннен әйелі, Сұлтан - Тимурдың досы, Сұлухан (Светлана) - Сұлтанның қасындағы қыз, Қабен, көрші әйел.

Сабақты бекіту

А) «Әпке» пьесасының тақырыбы не?

Ә) Қандай мәселе сөз болған?

Б) Автордың айтар ойы неде?

Сабақты қорытындылау

Үйге тапсырма: драмадағы отбасы мәселесі (кейіпкерлерге мінездеме)

Сабақ №8

Тақырыбы: Әбілхасан Рудаки.

Мақсаты: ақын өмірі, шығармашылығы жайлы білімдерін кеңейт Шығармаларының негізгі тақырыптарын мәнін анықтату.

С. түрі : жаңа білім беру сабағы

С.әдісі: дәріс сабағы , мәнерлеп оқу, талдау, мазмұндау, топтастыру

Көрнекіліктер: ақын суреті, деректер

Қосымша деректер бойынша жұмыс

1. Әбу-Л-Хасан Рудаки, Әбу Абдаллах (Әбу-л-Хасан) Жафар Рудаки (860 ж.ш., қазіргі Тәжікстан республикасы, Пенжикент ауд. Рудаки қыстағы - 941, сонда) - тәжік классикалық әдебиетінің негізін салушы, философ.

2. Заманында "Ақындар атасы" атанған.

3. Туындыларының ішінен бізге жеткені "Шарап туралы" қасида, "Кәрілік туралы" ода, 40-қа жуық әр түрлі жанрдағы жырлар. Шығармаларының негізгі идеясы - адам өмірін жырлау.

4. Бұл дәстүр өзінен кейінгі шығыс әдебиетіне зор әсер етті.

5. Ә. Р. өмірдің сәнді, салтанатты жағын, жақсылықты, кіршіксіз таза махаббатты мадақтады, адам бойындағы асыл қасиетті жырлады.

6. Ә. Р. өлеңдері қазақ жұртшылығына ертеден таныс.

7. Ақынның гуманистік сарындағы шығармалары Абай Құнанбаевқа үлкен ықпал жасады.

8. Ә. Р. шығармаларын зерттеуге қазақ ғалымдары Т. Нұртазин, Р. Бердібаев елеулі үлес қосты.

9. Ә. Р-дың өлеңдері Қ. Бекхожин, Ғ. Орманов, Т. Жароков, Т. Шопашев, Қ. Жұмағалиевтердің аудармасы арқылы қазақ тілінде жеке кітап болып шықты .

Мәтінмен жұмыс.

1.Ақының өлеңдерін мәнерлеп оқу

2. Ақын көтерген негізгі мәселелерді топтастыру.

3.Өмір жайлы өлеңдерінің көркемдік ерекшеліктеріне талдау жасау

теңеу

эпитет

метафора

4.Түсіндірме сөздікпен жұмыс жаса

5. Шығармашылық тапсырма. «Өмір» дегенді өзің қалай түсінесің? Өз ойыңды еркін жаз

6. Өлеңдерінен ақынның келер ұрпаққа айтар өсиетін, ақылын тауып оқы

7.Дана болсаң -қатал саған тағдыр да,

Буырқанып қал, аяғыңнан шалдырма-деген өлең жолдарының мағынасын ұғындыр.

Қорытынды: Ақын өлеңдерінің тәрбиелік маңызы неде? Мысалмен дәлелде.

Үйге: Өлеңдерін жаттау. Қосымша деерктер жинау

Сабақ №9

Тақырыбы : Омар Һәйәмнің рубаилары

Мақсаты: ақын өмірі, шығармашылығы жайлы білімдерін кеңейту.

Өлеңдерінің мәні мен мағынасын таныту.Ақын шығармашылығында көтерілген мәселелер негізінде оқушылардың бойына адамгершілік, жақсылық қасиеттерді сіңіру

С.түрі: жаңа білім беру

С.әдісі: сұрақ, жазбаша, талдау, топтастыру, мәнерлеп оқу,

Көрнекіліктер. Әр түрлі деректер, ақынның бейнесі

С. барысы:

Ұйымдастыру.

Үйтапсырмасын сұрау, пысықтау

Жаңа тақырып. Омар Һәйәмнің рубаилары

Сұрақ: Омар Һәйәм туралы естігеніміз бар ма, ол туралы не білеміз?(оқулықта келтірілген деректер бойынша жұмыс жасату)

1. Өмірбаяны

2. Алған білімі

3. Еңбектері

4. Рубаилары

5. Шығармаларының тақырыптары (тірек сызбаға толтыру)

Қосымша деректер

Омар Хайям - парсы математигі, астрономы, ақын, философы (толық аты - Абу-ль-Фатх Омар ибн Ибрахим аль-Хайям) шамамен 1048 жылы Хорасанның Нишапур қаласында дүниеге келген, әрі сонда қайтыс болған. Жас кезінде жақсы отбасының тәрбиесінде болған, әрі өлеңге құмартып өскен, оның кейбір өлеңдері осы күнге дейін жеткен. Нишапурда жүмыс атқарған кезінде, сол кездегі оқымыстылармен бірлесіп сол замандағы күнтізбеге өзгерістер енгізген.

Оның ең негізгі еңбегі «Алгебра мәселелерінің дәлелі» атты кітап. Бұл кітаптың арабша қолжазбасы мен латынша аударма нұсқасы сақталған, әрі қазір көптеген шет тілдеріне аударлып басылды. Осы кітапта алгебраға "теңдеу шешетін ғылым" деген анықтама берген, бұл анықтама 19-ғасырдың соңына дейін сақталып келді. Кітапта тағыда тұңғыш рет өзі ашқан көнуыстық қисықтардың көмегімен үшінші дәрежелі теңдеуді шешудің әдісі берілді, бұл алгебра мен геометрияны біріктрген керемет әдіс еді. Ол тағыда екімұшеліктердің жаймасын, тарқату әдісін да зеріттеген. Евклидтің кітабын аударып және оған түініктеме берген. Оның «Еуклидтің геометрияның бастамалары кітабындағы қиын формулаларға түсініктеме» атты кітабы шығыс математикасының дамуына ерекше рөл атқарған

Өмірбаяны

Әкесі Ибраһим лашық үй жасаумен шұғылданған, "һайям" - осы кәсіпке байланысты туған атау.

Ғұмыры Балх, Самарқанд, Мерв, Исфаһан, т.б. қалаларда өткен. Әйгілі ғұламалардан дәріс алып, Аристотель мен ибн Синаның философиялық көзқарастарын қолдаған.

Араб, парсы тілдерін қатар меңгерген ол "Болмыс және борыш туралы трактат" (1080), "Үш сауалға жауап", "Жалпы ғылыми пән туралы ақылдың нұры", "Өмір сүру туралы трактат" (1980 - 91), "Наурызнама" (1095 - 98), "Өмір сүрудің жалпылық қасиеті туралы трактат" (1105 - 10), т.б. философиялық еңбектер жазды.

Салжұқ сұлтанының тапсыруымен күнтізбеге реформа жасады. Бұл күнтізбе бойынша әрбір 33 жылда 8 кібісе 7 рет 4 жыл сайын, 1 рет 5 жылдан кейін болады. Оның жыл санауы Григорий күнтізбесінен анағұрлым дәл. Омар Һайям еңбектерінің басым бөлігі математика ғылымының үлесінде. "Алгебра және әлмұқабала мәселелерін дәлелдеу туралы" трактатында математикалық тарихында тұңғыш рет үшінші дәрежелі теңдеулерді саралап, оларды шешудің жүйесін жасауға талпынды, куб теңдеулердің әр түрінің (барлығы 19) түбірін геометриялық тәсілмен шешуді ұсынды. Үш кітаптан тұратын "Евклид еңбектеріндегі қиын тұжырымдарға түсініктеме" зерттеуінің "Параллель түзулердің шын мәні туралы" деп аталатын бірінші кітабында Евклид ұғымына дәл келетін параллель түзулердің жаңа теориясы баяндалған.

Омар Һайям медицина, музыкалық теориясымен де шұғылданды.

Омар Һәйәмнің әулиелігі

Әйгілі шығыс ақыны Омар Һәйәм Низами Арузи деген жан досына бір көңілді отырыстың үстінде өз мәйітінің жылына екі рет гүл шашатын жерге орналасатындығын айтып қалады. Бірақ айтылған сөз айтылып кетті, оған ол кезде ешкім де мән бермеген шығар. Алайда жиырма үш жылдан кейін ақын дүние салғанда әлгі досы қабірдің басына барып Құран оқиды. Ол қабір көркемдікке көмілген Нишапурдағы миуа бағының іргесінде орналасқан болатын.

Рубаи-төрт жолды өлең. Тағандарының ерекшеліктері

1. Омар Һайям әлемге аян төрт тағандардың (рубай) авторы.

2. Өлеңдерін парсы тілінде жазды, оның ақындығын алғаш таныған (1176) ғалым Байхаки еді.

3. Ақын өмір мен өлім, жақсы мен жаман, жұмақ пен тозақ, қанағат пен обырлық, жастық пен кәрілік, махаббат пен зұлымдық, құштарлық пен тақуалық парқын төрт жолдан тұратын өлеңге сыйғызды.

4. Оның рубайлары адамгершілік ұстанымдарға негізделген, ол әділетсіздікке қарсылық білдірді, қоршаған ортаға сын көзімен қарап, озық ойларын батыл айта білді.

5. Өз ойын жеткізу үшін белгілі дәрежеде бейнелеу тәсілдерін қолданды. Мысалы, құмыра, пияла, дүкен, шеберхананы жырлау арқылы жаратушы мен әлемнің, адамның арақатынасын сипаттаса, адам мүрдесі топыраққа айналған жерден өсіп шыққан гүлді өмір мен материяның мәңгілік құбылысы ретінде бейнеледі.

6. Ақын өлеңдерінде махаббатты жырлау арқылы метафоралық терең ой тұжырымдалды.

7. Оның өлеңдерінен ақиқатқа талпыныс, тіршіліктің мәнін парықтау мен енжарлықты, екіжүзділікті әжуәлау сарыны байқалады.

8. Омар Һайям өлеңдері аз сөзбен келелі ой айтуымен, қарапайым сөздердің өзара жарасымды үйлесім тауып, әуезді болып келуімен ерекшеленді.

9. 19 ғасырда Э.Фицджеральд ақын өлеңдерін ағылшын тіліне аударды (1859). Бұл аударманы ғалым Теннисон "жаңадан ашылған планетаға" теңесе, кей ғалымдар тақырып әуендерін өзінше өзгертіп, кейде қосымшалар енгізіп жіберген деген пікір айтады (Идрис Шах "Суфизм", М., 1994, 193 - 201-б.). Омар Һайям рубайларының І.Шаңғытбаев аударған нұсқасы (325 рубай) 1965 жылы жеке кітап болып шықты. Ө.Күмісбаев "Иранбақтың бұлбұлдары" атты жинағында бірнеше шығыс ақындарымен қатар Омар Һайям өлеңдерін аударды (2004). Омар Һайямның кесенесі Нишапур қаласында орналасқан

Ақын зираты

Ақынға қойылған ескерткіш

Атқарылатын жұмыстар:

1. Рубаиларын мәнерлеп оқу

2. Негізгі көтерілген мәселерді топтастыру

3. Ақын айтпақ ойларды анықтау

4. Түсініксіз сөздермен жұмыс жасау

Қорытынды : Рубаиларының тәрбиелік маңызы неде? Топтастыру

Үйге: Рубаиларын жаттау

Сабақ 10

Тақырыбы : Расул Ғамзатов «Менің Дағыстаным»

Мақсаты:

«Менің Дағыстаным» әңгімесінің мазмұны мен идеясын ұғындыру, әңгіме арқылы білім мен тәрбиені ұштастыру.

Отанды сүюге, адамгершілікке, ана тілін құрметтеуге тәрбиелеу.

Оқушылардың сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өлең шығару арқылы тілін дамыту.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру,сөздікпен жұмыс, концептуалдық кесте, БҮҮ стратегиясы, ойын, сауалнама.

Жұмыс түрі: Интерактивті тақтамен жұмыс

Пәнаралық байланыс: Әлем әдебиеті, география, қазақ тілі

Көрнекілігі: Слайд арқылы ақынның суреттері, бүктеме, карта, кітаптар

Сабақтың жүрісі:

1. Ұйымдастыру

2. Үй тапсырмасын тексеру

3. Жаңа сабақ

4. Сөздікпен жұмыс

5. Кітаппен жұмыс (сұрақ - жауап)

6. Шығармашылық жұмыс ( өлең шығару, концептуалдық кесте)

7. Сабақты қорытындылау (БҮҮ, тест)

8. Үйге тапсырма

9. Бағалау

10. 1. Ұйымдастыру

11. А) Сәлемдесу

12. Ә) Түгелдеу

13. 2. Үй тапсырмасын тексеру

14. А) Расул Гамзатовтың өмірі мен шығармашылығы

15. Ә) "Ана тілі" өлеңін жаттау

16. Б) Өз ана тілің туралы қандай өлеңдер білесің?

Расул Гамзатов «Менің Дағыстаным»

Қосымша мәліметтер

Дағыстан елі Ресей Федерациясының құрамына кіретін автономиялық мемлекет. Ол Солтүстік Кавказда орналасқан. Астанасы - Махачкала. Территориясы Ресей Федерациясының 3,5 % алып жатыр. Дағыстанда 102 ұлт бар. Олар: лезгин, ноғай, орыс, украин, еврей, авар т.б. Ұлттардың ішінде ең көбі - аварлар. Онда 577 мың авар тұрады. Аварлар Дағыстан халқының 27 % құрайды.

Орындалатын тапсырмалар

4. Сөздікпен жұмыс

Революция - көтеріліс, төңкеріс

Авар - Дағыстанда тұратын халық

Париж - Францияның астанасы

5. Кітаппен жұмыс

А) Италияда қалып қойған суретші жігіттің картинасында қандай аңыз бейнеленген?

Ә) Суретші еліне неге қайтқысы келмейді?

Б) Суретшінің шешесі Расул Гамзатовтан не сұрады?

6. Шығармашылық жұмыс

Тіл, Отан туралы өлең шығару

сақтаймыз

ақтаймыз

мадақта

Мысалы:

Қазақ тілін құрметтеп біз сақтаймыз,

Ана сүтін өмір бойы ақтаймыз.

Туған жердің топырағын мадақтап,

Ақындардың өлеңін біз жаттаймыз.

Туған тілім,ана тілім,бал тілім,

Ана тілін құрметтейді қазағым.

Тілімді мен сүйемін жүрегіммен,

Тіл жолында жанымды беремін мен.

• Менің тілім - асыл тіл сөз жетпейтін,

• Қастерлеп оны әр кез құрметтеймін.

• Биігіне жете алмас бұл тілімнің

• Ішіндегі мықтысы бар әлемнің.

• Бар дәстүрін еліміздің сақтаймыз,

• Анамыздың ақ сүтін біз ақтаймыз

Дүниенің әсемдігін мадақтап,

• Еліміздің дәстүрлерін жаттаймыз.

7. "Кім? Қайда? Қашан?" ойыны. Шығармадан үзінділер келтіру, қай

кейіпкердің қашан,қайда айтқанын айтқызу

Сен қателестің, Расул, менің ұлым баяғыда өліп қалған.

Бұл аварлардың көне аңызы бойынша салынған сурет.

Сендер аварша сөйлестіңдер ғой? - деп сұрады менен

"Кеш қой.Енді еліме тек қаудыраған сүйегімді қайтаруға хақым бар ма менің?"

• "Геологияның болашағы деген керемет қой"

"- Келсейші,ей, жаман неме. Өзі қазақша білетін бе еді?"

• "- Ештеңенің керегі жоқ, нан тауып бер"

• "Айналайын, туған жер, сені де көретін күн болады екен - ау! -деп тұншыға күбірлейді "

Концептуалдық кесте

^{Кейіпкер}

^{Адамгершілік қасиеті}

^{Өз бағам}

Сауалнама

1. Расул Гамзатов қай жылы дүниеге келді?

А) 1924 ж Ә) 1925 ж Б) 1923 ж

2. Р.Гамзатов училищені бітірген соң, қандай қызмет атқарды?

А) Мұғалім Ә) Журналист Б) Публицист

3. Өмірбаяндық прозалық шығармасын көрсет.

А) "Тау қызы" Ә) "Менің Дағыстаным" Б) "Қонақ"

4. Қай кітабы үшін Лениндік сыйлық алған?

А) "Биік жұлдыздар" Ә) "Мен туған жыл" Б) "Тырналар"

5. Суретші қай ұлттың қызына үйленеді?

А) Француз Ә) Итальян Б) Неміс

6. Авар киімін киген итальян қызы бейнеленген суреттің аты.

А) "Елді аңсау" Ә) "Тұман" Б) "Елім"

7. Аварлардың көне аңызы бойынша салынған суреттің кейіпкері

А) Қыз Ә) Ит Б) Құс

8. Париж қай елдің астанасы?

А) Франция Ә) Италия Б) Дағыстан

9. Расул мен суретші қай тілде сөйлесті?

А) Авар Ә) Орыс Б) Тілмаш арқылы орыс және француз

10. "Менің Дағыстаным" шығармасын қазақ тіліне аударған кім?

А) Қуандық Шаңғытбаев

Ә) Кенжеболат Шалабаев

Б) Сағи Жиенбаев

Дұрыс жауаптары:

1 Б 6 А

2 А 7 Б

3 Ә 8 А

4 А 9 Б

5 Ә 10 Ә

Қорытындылау

^{Білемін}

^{Үйрендім}

^{Үйренгім келеді}

Үйге тапсырма

"Ана тілім - айбыным" шығарма жазу.

Сабақ № 11-12

«Боранды бекет» романы өмір мен өлімді, қасиет пен қасиетсіздікті, жер-анаға адамдардың қарым-қатынасын, қазіргі әскери полигондағы Найман-ана бейітінің тарихынайтатын писхологиялық роман.

Ш.Айтматов

Сабақтың тақырыбы: Ш.Айтматов «Найман - Ана»

(«Ғасырдан да ұзақ күн» романынан үзінді). Ана трагедиясы. Мәңгүрт ұлдың тағдыры

(2 сағат)

Сабақтың мақсаты: Ш.Айтматовтың романынан алынған үзіндінің

мазмұнымен тереңірек таныстыру, әңгіменің тақырыбымен жазушының идеялық мұратын оқушыға жан-жақты меңгерту.

Танымдық қызығушылығын, шығармашылық,

ой-талдауға бейімділігін, өзіндік сын, көз-қарасын дамыту оқушының жеке қабілеті мен әлеуметтік белсенділігінің дамуына жол ашу, шығармашылықпен айналыса білетін тұлға қалыптастыру.

Ел тарихын, әдебиетін білуге, оны құрметтеуге,

ұлылардың даналық сөздерінен өнеге алуға, адамгершілікке, адалдыққа, имандылыққа, ізгілікке, ар мен жан тазалығын жоғары қоя білуге тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа білімді меңгерту.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың әдісі: Іздену, сұрақ-жауап, топтық жұмыс, қайталау.

Көрнекіліктер: Оқулық, портрет, шығармалар жинағы, тіреу-сызбалар,

үнтаспа, көрме «Қазақ-қырғыз бір туған» (Ш.Айтматов пен М.Шаханов шығармашылығының біртұтастығы)

Пәнаралық байланыс: Бейнелеу, саз.

Сабақтың жүрісі

І. Ұйымдастыру

1. Амандасу

2. Сабақтың тақырыбын, жүрісін таныстыру

3. Үй тапсырмасын тексеру

ІІ. Ой шақыру бөлімі: Біліміңді зерделе

1. Шыңғыс Айтматов қай елдің жазушысы?

2. Шыңғыс Айтматовтың қандай шығармаларын білесіңдер?

ІІІ. Жаңа сабақ: Шағын дәріс

А) Шыңғыс Айтматовтың шын мамандығы - табиғат сыйлаған жазушы. Бұл күнде Шыңғыс Айтматовтың есімі дүние жүзіне мәшһүр. Шыңғыс шығармалары - әр елдің тілінде аударылып, оқырманын көбейтуде. Жазушы бейнелеген кейіпкерлер, тек қырғыз халқының перзенттері емес, әлем халықтарына тән мінезбен, азаматтық болмыспен бірігіп жатқан бейнелер. Сондықтан да оны ешбір халық жатсынбайды. Шыңғыс Айтматовтың ұстазы - Мұхтар Әуезов. Көрмеде көріп тұрғанымыздай поэзия әлемі ұлт таңдамайды. Әдеби шығармалары да достығы да тұтас дүние бола білген Мұхтар мен Шыңғысты бүкіл ел біледі. Осындай достықта туған шығармалары мәңгілік болмақ.

Жылы

Басылым атауы

Еңбегі

1957

«Ала-Тоо» журналы

«Бетпе-бет» повесті

1958

«Новый мир» журналы

«Жәмилә» повесті

1961

«»Дружба народов» журналы

«Шынарым менің, шырайм менің» повесі

1961

«Ала-Тоо» журналы

«Алғашқы ұстаз» повесі

1963

«Ала-Тоо» журналы

«Құс жолы» повесі

1961

«Байдамтал бойында» әңгімесі

1964

«Молодая гвардия»

«Қызыл алма» әңгімесі

1968

Қырғыз баспасөзі

«Атадан қалған тұяқ»

1964

Қырғызстан альманагында

«Сыпайшы» әңгімесі

1954

«Советтік Қырғызстан» басылымы

«Ақ жауын» әңгімесі

1955

«Советтік Қырғызстан» басылымы

«Мұрат» әңгімесі

1961

«Новый мир» басылымы

«Ботагөз» повесі

1975

«Новый мир» басылымы

«Ерте келген тырналар» повесі

1966

«Новый мир» басылымы

«Қош бол, Гүлсары!» повесі

1970

«Новый мир» басылымы

«Ақ кеме» повесі

1977

«Знания» журналы

«Теңіз жағалай жүгірген тарғыл төбет» повесі

1980

«Новый мир» басылымы

«Ғасырдан да ұзақ күн» романы

1986

«Новый мир» басылымы

«Жан пида» романы

Ә) «Найман-Ана» үзінді суретін интерактивті тақта арқылы түсіндіру.

Ана басындағы ақ жаулық неге ақ құсқа айналды?

Б) Жазушы шығармасының тақырыбын, идеясын оқушыларға жете меңгерту.

Тақырыбы: Ана ерлігін насихаттау.

Идеясы: Адамзатты жауыздықтан қорғау.

IV. Ой-толғаныс бөлімі: «Адамдықтың қасиеті - елдігінен көрінер»

(Оқулықпен жұмыс)

1) Көрініс көрсету.

Қатысушылар: Найман Ана, Мәңгүрт, Маңғолдар.

Музыка жәймен ойналып тұрады.

Ана:

• Отыр, сөйлесейік. Сенің атың кім?

Мәңгүрт:

• Мәңгүрт.

Ана:

• Мәңгүрт деп сені қазір атайды. Ал бұрынғы атың есіңде ме? Есіңе түсірші шын атыңды.

• Әкеңнің атын білесің бе? Әкеңнің аты кім? Өзіңнің елің қайда, руың кім? Тым құрыса, туған жеріңді білесің бе?

• Құдай-ау, қандай күйге душар қылған сені!

• Ау, жерді, суды тартып алса, мейлі, байлығыңды тартып алса, мейлі, тіпті жаныңды алса да, мейлі.

• Ау, адамның ақыл-ойын тартып алуды қандай қара жүрек ойлап тапты, Құдай-ау?! О, Құдай, бар екенің шын болса, мұндай сұмдық жұртқа қалай дарыттың? Жер бетінде басқа сұмдық аз ба еді?

• Сенің атың - Жоламан. Естимісің сен? Сен - Жоламансың. Әкеңнің аты - Дөненбай. Әкеңдіұмытып қалдың ба, құлыным? Ол саған титтейіңнен садақ атуды үйретіп еді ғой. Мен сенің анаңмын. Мен менің баламсың. Мен найман руынан боласың, ұқтың ба? Наймансың сен ...

Ана:- Сен мұнда келгенге дейін не болды, білесің бе?

Мәңгүрт:-Ештеңе де болған жоқ.

Ана:-Мұнда келгеніңеде күндіз бе еді, түн бе еді?

Мәңгүрт:-Ештеңе де.

Ана: -Кіммен сөйлескің келеді?

Мәңгүрт: -Аймен. Бірақ біз бір-бірімізді естімейміз. Айда біреу отыр.

Ана: -Тағы не қалар едің?

Мәңгүрт: -Басымда қожаның басындағыдай бұрым болса.

Ана: -Келші бері, басыңа олар не істеді екен, көрейін. -Анау кім?

Мәңгүрт: -Маған ауқат алып келе жатыр.

Ана:-Сен ештеңе айтпа. Мен кешікпей келемін.

Маңғол:-Келген кім?

Мәңгүрт: -Ол маған шешеңмін дейді.

Маңғол: -Қайдағы шешең ол сенің! Шешең жоқ сенің! Теріңді сыпырып тастамақшы! Ені келгенде мына садақпен ат!

Ана: -Жоламан! Құлыным менің, Жоламан, қайдасың? Жоламан! Қайдасың құлыным?

Анасын Мәңгүрт ұлы атып құлатады.

Сұрақтар беру.

1. Осы көріністен нені байқадың?

2. Жауыздық - адамзатқа тән бе?

3. Ана-Бейітті халық неге соншама қадір тұтады?

4. Найман-Ана ерлігін қалай қабылдадың?

5. Найман-Ана баласын не үшін жау қолынан алып қашпақ болған?

(мәтіннен тауып оқу)

6. Сарыөзек тағдырына пікірің қандай?

V. Ғылыми ізденіс бөлімі: «Ертеңін ойлаған ұрпақ азбас!»

3. Мәңгүрттік дегеніміз не?

4. Зомбилық деген не?

3. Оқушылар өз пікірін талдағаннан кейін кесте құру.

Адамзат

Жауыздық

Мәңгүрт

Еріксіз

Ерікті

Жау қолына түскен адамдардың тағдырлары

1. тілін

2. халқын

3. ата-тегін

4. дінін

А) Ерікті мәңгүрт тақырыбына оқушылар шығармашылығын тыңдау.

Ә) Қазіргі кезде ерікті мәңгүрт деп кімді атаймыз? (Жағдаяттық сұрақ)

VІ. Ой-толғау жазу: «Мәңгүрттіктен - сақтан ұрпақ!»

VІІ. Топтастыру бөлімі: «Ұлы тұлға - ұрпақ мақтанышы»

І топ

Найман - Ана

Қамқоршы

Ержүрек

Ұрпақ қамын ойлаушы

Батыл қайсар

Аңыз кейіпкер

Жанашыр ұлы тұлға

ІІ топ

Шыңғыс Айтматов

Парасатты, талант

иесі

Адамзатты жауыздықтан қорғаушы

Қырғыз халқының біртуар жазушысы

Қазақ халқының жанашыр досы

VІІІ. Қорытынды: «Мен адаммын, адамдық мәңгі мұратым!»

1) Сен қасиетті халықтың адал перзенті болуы үшін сен қандай болуың керек?

(Тірек сызба құрастыру)

Адамдықтың белгісі

Иманды

Ата-анасын сыйлайтын

Туған жерін қадірлейтін

Елін жақсы көретін

Ибалы

Отанын қорғайтын

Жүрегі жылылыққа толы

Ана тілін қастерлейтін

Мұғалімнің қорытынды сөзі: Мұхаммед Бабырдың

Әрқашанда таза болсын ар-ожданың, жүрегің,

Өзгелерде саған адал, әділ болар білемін.

Зорлық қылсақ өзгелерге - өзің жәбір көресің,

Қиянаттың құрбаны боп, қорлықпенен өлерсің - ,

дегендей әрқашанда қатыгездіктен аулақ болайық!

ХІХ. Үйге тапсырма

3

4

5

Мазмұнын айтып келу. Ел, Отан туралы мақал-мәтел жазып келу.

Мазмұнын айтып келу, өзінің пікірін жазу. Ана тақырыбында шығарма жазып келу.

Мазмұнын айтып келу. Шығармаға жоспар құру, «Мен елімнің болашағымын» тақырыбына ой-толғау жазу

Х. Бағ

Шығарма

Тақырыбы: Менің сүйікті кейіпкерім

Мақсаты: оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту, жетілдіру.Көркем шығарманының идеясын тануға жетелеу, кейіпкерлерге талдау жасатуға баулу, көркем шығарма кейіпкерлері арқылы адамгершілік асыл қасиеттерді насихаттау.

Өзіндік ойларының қалыптасуына жетелеу.

Ескерту: өтілген тақырыптар негізінде немесе өздерінің оқыған шығармаларының кейіпкерлері жайлы жазуға болады.