Преподавателю
Другое
Презентация по казахсий язык и литературы на тему М. Жұмабаев Қысқы жолда, Балалық шақ

Презентация по казахсий язык и литературы на тему М. Жұмабаев Қысқы жолда, Балалық шақ

Раздел	Другое
Класс	-
Тип	Презентации
Автор	Аблаева Л.С.
Дата	20.02.2016
Формат	docx
Изображения	Нет

Поделитесь с коллегами:

Атадан бес ұл, үш қыз ана туған!

Әрбірі орны толар дара тұрған.

Алдында ағасы бар асқарлы шың,

Үш қыздың үлкенісіз дана тұлғаң.

Демеймін сіз тұрғанда көңлім жарым,

Сіз барда мұң серпілін сынбас сағым.

Қамқоршы бар бауырға асқар апа-

Саясы самалдай сая бағым.

Қашан да жаншыр жан асылымсыз,

Іс қылмас бауыр, туған ақылымсыз.

Жеттіңіз зейнетті жас елу сегіз!

Апатай құтты болсын бұл жасыңыз.

Жасай бер , жас келсе де қартаймаңыз,

Өмірдің кемдігіне мұңаймаңыз.

Күлімдеп алдымызда жүре берші-

Жүріңіз әрқашанда нұржайнасын.

Зейнеткерлік жасқа кеп шаттанасың,

Әлі талай шыңдардан бақ табасың.

Шын жүректен бәріміз құттықтаймыз!

Көш керуенің ешқашан тоқтамасын.

Сабақ тақырыбы

Сын есімнің жасалуы

16.11.15. 6 в,е

Мұғалімі: Сыздықова Жанна

Жалпы мақсаты

Оқушылардың негізгі, туынды, дара, күрделі сын есімдерден алған білімдерін есте бекіту, жинақтау. Оларды тапқыр да еңбекқор, ойлы болып өсуге тәрбиелеу; мақал-мәтелдер арқылы адамгершілік қасиеттерге, әдептілікке баулу. Оқушылардың ой-өрісін кеңейту, туынды сын есімдердің жасалу жолдарын анықтай білуге дағдыландыру, тірек сөздер арқылы мәтін жазуға жаттықтыру.

Сабақтың міндеті

Сын есім туралы түсініктерін қалыптастыру. Сөйлем ішінен сын есімдерді табу, олардың қай сөзбен байланысып тұрғанын анықтау. Сын есімнің сындық қасиеттерін ашу. Сын есімнің түрлерін өзіне тән белгілерін білу, ойлау, есте сақтау қабілеттерін дамыту. Пәнге қызығушылықтарын арттыру.

Оқыту нәтижесі

Жаңа сабақ материалын толық меңгереді .Сыни ойлауы қалыптасады. Тірек сөздерге сүйеніп,эссе жаза алады.Оқушылардың кейбірі сюжет желісін сақтап, грамматикалық нормаға сай эссе жазады.Деңгейлік тапсырманы орындай алады.

Қолданылатын әдістер

Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясының әдістері (түсіндіру, талдау, дәлелдеу,семантикалық карта, шығармашылық тапсырмалар, эссе); деңгейлік тапсырмалар.

АКТ-ны қолдану

Схема, кеспеқағаз, семантикалық карта,интерактивті тақта, сызба, кеспе қағаз, сөзжұмбақ.

Сабақ кезеңдері

Жоспарланған іс әрекеттер

Ресурстар

Ұйымдастыру

Басы

Үй тапсырмасын сұрау

Ортасы

Жаңа сабақ

Соңы

Үйге тапсырма

Рефлексия

3минут

Бағалау.

Амандасу, түгендеу, сабаққа назарларын аудару.Сынып 4 топқа бөлініп отырады.

Кім жылдам? Тест жұмысы 1-топ 1. Қазақ тілінде неше сөз табы бар? а) 5 ә) 9 б) 8

2. Заттың атын білдіретін сөз табы? а) сын есім ә) сан есім б) зат есім

3. Жалқы есімді көрсет? а) Көкшетау, Жандос, Айғаным.

ә) Айсұлу, Өзен, Ертіс б) Балқаш, Айгөлек, Ағаш.

4. Туынды зат есімдер қалай жасалады? а) жұрнақ арқылы ә) сызықша арқылы б) түбір тұлғада

5. Заттың түрін,түсін білдіріп тұрған қатарды тап.

а) биік үй, ә) сұр бұлт, б) сараң адам

2-топ

Зат есімнің сұрақтары?

а) кімді? нені? ә) кім? не? б) кімге? неге?

2. Дерексіз зат есімді көрсет?

а) мектеп, ағаш ә) қалам,қағаз б) ақыл, қуаныш

3. Күрделі зат есімдерді табыңдар? а) Өнеркәсіп, ата-ана, озат оқушы. ә) Сарысу, Гүлсары, Күйші. б) Балқаш, Кітап, Оқушы.

4. Сын есімнің сұрақтары?

а) қалай?қайда?, ә) қай, неге?, б) қандай? қай?

5. Қышқыл қымыз, сын есімнің қай түріне жатады?.

а)заттың дәмі , ә) заттың түрі, б) заттың сапасы.

3-топ

1.Зат есім нешеге бөлінеді? а) 3 ә) 5 б) 2

2. Деректі зат есімді көрсет?

а) сезім, адамгершілік ә) қалам,қағаз б) ақыл, қуаныш

3. Күрделі зат есімдерді табыңдар? а) Өнеркәсіп, ата-ана, озат оқушы.ә) Сарысу, Гүлсары, Күйші.б) Балқаш, Кітап, Оқушы.

4. Сын есімді тап?

а) оқушы,сәби, ә) тар, зерек, б) жазды, оқыды.

5. Қандай? Қай? сұрақтары тән қатарды көрсет.

а) зат есім , ә) сын есім, б) етістік.

4-топ. Төменде берілген сын есімдер мен зат есімдерді қатыстырып сөз тіркесін жаса: Сын есімдер: домалақ, жасыл, тұнық, көкала, кішкене,ақ, сары, қызыл, көңілді, қызықты.

Зат есімдер: тастар, шөп, бұлақ, көбелек, балалар, адам,

кітап, гүлдер.

Негізгі сын есім - ешбір қосымшасыз, түбір күйінде қолданылады.

Мысалы: қара, көк, таза, жақсы,терең,т.б

Туынды сын есім -жұрнақ арқылы жасалған сын есімдер.

Мысалы: көшпелі, кешкі, өнерлі, білімді,т.б.

Есім сөздерден сын есім тудыратын негізгі жұрнақтар

1. лы, -лі, -ды, -ді, -ты, -ті; тау-лы, тас-ты, дене-лі, көрік-ті, өнер-лі т. б.

2. -сыз, -сіз: үй-сіз, жер-сіз, қызмет-сіз, жол ас-сыз, ағаш-сыз т. б.

3. -ғы, -гі, -қы, -кі: жаз-ғы, іш-кі, сырт-қы, соң-ғы, күз-гі, түн-гі т. б.

4. -лық, -лік, -дық, -дік, -тық, -тік: азамат-тық, жыл-дық, көлем-дік, күн-дік, өлке-лік, кәмелет-тік т. б.

5. -шыл, -шіл: жер-шіл, үйқы-шыл, күлкі-шіл, үй-шіл, сыр-шыл т. б.

6. -шаң, -шең: бой-шаң, сөз-шең, киім-шең, тер-шен т. б.

7. -дай, -дей, -тай, -тей: үй-дей, қой-дай, арыстан-дай, ат-тай, түлкі-дей

8. -кер, -қой, -қор, -паз, -ымпаз, -імпаз: табыс-кер, найза-гер, әуес-қой, сән-қой, бәле-қор, жем-қор, шай-қор, өнер-паз, әсем-паз, жеңім-паз.

9. -и, -ы, -і: тарих-и, дін-и, әдеб-и, ресм-и, мәден-и, қазақ-ы, қадмақ-ы, естек-і, (башқұр-лық), алтай-ы, араб-ы т. б.

Етістіктен сын есім тудыратын негізгі жұрнақтар:

1. -ғак,, -гек, -қак, -кек, -ақ, -ек: ұрыс-қак, тай-ғақ, үрк-ек т. б.

2. -ық, -ік, -қ, -к: тол-ық, сын-ық, аш-ық, ақса-қ, сире-к т. б.

3. -ғыш, -гіш, -қыш, -кіш: біл-гіш, жаз-ғыш, көр-гіш, айт-қыш т. б.

4. -ғыр, -гір, -қыр, -кір: өт-кір, ұш-қыр, ал-ғыр, тап-қыр, біл-гір т. б.

5. -шақ, -шек: ұрын-шақ, жасқан-шақ, сүрін-шек, қызған-шак т. б.

6. -ыққы, -іқкі, -ңқы, -қкі: бас-ыңқы, көтер-іңкі, шаш-ыңқы т. б.

7. -ынды, -інді, -нды, -нді: жаса-нды, кұра-нды, түй-інді, т. б.

8. -малы, -мелі, -балы, -белі, -палы, -пелі: көтер-мелі, таңда-малы, айнал-малы, жылжы-малы, ауыс-палы, көш-пелі т. б.

9. -ымды, -імді, -мды, -мді: жара-мды, шыда-мды, қон-ымды т. б.

10. -аған, -еген: қаш-аған, сүз-еген, теб-еген, қаб-аған т. б.

11. -улы, -улі: қаңтар-улы, іл-улі, ая-улы, ас-улы т. б.

12. -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе: қыз-ба, бұра-ма, бас-па, боя-ма т. б.

Туынды сын есім жасайтын жұрнақтар

жаз

тас

сын

ұйқы

бәле

әсем

сүз

ал

жем

аш

сүрін

тау

-лы,

-ты,

-сіз

-ғы

-шыл

-қор

-паз

-ық

-ғыр

-шек:

-еген:

132-жаттығу (ауызша)

Негізгі және туынды сын есімдерді ажыратып айту.

133-жаттығу (тақтамен жұмыс)

Негізгі сын есімдерді бір бөлек, туынды сын есімдерді бір бөлек жазу.

134 - жаттығу
Көп нүктенің орнына берілген сын есім жұрнақтарының тиістісін қойып, сөйлем құрап жазыңдар
137 - жаттығу
Туынды сын есім жасаңдар

1-топ Көп нүктенің орнына төмендегі жұрнақтардың тиістісін қойып, туынды сын есім жасаңдар:

Жұқ, көтер, тербел, бас, жылт, кіші, ұрыс,от, көйлек, тұса, жала, тас, тұз, жаз, күз,шоқпар.

Жұрнақтар: -палы, -іңкі, -мелі, -палы, -ыңқы, -рек, -ғыш, -дай, -гі, -ғы, -қақ, -шең, -тай, -мыс, -қор, -ды, -ді.

2-топ

Туынды сын есімдердің жұрнағын бір бөлек, түбірін бір бөлек жаз:

Көргіш. Айлакер. Жалпақ. Мүйізсіз. Күлкішіл. Ұзынша. Кішкентай. Ашулы. Ұстамды. Тершең. Ақшыл. Сұрғылт. Балалы.

3-топ «Ішке-сыртқа» стратегиясы.
Берілген сөздерден негізгі, туынды, дара, күрделі сын есімдерді тауып «ішке» бөліміне жаз , қатыссызын «сыртқа» бөліміне жазыңдар.
Қалың, тұп-тұнық, сары ала, бозаң, әдемі, жіңішке, қоңырқай, малшы, ән, адам, биік-биік, сүйкімді, қонымды, аққу, белбеу, өткір көзді, аққұба, ақылды, әдепті, ақ сақалды, жирен қасқа

Сабақты бекіту

Білемін

Білдім

Білгім келеді

Үйге тапсырма: 136- жаттығу.

кесте

семантикалық карта

І топқа «Семантикалық карта» Асты сызылған сөзге берілген кесте бойынша талдау жаса.
1. Жүйелі сөз жүйесін табар,
Жүйесіз сөз иесін табар.
2. Жақсыдан үйрен,
Жаманнан жирен.
3. Ақылды ұл білім іздер.

ІІ топқа. Төмендегі сөйлемдерде қарамен жазылған сөздердің қайсысы сын есім мағынасында қолданылғанын тап.
1. Сыз жерге отырма, сызықты түзу сыз. 2. Аш қарын жұбана ма майлы ас жемей? Қақпаңды аш, хабарыңды айт, білдір маған. 3. Жалға жүр, жат жерге кет, мал тауып кел. Сонда шал Әзімге арқан, қанжар берді, - Маяның ішіне еніп, сен жат! - деді.
ІІІ топқа. «Ішке-сыртқа» стратегиясы.
Берілген сөздерден негізгі, туынды, дара, күрделі сын есімдерді тауып «ішке» бөліміне жаз , қатыссызын «сыртқа» бөліміне жазыңдар.
Қалың, тұп-тұнық, сары ала, бозаң, әдемі, жіңішке, қоңырқай, малшы, ән, адам, биік-биік, сүйкімді, қонымды, аққу, белбеу, өткір көзді, аққұба, ақылды, әдепті, ақ сақалды, жирен қасқа

Жеке оқушымен жұмыс.
Тақтада сөйлем талдау.
1. Сыпайы сырын сақтар, әдепті арын сақтар.
2. Білекті бірді жығар, білімді мыңды жығар.
3. Жақсыдан қашпа, жаманға баспа.
4. Көгілдір аспанда бозторғай ән салады.
5. Ол домбырада шебер ойнады.

4-тапсырма.
Мәтіндер беріп, кімнің шығармасынан алынған үзінді екенін анықтау. Сын есімдерді табу.

5-тапсырма. 3 топқа да ортақ.
Тірек сөздерді пайдаланып, бір-біріңнің портреттеріңді жазыңдар.

6-тапсырма. «Тірек белгілер» оқыта үйрену ойыны.
1 - топ. Туынды с.е. табу
2 - топ. Күрделі с.е. табу.
3 - топ. Негізгі с.е. табу.

Ү. Сабақты қорытындылау. Таблица бойынша қорытындылау.

ҮІ. Үйге тапсырма: 136- жаттығу.

Сабақ тақырыбы

М.Жұмабаев. «Мен кім?», «Қазақ тілі» өлеңдері

19.01.16. 5 Г

Мұғалімі: Сыздықова Жанна

Жалпы мақсаты

Өлеңдегі алаш ұлының сөзбен сомдалған портреті, жыр жолдарындағы метафоралық қолданыстар. Ақынның тіл тағдырының ел тағдырымен біртұтас бірлікте екендігін меңзеуі. Қазақ әдебиетіндегі шығармаларды әлем әдебиетіндегі шығармалармен салыстырады,.шығармашылығына, оның өмірлік ұстанымына, азаматық тұлғасына көңіл аударту;азаматтық тұлғасын ашу

Сабақтың міндеті

Ақынның өмірі мен шығармашылығы. «Мен кім?» лирикасының тақырыбы мен идеясы. Өлеңдегі алаш ұланының сөзбен сомдалған портреті.Ақын поэзиясының тілдік, көркемдік ерекшелігін таныту, өлеңді әдеби-теориялық талдай білуге дағдыландыру. Ақын шығармалары арқылы оқушылардың әдебиетке деген таным - біліктерін шыңдау.Отанға, халыққа деген шексіз сүйіспеншіліктің көрінісімен таныстыру.

Оқыту нәтижесі

Тақырып бойынша ойларын айқын тұжырымдайдыТуған тілге деген құрмет, болашаққа деген сенімі артады. Әдеби-теориялық білімдері кеңейеді, ақын шығармашылығы туралы білімдері артады, өзіндік ой-пікір, тұжырым айтуға дағдыланады. Сыни ойлауы қалыптасады. Отаншылдық сезімі артады. . Адам баласын бауырым деу - жүрек ісі. Адам баласына адам баласының бәрі - дос, жолдас, бауыр.

Қолданылатын әдістер

Салыстыру, пайымдау,бірлесіп жазу,зерделеу, түсіндіру, суреттеу,сұрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.

АКТ-ны қолдану

Блум таксономиясы; СТО; диалог, жеке жұмыс,топпен жұмыс;

Ассоциация әдісі; топтас-тыру;өзара оқыту;ББҮ;Блум өлшемдеріне сай сұрақтар қою,

Өзара бағалау;өзін-өзі бағалау; сұрақ-жауап;зерттеушілік әңгіме; топтық әңгіме;

Жетістік критерийі

1. Екі өлеңді сыни тұрғыдан салыстырмалы анализ жасай алады.

2. Шығарма мазмұнын түсінеді, негізгі идеясын ажыратады, көркемдік ерекшелігін, кейіпкерлер бейнесін талдай алады ,өз ойларын көркем тілмен дәлеледей алуы.

3.Тірек сөздерге сүйеніп,мәтін жаза алса;

4.Оқушылардың кейбірі сюжет желісін сақтап мәтін жазса.

Сабақ кезеңдері

Жоспарланған іс әрекеттер

Ресурстар

Ұйымдастыру

Басы

Үй тапсырмасын сұрау

Ортасы

Жаңа сабақ

Оқылым

Жазылым

Соңы

Топтар бірін бірі бағалайды.

Рефлексия

3минут

Үйге тапсырма

Амандасу, түгендеу, сабаққа назарларын аудару.Сынып 4 топқа бөлініп отырады.

1.Ахмет Байтұрсынов өмірі мен шығармашылығы туралы оқу ,іздену. 2.«Анама хат» өлеңіндегі ұлының анаға деген сағынышын ұғады. «Оқ тиіп, он үшінде ой түсірген жүрегіндегі жара» сырын ақын өмірімен байланыстырады. Ақынның өмірбаянын, еңбектерін, ғылыми зерттеулері -мен шығармашылығын әңгімелеймін. Мағжан Жұмабаев -тың өмірі,шығармашылығы, «Қазақ тілі», «Мен кім?» өлеңдері жайлы сұрақ- жауап әдісі арқылы қысқаша мәлімет беріледі. Қаршадайынан зерек, Шығыс, Батыс әдебиетін еркін игерген Мағжан қазақ поэзиясына балғын шағында-ақ ерекше, аса талантты болмысымен келді. Қазақ ауыз әдебиетінің тұнығына қана отырып, жарқ етіп шыққан Абай поэзиясын өзіне мектеп етті. Мағжан - ұлтын тереңнен сүйген ақын. «Адам,- дейді ол, - шын адам боламын десе, халық ісі, халық пайдасы жолында құрбан бола білсін». Ақынның өзі де осы ізгі мақсаттың құрбаны болды. «Қазақ тілі», «Мен кім?», «Мен жастарға сенемін» сияқты азаматтық лирикаға жататын куатты жырларды мол жазды.

ҚАЗАҚ

Оқушыларға мәтін таратылады. Жеке жұмыс. Өлеңнің мәтінімен танысады. жұппен; топпен өлеңге сыни талдау жүргізеді. Қазақ тілі

Күш кеміді, айбынды ту құлады,

Кеше батыр - бүгін қорқақ, бұғады.

Ерікке ұмтылған ұшқыр жаны кісенде,

Қан суынған, жүрек солғын соғады.

Мен кім?

Арыстанмын,айбатыма кім шыдар? Жолбарыспын, маған қарсы кім тұрар? Көкте - бұлт, жерде - желмін гулеген, Жер еркесі - желдің жөнін кім сұрар?

1.Оқушыларға мәнерлеп оқыту үшін өлең құрылысына қарай талдау жасатамын. Талдау үшін әр оқушыға жеке шумақтар беріледі,оқушылар талдау барысын да өздері бағалайды.

2.Бұдан соң оқушыларға әдеби-теориялық мәлімет беру жұмысы жүргізіледі, метафора туралы баяндап, өлең жолдарына мысал келтіру арқылы ақынның көркем тіліне талдау жасатамын.

Кубизм стратегиясы бойынша талдау

1.Суретте (Қазақ халқының асыл қасиеттерін суреттеп жаз ).

2.Салыстыр

3.Байланыстыр (бүгінгі күнмен байланыстыр).

4.Талда (Өлең құрылысына талдау)

5.Қолдан (өлеңді әрі қарай өз ойынмен жалғастыр ).

6.Дәлелде («ия», «жоқ» деп оған дәлел келтіру)

«Жыр жазамын жүрегімнен...» ұйқасқа өлең құрау немесе ой толғау жазу

INSERT

Бұрын білемін

Жаңа білдім

Білгім келеді

Рефлексия. Ойды толықтыру

Топта жұмыс істеген оңай ма?

Сабақта не қызық болды?

Бірлескен жұмыстан не алдың?

Сабақта не қиын болды?

М.Жұмабаев. «Мен кім?», «Қазақ тілі» өлеңдерін жаттау.

Қосымша мәліметтер

М.Жұмабаевтың зайыбы - Зылиха Жұмабаева.

АКТ

Мұғалімнің кіріспе сөзі.

- Біздің ғылыми-конференция сабағына Мағжан ақынның көзін көрген замандастары, қаламдас достары келіп отыр. Конференцияға келген қонақтармен (11-сынып оқушыларымен) таныстырады.

Олар:

М.Жұмабаев бейнесіндегі оқушы.
Жүргізуші.
Әдебиетші, ғалым - М.Әуезов бейнесіндегі оқушы.
М.Горький - орыстың классик жазушысы.
С.Қожанов - қоғам қайраткері.
М.Жұмабаевтың зайыбы - Зылиха Жұмабаева.
Башқұртстанның халық ақыны - Сәйфи Құдаш.
Ж.Шанин атындағы театрдан келген халық әртісі.

ә) Сабақтың өтілуі.

Алдын ала оқушыларға М.Жұмабаевтың өмір жолы мен шығармашылық қызметі, оның замандастары мен қаламдас достары жайлы деректерді жинау секілді тапсырмалар беріледі.

М.Жұмабаев кім, ол қандай ақын?
М.Жұмабаевтың өмірі мен балалық, жастық шағы.
Творчествосының басталуы.
Ақындық жолы.
Қоғамдық қызметі.

Жауаптар:

1. Ақын өзінің кім екенін, ақындық қуатын, қайраткерлік қарымын «Мен кім?» атты өлеңінде аңғартып өтеді.

Арыстанмын, айбатыма кім шыдар?

Жолбарыспын, маған қарсы кім тұрар?

Көкте - бұлт, жерде - желмен гулеген,

Жер еркесі - желдің жөнін кім сұрар?

Мен өлмеймін, менікі де өлмейді,

Надан адам өлім жоғын білмейді.

Өзім - патша, өзім - қазы, өзім - би,

Қандай ессіз не қылдың деп тергейді?

Бұл романтикалық асқақ шумақтардан ақынның өз күшіне, өз талантына өмір тағдырына кәміл сенгенін байқаймыз.

2. Мағжан Бекенұлы Жұмабаев 1893 жылдың 25 маусымында бұрынғы Ақмола губерниясы Ақмола уезіндегі Полуден болысында (қазіргі Солтүстік Қазақстан облысы Булаев ауданы Мағжан атындағы ауылда) белгілі, текті, ауқатты отба-сында дүниеге келген. Төрт жасында ауыл мұғалімінен сауат ашып, хат таниды, ал 1905 жылы Қызылжардағы медресеге оқуға түседі. Бұл медреседе араб, парсы, түрік тілдерін еркін игеріп, медресені 1910 жылы жақсы үлгеріммен бітіреді.

Бұдан кейін Уфадағы «Ғалия» медресесінде, Омбыдағы мұғалімдер семина-риясында оқиды.

3. Мағжан 1916 жылы Омбының семинариясын ойдағыдай бітіріп, туған өлкесіне оралады. Қазақ даласында «Алаш» партиясын құруға қатысады, Ақмоладағы «Бостандық туы» газетінде редактор болып қызмет атқарады. 1922 жылы Ташкентке келіп, шығармашылық жұмыспен айналысады. Онда «Шолпан», «Сана» журналдарында, «Ақжол» газетінде қызмет атқара жүріп, бірнеше шығар-маларын жарыққа шығарады.

4. 1923-27 жылдары Мағжан Мәскеудегі жоғары әдебиет - көркемөнер институтында оқиды. Осы жылдары ол орыс, батыс Еуропа әдебиетін терең зерт-теп оқиды.

1929 жылы «Алқа» деген жасырын ұйым құрды деген айыптаумен 10 жылға сотталды.

1936 жылы орыс жазушысы М.Горький және Е.Пешкованың араласуымен аз ғана уақытқа бостандық алады, бірақ 1937 жылы қайта қамауға алынып, 1938 жылы ақын ғұмыры мәңгілікке үзіледі.

5. Мағжан өлгенмен, оның жазған еңбектері бізге өшпес мұра боп қалды. Ол - көптеген өлеңдер, поэмалар, әңгімелер мен аудармалар жазған бірегей тұлға.

Біз оның «Мен жастарға сенемін», «Мен кім?», «Анама», «Қазақ тілі», «Түркістан», т.б. өлеңдері мен «Қорқыт», «Ертегі», «Тоқсанның тобы», «Батыр Баян», «Қойлыбайдың қобызы» т.б. поэмаларын білеміз.

Ірі талант иесі өзі жайлы былай деген еді:

(үнтаспадан ақын өлеңі тыңдалады, жарық М.Жұмабаевтың портретіне қарай бағытталады).

Мен өлмеймін, менікі де өлмейді,

Надан адам өлім жоғын білмейді.

Өзім - патша, өзім - қазы, өзім - би,

Қандай ессіз не қылдың деп тергейді?

Өзім - тәңірі, табынамын өзіме,

Сөзім - құран, бағынамын сөзіме!

Бұзушы да, түзеуші де өзіммін,

Енді, ескілік, келдің өлең кезіне! - деп ақын өзі айтқандай Мағжан Жұмабаев біз үшін мәңгі тірі күйінде.

Зылиха апай, енді Мағжан аға туралы өз аузыңыздан бір үзік сыр естісек.

- Мағжан екеуміз 1922 жылы (бұрынғы Қызылжар) Петропавл қаласында үйлендік. Сол жылы Мағжан достарының ақыл-кеңесімен Ташкентке көшіп келдік, 2 жылдай сонда тәп-тәуір тұрдық. 1924 жылы бізді Сұлтанбек Қожанов Мәскеуге шағарып салды. Мағжан онда жоғары әдеби-көркем институтына түсіп оқыды. Күн-түн демей кітапқа үңілумен болатын. 1927 жылы үй-ішімізбен елге оралдық.

Бұдан кейінгі өміріміз қуғын-сүргенде болды. 1929 жылы ұсталып Мәскеудің Бутырка түрмесіне қамалды (көзіне жас алады). Осы жылы 10 жылға кесіліп, Карелияға айдауға жіберілді. Мен Мағжанды іздеп жүріп 1931 жылы Майкоп стансасына таяу Карелия орманына 14 рет келдім. Сол кездесуде Мағжан маған Горькийдің атына хат жазып жіберді. Мың болғыр,орыстың адал перзенттері көп қой. Сол кісінің көмегімен Мағжан 1936 жылы 10 жыл орнына 7 жылға қысқартылып, елге оралды.

1937 жылы С.Сейфуллиннің шақыруымен Алматыға барады, бірақ көп ұзамай қайта тұтқынға алынады. (ауыр күрсінеді).

Өздеріне критеу

Дарынды оқушылау

Түсіндірме сөздс

Кубизм әді

Сабақ тақырыбы

Шешендік сөздер

17.11.15. 5 д

Мұғалімі: Сыздықова Жанна

Жалпы мақсаты

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы - қазақтың шешендік сөздері және жанрлық түрлері туралы мағлұмат беру.Сөйлей білудің шеберлік екендігін ұғындыру. Шешен сөйлеудің мәнерін игеруге ынталандыру. Ой белсенділігін дамыту, шығармашылық ізденіске бағыттау, сөйлеу мәдениетін жетілдіру, ой бөлісе отырып, ой - пікір, сөз еркіндігіне баулу;
Жас ұрпақты халықтық педагогикамен, ғасырлар бойы қалыптасқан асыл қазынамен сусындатып, тарихи тұлғаларды үлгі тұта отырып тәрбиелеу.

Сабақтың міндеті

Оқушыларға жаңа тақырыпты меңгерту;
Танымдық, тұлғалық қабілеттерін дамыту;
Жүйелі ойлап, шешен сөйлеуге, ойын жеткізе білуге, тапқырлыққа дағдыландыру.
Елін, жерін сүюге баулу. Отансүйгіштікке тәрбиелеу.

Оқыту нәтижесі

Қолданылатын әдістер

АКТ-ны қолдану

Схема, кеспеқағаз, семантикалық карта,интерактивті тақта, сызба, кеспе қағаз, сөзжұмбақ.

Сабақ кезеңдері

Жоспарланған іс әрекеттер

Ресурстар

Амандасу, түгендеу, сабаққа назарларын аудару.Сынып 4 топқа бөлініп отырады. Үй тапсырмасы аңыз әңгімелерді қайталау мақсатында «ББҮ» кестесі толтырылады.

Білемін

Білдім

Білгім келеді

Шешендік дегеніміз - белгілі бір оқиғаға байланысты тапқырлықпен, көркем тілмен айтылған және елге таралған үлгілі ойлар. Дүние жүзіне әйгілі Афина шешені Демосфен, Рим шешені Цицерон, қазақтың тұңғыш шешені аталатын Майқы би, Сырым, Үргеніш, үш жүзді билеген атақты билер Төле би, Әйтеке би, Қазыбек би аталарымыздан шешендік сөз өнері мол тараған.
Қазақтың шешендік сөздері - би, шешен секілді сөз шеберлерінің дауда, жиында, терең ойға, көркем сөзге байланысты айтқан тапқыр сөздері. Көбіне авторы белгілі болып келеді және ол ежелгі ауыз әдебиетінің соңы мен жазба әдебиетінің бастау болып табылады. Құрылымы шынайы оқиғалар, өмірде болған адамдар, олардың арасындағы қарым - қатынас, әрі көркем образды түрде болып келеді. Қазыбек бидің шешендігі.
Осыдан соң Қазыбектің атағы елге жайылып, өсе келе би болған екен.
- Ал, балалар би болу үшін адамда қандай ерекшелік болуы керек екен? Бала Қазыбектің бойынан қандай қасиет көрдіңдер?
Би - шешен, әділ, елші, батыр, тәрбиеші, ақылды, заңгер.
Тәуке ханның тұсында «Жеті жарғы» деген заң шыққан. Осы заңның жобасын үш би жасаған. Ел ішіндегі дауларды әділ шешіп отырған.
Интерактивті тақтадан кесте көрсетіледі.
Ғасыр Би - шешендер
XII - XIII Майқы би, Аяз би
XIV - XV Асан қайғы, Жиренше шешен
XV - XVIII Шалкиіз, Бұқар жырау
XVIII Төле, Қазыбек, Әйтеке, Шортанбай, Дулат, Мұрат т. б.
XVIII - XIX Байдалы би, Тіленші би, Тарақты тұяқ, Шалқар шешен, Сырым Датұлы, Досбол шешен.
Шешендік сөздердің жанрлық түрлері: шешендік дау, шешендік арнау, шешендік толғау.
«Ассоциация» әдісі
Шешендік сөздер
Қынаптан суырылғандай қылыштай өткір.
Соқырға таяқ ұстатқандай анық.
Көңілге медет болатындай мағыналы.
Тапсырмалар:
Берілген шешендік сөздерді құрамына қарай талда.
Білімді адам ашпай көріп, айтпай сезеді,
Білімсіз надан нені көріп, нені сезеді?
(антоним)
Әйел - үйдегі ырысың,
Ұл - айбарлы қылышың,
Қыз - түздегі өрісің,
Келін - кеңейген тынысың.
(метафора)
«Атаның сөзі - ақылдың кені» атты ойыны
- Ал, балалар, би - шешендеріміздің өнегелі сөздерін жадымызға жаттап, қаншалықты санамызға сақтағанымызды байқау үшін
«Атаның сөзі - ақылдың кені» атты интеллектуалды ойынын жүргізбекпіз.
Ойын талабы - ұяшықтарда берілген би - шешендердің сөздерін жалғастыру.
- Қазақта батырлар көп болған. Қанжығалы Бөгенбай, Шапырашты Наурызбай, Қаракерей Қабанбай т. б Солардың ішінде Сырым Датұлы деген атақты батыр өте шешен адам болған. Ол кісі жөнінде аңыздар өте көп. Ендеше «Сырым мен Үргеніш шешеннің арасындағы» шешендік сынды тыңдап көрейік.
Үргеніш пен Сырым.
- Ал, осыдан не байқадыңдар? Сырым батыр бізге қандай өсиет айтты екен?
Азаматпен дос бол, жан жарыңмен, білімдімін дос бол деді. Яғни досты таңдай біл, кез - келген адаммен дос болуға болмайды дейді. Ал осы достық туралы қандай мақал - мәтел білесіңдер? Сырым батыр туралы тағы қандай аңыз, шешендік сөздер білесіңдер?
Рауан «Атаға қарап ұл сөйлегеннен без, анаға қарап қыз сөйлегеннен без.
Осы екі мақал төңірегінде сөз таластырып көрейік.
Әйгерім - Айдана.
Екі мақал да орынды жерінде айтылса өзінің дұрыс шешімін табады. Екеуінікі де дұрыс. Пайғамбардан: ең бірінші кімді сыйлау керек?- дегенде, «Анаңды»- деп жауап берген екен. Демек ата - аналарыңды сыйлау, ең әуелі өз - өзіңді, бір - біріңді сыйлауларың керек. Бір үйде нешеусің? Бір біріңе қонақсың - деген. Адам мәңгілік өмір сүрмейді. Осы қысқа өмірде бар адаммен сыйласқанға ештеңе де жетпейді
- Енді тақтаға тегіс назар аударайық.
1. Мынау - ағаштың түбірі. Шешендіктің тамыры тереңде жатыр, Сонымен қандай шешендерді білесіңдер? ( Қазбек, Әйтеке, Майкы би, Төле би, Абай)
Абайдың шешендігін қалай дәлелдер едің? 45 қарасөзі арқылы.
2. Мынау - ағаштың діңі. Шешендіктің діңі мықты болу үшін:
* Адам сөйлемес бұрын тыңдаушысын біліп алу керек.
*Ортаға не үшін шыққаныңды білу керек.
*Сөйлейтін сөзіңнің тақырыбын білуің керек.
3. Шешен болу үшін адамда қандай қасиет болуы керек?
1. тапқыр 2. тәрбиелі 3. өжет 4. ақылды 5. ақын т. б
4. а) Ақылды болу үшін не істеу керек?
Сабақты жақсы оқу.
ә) Қандай адам өжет болады?
Шыншыл
б) Тапқырлық көзі - іздену, әдеби кітаптарды көп оқу, үлкендермен көп әңгімелесу, көп тыңдау.
в) Тәрбиелі болу үшін не қажет? Ата - ана, ұстаздарды сыйлау, тәрбиесін алу. Тек жақсылық жасау, жақсылық ойлау.
г) Ақын болу үшін? Ақын боп адам тууы мүмкін. Мұны тума талант дейді. Бірақ ұйқасын тауып талаптануға болады.
Міне, көз алдымыздағы кішкене қарағаш гүлденіп өсіп, үлкен бәйтерекке айналды. Сендер де осы асыл қасиеттерді бойларыңа сіңірсеңдер, өскенде үлкен азамат, ең бастысы нағыз адам боласыңдар.
- Я құдайым бала берсең дана бер деген екен бір данышпан. Сол сияқты ақылды, дана болып өсіңдер.
Шешендіктің тағы бір тармағы - мақал - мәтелдер.
Менің сұрағыма кім мақалмен жауап береді екен?
1. Сиырдың сүті қай жерінде?(Сиырдың сүті тілінде) Не сипағанды білмейді? ( Сиыр сипағанды білмейді) Қандай бала сүйкімді? (Күлшелі бала сүйкімді)
«Барлық қазына бабалардың даналық сөздерінде, әр халық өздерінің асыл мұраларын бағаламай, әлемдік мәдениетке жете алмайды»- деген екен ғұлама жазушы М. Әуезов. Сөз құдіретінің мәнін түсініп, әдемі де әдепті сөйлеу - бүгінгі күннің талабы. «Өнер алды - қызыл тіл» деп ұққан ата бабамыз «От ауыз, орақ тілді» нелер ділмәр шешендердің өсиет сөздерін, табан астында тақпақтап айтқан ақыл - нақылға толы толғау, термелерін әлденеше ғасырлар бойы жадында сақтап, кейінгі ұрпағына мирас еткен.

кесте

семантикалық карта

Сабақ тақырыбы

Шешендік сөздер

17.11.15. 5 д

Мұғалімі: Сыздықова Жанна

Жалпы мақсаты

Сабақтың міндеті

Оқыту нәтижесі

Қолданылатын әдістер

АКТ-ны қолдану

Схема, кеспеқағаз, семантикалық карта,интерактивті тақта, сызба, кеспе қағаз, сөзжұмбақ.

Сабақ кезеңдері

Жоспарланған іс әрекеттер

Ресурстар

Ұйымдастыру

Басы

Үй тапсырмасы

Ортасы

Жаңа сабақ

Қорытынды

Соңы

Рефлексия
Бағалау

Үйге тапсырма

Амандасу, түгендеу, сабаққа назарларын аудару.Сынып 4 топқа бөлініп отырады.

Оқушылар білім кемесіне мініп, сөзстанға шешендер еліне саяхат жасайық.
Алдымызда көрінген аралға тоқталайық.

- Бұл қай арал?
- Сұрау аралы..
1. Жиреншенің ерекше үш қасиетін ата.
2. Аңыз әңгімелерінің үш белгісін ата.
3. Қарашаштың ақылдылығын немен дәлелдейсің?
Ал енді кемеге қайта отырып су ішіндегі кедергілерден өтейік.
1 - кедергі.
Тест
1. Қаңбақ қайда барады?
А) Сайға В) Тауға С) Далаға Д) Қалаға
2. Шаңғытып келе жатқан Жиренше немен келеді?
А) ешек пен ит
В) ит пен ешкі
С) ат пен ешек
Д) Сиыр мен ешек
3. Жиренше сиырларды қайда суарды?
А) Сорқұдық В) Ащы құдық С) Тұщы құдық Д) Терең құдық
4. Жиренше кедейдің қасына неге қонды?
А) Жолға жақын болған соң
В) Қызы бар үй болған соң
С) Жолда келген кісіден бөлек болу үшін
Д) Өз үйі тәрізді болған соң
2 - кедергі.
Салыстырмалы тест
1. Аңыздың тарихқа қатысы бар ма жоқ па?
Ия Жоқ
2. Ертегі өлең түрінде жазыла ма?
Ия Жоқ
3. Кендебай «алтын құйрықты» ханға берді ме?
Ия Жоқ
4. Қаратаудың ойы мен Қарасудың бойында Қазанғаптың әйелі қыз босанды ма?
Ия Жоқ
5. Жаманның алғаны Зәрліханның қызы ма?
Ия Жоқ
- Ал, балалар, алдымыздағы қай арал?

- Білім аралы.
Шешендік сөздер не?
Елге белгілі адамдардың қайсыбір оқиғаға байланысты айтқан сөзі.
Кімдер айтады?
Шешендер, билер айтады.
Не үшін айтады?
Ел намысын, бірлігін қорғау үшін.
Не жайлы айтады?
Өсиет - нақылы, арман - тілегі, ақыл - ойы мен тіл байлығы айтылады.
Қызметі не?
Екі жақты дауға төрелік айту, бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.
Нені үйретеді?
Ой-сананы оятып, жақсы мінезге, зерек болуға, ұтқыр да ойлы сөйлеуге баулиды.
Бекіту:
- Балалар, алдымыздағы биік шыңдар қай аралда екен, кәнеки жақындап көрейік...
- Ия, Зерттеу аралы екен,

ал шыңдар:
1. Асан қайғы
2. Бөлтірік шешен
3. Тоқсаба шешен
4. Қазыбек би
5. Төле би
6. Сырым батыр
7. Абай аталарымыз екен...
Солармен тілдесіп келген құрбыларыңды тыңдайық...
- Ал, балалар, әңгімемен отырып тағы бір аралға кез болдық.
Бұл - Сараптау аралы.
- Шешен мен сөзшеңнің айырмасы неде?
«Қарама-қарсы элементтер» стратегиясы.
Шешен
Сөзшең
Жүйелі
Аз, мағыналы
Тапқыр
Бірлікке шақырады
Өсиет
Жүйесіз
Көп-көпірме
Бәдік
Берекесін алады
өсек
«Іздестіру аралы»
Мақалдың жоғалған сөзін тап
1. Сөз өтер, таяқ өтер.
2. Аңдамай ауырмай өледі.
3. Көп сөз , аз сөз .
4. - жарым ырыс.
«Шешен сөз» аралына шешен сөйлеушілерді ғана жібереді.. Ендеше, шешендердің өсиеттеріне сүйеніп толғау жазайық.
Не жақын?
Оқушыға кітап жақын,
Қасапшыға жақын.
Ойыншыға доп жақын,
Мергенге жақын.
Бағбанға бақша жақын,
Саудагерге жақын.
Арбакешке қамыт жақын,
Батырға жақын.
Асабаға той жақын,
Қойшыға жақын.
Тігіншіге бөз жақын,
Шешенге жақын.
Кім жетім?
Халқы болмаса әкім жетім,
Ұстазы болмаса жетім.
Базары болмаса сатушы жетім,
Кітабы болмаса жетім.
Жауабы болмаса сұрақ жетім,
Бәдік сөз тыңдаса жетім.
Иманы болмаса намаз жетім,
Қадірсіз сызылған жетім.
Ал, ендіОзып шыққан оқушыларды Ойшылдар аралына шақырамыз.
1. Ханды ақылмен жеңген кім? Ж И Р Е Н Ш Е
2. Шешеннің өнегелі сөзін ата. Ө С И Е Т
3. Жиреншені босандырған кім? Қ А Р А Ш А Ш
4. Асан қайғының шын аты кім? Х А С Е Н
5. Жиреншені сынаған хан кім? Ж Ә Н І Б Е К
- Балалар біз бүгін қандай тақырып өттік?
- Біз бүгін сабақта қандай жұмыстар жасадық?
- Сабақтың қай кезеңі сіздерге ұнады?
-Алақанымыздың жылуы арқылы бір-бірімізге жылы сөз айтайық.
-Оқушыларды берген жауаптарына қарай, сабақта белсенділік танытқанына қарай бағалау

1. Үш бидің сөзін жаттау;
2. Ізденіп, шешен сөз үлгісін оқып келу.

кесте

Тірек сызба

кесте

семантикалық карта

I Сабақтың тақырыбы: Қазыбек би мен Бұқар жырау.
II Сабақтың мақсаты:
Білімділік - шешендік сөздерді тереңірек түсіндіре түсу, Қазыбек би мен Бұқар жырау туралы білімдерін кеңейту.
Тәрбиелік - ой - саналарын оятып, жақсы мінезге, байқағыштыққа, сергек те зерек болуға үйрету.
Дамытушылық - сөйлеу тілдерін байытып, ұтқыр да ойлы сөйлеуге баулу.
III Сабақтың түрі: жаңа білімді меңгеру сабағы.
IY Сабақтың әдіс - тәсілдері: СТО стратегиялары.
Y Сабақ барысы: 1. Ұйымдастыру бөлімі.

Қызығушылықты ояту бөлімі.
«Иә», «Жоқ» стратегиясы
1. Шешендік сөздер қазақ ауыз әдебиеті саласына жата ма?
2. Шешендік сөздердің елге белгілі адамдарға қатысы бар ма?
3. Шешендер мен билердің сөздері жазылып сақталған ба?
4. Шешендік сөздер тек дауларға байланысты ғана туған ба?
5. Шешендік сөзде халықтың тіл байлығы байқала ма?
6. Айтушылары ұмыт болған шешендік сөздер кездесе ме?
7. Шешендік сөздерді аталы сөз деуге бола ма?

Мағынаны тану бөлімі.
Қаз дауысты Қазыбек Келдібекұлы (1667, Сыр бойы - 1764, қазіргі Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданы, Теректі бұлағындағы қыстау, бұрынғы деректерде 1665 - 1765) - қазақ халқының XYII - XYIII ғасырлардағы үш ұлы биінің бірі, көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері. Озық ойлы, әділ де көреген, батыл да батыр адам болған. Әділдігі мен алғырлығы үшін Тәуке хан Қазыбекті Орта жүздің бас биі еткен. Би Тәуке хан, кейін Сәмеке, Әбілмәмбет, Абылай ел билеген кезеңдерде де мемлекет басқару ісіне жиі араласып, ішкі - сыртқы саясатта хандарға ақыл - кеңестер беріп отырған. Хандықтың бірлігін сақтау мақсатында Тәуке ханның «Жеті жарғы» заңдар жинағын жасауға атсалысқан.

Бұқар жырау Қалқаманұлы (1693, бұрынғы Баянауыл, Далба тауы бойында - 1787, сонда) - әйгілі жырау. Абылай ханның ақылшы - биі, абыз. Жұрт оны «Көмекей әулие» деп атаған. Сөйлегенде үнемі қара сөзбен емес, көмекейі бүлкілдеп, түйдек - түйдек жырмен сөйлейтін болған. Көбіне Абылай ханның «сәуе айтшы» деген өтініш, тілегімен түсін болжап, онысы дәлме - дәл келіп отырған. Әкесі Қалқаман батыр болған. Бұқар жыраудың өзінен Ақдербіс, Жарылғап, Жанта есімді үш ұл тараған. Ол өзінің ұзақ ғұмырында талай - талай тарихи оқиғаларды басынан өткізген. «Ақтабан шұбырынды» заманында тәуелсіздік пен ел бірлігін сақтауда айрықша күш жұмсаған. Ол Абылай ханға үлкен үміт артып, оның ел басқарудағы саясаты мен жорықтарын қолдаған.

Сөздікпен жұмыс.
Жырау - өз жанынан жыр шығарып айтатын және эпикалық дастандар мен толғауларды орындайтын халық поэзиясының өкілі. Сәуегейшілік, батагөйшілдік, түс көру, ырым айту, табиғат құбылыстарына болжамдар жасау (абыздың бір міндеттерін атқару) - көне дәуір жырауларына тән қасиет.
Абыз - ғұлама, әулие, көріпкел адам. Тайпа, ұлыс өміріне, ел басқару ісіне, жорық жасау мәселесіне араласып отырған саяси тұлға. Жортуыл сәуегейі болған.

• «Қазыбек би мен Бұқар жырауды» жатқа оқып беремін.
• 3 - 4 оқушыға мәнерлеп, нақышына келтіре оқыттырамын.
• Есте сақтау қабілеттерін арттыру үшін қайталап электронды оқулықтан тыңдатамын.

Толғаныс бөлімі.
1. Бұқар жырау «бірден онға дейінгі санның мағынасын» Қазыбектен неге сұрады?
2. Оның мағынасы қалай еді?
3. Қазыбек би шешен тілмен қайтіп жауап қатты?

- Балалар, қалай ойлайсыңдар? Осы шешендік сөздің балалар әдебиетімен ұқсастығы бар ма? (- Бар. Санамаққа ұқсас.)
- Дұрыс - ақ. Ал, санамақ дегеніміз не? Қандай санамақтарды білесіңдер?

Қосымша жадығат:
Санамақ - қазақ балалар фольклорындағы жанрлық түр. Сәбилерге сан үйрету, санаудың ретін танытуды көздейтін ойын өлеңі. Ол кейде ұйқасқа, кейде тек қана ырғаққа негізделе береді. Сандар жай ғана санамаланып келіп, соңғы, түйіндеуші жолдар ғана ұйқасады.

Он бір - қара жұмбақ
Бір дегенің - білеу,
Екі дегенің - егеу,
Үш дегенің - үскі,
Төрт дегенің - төсек,
Бес дегенің - бесік,
Алты дегенің - асық,
Жеті дегенің - желке,
Сегіз дегенің - серке,
Тоғыз дегенің - торқа,
Он дегенің - оймақ,
Он бір - қара жұмбақ.
Сөздікпен жұмыс:
Білеу - қамшы.
Үскі - тесетін, бұрғылайтын біз секілді құрал.
Торқа - бағалы жібек мата.
Үйге тапсырма: шешендік сөзді жаттау. Қазыбек бидің жауабын өз ойларыңша таратып, ойтолғау түрінде жазып келу. Сөздікте берілген ұғымдарды жаттау.

I Сабақтың тақырыбы: Қазыбек би мен Бұқар жырау.
II Сабақтың мақсаты:
Білімділік - шешендік сөздерді тереңірек түсіндіре түсу, Қазыбек би мен Бұқар жырау туралы білімдерін кеңейту.
Тәрбиелік - ой - саналарын оятып, жақсы мінезге, байқағыштыққа, сергек те зерек болуға үйрету.
Дамытушылық - сөйлеу тілдерін байытып, ұтқыр да ойлы сөйлеуге баулу.
III Сабақтың түрі: жаңа білімді меңгеру сабағы.
IY Сабақтың әдіс - тәсілдері: СТО стратегиялары.

Y Сабақ барысы: 1. Ұйымдастыру бөлімі.
Қызығушылықты ояту бөлімі.
«Иә», «Жоқ» стратегиясы
1. Шешендік сөздер қазақ ауыз әдебиеті саласына жата ма?
2. Шешендік сөздердің елге белгілі адамдарға қатысы бар ма?
3. Шешендер мен билердің сөздері жазылып сақталған ба?
4. Шешендік сөздер тек дауларға байланысты ғана туған ба?
5. Шешендік сөзде халықтың тіл байлығы байқала ма?
6. Айтушылары ұмыт болған шешендік сөздер кездесе ме?
7. Шешендік сөздерді аталы сөз деуге бола ма?

Мағынаны тану бөлімі.
Қаз дауысты Қазыбек Келдібекұлы (1667, Сыр бойы - 1764, қазіргі Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданы, Теректі бұлағындағы қыстау, бұрынғы деректерде 1665 - 1765) - қазақ халқының XYII - XYIII ғасырлардағы үш ұлы биінің бірі, көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері. Озық ойлы, әділ де көреген, батыл да батыр адам болған. Әділдігі мен алғырлығы үшін Тәуке хан Қазыбекті Орта жүздің бас биі еткен. Би Тәуке хан, кейін Сәмеке, Әбілмәмбет, Абылай ел билеген кезеңдерде де мемлекет басқару ісіне жиі араласып, ішкі - сыртқы саясатта хандарға ақыл - кеңестер беріп отырған. Хандықтың бірлігін сақтау мақсатында Тәуке ханның «Жеті жарғы» заңдар жинағын жасауға атсалысқан.

Бұқар жырау Қалқаманұлы (1693, бұрынғы Баянауыл, Далба тауы бойында - 1787, сонда) - әйгілі жырау. Абылай ханның ақылшы - биі, абыз. Жұрт оны «Көмекей әулие» деп атаған. Сөйлегенде үнемі қара сөзбен емес, көмекейі бүлкілдеп, түйдек - түйдек жырмен сөйлейтін болған. Көбіне Абылай ханның «сәуе айтшы» деген өтініш, тілегімен түсін болжап, онысы дәлме - дәл келіп отырған. Әкесі Қалқаман батыр болған. Бұқар жыраудың өзінен Ақдербіс, Жарылғап, Жанта есімді үш ұл тараған. Ол өзінің ұзақ ғұмырында талай - талай тарихи оқиғаларды басынан өткізген. «Ақтабан шұбырынды» заманында тәуелсіздік пен ел бірлігін сақтауда айрықша күш жұмсаған. Ол Абылай ханға үлкен үміт артып, оның ел басқарудағы саясаты мен жорықтарын қолдаған.

Сөздікпен жұмыс.
Жырау - өз жанынан жыр шығарып айтатын және эпикалық дастандар мен толғауларды орындайтын халық поэзиясының өкілі. Сәуегейшілік, батагөйшілдік, түс көру, ырым айту, табиғат құбылыстарына болжамдар жасау (абыздың бір міндеттерін атқару) - көне дәуір жырауларына тән қасиет.

Абыз - ғұлама, әулие, көріпкел адам. Тайпа, ұлыс өміріне, ел басқару ісіне, жорық жасау мәселесіне араласып отырған саяси тұлға. Жортуыл сәуегейі болған.

• «Қазыбек би мен Бұқар жырауды» жатқа оқып беремін.
• 3 - 4 оқушыға мәнерлеп, нақышына келтіре оқыттырамын.
• Есте сақтау қабілеттерін арттыру үшін қайталап электронды оқулықтан тыңдатамын.

Толғаныс бөлімі.
1. Бұқар жырау «бірден онға дейінгі санның мағынасын» Қазыбектен неге сұрады?
2. Оның мағынасы қалай еді?
3. Қазыбек би шешен тілмен қайтіп жауап қатты?

- Балалар, қалай ойлайсыңдар? Осы шешендік сөздің балалар әдебиетімен ұқсастығы бар ма? (- Бар. Санамаққа ұқсас.)
- Дұрыс - ақ. Ал, санамақ дегеніміз не? Қандай санамақтарды білесіңдер?

Қосымша жадығат:
Санамақ - қазақ балалар фольклорындағы жанрлық түр. Сәбилерге сан үйрету, санаудың ретін танытуды көздейтін ойын өлеңі. Ол кейде ұйқасқа, кейде тек қана ырғаққа негізделе береді. Сандар жай ғана санамаланып келіп, соңғы, түйіндеуші жолдар ғана ұйқасады.

Он бір - қара жұмбақ
Бір дегенің - білеу,
Екі дегенің - егеу,
Үш дегенің - үскі,
Төрт дегенің - төсек,
Бес дегенің - бесік,
Алты дегенің - асық,
Жеті дегенің - желке,
Сегіз дегенің - серке,
Тоғыз дегенің - торқа,
Он дегенің - оймақ,
Он бір - қара жұмбақ.
Сөздікпен жұмыс:
Білеу - қамшы.
Үскі - тесетін, бұрғылайтын біз секілді құрал.
Торқа - бағалы жібек мата.

Үйге тапсырма: шешендік сөзді жаттау. Қазыбек бидің жауабын өз ойларыңша таратып, ойтолғау түрінде жазып келу. Сөздікте берілген ұғымдарды жаттау.

Сабақтың мақсаты:1.Білімділік:Қазақ халқының шешендік сөз өнері туралы баяндау.Қазыбек би мен Бұқар жыраудың шешендік қасиетін таныту.Сандар қасиеті туралы айту,оқушылардың киелі сандар туралы ұғымдарын кеңейту.

2.Дамытушылық:Қазақ әдет-ғұрпындағы киелі сандардың адам өміріне қатыстылығын ұғындыру.Оқушылар санасында сандар философиясы деген ұғымды қалыптастыру,есте сақтау,ойлау қабілеттерін дамыту,шығармашылық ізденіске баулу

3.Шешендік өнерді қадірлеуге,ұлттық құндылықтарды бағалауға тәрбиелеу,ой ұшқырлығына,тапқырлыққа баулу.

Сабақтың типі:Жаңа тақырыпты меңгеру сабағы

Сабақтың түрі:Зерттеу сабағы

Пәнаралық байланыс:қазақ тілі,тарих,саз

Әдісі: сұрақ-жауап,әңгімелеу,сто стратегиялары

Көрнекілігі:Суреттер,интерактивті тақта,слайдтар,т.б.

Сабақ кезеңі:І.Ұйымдастыру.

Оқушылардың сабаққа қатысын,дайындығын тексеру

Оқушыларды үш топқа бөлу

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау.(Топтарға сұрақтар бөлініп беріледі.) (Күй жіберіледі.)

Шоқан кім?Шоқанның әжесі кім? Шоқанның атасы қайтыс болғанда Байдалы би неге келіп,көңіл айтпаған?Айғаным ханым Байдалы биді неге қарсы алмайды?Сонда шешен не

дейді?Айғаным жоқтау айта ма?Әдетте қадірлі адам келгенде ханым не істейтін еді?Шешен тоқтау айтқан соң ханым қандай жағдайда болады?Ханым өзінің өкпе-назын қалай жеткізеді?Байдалы би не деп жауап береді?Шешендік сөздің идеясы не?

Үй тапсырмасын бекіту.

ІІІ.Жаңа сабақ:Қазыбек би мен Бұқар жырау

Ой қозғау.Балалар,Қазыбек кім?Бұқар жырау кім?Олар туралы не білесіздер?(Суреттері

көрсетіледі,күй жіберіледі)

Бұқар жырау Қалқаманұлы Қазыбек би Келдібекұлы

(1667-1781) (1667-1764)

«Топтастыру»стратегиясы

1.Қазыбек би мен Бұқар жырау туралы мағлұмат беру.

Келдібекұлы Қазыбек би - Орта жүздің Арғын тайпасынан Қаракесек руынан шыққан.

Қазақтың Тәуке,Болат,Сәмеке,Әбілмәмбет,Абылай хандары тұсында мемлекет басқару ісіне араласқан мемлекет және қоғам қайраткері.Әз Тәуке хан құрған «Билер кеңесінің «мүшесі,атақты шешен,Орта жүздің төбе биі, «Жеті жарғы»деп аталатын заңдар кодексін шығарушылардың бірі.

Бұқар жырау - қазақтың ұлы жырауы,ХVІІІ ғасырда жоңғар басқыншыларына қарсы қазақтың азаттық соғысын бастаушысы әрі ұйымдастырушысы Абылай ханның ақылшысы.Заманындағы сыншылар оны «көмекей әулие»деген.Сөйлегенде көмекейі бүлкілдеп,аузынан тек өлең сөз төгіледі екен.Әкесі -аты аңызға айналған Қалқаман батыр.Жырау қазақ халқының жоңғар басқыншылығы тұсында ,елдің болашағы қыл үстінде тұрған кезде өмір сүріп,сол алмағайып замандағы күрделі мәселелерге өз жырларымен жауап бере білді.Осындай ауыр сәттерде Абылай ханға дұрыс кеңес беріп,ел-жұртты басқыншы жауға қарсы күресте біріктіруге,бір тудың астына топтастыруға күш салды.Өзінің саяси-әлеуметтік мәнді жыр-толғауларымен сол жалынды күрестің

жыршысына айналды.Осы мақсатта ол Абылай ханды бірден-бір қажетті басшы санап,оған халық бірлігін сақтап қалатын көсем тұрғысында үлкен сенім артты.

2.Қазыбек би мен Бұқар жыраудың шешендік сөзін мәнерлеп оқу.

3.Жоспар құрғызу.

1.Қазыбек бидің Бұқар жырауға келуі

2.Бұқар жыраудың жұмбағы

3.Қазыбектің сандар сырын шешуі

Миға шабуыл.Ал,балалар,қалай ойлайсыңдар?Жырау неге 1-ден 10-ға дейінгі сандарды

жұмбақ қылып айтқан? (Оқушылардың жауаптары тыңдалады.)

3.Сандар туралы түсінік беру.

Сандар белгілі бір ұғымды,заттың бастауын білдіреді.Сандар қасиетті,киелі деп саналады.Тіпті ежелгі Қытай жерінде сандар философиясы деген ағым болыпты.(1167-1230)Сандар мен заттар өзара жұптасып,бүтін бірлік құрайды екен.Ал грек оқымыстылары сандар табиғат құбылыстарының алғашқы негізін көрсетеді деген.Қоғамдық өзгерістерді сол арқылы түсіндіруге тырысқан.

1-аспан,2-жер,3-адам деген.Сондықтан асқан ойшыл әрі математик Пифагор «Сандар әлемді билейді»деген.Ал шығыстың ақыны Омар Хайям «Билейді бар әлемді төрт пен жеті,Сиқырлы қасиет бар бұл санда екі»деп жырлапты.

1-бүтіндік,даралық,жалқылық 3- нәседен сақтану,әділетсіз басшы

2 - жұптасу,бірін-бірі толықтыру 4- дүниенің төрт бұрышы

Ендеше,оқушылар,біздің қазақ халқы да сандарды киелі деп санаған.Тіпті сандарға байланысты мақал-мәтелдер,нақыл сөздер де бар екен.

ІV.Шығармашылық жұмыс.

1-топ. 1. 1,2,3,4 сандарының шешуін түсіндіріңдер.

2.Осы сандарға қатысты қандай мақал -мәтелдер,нақыл сөздер ырымдарды бар?

3. Бір санға дыбыстық талдау жасаңдар.

4. Жеті санының қасиеті туралы ойтолғау жазыңдар.

2-топ. 1. 5,6,7 сандарының шешуін түсіндіріңдер.

2. Осы сандарға қатысты қандай әдет- ғұрып,ырымдар,мақал-мәтелдер,

қанатты сөздер бар?

3. «Би»сөзіне бес жол өлең құрастырыңдар.

4.Бірлік туралы ой толғаңдар.

3 -топ. 1. 8,9,10 сандарының шешуін түсіндіріңдер.

2.Осы сандарға қатысты қандай мақал-мәтелдер,ырымдар,тыйым

сөздер бар?

3.Бір киелі санға бейнесөз не сөзжұмбақ құрастырыңдар.

4.Би сөзінің омониміне мысалдар келтіріңдер.

V.Бекіту. Қазыбек би кім? Бұқар жырау туралы не білесіздер?Жырау неге сандарды

жұмбақтап айтты?Киелі сандар туралы не білеміз?Шешендік сөздің идеясы не?

«БҮҮ»стратегиясы бойынша берілген парақшаларға жауаптарын жазады.

VІ.Үйге тапсырма.Шешендік сөзді жаттау.

Киелі сандар туралы эссе жазу.

VІІ.Оқушы білімін бағалау. (Қызыл,көк,сары түсті қағаздармен бағалау.)

Сабақтың тақырыбы: Қазыбек би мен Бұқар жырау

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларды Қазыбек би мен Бұқар жыраудың шешендік сөздері туралы түсінік беру, оқушылардың білім көзқарасын жинақтап қорыту.
Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа тәрбиелеу, ұлттық сананы қалыптастыру.
Дамытушылық: мәтінмен жұмыс істей отырып, баланың ойына қозғау салу, өз бетінше салыстыру, қорытынды жасай білуге үйрету.

Сабақтың типі: аралас сабақ.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.

Сабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу,талдау.

Сабақтың көрнекілігі: « Шешендік сөздер» кітабы

Пәнаралық байланыс: тіл, тарих,география.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу.

Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру.
Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

Байдалы бидің көңіл айтуы туралы мазмұндау.

ІІІ. Білім тексеру: Сұрақ жауап

1.Қаз дауысты Қазыбек би дегеніміз кім?

2.Қазыбек би қай ханның тұсында өмір сүрді?

3.Қаз дауысты Қазыбек би деп аталуының себебі неде?

4.«Ұят пен ар қымбат» тақырыбында ойтолғау жазу.

ІV Жаңа сабаққа дайындық

1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу

2.Сабақ мақсатын түсіндіру

Жаңа тақырыпты түсіндіру:
«Қазбек пен Бұқар» мәтінінің мазмұнымен таныстыру.

Сонымен Қазыбек би қалай жауап берген екен?

Бір дегеніміз - бірлігі кеткен ел жаман

Екі дененіміз - егесіп өткен ер жаман.

Үш дегеніміз - үш бұтақты шедірден шошынған ат жаман.

Төрт дегеніміз - төскейге шыға алмаған кәрілік жаман.

Бес дегеніміз - белсеніп шапқан жау жаман.

Алты дегеніміз - аймағын билете алмаған адам жаман.

Жеті дегеніміз - жетем деген мақсатына жете алмаған жаман.

Сегіз дегшеніміз - серкесіз бастаған қой жаман.

Тоғыз дегеніміз - тойғаның.

Он дегеніміз - өткеніңіз, о дүниеге жеткеніңіз.

Қарт жырау бас бидің жауабына риза болыпты.

2.Сөздік жұмысын жүргізу.

Үш бұтақты шедір - аттың алдыңғы екі аяғымен артқы бір аяғын қосып салынатын тұсау. Шедір үш аяққа бірдей салынады.

Төскей - таудың қия беткейі, биіктеу баурайы.

3.«Бірлігі кеткен ел жаман» мәтінінің мазмұнымен оқушылардың өздері танысып шығады.

VІ. Түсінік тексеру: Сұрақ жауап

Бұқар жырау «бірден онға дейін санның мағынасын» Қазыбектен неге сұрады? Оның мағынасы қалай екен?

Ішіне :

«Қазбек пен Бұқар жырау»

Сыртына:

«Бірлігі кеткен ел жаман»

Төрт дегеніміз -төскеәге шыға алмаған кәрілік жаман.

Төрт дегеніміз- төсектен безген жас жаман.

Қазыбек би шешен тілімен қалай жауап берді?

Мәтінмен жұмыс.

«Ішіне - сыртына» әдісін пайдаланып, екі мәтінді салыстырыңдар.

VІІІ.Сабақты қорыту:

1.Бағалау

2.Үй тапсырмасын беру.

Қазыбек би мен Бұқар жыраудың шешендік сөздері туралы түсінік.

Сабақ тақырыбы

М.Жұмабаев. «Қысқы жолда», «Балалық шақ» өлеңдері

19.01.16. 5 Г

Мұғалімі: Абылаева Лаура

Жалпы мақсаты

Өлең жолдарын талдай отырып, өлеңнің мазмұнын ,идеясын ашу.

Өлеңнің көркемдік қуатын оқушы санасына жеткізу.

Сабақтың міндеті

Табғат лирикасының , балалық шақтың тақырыбы мен идеясын тереңдей меңгеруіп, басқа өлеңдермен салыстырады. Өлеңдегі әдеби-теориялық талдай білуге дағдыландыру. Ақын шығармалары арқылы оқушылардың әдебиетке деген таным - біліктерін шыңдау.

Оқыту нәтижесі

Тақырып бойынша ойларын айқын тұжырымдайды.Табиғатты аялауға, балалық шақтың қадірін білуге дағдыланады. Әдеби-теориялық білімдері кеңейеді, ақын шығармашылығы туралы білімдері артады, өзіндік ой-пікір, тұжырым айтуға дағдыланады. Сыни ойлауы қалыптасады.

Қолданылатын әдістер

АКТ-ны қолдану

Электрондық оқулық, бейнекөріністі тамашалау. Жеке жұмыс, топпен жұмыс;

Ассоциация әдісі; топтастыру; өзара оқыту;

Жетістік критерийі

1. Екі өлеңді сыни тұрғыдан салыстырмалы анализ жасай алады.

3.Тірек сөздерге сүйеніп,мәтін жаза алса;

Сабақ кезеңдері

Жоспарланған іс әрекеттер

Ресурстар

Ұйымдастыру

Басы

Үй тапсырмасын сұрау

Жаңа сабақ

Оқылым

Жазылым

Ортасы

Соңы

Рефлексия

3минут

Үйге тапсырма

Амандасу, түгендеу, сабаққа назарларын аудару.Сынып 3 топқа бөлініп отырады.

1.Мағжан Жұмабаевтың өмірі мен шығармашылығы . 2. «Сағыныш» өлеңіне диафильм қорғау.

3. Эссе жазу.

Тізбектелген сұрақтар

1.М. Жұмабаев кім?

2.Ақын қай жылы,қай жерде дүниеге келген?

3.Мағжан неше жасында сауат ашты?

4.Қандай тілдерді меңгерген?

Мағжан туралы бейнекөріністі тамшалау.

Ой қозғау

Жыл мезгілдерінен қай мезгіл ұнайды?

Қыс мезгілі туралы қандай шығармалар бар?

Электрондық оқулықтан «Қысқы жолда» өлеңі оқылады.

І топ

Абайдың «Қыс» өлеңіндегі кейіптеу сөздер

Мағжанның «Қысқы жолда» өлеңіндегі кейіптеу сөздер

АКТ

ІІ топ

«Қысқы жолда»өлеңін сурет арқылы постер қорғайды.

ІІІ топ

Перамида әдісі бойынша өлең жолдарын талдау.

Сөздікпен жұмыс

Сорап-ескі жолдың сүрлеуі

Құлағын қайшыландырып-ерсілі қарсылы қозғалу

Борт- борт желеді-аттың жайсыз желуі

Қаракөк -аттың аты

Аңдай- аң сияқты,аңға ұқсап

Құр-бекер, бос, жай, әншейін

Сергіту сәті

Қысы жазы өзгермес,

Көрсең де күні- түнімен.

Қанш аяз болса да, Айырылмайды гүлінен. (Шырша)

Ақ қойым тұрып кетті,

Қара қойым жатып қалды. (Қар мен жер )

Аяз қысып,өрнек сызып,

Терезені торлайды.

Қарға омбығып,

Бет домбығып,

Сырғанап жастар ойнайды. (Қыс мезгілі)

Балалық шаққа саяхат жасау.

« Балалық шақ» өлеңін мәнерлеп оқу..

Ітоп

«Менің балалық шағым» тақырыбында эссе жазу.

ІІ топ

«Балалық шақ» өлеңін оқи отырып, өлең шығару.

ІІІ топ

Адам бойындағы мейірімділік, өжеттік, жақсылық пен жамандық туралы мақал - мәтел жазу.

Таным ағашына оқушылар сабақтан алған әсерін жазып, ағашқа іледі.

Үйге тапсырма: «Қысқы жолда», «Балалық шақ» өлеңін жатқа айту. Өлең құрылысына талдау.

Мұғалімнің кіріспе сөзі.

Олар:

М.Жұмабаев бейнесіндегі оқушы.
Жүргізуші.
Әдебиетші, ғалым - М.Әуезов бейнесіндегі оқушы.
М.Горький - орыстың классик жазушысы.
С.Қожанов - қоғам қайраткері.
М.Жұмабаевтың зайыбы - Зылиха Жұмабаева.
Башқұртстанның халық ақыны - Сәйфи Құдаш.
Ж.Шанин атындағы театрдан келген халық әртісі.

ә) Сабақтың өтілуі.

М.Жұмабаев кім, ол қандай ақын?
М.Жұмабаевтың өмірі мен балалық, жастық шағы.
Творчествосының басталуы.
Ақындық жолы.
Қоғамдық қызметі.

Жауаптар:

1. Ақын өзінің кім екенін, ақындық қуатын, қайраткерлік қарымын «Мен кім?» атты өлеңінде аңғартып өтеді.

Арыстанмын, айбатыма кім шыдар?

Жолбарыспын, маған қарсы кім тұрар?

Көкте - бұлт, жерде - желмен гулеген,

Жер еркесі - желдің жөнін кім сұрар?

Мен өлмеймін, менікі де өлмейді,

Надан адам өлім жоғын білмейді.

Өзім - патша, өзім - қазы, өзім - би,

Қандай ессіз не қылдың деп тергейді?

Бұл романтикалық асқақ шумақтардан ақынның өз күшіне, өз талантына өмір тағдырына кәміл сенгенін байқаймыз.

Бұдан кейін Уфадағы «Ғалия» медресесінде, Омбыдағы мұғалімдер семина-риясында оқиды.

1929 жылы «Алқа» деген жасырын ұйым құрды деген айыптаумен 10 жылға сотталды.

Ірі талант иесі өзі жайлы былай деген еді:

(үнтаспадан ақын өлеңі тыңдалады, жарық М.Жұмабаевтың портретіне қарай бағытталады).

Мен өлмеймін, менікі де өлмейді,

Надан адам өлім жоғын білмейді.

Өзім - патша, өзім - қазы, өзім - би,

Қандай ессіз не қылдың деп тергейді?

Өзім - тәңірі, табынамын өзіме,

Сөзім - құран, бағынамын сөзіме!

Бұзушы да, түзеуші де өзіммін,

Енді, ескілік, келдің өлең кезіне! - деп ақын өзі айтқандай Мағжан Жұмабаев біз үшін мәңгі тірі күйінде.

Зылиха апай, енді Мағжан аға туралы өз аузыңыздан бір үзік сыр естісек.

1937 жылы С.Сейфуллиннің шақыруымен Алматыға барады, бірақ көп ұзамай қайта тұтқынға алынады. (ауыр күрсінеді).

Өздеріне критеу

Дарынды оқушылау

Түсіндірме сөздс

Кубизм әді

Сабақ тақырыбы

М.Жұмабаев. «Мен кім?», «Қазақ тілі» өлеңдері

19.01.16. 5 Г

Мұғалімі: Сыздықова Жанна

Жалпы мақсаты

Сабақтың міндеті

Оқыту нәтижесі

Қолданылатын әдістер

АКТ-ны қолдану

Блум таксономиясы; СТО; диалог, жеке жұмыс,топпен жұмыс;

Ассоциация әдісі; топтас-тыру;өзара оқыту;ББҮ;Блум өлшемдеріне сай сұрақтар қою,

Өзара бағалау;өзін-өзі бағалау; сұрақ-жауап;зерттеушілік әңгіме; топтық әңгіме;

Жетістік критерийі

1. Екі өлеңді сыни тұрғыдан салыстырмалы анализ жасай алады.

3.Тірек сөздерге сүйеніп,мәтін жаза алса;

4.Оқушылардың кейбірі сюжет желісін сақтап мәтін жазса.

Сабақ кезеңдері

Жоспарланған іс әрекеттер

Ресурстар

Ұйымдастыру

Басы

Үй тапсырмасын сұрау

Ортасы

Жаңа сабақ

Оқылым

Жазылым

Соңы

Топтар бірін бірі бағалайды.

Рефлексия

3минут

Үйге тапсырма

Амандасу, түгендеу, сабаққа назарларын аудару.Сынып 4 топқа бөлініп отырады.

ҚАЗАҚ

Күш кеміді, айбынды ту құлады,

Кеше батыр - бүгін қорқақ, бұғады.

Ерікке ұмтылған ұшқыр жаны кісенде,

Қан суынған, жүрек солғын соғады.

Мен кім?

Кубизм стратегиясы бойынша талдау

1.Суретте (Қазақ халқының асыл қасиеттерін суреттеп жаз ).

2.Салыстыр

3.Байланыстыр (бүгінгі күнмен байланыстыр).

4.Талда (Өлең құрылысына талдау)

5.Қолдан (өлеңді әрі қарай өз ойынмен жалғастыр ).

6.Дәлелде («ия», «жоқ» деп оған дәлел келтіру)

«Жыр жазамын жүрегімнен...» ұйқасқа өлең құрау немесе ой толғау жазу

INSERT

Бұрын білемін

Жаңа білдім

Білгім келеді

Рефлексия. Ойды толықтыру

Топта жұмыс істеген оңай ма?

Сабақта не қызық болды?

Бірлескен жұмыстан не алдың?

Сабақта не қиын болды?

М.Жұмабаев. «Мен кім?», «Қазақ тілі» өлеңдерін жаттау.

Қосымша мәліметтер

М.Жұмабаевтың зайыбы - Зылиха Жұмабаева.

АКТ

Мұғалімнің кіріспе сөзі.

Олар:

М.Жұмабаев бейнесіндегі оқушы.
Жүргізуші.
Әдебиетші, ғалым - М.Әуезов бейнесіндегі оқушы.
М.Горький - орыстың классик жазушысы.
С.Қожанов - қоғам қайраткері.
М.Жұмабаевтың зайыбы - Зылиха Жұмабаева.
Башқұртстанның халық ақыны - Сәйфи Құдаш.
Ж.Шанин атындағы театрдан келген халық әртісі.

ә) Сабақтың өтілуі.

М.Жұмабаев кім, ол қандай ақын?
М.Жұмабаевтың өмірі мен балалық, жастық шағы.
Творчествосының басталуы.
Ақындық жолы.
Қоғамдық қызметі.

Жауаптар:

1. Ақын өзінің кім екенін, ақындық қуатын, қайраткерлік қарымын «Мен кім?» атты өлеңінде аңғартып өтеді.

Арыстанмын, айбатыма кім шыдар?

Жолбарыспын, маған қарсы кім тұрар?

Көкте - бұлт, жерде - желмен гулеген,

Жер еркесі - желдің жөнін кім сұрар?

Мен өлмеймін, менікі де өлмейді,

Надан адам өлім жоғын білмейді.

Өзім - патша, өзім - қазы, өзім - би,

Қандай ессіз не қылдың деп тергейді?

Бұл романтикалық асқақ шумақтардан ақынның өз күшіне, өз талантына өмір тағдырына кәміл сенгенін байқаймыз.

Бұдан кейін Уфадағы «Ғалия» медресесінде, Омбыдағы мұғалімдер семина-риясында оқиды.

1929 жылы «Алқа» деген жасырын ұйым құрды деген айыптаумен 10 жылға сотталды.

Ірі талант иесі өзі жайлы былай деген еді:

(үнтаспадан ақын өлеңі тыңдалады, жарық М.Жұмабаевтың портретіне қарай бағытталады).

Мен өлмеймін, менікі де өлмейді,

Надан адам өлім жоғын білмейді.

Өзім - патша, өзім - қазы, өзім - би,

Қандай ессіз не қылдың деп тергейді?

Өзім - тәңірі, табынамын өзіме,

Сөзім - құран, бағынамын сөзіме!

Бұзушы да, түзеуші де өзіммін,

Енді, ескілік, келдің өлең кезіне! - деп ақын өзі айтқандай Мағжан Жұмабаев біз үшін мәңгі тірі күйінде.

Зылиха апай, енді Мағжан аға туралы өз аузыңыздан бір үзік сыр естісек.

1937 жылы С.Сейфуллиннің шақыруымен Алматыға барады, бірақ көп ұзамай қайта тұтқынға алынады. (ауыр күрсінеді).

загрузить