Тезис исследовательской работы по башкирской литературе Тәтешле районында милли уйындар 7 класс

Әҙерләне:

Тәтешле районы Үрге Тәтешле

2-се һанлы урта дөйөм белем биреү

мәктәбе 7-се "А" класы уҡыусыһы Уйылданова Лариса

Етәксе: башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы

Муллаярова Эльвира Риф ҡыҙы

Тәтешле районында милли уйындар

/тезис/

Балаларҙы тәрбиәләүҙә уйындар айырыуса ҙур урын тота. Уйын улар өсөн донъяны танып белеү сараһы, хеҙмәт мәктәбе һәм һәр яҡлап гармониялы үҫеү сығанағы. Ысынлап та, уйнаған саҡта бала өҙлөкһөҙ хәрәкәттә була, ә был хәл инде уның бөтә яҡлап йылдам үҫеүен тәьмин итә. Был физиологик процесс булһа, балаларҙы йәмғиәтебеҙ өсөн кәрәкле кешеләр итеп тәрбиәләүҙең икенсе бер күренеше - психологик процесс та уйындың айырылғыһыҙ өлөшө булып тора.

Бөгөн, ҡыҙғанысҡа ҡаршы, балалар араһында элек-электән йәшәп килгән халыҡ уйындары онотола бара. Күптәр халыҡтың яҡшы уйындары тураһында аҙ белә. Үҫмерҙәр һәм кескәйҙәрҙең иғтибарын Интернет селтәрендәге замана уйындары йәлеп итә. Тимәк, был тема актуаль, сөнки беҙҙең уйлауыбыҙса, тикшеренеүҙәрҙе үткәреү, уйланыу, башҡаларға һығымталарҙы еткереү бик мөһим.

Районыбыҙҙа балаларҙың билгеле һәм төрлө милли уйындары тураһында өлкән быуын кешеләре байтаҡ файҙалы мәғлүмәт һаҡлай. Беҙ уларҙан ошо уйындар хаҡында һорашып, өйрәнеп алһаҡ ял ваҡыттарыбыҙ күңелле һәм фәһемле булыр ине.

Маҡсатыбыҙ итеп Тәтешле районында милли уйындарҙы тикшереп, уларҙың бөгөнгө көнгә ҡәҙәр һаҡланып ҡалғандарын асыҡлауҙы алдыҡ.

Ошо маҡсатҡа ирешеү өсөн беҙ алдыбыҙға түбәндәге бурыстарҙы ҡуйҙыҡ:

• Тәтешле районындағы милли уйындарҙы асыҡларға;

• Өс быуын араһында иң таралған уйындарҙы билгеләргә (башланғыс класс уҡыусылары һәм 7-се класс малай -ҡыҙҙары (уларҙың ата-әсәләре, өләсәй-олатайҙары);

• Балалар тормошонда милли уйыдарҙың ролен белергә.

Гипотеза. Беҙ уйлайбыҙ:

беҙҙең йәштәге балалар араһында йыш таралған милли уйындар: "Шар һуғыу", "Бишташ", "Бура һуғыу", "Туп һуғыу", "Өйрәк һәм төлкө", "Ашай торған, ашамай торған", "Йәшенмәк", "Күҙ бәйләш", "Йөҙөк кемдә?", "Йәшерәм яулыҡ", "Ҡатырғыс", "Әбәк", "Көн менән төн", "Бесәй менән сысҡан", "Энә менән еп", "Ҡаҙҙар, ҡаҙҙар, ҡайтығыҙ!", "Айыу бүре юҡ икән", "Буяу һатыш", "Беҙ ун ике ҡыҙ инек", "Туп артынан һыуға", "Һунарсылар менән өйрәктәр", "Арҡан тартыш", "Саңғысылар уйыны", "Аҡ, ҡара һүҙҙәрен әйтмәҫкә", "Көлдөрөш", "Ебегән", "Әйбер йәшереш", "Ҡап та ҡоп!", "Осто, осто", "Аҡ ҡалас", "Яулыҡ һуғыш", "Боҙоҡ телефон", "Самауар", "Мөйөш алыш", "Аҡ тирәк, күк тирәк", "Лодига" һ.б. Һаналып киткән уйындарҙың күбеһе бөгөн дә балалар араһында ҙур ҡыҙыҡһыныу менән уйнала.

Тикшеренеү эшебеҙҙең объекты - Тәтешле районында милли уйындар.

Тикшеренеү эшебеҙҙең предметы - анкета мәғлүмәттәре, башланғыс һәм 7-се класс уҡыусылары, уларҙың атай-әсәй, олатай-өләсәйҙәре уйнап үҫкән уйындар тураһындағы мәғлүмәттәр.

Результаттар. Тикшеренеү барышында беҙ ҡуйылған гипотезаны дәлилләнек. Тәтешле районында милли уйындарҙы тикшереп, уларҙың бөгөнгө көнгә ҡәҙәр һаҡланып ҡалғандарын иҫбатланыҡ.

Тимәк, килеп сыҡҡан результаттар буйынса беҙ ошоно әйтә алабыҙ: ҡайһы бер милли уйындар үҙ заманында ғына ҡыҙыҡлы булып ҡала, ә ҡайһылары бер нисә быуында ҡабатлана. Ваҡыт үтеү менән юғалып ҡалғандары ла бар.

Донъяны танып белеүҙең һәр өлкәһе халыҡ тормошон һәм тарихын үҙенә төп сығанаҡ итеп ала. Ошонан сығып, балалар уйынын ойоштороу ҙа халҡыбыҙҙың быуаттар буйына йәшәп килгән һәм хәҙер ҙә тәрбиәүи әһәмиәтен юғалтмаған милли уйындарын популярлаштырыуҙан башланып китергә тейеш.

Ҡулланылған әҙәбиәт

Ғәләүетдинов Ишмөхәмәт. Башҡорт халыҡ балалар уйындары. Башҡорт һәм рус телдәрендә. - Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 2006. - 245 бит.

Интернет селтәре адрестары

maaam.ru/detskijsad/bashkirskie-podvizhnye-igry.html

dissercat.com/content/opyt-sistemnogo-analiza-igrovoi-kultury-etnosa-na-primere-3. bashkirskikh-narodnykh-igr

cheloveknauka.com/bashkirskiy-detskiy-folklor-zhanrovyy-sostav-i-poetika