Урок по башкирскому языку на тему Урок-путешествие по стране лексики

Урок-путешествие.

Тема: Лексика иле. Сәйәхәт дәресе. 5 класс.

Маҡсат: уҡыусыларҙың тема буйынса алған белемдәрен ҡыҫҡаса ҡабатлау, системаға килтереү; һүҙ байлығын, фекерләү ҡеүәһен арттырыу; туған телгә һөйөү тәрбиәләү

Дәрес барышы.

1. Ойоштороу моменты.

Һаумыһығыҙ! Хәҙер боролоп ҡунаҡтар менән иҫәнләш. Уҡыусыларҙы дәрестеү маҡсаты менян таныштырыу, сәйәхәткә саҡырыу.

Уҡыусылар бөгөн беҙҙә ғәҙәти булмаған дәрес. Беҙ һеҙҙең менән сәйәхәткә сығабыҙ. Утелгән темаларҙы ҡабатлайбыҙ.

Беҙҙең тема (таҡтала уҡыусылар үҙҙәре әйтә).

2. Уҡыусылар "Лексика иле" нимәләргә бай һәм нимә ул лексика?

-Телдән бөтә һүҙҙәр йыйылмаһы, йәки һүҙлек составы лексика тип, ә тел белеменең уны өйрәнеүсе фән лексикология тип атала.

Ә хәҙер уҡыусылар сәйәхәткә юлланабыҙ.

Күҙ алдығыҙға килтерегеҙ пароходта йөҙәбеҙ.

3. 1-се туҡталыш - "Отҡорҙар" туҡталышы.

1. Исемдәр баҡсаһында.

Исемдәрегеҙҙе яҙығыҙ һәм мәғәнәһен аңлатығыҙ.

Гүзәл - Минең исемем Гүзәл бик матур тигәнде аңлата.

Марина - минең исемем Марина. Ышаныслы кеше, һәйбәт хужабикә.

Карина - минең исемем Карина. Карина исеме үҙенә бөтәһе лә ҡарап йылмайып торғанды, ярата, яғымлы, ҡайһы ваҡыт яҡын да килеп булмай.

Радмир - минең исемем Радмир. Рад һүҙенән алынған шатлыҡ "Донъя шатлығы" тигәнде аңлата.

Алина - Алина -фр.-герм. Һүҙенән килеп сыҡҡан ярҙамсыл, бөхтә, матур кейенергә ярата.

Элиза - Элиза бик тырыш, йыуаш, талапсан тигәнде аңлата.

Руслан - "Арыҫлан" һүҙенән килеп сыҡҡан, маҡтағанды ярата, хәйләкәр.

Динара - исеме аҡса "Динар" тигән һүҙҙән алынған, бөтә әйберҙәр ҙә еңел бирелә, хәтере шәп.

Луиза - әкрен, түҙемле,ауырлыҡтарҙы еңеп сығыусы.

2. Китабыңды ҡулыңа ал,

Һүҙ мәғәнәһен отоп ҡал.

Аҡ - төҫ (аҡ ҡағыҙ);

Аҡ - һөт аҙығы (аҡ етмәү);

Аҡ - күҙ ауырыуы (аҡ төшөү);

Аҡ - изге (аҡ хыялдар).

Борсаҡ - орлоҡ;

Борсаҡ - атмосфера күренеше.

Ал - төҫ;

Ал - ғәйәпкә алыу;

Ал - отпуск алыу;

Ал - һүҙ (алыу);

Ал - ҡул менән үҙенә ҡабул итеү.

3. Башы "баш" та,

Мәғәнәһе башҡа.

"Баш" һүҙенең мәғәнәһен аңлатырға, һөйләмдәр уйларға: юл башы, кеше башы, ер башы, тау башы, урам башы, йыл башы, һүҙ башы, яҙ башы, ай башы.

Һин минә, Айзилә, юл башында көтөп тор.

Ҡар башын ҡар ашай, кеше башын кеше ашай.

Ер башына еткәнсе утап сығырға кәрәк.

Әй киткән, әй киткән ер башы ер киткән.

4. 2-се туҡталыш - "Зирәктәр" туҡталышы.

1. Синонимдарҙы тап!

а) Иҫһә лә ҡеүәтле елдәр,

Бөгөлмәй ҡайын,

Килһә лә ыжғырып дауыл,

Һығылмай ҡайын.

б) Ҡыуаныр атаң һиңә,

Шатланыр Ватан һиңә.

в) Бахыр Аҡназар ары бәрелә, бире һуғыла, бер нәмә лә сыҡмай.

2. Булһаң зирәк, әйт тиҙерәк!

Матур, батыр, (зирәк) һүҙҙәренең синонимдарын табырға.

Матур - сибәр, нәфис, гүзәл, иҫ китерлек, күҙҙең яуын алып тора.

Батыр - ҡыйыу, арыҫлан, баһадир.

3.Ҡайһыһы артыҡ - ал һин тартып.

5. 3-сө туҡталыш - "Киреләр" туҡталышы.

Тиҙ генә яуап бирергә (антонимдар әйтергә).

1. Аҡ, ҡараны кеймәҫкә...

(кире һүҙҙәр әйтешеү, ике командаға бүленеү, бер команда икенсе команданан һорай).

Эҫе - һыуыҡ, яҡты - ҡараңғы, йылы - һалҡын, көн - төн, алыҫ - яҡын.

Кисә - бөгөн, йәй - ҡыш, дуҫ - дошман, шатлыҡ - ҡайғы, аҙ - күп.

2. "Антонимдар" кроссворды.

Буш шаҡмаҡтарға һәр һүҙ тапҡырына шул уҡ һандағы хәрефтәрҙән торған антоним һүҙҙәр яҙырға.

а

ҫ

ө

ҫ

в

а

ҡ

а

с

ы

у

к

и

л

е

ү

а

с

ы

л

ы

у

а

у

ы

р

л

ы

ҡ

к

е

й

ҙ

е

р

е

ү

к

ү

т

ә

р

е

л

е

ү

к

ө

н

б

а

й

ы

ш

к

ө

й

ө

н

ө

с

ө

л

ә

с

ә

й

д

ө

р

ө

ҫ

4. Физминутка

Сәләмләйбеҙ һауаны

Именлек булһын өсөн!

Сәләмләйбеҙ дуҫтарҙы

Дуҫлыҡ булһын өсөн!

6. 4-се туҡталыш - "Өлгөрҙәр" туҡталышы.

Омонимдарҙы таба һал!

Табып ҡара.

1. Мин - яҙ айы,

Табып ҡара,

Хәҙер мин - аш,

Ҡабып ҡара.

(май-май)

2. "Теймә" тигән һүҙҙер мин,

Тейһә, һис кем маҡтамаҫ,

Хәҙер ултырам көҙөн,

Ҡыҙарып бешеп баҡсала.

(алма-алма)

3. "Йөҙ" тип тә әйтәләр миңә,

Булам кешелә, башта.

Буламын дәфтәр, журналда,

Хатта һәр бер китапта.

(бит-бит)

4. Марат бармаҡтарын бөкләй,

Ул усын ни эшләтә?

Һәр кем аҙнаның бер көнөн

Ошо һүҙ менән әйтә.

(йома-йома)

5. Аяҡтың мин - аҫ өлөшө,

Тор ҙа һин баҫып ҡара,

Хәҙер бир мин - балыҡ исеме,

Уйла ла табып ҡара.

(табан-табан)

6. Ауыҙ эсендә мин торам,

Һүҙ һөйләп тешкә тейеп,

Хәҙер бына башҡаса әйт,

"Икмәк киҫ әле" - тип.

(тел-тел)

7. Ҡар һыуы юлын балалар

Туҡтатырға итәләр,

Туҡтап, күбәйгән һыуҙарҙы -

Шул һүҙ менән әйтәләр.

(быуалар-быуалар)

8. Вил, ишетмәҫ - күрмәҫ өсөн

йәшенде...

Карауат аҫтына инеп

йәшенде...

6. 5-се туҡталыш - "Тапҡырҙар" туҡталышы.

Һүрәттәргә ҡарап яуап бирергә. Йәғни фразеологизмдарҙы ҡабатлау.

1. Был һүрәттәрҙе нисек уҡыр инегеҙ?

   1. Ике күрше араһынан ҡара бесәй үтте. (асыуланыштылар)

   2. Алма беш, ауыҙыма төш. (Ялҡау)

   3. Балтаһы һыуға төшкән. (Ҡайғырыу)

   4. Кешегә соҡор ҡаҙыма, үҙең төшөрһөң. (Насарлыҡ эшләмә)

   5. Бүрәнә үтә бүре күрә. (белмәгәнде беләм тип һөйләүсе)

2. Мәҡәлдәр. Мәҡәлдәрҙен аҙағын әйтеп бөтөрөргә.

Мәҡәл һүҙе - аҡыл үҙе.

Кем күберәк - мәҡәл белә?

1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. Йөҙ һум аҡсаң булғансы

(йөҙ дуҫың булһын.)

1. 1. 1. 1. 1. 1. 2. Ете ҡат үлсә,

(бер ҡат киҫ.)

1. 1. 1. 1. 1. 1. 3. Бер - олоно,

(бер кесене тыңла.)

1. 1. 1. 1. 1. 1. 4. Бер ҡылдан,

(арҡан ишеп булмай.)

1. 1. 1. 1. 1. 1. 5. Себеште

(көҙ һанайҙар.)

1. 1. 1. 1. 1. 1. 6. Дөрөҫ һүҙгә

(яуап юҡ.)

1. 1. 1. 1. 1. 1. 7. Уҡыу - яҡтылыҡ, наҙанлыҡ -

(ҡараңғылыҡ.)

1. 1. 1. 1. 1. 1. 8. Ҡарама беләккә

(ҡара йөрәккә.)

6. Йомғаҡлау.

Уҡыусылар, бөгөн дәрес һеҙгә оҡшанымы? (яуаптар)

Нимәләр ҡабатлап үттек?

Нимә ул лексика, ул үҙенә нимәләр индерә?

Һүҙҙәрҙе лексик мәғәнәһе, һүҙлек составы, синонимдар, антонимдар, омонимжар, фразеологизмдар өйрәнелә.

• "Лексика иле" - икһеҙ-сикһеҙ. Бер генә сәйәхәттә уны тулыһынса өйрәнеп булмай. Иңләп-буйлап сығыу өсөн ғүмер буйы һүҙҙәр диңгеҙендә сәйәхәттә булырға кәрәк.

Һүҙҙең ҡәҙерен беләйек, уны өйрәнәйек, туған телгә һәм халыҡҡа һөйөүҙе, мөхәббәт һүҙенең мәғәнәһен аңлауҙан башлайыҡ.

Өҫтәлмә күнегеү.

"Балыҡтар, ҡырағай хайуандар, ҡоштар" уйыны.