«Суретші» тобының оқушыларына арналған сабақ жоспары

Практикалық сабақ

Тақырыбы:Тіл білімінің салалары фонетика, лексика,морфология ,синтаксис,пунктуация туралы ұғымдарын жаттығу арқылы пысықтау; мәтін арқылы тілдерін дамыту,сөздік қорын молайту.

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Мәтін арқылы жұмыс.

3.Сөздік жұмысы.

4.Жаттығу орындау

5.Сабақты қорытындылау

Сурет - ол өте күрделі де, өте қиын еңбек,

Оны тек ішкі сезім арқылы тануға болады.

Ол шынайы сезім, белгісіз құбылыс.

И.Репин

Графика

«Графика» деген сөз гректің «grapho» - «жазамын», «суретке саламын» деген сөзінен шыққан. Ол - сурет салу өнері. Қарындашпен, тушьпен салынған суреттер немесе гравюралар графикаға жатады. Графика өнерінің туындыларын тек көрмелерде ғана емес, күнделікті тұрмыста да жиі ұшырастырамыз.

Бала кезімізден кітапқа, оның ішіне, мұқабасына салынған түрлі - түсті суреттерге сүйсінеміз. Кітаптағы сол суреттердің бәрі кітап графикасы деп аталады. Сонымен қатар қосалқы, қолданбалы графика да болады. Мәселен, біреуді мерекемен құттықтағыңыз келсе, қатырма ашық хат пен оған жапсыратын марка сатып аламыз, ашық хат та, марка да суретшінің қолынан шыққан.

Ал, әлгі әр алуан қораптардың, пакеттер мен шыны сауыттардың сыртындағы алабажақ жапсырынды қағаздарға - жарлықтарға назар аудара да бермейміз. Шынтуайтқа келгенде, олар да суретшілердің туындылары. Міне, осының бәрі қолданбалы графикаға жатады.

Сөздік

Тұрмыс быт

Әр алуан разнообразие

Кітап графикасы книжная графика

Қолданбалы прикладное

Қосалқы запасной, побочный

Қатырма картон

Қоршаған нәрселер окружающие предметы

Ретпен по порядку

Ұғым понятие

Мұқаба обложка

Ашық хат открытка

Туындылар пройзведения

Өз түсінігіңізді айқындайтын сұрақтар:

1) Графика дегеніміз не?

2) Графиканың түрлерін ата.

3) Кітап графикасы дегеніміз не?

4) Графика өнерінің туындыларын ата.

5) Мұқабаға қандай суреттер салынады?

6) Суретшілердің туындыларына нелер жатады?

7) Қолданбалы графикаға нелер жатады?

Кіріспе.

Тілдегі дыбыстардың жасалуын, пайда болуын, ол дыбыстардың жүйесі мен заңдылықтарын зерттейтін тіл ғылымының саласын фонетика деп атайды.

Дыбыстардың жазбаша таңбасын әріп дейміз.

Әріптердің тізбектелген жиынтығы алфавит деп аталады. Қазақ тілінде 42 әріп бар.

Дыбыстау мүшелері арқылы жасалып, естілетін физикалық құбылысты дыбыс деп атайды.

Дыбыстар дауысты және дауыссыздарға бөлінеді.

Дауысты дыбыстар: а, ә, о, ө, е, ұ, ү, у, і, ы, и, ю, я.

1 Тілдің қатысына қарай

Жуан

а, о, ұ, ы, (у),(и)

Жіңішке

ә,ө,ү,і,е, (и),(у)

2 Жақтың қатысына қарай

Ашық

а, ә, о, ө, е

Қысаң

ы, і, ұ, ү, у, и

3 Еріннің қатысына қарай

Еріндік

о, ө, ұ, ү, у

Езулік

а, ә, е, ы, і, и

Дауыссыз дыбыстар: б,в, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, (у), ф, х, ц, ш, щ, ч, һ.

Дауыссыз дыбыстар үн мен салдырдың қатысына қарай:

Қатаң: к, қ, п, с, т, ф, х, ц, ш, щ, ч, һ

Ұяң: б, в, г, ғ, д, ж, з

Үнді: р, л, м, н, ң, й, у болып бөлінеді.

Тапсырмалар

1. Мәтінді мәнерлеп оқып, орыс тіліне аударыңыз.

2. Мәтін бойынша берілген сұрақтарға жауап даярлаңыз.

3. Берілген сөздермен сөз тіркестерін құрастырыңыз, қазақ тіліне тән дыбыстарға назар аударыңыз:

өнер, бояу, мөлдір, құнды, туынды, көрме, хат, тұрмыс, құттықтау, алабажақ, мұқаба.

4. Көп нүктенің орнына «о» немесе «ө» әрпін қойып жазыңыз:

м...лдірлік, б...яу, к...рініп, к...п, ...те, к...птеген, ...нер, к...рме, қ...салқы, қ...лданбалы, б...ліну.

5. Берілген сөздерді жуан, жіңішкелігіне қарай топтап жазыңыз:

Атау, шығарма, көрме, керек, жігін, жұмсақ, қолдану, каталог, жазылады, қосалқы, суретшілер, бояу, түс, тұстар, мөлдір, қағаз.

6. Көп нүктенің орнына «қ» немесе «к» әрпін қойып жазыңыз:

гре...тің, ...үнделікті, ...ітап, ...осалқы, ...елсе, ...олданбалы, мұ...аба, ...өрме, ...ораптар.

7. Көп нүктенің орнына «н» мен «ң» әрпін қойып көшіріңіз:

іші...е, о...ың, ә...гіме, ө...ер, салы..ған, мәселе..., қолы...ан, шы...ы, туы...ды.

8. Берілген сөздерге фонетикалық талдау жасаңыз: өнер, суретші, қосалқы.

9. Қазақ тіліне аударыңыз:

Графика - искусство изображения предметов линиями и штрихами одного цвета. Основа графики - линия. пятно, контраст. Графика - вид изобразительного искусства, использующий в качестве основных изобразительных средств линии, штрихи, пятна и точки. При рисовании графикой обычно используют не больше одного цвета, в редких случаях - два.

10. Сөйлемдерді оқып, орыс тіліне аударыңыз:

- 1980 жылдары танылған график суретшілер кімдер?

- Олар Василий Тимофеев пен Қайырбай Зәкіровтің туындылары. Осы туындылар 1980-1990 жылдары жоғарғы бағаға ие болды. Еңбектері: «Қазақтың белгілі қайраткерлері» атты сериясында Әль-Фараби, Ш.Уәлиханов, А.Құнанбаев, Ж.Жабаев портреттерін өте нанымды бейнелеген. Аман Батығалиев, Қадырбек Каметовтардың еңбектері: «Менің өлкем», «Дала әуендері» т.б.

11. Эпиграфты қалай түсінесіз, айтып беріңіз.

«№1Жарма колледжі» КММ

Кісіби қазақ тілі оқытушысы :Ж.Е.Калымжанова

Практикалық сабақ №2

Тақырыбы:Дауысты дыбыстар ерекшеліктері,дыбыстардың сөйлеу негізіндегі өзгерістері мен заңдылықтары туралы ұғымдарын жаттығу арқылы пысықтау; мәтін арқылы тілдерін дамыту,сөздік қорын молайту.

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Мәтін арқылы жұмыс.

3.Сөздік жұмысы.

4.Жаттығу орындау

5.Сабақты қорытындылау

Әдебиет, музыка, живопись - барлық ұлы да тамаша нәрселерді нақты бейнелейді, ол ата-бабаларымыздың даналық сөздері мен олардың еңбектері - өмірді танудағы нақты, күшті, мықты құрал, күрестің күшті қаруы болып табылады.

Бауыржан Момышұлы

Живопись өнері

Живопись - ең бір ежелгі өнер. Ол көне дәуір мен Қайта өрлеу дәуірінде де Ежелгі Египет пен Грецияда да өмір сүрген.

Живопись шеберлері әр заманда әр түрлі әдіс қолданған. Ол көбіне - көп қандай тәсіл, қандай бояудың пайдалануына тікелей байланысты. Мәселен, Қайта өрлеу дәуірінің шеберлері салған суретте қай бояудың қалай жағылғаны, қыл қаламның кенеп бетіне қалай тигені байқалмайды. Ол үшін олар негізгі бояу кепкеннен кейін үстіне жұқалап, үстеме түссіз бояу жағатын болған. Мұндай әдісті "лессировка" дейді.

Кейін суретшілер қылқаламның ізін жасырмауды әдетке айналдырды. Біреу кенепке бояуды қыл қаламның ұшын тиер- тигізбес қып жұқалап жағады. Екіншілері бояуды баттитып - баттитып батыл жағады да, өзіне керек реңкті бірте - бірте сатылап емес, бірден табады. Мұндай әдіс бейнелеп отырған нәрсенің түрі мен көлемін дәл жеткізуге көп септік жасайды.

Живопись станоктік және монументтік деп екіге бөлінеді. Суретші әдетте суретін, мольберт немесе станок деп аталатын тиянақ тағанға қондырылып, жақтауға керілген кенепке салады. Мұндай шығармалар станоктік живопись деп аталады. Ал «монументтік» деген сөздің өзі - ақ бір ересен үлкендіктің мағынасын береді. Монументтік живопиське үйлердің немесе сыртқы қабырғаларының өзіне салынған шығармалар жатады.

Сөздік

Шеберлер мастера

Әр заманда в разные эпохи

Байқалмайды не замечается

Жұқалап тонко

Ізі след

Сыртқы қабырғалар наружные стены

Тиер - тигізбес не значительно

Әдіс способ

Бейнелеу изобразить

Тәсіл метод

Тиянақ таған мольберт

Бірте - бірте постепенно

Тікелей байланысты непосредственно связано

Қайта өрлеу дәуірі эпоха возраждения

Қыл қалам кисточка

Кенеп холст

Өз түсінігіңізді айқындайтын сұрақтар:

1) Живопись қай дәуірдегі өнер?

2) «Лессировка»-әдісі дегеніміз не?

3) Живопись қандай түрлерге бөлінеді?

4) Станоктік живопись дегеніміз не?

5) Монументтік живопись дегеніміз не?

Назар аударыңыз!

Үндестік заңы

Қазақ тілінде сөздің жасалуы мен өзгеруі үндестік заңына бағынады.

Түбір мен қосымшаның және сөз аралығындағы дыбыстардың бір - біріне ықпал жасап, өзара үйлесіп айтылуын үндестік заңы дейміз.

Үндестік заңы 2 түрлі болады:

1) Буын үндестігі;

2) Дыбыс үндестігі

Сөздің соңғы буынының жуан немесе жіңішкелігіне қарай қосымшалардың да жуан немесе жіңішке болып жалғану заңдылығын буын үндестігі (сингорманизм) деп атаймыз. Мысалы: өнер - де, көрме-сі.

Бұл заңдылыққа бағынбайтындар:

а) Көмектес септігінің - мен, - бен, - пен жалғаулары; Мысалы: қыл қалам - мен, реңк- пен.

ә) Меншіктілікті білдіретін - нікі, -дікі, - тікі қосымшалары;

Мысалы; көрме -нікі, маман - дікі.

б) - паз, - қор, - қой, - гөй, - хана, - ист, - изм қосымшалары;

Мысалы: сән - қой ,өнер - паз, шебер - хана.

Түбір мен қосымшаның немесе сөз тіркесіндегі екі сөздің жігінде дауыссыз дыбыстардың бір - біріне әсер ету нәтижесінде өзгеруін дыбыс үндестігі немесе ассимиляция деп атайды.

Дыбыс үндестігінің 2 түрі бар:

Ілгерінді ықпал

Кейінді ықпал

Ілгерінді ықпал

1. Түбір мен қосымшаның немесе сөз тіркесіндегі сөздер аралығында алғашқы дауыссыз дыбыстың кейінгі дауыссыз дыбысқа әсерін ілгерінді ықпал деп атайды:

2. Қатаң дауыссыздар мен б, в, г, д дыбыстарына аяқталған сөзге қатаң дауыссыздан басталатын қосымша жалғанады. Мысалы: Сурет -тер, кәсіп - кер;

3. Ұяң дауыссызға аяқталған сөзге жалғанатын қосымшаның бастапқы дыбысы ұяң болып келеді. Мысалы: Негіз - дері, күмбез - дер.

4. Түбірдің соңғы дыбысы дауысты немесе үнді дауыссыз болғанда қосымшаның бастапқы дыбысы ұяң немесе үнді дауыссыз болады. Мысалы: Жұмысшы - лар, жасанды - лар.

5. Түбірдің соңғы дыбысы үнді дауыссыз болса, қосымша үнді немесе ұяң даыссыздан басталады. Мысалы: Қор - дың, материал - дың.

6. Түбірдің соңғы дыбысы ш болып, қосымшаның бастапқы дыбысы с болса, айтылуда с - ш дыбысына айналады. Бірақ жазуда қосымшаның алғашқы түрі сақталады. Мысалы : Аш-са (ашша).

Кейінді ықпал

Түбір мен қосымшаның немесе сөз тіркесіндегі сөздер аралығында кейінгі дыбыстың алдыңғы дыбысқа әсерін кейінді ықпал дейді.

1. Қ, к, п қатаң дауыссыздарына аяқталған сөзге дауысты дыбыстан басталатын қосымша жалғанса, бұл қатаң дауыссыздар ұяңға айналады. Мысалы: Тірек - тірегі, сұйық - сұйығы.

2. Түбірдің соңындағы н дыбысы одан кейінгі б, п дыбыстарының әсерінен айтылуда м дыбысына айналады. Мысалы:

Сәрсенбі - сәрсембі.

Тапсырмалар

1. Мәтінді мәнерлеп оқып, орыс тіліне аударыңыз.

2. Мәтін бойынша берілген сұрақтарға жауап даярлаңыз.

3. Жақшадағы сөздерді қазақ тіліне аударып, сөйлемді толықтырыңыз:

а) (Некоторые работы художника ) топтасып, жинақталып, жалпы және арнайыға бөлінеді.

б) (Қыл қалам, жақтау, тиянақ таған) сурет салуға қажетті құралдар.

4. Сөйлемдерді аяқтаңыз, орыс тіліне аударыңыз :

а) Живопись станоктік және монументтік деп ... ...

б) Мұндай әдісті ... ... ....

в) Қайта өрлеу дәуірінің ....

г) Живопись - ең бір ... ...

5. Берілген сөздерге тиісті жалғауларды жалғаңыз:

Сұрақ(і, ы)өнім (дар, дер.), өмір (ды, ді.), бұйым (дар, дер.), сурет (тар, тер.), көрме (сы, сі.), бояу (ы і.), жүрек(і, ы), шебер (лар, лер.), қонақ (ы, і), кенеп (ы,і.), кескін (ды, ді.), кеңістік (та, те.), әдістер (ды, ді.), кешен (нан, нен.), монумент (тық, тік.).

6. Берілген сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыз.

Живопись - вид изобразительного искусства, воспроизводящий предметы и явления реального мира с помощью красок. Основа живописи - цвет.

По назначению живопись бывает:

Монументальная живопись - всегда соединена с архитектурой.

Станковая живопись - картины очень многообразные, могут быть написаны маслом, акварелью, гуашью.

7. Сөйлемдерді мәнерлеп оқып, орыс тіліне аударыңыз.

Затқа қарап сурет салғанда қағаз бетіне нәрсенің жоғарғы және төменгі шекараларын белгілеп алу керек. Суреттің шекараларын белгілегенде нәрсенің негізгі пропорциялары белгіленеді. Егер осы кезде қателіктер кетіп, ол дер мезгілінде түзелмесе, онда нәрсенің формасы дұрыс шықпайды, сурет мүлдем жарамсыз болуы мүмкін.

8. Көп нүктенің орнына «ы» немесе «і» әрпін қойып жазыңыз:

Көлеңкеге тығ...лып,

Көс ...леді күш...гім.

Күн көзіне бұйығ...п,

Маужырайды мыс...ғым.

(М. Хакимжанов)

9.Эпиграфта берілген Бауыржан Момышұлының сөздерін түсіндіріңіз.

Практикалық сабақ №3

Тақырыбы:дауыссыз дыбыстаремлесі,фонемаларр олардың сөйлеу кезіңдегі өзгерісі мен ара қатынасы зерттейтің заңдылықтар туралы ұғымдарын жаттығу арқылы пысықтау; мәтін арқылы тілдерін дамыту,сөздік қорын молайту.

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Мәтін арқылы жұмыс.

3.Сөздік жұмысы.

4.Жаттығу орындау

5.Сабақты қорытындылау

Адамды биік шыңға жеткізетін еңбек.

Біз баға жетпес білім қорын арттырып,

Оны жаңаша түрлендіре білуіміз керек.

Н.Ә. Назарбаев

Мүсін өнері

Мүсін - ең ежелгі өнерлердің бірі. Біз бұдан мыңдаған жылдар бұрын Мысыр, Үнді, Грек шеберлерінің қолынан шыққан тамаша туындыларды білеміз. Мүсін өнерін скульптура дейді. Ол латынның "Sculpere" - қашау деген сөзінен шыққан. Әр өнердің төңірегіміздегі дүниені өзінше бейнелеп, өзінше түсіндіретін өз тілі бар. Сурет өнерінің тілі - бояулар; суретшілер сол арқылы бояу әлемінің сұлулығын ашады.

Мүсінші өз шығармасын тастан, мәрмәрдан қашайды, не саздан жасайды. Суретші сияқты мүсінші де өзі бейнелеп отырған мінез - құлқын, ішкі сырын ашуға тырысады. Оны біз бет - әлпетінен, қимыл - қозғалыстарынан аңғарамыз; тіпті мүсінделген адамның үстіндегі киімнің әр қыртысына дейін оның жан дүниесінен бір сыр танытып тұрады.

Металдан мүсін жасау үшін оның моделі жасалады, сосын сол бойынша қола мен шойыннан мүсіннің өзі құйылады. Сурет өнері шығармаларындай мүсін өнерінің туындылары да көлемі жағынан шағын станокты және монументтік түрге бөлінеді.Статуя - адам бойымен тұтас бейнеленген монументтік мүсін.

Сөздік

Мүсін скульптура

Шебер мастер

Туындылар произведения

Қола бронза

Шойын чугун

Мәрмәр мрамор

Қашау долото

Саз глина

Тас камень

Бояу краска

Өз түсінігіңізді айқындайтын сұрақтар:

1. Тамаша туындылар кімдердің қолынан шыққан?

2. Скульптура - қай сөзден шыққан?

3. Мүсінші өз шығармасын неден жасайды?

4. Металдан мүсінді қалай жасайды?

5. Статуя дегеніміз не?

6. Мүсін туралы не білесің?

Тапсырмалар

1. Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз.

2. Мәтін бойынша берілген сұрақтарға жауап даярлаңыз.

3. Төмендегі сөздерден жаңа сөздер жасаңыздар:

өнер, мүсін, дайын, туынды, бөлшектік, монумент, дүние, мәрмәр, сұлу, негіз, өнеркәсіп, азамат, сыйымды.

Керекті жұрнақтар: - дік, -дық, - тік, - тық, -лық, -лік.

4. Берілген сөздерден сөз тудырушы және сөз түрлендіруші жұрнақтары бар сөздерді жеке теріп жазыңыздар:

өнерпаз, суретші, кейіпкер, жұлдызша, шығармашылық, қалақша, мүсінші, апай,сәулетші, үйшік, желкенше, күрек, көкетай,сандықша, дағдарыс, қобдиша.

5. Берілген сөздермен сөз тіркестерін құра:

саз, тас, шойын, мінез-құлық, туынды, бет-әлпет, қимыл-қозғалыс.

6. Қазақ тіліне аударыңыз:

Скульптура - создание объемных изображений из глины, камня, дерева, металла. Отличается трёхмерностью, объемом, пластикой, текучестью формы. Делится на плоскостную и объемную. Главные жанры скульптуры - портрет, исторические, бытовые, символические, аллегорические изображения, анималистический жанр.

7. Есте сақта.

а) «Он саусағынан өнер тамған»- фразеологизмі «Мастер на все руки» немесе «Золотые руки» деген мағынаны білдіреді.

ә) Білімді өлсе,

Қағазда аты қалар.

Ұста өлсе,

Істеген заты қалар.

в) Өнерлінің қолы алтын,

Өлеңшінің сөзі алтын.

8. Берілген сөздермен, сөз тіркестерімен сөйлем құрастырыңыз, қазақ тіліне тән дыбыстарға назар аударыңыз.

қолдану

Суретшілік өнерді меңгеру

Пайдалану

9. Көп нүктенің орнына «қ» немесе «к» әрпін қойып жазыңыз:

Мен живопись жазғанда бейнені бөле... - бөле... ай...ындауға еш...ашан асы...қан емеспін. Мені ең әуелі қызы...тыратын шығарманың жалпы салмағы мен мінезі. Егер осылардың шешімін тапсам, әрі ...арай нысанның нәзі... жерлері мен әрін іздеуге ...ірісемін. Мен барлы... уақытта ешнәрсеге алаңдамай және де еш...андай жүйеге то...тамай солармен жұмыс істеймін .

(Сергей Калмыков)

Практикалық сабақ №4

Тақырыбы:Орфография мен орфоэпия қарастыратын мәселелері,негізгі принциптері туралы ұғымдарын жаттығу арқылы пысықтау; мәтін арқылы тілдерін дамыту,сөздік қорын молайту.

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Мәтін арқылы жұмыс.

3.Сөздік жұмысы.

4.Жаттығу орындау

5.Сабақты қорытындылау

Егер мақсатың болмаса,

Түк те тындыра алмайсың,

Ал мақсатың мардымсыз болса,

Ешқандай көрнекті нәрсе тындырмайсың.

Д.Дидро

Қарындаш

Осы заманғы қарындашты ХҮІІІ ғасырдың аяғында француз оқымыстысы Н. Конте ойлап тапты. Сурет салуға қажетті қарындаштың ұзындығы көбінесе - 18см. болып келеді. Ал, олардың сыртқы түрі әр түрлі болып келуі мүмкін, ол әр суретшінің өз талғамына байланысты. Көп жағдайларда алты қырлы қарындаштар қолдануға қолайлы. Себебі, бұл қарындаштың ұшымен ғана емес, оның қырымен де сурет салауға ыңғайлы. Дөңгелек қарындашқа келетін болсақ, саусақтарда тұрмай жылжи береді.

Қарындаштар қатты, жұмсақ боп екіге бөлінеді. Қатты қарындаштар сызуға пайдаланылады. Олардың сыртынан Т, 2Т, 3Т деген жазуларды көруге болады. "Т" орыстың "твердый" деген сөзін білдіреді, ал 2,3 деген цифрлар қарындаштың қаншалықты қатты екенін білдіреді. Мәселен "2Т" деген қарындаш жай "Т" - дан қаттырақ, ал - "3Т" әлгі екеуінен де қатты.

Сурет салуға жұмсақ қарындаш қолайлы. Олардың сыртына орыстың "мягкий" деген сөзін білдіретін "М" әрпі жазылады. "М" әрпінің қасындағы цифр неғұрлым көп болған сайын, қарындаш та солғұрлым жұмсақ болады. Суретшілер италия қарындашы деген арнаулы қарындашты пайдаланады. Ол жай қарындаштардан гөрі жуан жұғады, қағаз бетіне жұмсақ қара сызықтар салады.

Сөздік

Оқымыстысы - ученный

Ойлап тапты - придумал

Көруге болады - можно увидеть

Қатты - твердый

Жұмсақ - мягкий

Өз түсінігіңізді айқындайтын сұрақтар:

1. Қарындашты кім ойлап тапты?

2. Қарындаштың түрлерін ата.

3. Жұмсақ түрі қалай белгіленеді?

4. Суретшілер қандай қарындашты пайдаланады?

5. Қатты түрі қалай белгіленеді?

6. Сурет салуға қандай қарындаш қолайлы?

7. Суретшілер Италия қарындашын неге пайдаланады?

Тапсырмалар

1. Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз.

2. Мәтін бойынша берілген сұрақтарға жауап даярлаңыз.

3. Көп нүкте орнына тиісті септік жалғауларын қойып жазыңыз:

Мен сурет... жұмсақ қарындаш... салдым.

Бұл қарындаш... француз... оқымыстысы Н. Конте ойлап тапты.

Мұражай... грек шеберлері... қолы... шыққан тамаша туындылар... көрдім. Мүсінші... тас..., мәрмәр... қашаған шығармалары... көрдім.

4. Берілген сөздерден септік жалғаулы сөздерді теріп жазып, құрамына қарай талдаңыз:

суретшілерге, жүйелерден, жұмыстарды, алаңының, қарындаштармен, жобасы, құрылысты, қаржылар, жазуларды, шарттары.

5. Берілген сөздерді септеңіз:

оқымысты, қарындаш ,суретші.

6. Сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыз:

Рисунки простым карандашом это лучший способ для начала знакомства с основами техники рисования. Картинки, нарисованные карандашом, получаются красивые и естественные. Карандаш хорош тем, что им можно рисовать и в помещении и на природе. Графитный карандаш прост в использовании может быть, поэтому его часто так и называют - простой карандаш. Качество карандашного рисунка зависит не только от твердости карандаша, но и от степени заостренности его грифеля. Следует также учитывать силу нажима на карандаш и, конечно, качество используемой для рисования бумаги.

7. Мына мақал - мәтелдерді жаттап ал.

а) Өнерлінің өзегі талмас.(Мастер не знает нужды.)

ә) Сабағы жаман жемістің дәні де жаман.(От плохого семени не жди хорошего племени.)

б) Жеті рет өлшеп, бір рет піш.( Семь раз отмер, один раз отрежь)

8. Сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыз:

Суретшінің негізгі және басты міндеті - бояуды, қалам ізін, мәрмәр мен қоланы жанды бейнеге айналдыра білу. Кез-келген картина, оның ішінде портрет те бар, суретшінің жанында көптеген әсерлердің қосылуындағы образдардан туындайды, бояуға да, не мәрмәрға да еш ұқсамайды. Әрбір суретші ішкі сырын сыртқы ортақ тілге «аударумен» айналысады.

Практикалық сабақ №5

Тақырыбы:үндестік заңы,түбір мен қосымшаның аралығындақатар келген буындармен дыбыстардың бір-біріне ықпалы;туралы ұғымдарын жаттығу арқылы пысықтау; мәтін арқылы тілдерін дамыту,сөздік қорын молайту.

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Мәтін арқылы жұмыс.

3.Сөздік жұмысы.

4.Жаттығу орындау

5.Сабақты қорытындылау

Дүниеде түрлі өнер көп,

Өнерді тапқан шебер көп.

Халық мақалы

Қыл қалам

Суретшілер пайдаланатын қыл қалам әр түрлі болады. Акварель бояулар үшін ақ тиін, күзен секілді ұсақ хайуандардың құйрық қылы

пайдаланылады. Өйткені, акварельге қажет қыл қалам әрі жұмыр, әрі тығыз болуға тиісті. Майлы бояуға ақ түсті тікенек қылтанақтар пайдаланылады. Олар жұмыр емес, қалақ тәрізді жалпақ келгені ләзім. Үлкен қыл қаламмен бояу тұтас жазылатын үлкен таңдақтарды, кішкене қыл қалам шығарманың майда детальдерін бояйды. Қыл қаламның сыртына: 1,2,3,4, одан да көп цифрлар салынады. Цифр неғұрлым үлкен болған сайын қыл қалам да соғұрлым үлкен болады.

Сөздік

Тиін - белка

Қыл қалам - кисточка

Күзен - хорек

Жұмыр - круглый

Хайуандар - животные

Ұсақ - мелкие

Тікенек - колючка

Назар аударыңыз!

Үндестік заңы

Қазақ тілінде сөздің жасалуы мен өзгеруі үндестік заңына бағынады.

Түбір мен қосымшаның және сөз аралығындағы дыбыстардың бір - біріне ықпал жасап, өзара үйлесіп айтылуын үндестік заңы дейміз.

Үндестік заңы 2 түрлі болады:

1) Буын үндестігі;

2) Дыбыс үндестігі

Сөздің соңғы буынының жуан немесе жіңішкелігіне қарай қосымшалардың да жуан немесе жіңішке болып жалғану заңдылығын буын үндестігі (сингорманизм) деп атаймыз. Мысалы: өнер - де, көрме-сі.

Бұл заңдылыққа бағынбайтындар:

а) Көмектес септігінің - мен, - бен, - пен жалғаулары; Мысалы: қыл қалам - мен, реңк- пен.

ә) Меншіктілікті білдіретін - нікі, -дікі, - тікі қосымшалары;

Мысалы; көрме -нікі, маман - дікі.

б) - паз, - қор, - қой, - гөй, - хана, - ист, - изм қосымшалары;

Мысалы: сән - қой ,өнер - паз, шебер - хана.

Түбір мен қосымшаның немесе сөз тіркесіндегі екі сөздің жігінде дауыссыз дыбыстардың бір - біріне әсер ету нәтижесінде өзгеруін дыбыс үндестігі немесе ассимиляция деп атайды.

Дыбыс үндестігінің 2 түрі бар:

Ілгерінді ықпал

Кейінді ықпал

Назар аударыңыз!

Көптік жалғаулары

Сөзге көптік мағына беретін қосымшаларды көптік жалғаулары деп атайды.

Сөздің соңғы дыбысы

Көптік жалғауы

Мысалы

1 Дауысты немесе үнді р, у, й дауыссыздарынан соң

- лар, - лер

жұмысшылар

2 Ұяң з,ж немесе үнді л,м,н,ң дауыссыздары -

нан соң

- дар, - дер

тәсілдер

3 Қатаң дауыссыздар -

дан соң

-тар, -тер

жарылыстар

Тапсырмалар

1. Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз.

2. Мәтіннен көптік жалғаулы сөздерді теріп жазыңыз.

3. Берілген сұрақтарды пайдалана отырып, тақырып бойынша өзара әңгімелесіңіздер.

4. Берілген сөздерге көптік жалғауын жалғаңыз:

қыл қалам, суретші, шебер , кенеп , бояу, қарындаш, мүсін, өнім,бұйым, сурет, көрме , кескін , әдіс, кешен ,монумент.

5. Қазақ тіліне аударыңыз:

Под рукой должен быть сосуд с чистой водой и губка, которая как правило, участвует в процессе наравне с кистями.

Сухая кисть используется в графической технике.

6. Көп нүкте орнына тиісті көптік жалғауларын қойып жазыңыз.

Қазіргі бейнелеу өнері еркін ойлауға жол ашты, тарих бетінің талай жасырын ақтаңдақ ...ы көркем шығарма ретінде дүниеге келді.Қазақстанның суретші ... інің қол жеткізген табыс ...ы бүкіләлемдік мәдени кеңістік ...ден көрінуде. Жаңа ғасыр суретші ...і бейнелеу өнерінің беделін арттыра беретіні анық.

7. Көп нүктенің орнына "ы" немесе "і" әрпін қойып, өлеңді жатта.

Ұл...м, қыз...м - жан жұлд..з...м,

Бақыт...м сен өм...рдегі.

Сен...ң нұрл... жарқ...н жүз...ң,

Шаттанд...рған күнде мен... .

(С.Жиенбаев)

8. Сөйлемдерді мәнерлеп оқып, орыс тіліне аударыңыз.

Оқушылар біз «Көбелектер» деген тақырыпқа композиция құрамыз. Әдемі көбелектерді салмастан бұрын «симмитрия» деген сөзбен танысамыз. «Симмитрия» деп қандай да заттың немесе бұйымның екі бүйірі немесе екі жағының тепе тең болуы. Мысалы: жапырақ, саңырауқұлақ, өрнек, құмыра, қоңыз. Көбелекті бейнелеу үшін бізге: қарындаш, альбом, палитра тақтайшасы, акварель краскасы, №1, №3, №6 қылқаламдар, керек. Суретті салмастан бұрын форматқа көбелектің орнын композициялық тұрғыда белгілеп аламыз. Яғни орналасу бағыты форматтың ортасы болу керек.

9. Эпиграфта берілген халық мақалын түсіндіріңіз.

Практикалық сабақ №6

Мақсаты: буын,екпін,буынның сипаты,буынның түрлері,екпін түспейтін буындар туралы ұғымдарын жаттығу арқылы пысықтау; мәтін арқылы тілдерін дамыту,сөздік қорын молайту.

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Мәтін арқылы жұмыс.

3.Сөздік жұмысы.

4.Жаттығу орындау

5.Сабақты қорытындылау

Көркемдік талғам дегеніміз- әсемдікті ажыратар,

нағыз сұлулықты жалған сұлулықтан ажырата білу қабілеті.

А. Б. Салтыков

Тушь

Қазіргі уақытта тушьтар сурет салуда өте кеңінен қолданылады. Әсіресе, тушьтар комиктер мен сайқымазақтардың суретін салуда жиі кездеседі. Кез келген туштың бір түрімен салынған суреттер күн сәлесіне , т. б. құбылыстарға төзімді болып келеді. Кәдуілгі тушь - сұйқылт қара бояу. Ол сонымен қоса қатты кесек күйде де ұшырасады. ХІХ ғасырдың ортасына дейін, қаз қауырсыны қолданылып келсе, одан соң металдан жасалған қаламұш қолданылады. Жапон суретшілері, күйені желімге, муға, хош иісті заттарға араластыра езіп тушьтарды өз қолдарынан жасайды. Сол қоспадан сіріңке қорапшасының көлеміндей кесек плиталар жасап, әбден кептіреді. Жұмыс жасар алдында әлгі кесек бояуларды шыныға не тарелкаға үйкеп ұнтақтап, суға ерітеді.

Жапон суретшілерінің бейнелеу өнерінде өз дәстүр, өз ерекшеліктері бар. Мәселен, олар белгілі бір нәрсенің суретін салу үшін соған арналған белгілі бір тушь түрін ғана қолданады. Олар суретті арнайы қыл қаламдармен салады.Тушьпен сурет салуға қыл қалам да, темір қаламұш та жарай береді.

Сөздік

Қолданылады - применяется

Сайқымазақ - карикатура

Кәдуілгі - обыкновенный

Сұйқылт - жидкий

Ұшырасады - встречается

Күйе - сажа

Желім - клей

Кептіреді - сушат

Жасау - создать

Жаңқалар - шепочки

Қауырсын - перо

Дәртсіз - инертна

Өз түсінігіңізді айқындайтын сұрақтар:

1. Тушьтар қандай суреттерді салуда жиі кездеседі?

2. Тушьпен суреттерді салу үшін қандай құралдар қолданылады?

3. Кәдуілгі тушь қандай күйде ұшырасады?

4. Жапон суретшілері тушьты қалай жасайды?

5. Қоспадан не істейді?

6. Жұмыс жасар алдында кесек бояулармен не істейді?

7. Кімдердің бейнелеу өнерінде өз дәстүр, өз ерекшеліктері бар?

Буын түрлері

Қазақ тілі дауыстыларының дауыссыздарынан басты айырмашылығы - дауыстылар буын құрай алады.

Сөздің айтылуында бөлшектенетін бір толқынды буын деп атайды.

Қазақ тілінде буынның 3 түрі бар:

1. Ашық буын дегеніміз - бір дауысты дыбыстан ғана тұратын немесе дауыссыздан басталып, дауысты дыбысқа аяқталатын буын.

Мысалы: А - ла - са.

2. Тұйық буын дегеніміз - дауысты дыбыстан басталып, дауыссыз дыбысқа аяқталатын буын. Мысалы: Ор, үй.

3. Бітеу буын дегеніміз - дауыссыз дыбыстан басталып, дауыссыз дыбысқа аяқталатын буын. Мысалы: Жер, құр.

Назар аударыңыз!

Тәуелдік жалғаулары

Иеленуші жақтың біріне белгілі бір заттың меншікті екенін білдіретін жалғау тәуелдік жалғау деп аталады

Оңаша түрі

Жақ

Тәуелдік жалғаулары

Мысалдар

І

- м, - ым, -ім

қауырсыным, желімім

ІІ

-ің, -ың

қауырсының, желімің

-іңіз, -ыңыз, -ңыз, -ңіз

қауырсыныңыз, желіміңіз

ІІІ

- ы, -і, -сы, -сі

қауырсыны, желімі

Ортақ түрі

Жақ

Тәуелдік жалғаулары

Мысалдар

І

- мыз, - міз, - ымыз,

-іміз

қауырсындарымыз, желімдеріміз

ІІ

-ің, -ың

қауырсындарың, желімдерің

-іңіз, -ыңыз, -ңыз, -ңіз

қауырсындарыңыз, желімдеріңіз

ІІІ

- ы, -і, -сы, -сі

қауырсындары, желімдері

Тапсырмалар

1. Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз

2. Мәтін бойынша берілген сұрақтарға жауап даярлаңыз.

3. Төмендегі сөздерді тәуелдеңіз

қауырсын, суретші, әрекет, бояу, шыны, бейне.

4. Берілген сөздер мен сөз тіркестерінен сөйлем құрастырыңыз:

қара бояу, суға ерітеді, бейнелеу өнері, суретшілер, кәсіпкер, негізі сала, ағаш шеберлері, қыл қаламдар.

5. Көп нүкте орнына тиісті тәуелдік жалғауларын қойып жазыңыз

Мен қыл қалам...ды сурет салуға Есенге бердім.

Сен темір қаламұш...ды Меруертке бер.

Біздің салған сурет... көрмеде ілулі тұр.

6. Қазақ тіліне аударыңыз:

Тушь наиболее широко применяется для рисования, особенно при создании комиксов и карикатур. Рисунки, выполненные любой разновидностью туши, отличаются светостойкостью, так как основной ее компонент - сажа - химически инертна. Тушь - материал для рисования кистью или пером, используется в графической технике сухая кисть. Особенностью рисунков, сделанных тушью, является штриховая манера исполнения. Трудность работы заключается в особой чувствительности пера, легко изменяющего характер линии.

7.Берілген сөздердің антонимін тауып жазыңдар:

жылдам,қисық, табиғи, жарық, табылады, береді.

8. Жұмбақты шеш:

Адамның жүзін,

Басы мен көзін.

Айнытпай келбетін,

Салатын кім суретін?

(с....)

9. Эпиграфты қалай түсінесіз, айтып беріңіз.

Практикалық сабақ №7

Мақсаты:фонетика бөлімі

4.Тест орындау

5.Сабақты қорытындылау бойынша білімдерін қорытындылау..

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Сөздік жұмысы.

Практикалық сабақ №8

Мақсаты:сөздердің көпмағналығы,антоним,синоним,омонимтуралы тұсініктерін жаттығу арқылы пысықтау;мәтін бойынша теориялық білімдерін тиянақтау.

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Сөздік жұмысы.

3.Мәтін бойынша жұмыс

Адамды қоршаған ортаның табиғаттың ішкі сырын

білім- ғылым арқылы танып білуге болады

Абай Құнанбаев.

Гуашь

Гуашь - бояудың бір түрі. Оны да акварель сияқты қағазға тигізбес бұрын әуелі суға езіп алу керек. Бірақ, ол акварельдей емес, қағаз бетіне мөлдіреп түспей, қалың жағылады. Өйткені, гуашьты ақ ұнтақ қосып әзірлейді.

Гуашь масатының бетіндей біртегіс жұмсақ боп жағылады. Балалар, әсіресе, сәбилер осынау айқын да жарқын бояуды өте жақсы көреді. Онымен жұмыс істеу де өте оңай. Егер қағаз бетіне жаққан бояуың ұнамаса, оны үстінен басқа бір түсті бояу жағып өзгерте саласың. Орта ғасырларда гуашьтың көмегімен кітаптар әшекейленді. Кейін,гуашьпен салу техникасын портреттерді, эскиздарды және басқа да даярлану жұмыстарын орындау кездерінде қолданған. Рессейдегі «Бейнелеу әлемі» суретшілер одағы, гуашьпен үлкен станоктік шығармаларды, театрлық декорацияларды, киім-кешектердің суретін салуға қолданып отырған.

Сөздік

Жұмсақ - мягкий

Жарқын - яркий

Акварель сияқты - как акварель

Айқын - ясный

Өйткені - потому что

Түс - цвет

Қағазға тигізбес бұрын - не накладывая на бумагу

Суға езіп алу - растворить в воде

Тегіс - равномерно

Әсіресе - особенно

Бір түсті бояу - краска одного цвета

Ақ ұнтақ - белый порошок

Қалың жағылады - накладывается толстым слоем

Ұнамаса - не понравится

Өз түсінігіңізді айқындайтын сұрақтар:

1. Акварель мен гуашьтың айырмашылығы неде?

2. Жарқын бояуды кімдер жақсы көреді?

3. Гуашьтың акварельге қарағанда қалың жағылуының себебі неде?

4. Гуашь дегеніміз не?

5. Гуашь қандай боп жағылады?

6. Қағаз бетіне жаққан бояуың ұнамаса, не істеуге болады?

Назар аударыңыз!

Буын түрлері

Қазақ тілі дауыстыларының дауыссыздарынан басты айырмашылығы - дауыстылар буын құрай алады.

Сөздің айтылуында бөлшектенетін бір толқынды буын деп атайды.

Қазақ тілінде буынның 3 түрі бар:

4. Ашық буын дегеніміз - бір дауысты дыбыстан ғана тұратын немесе дауыссыздан басталып, дауысты дыбысқа аяқталатын буын.

Мысалы: А - ла - са.

5. Тұйық буын дегеніміз - дауысты дыбыстан басталып, дауыссыз дыбысқа аяқталатын буын. Мысалы: Ор, үй.

6. Бітеу буын дегеніміз - дауыссыз дыбыстан басталып, дауыссыз дыбысқа аяқталатын буын. Мысалы: Жер, құр.

Тапсырмалар

1. Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз.

2. Мәтін бойынша берілген сұрақтарға жауап беріңіз.

3. Жақшадағы сөздерді қазақ тіліне аударып, сөйлемді толықтырыңыз:

а) (Некоторые работы художника ) топтасып, жинақталып, жалпы және арнайыға бөлінеді.

в) (Қыл қалам, жақтау, тиянақ таған) сурет салуға қажетті құралдар.

4. Қазақ тіліне аударыңыз:

Гуашь - вид акварельных красок, более плотный и матовый, чем обычная акварель. Гуашью выполнялись книжные миниатюры уже в Средние века. В эпоху Возрождения художники применяли технику гуаши для эскизов, картонов и других подготовительных работ, а также для портретных миниатюр. Гуашью можно работать не только на бумаге, но и на грунтованном (не размываемом) холсте, на ткани, картоне, фанере. Гуашь широко применяется в декорационной живописи, при выполнении различных эскизов. Очень часто используют её для цветных набросков. Гуашь удобна в работе и, что важно, даёт возможность вносить исправления в процессе работы. Слой краски средней толщины сохнет от 30 минут до 3 часов в зависимости от влажности воздуха. Плакатная гуашь отличается от художественной большей кроющей способностью и цветовой насыщенностью.

5. Берілген сөздер мен сөз тіркестерінен сөйлем құрастырыңыз:

қалың ,ұнамаса, қателік, қыл қалам, жақтау, тиянақ таған

6. Сөйлемдегі сөздерге тиісті жалғауларды жалғаңыз:

Сурет салу кезеңінде жіберілген қателіктер…. түзеу үшін, гуаш … жұмыс істеу ыңғайлы болып келеді. Гуашьпен ашық түсті бояу … қаралау бояу … жабуға болады. Гуашьпен салынған кепкен сурет, жаңа ғана салынған сурет … ашықтау болады. Сондықтан,бояу түрін таңдап алу қиын… соғады. Егер бояу тым қалыңырақ жағылса,суретте кішкентай жырықшақ … пайда болады.

7. Төмендегі сөздерді буын түрлеріне бөліп жазыңыздар:

Жарқын, түс , топтасып, жинақталып, айқын, жұмсақ ,жалпы, кезеңінде, жіберілген, өйткені, қателіктер, салу.

8. Көп нүктенің орнына дүрыс жалғауларды қойып,сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыз:

Зат... қарап сурет салғанда қағаз бетіне нәрсе... жоғарғы және төменгі шекаралар... белгілеп алу керек. Сурет... шекаралар... белгілегенде нәрсе... негізгі пропорциялар... белгіленеді. Егер осы кезде қателік... кетіп, ол дер мезгілінде түзелмесе, онда нәрсенің форма... дұрыс шықпайды, сурет мүлдем жарамсыз болуы мүмкін.

9. Эпиграфта берілген сөздің авторы Абай Құнанбаев туралы не білесіз, айтып беріңіз.

Практикалық сабақ №8

Мақсаты:сөздердің көпмағналығы,антоним,синоним,омонимтуралы тұсініктерін жаттығу арқылы пысықтау;мәтін бойынша теориялық білімдерін тиянақтау.

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Сөздік жұмысы.

3.Мәтін бойынша жұмыс

Өмірден өткен ұлы суретшілердің ойлары кез келген

суретшіні, оқырманды бейжай қалдыруы мүмкін емес.

Врубель.

Акварель

«Акварель» деген атау латынның "agua" ("су") дейтін сөзінен шыққан. Бұл сөз суға езілетін бояуды да, сол бояумен салынатын шығармаларды да білдіреді.

Акварель бояу қағаз бетіне мөлдіреп түседі, сол мөлдірлік акварель туындыларының ең басты құнды қасиеті болып табылады. Суреттің бояу мөлдір жағылған жерлерінде қағаздың өз түсі көрініп жатады.

Бояуды қалың жағу керек тұстарға, әлденеше бояу қабаты түсіріледі, бірақ суретші сонда да мөлдірлікті жоғалтпауға тырысады. Көптеген суретшілер бір түс пен екінші түстің арасында кереғар айырмашылық болмау үшін де акварель бояуларын пайдаланады: олар бір - біріне жігін білдірмей жалғасып, өте бір биязы жұмсақ реңк танытады.

Әр түсті бояулардың мұндай жымдаса атасуы акварельге өте - мөте тән.

Өнер туындыларының қандай болмасын үлкен - үлкен көрмелеріне арнайы каталогтар шығарылады. Онда шығармалары көрмеге қойылатын суретшілердің атақ - жөндері мен туындыларының аты жазылады. Ал, шығарманың атынан кейін әдетте «акварель"» «майлы бояу», «гуашь» деп, оның қандай бояумен салынғаны көрсетіледі. Ондай жазулар шығармаға жапсырылған жарлықтарда да ұшырасады.

Сөздік

Бояу - краска

Езу - разжижать

Мөлдір - прозрачный

Қағаз бетіне - на поверхность бумаги

Басты құнды қасиеті - главное ценное свойство

Түс - цвет

Реңк - тон, оттенок

Кереғар айырмашылық - противоположная разница

Жік - грань

Өнер - искусство

Туындылар - произведения

Көрме - выставка

Атақ - звание

Ұшырасады - встречается

Тапсырмалар

1. Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз.

2. Сұрақтар құрастырып, оларға жауап беріңіз.

3. Берілген сөзідерді жіктеңіз:

мүсінші, қайраткер, мақтаншақ .

4. Берілген сөздерге тиісті жіктік жалғауларын жалғаңыз:

мен кәсіпкер... , біз жұмыскер.... , сендер маман.... , сіз суретші..., олар кәсіпкер..., сіздер мүсіншілер... .

5. Берілген сөздермен сөз тіркестерін құрастырыңыз:

кереғар, қасиет, жік, құнды, туынды, көрме, акварель.

6. Көп нүктенің орнына "о" немесе "ө" әрпін қойып жазыңыз:

Ж...ндері, ж...ғалтпау, ж...ғары, к...птеген, ...те, қ...лданбалы, ...нер, қ...ғам, к...рме.

7. Берілген сөздерді жуан, жіңішкелігіне қарай топтап жазыңыз:

Аталған, шығарма, көрме, керек, жігін, жұмсақ, қолдану, каталог, жазылады, суретшілер, бояу, түс, тұстар, мөлдір, қағаз.

8. Қазақ тіліне аударыңыз:

Работа акварельными красками на природе, с натуры, требует быстроты и отработанной техники. Вместе с тем, под рукой должен быть сосуд с чистой водой и губка, которая, как правило, участвует в процессе наравне с кистями. Качество акварельной бумаги является очень важным для работы, но самая дорогая и лучшая бумага не всегда доступна начинающим художникам, и потому вполне можно приспособиться к уже имеющейся - настолько, что даже на самой хорошей, но непривычной бумаге результат может оказаться слабее.

9. Көп нүктенің орнына қажетті жалғауын қойыңыз:

Акварель ... жұмыс істегенде ең алдымен салатын зат ... өңі ... ұқсас бояу ... бастаған орынды. Бояу үйлесімділіг ... іздеп табуды ес ... шығармау керек.

10. Қазақ тіліне аударып, жалғаулардың түрін анықтаңыз:

Краски делятся на две группы - теплые и холодные. К теплым относятся желтые, оранжевые, красные, коричневые, то есть все краски, которые в основе своей содержат то или иное количество красного или желтого цвета. К группе холодных - голубые, синие, зеленые, фиолетовые, если в них преобладают холодновато-синие оттенки. Зеленые, фиолетовые, серые и черные цвета могут быть как холодными, так и теплыми в зависимости от особенностей колера и влияния окружения.

11. Эпиграфты қалай түсінесіз, айтып беріңіз.

Практикалық сабақ №9

Мақсаты:мәтін бойынша теориялық білімдерін пысықтау,сөздік қорын молайту,тілдері дамыту.

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Сөздік жұмысы.

3.Мәтін бойынша жұмыс

Бояу живописьті әрлендіреді,

Бояу жұмбақ, ғажап әлем.

Энгр Жан Огюст Доминик

Натюрморт

«Натюрморт» - француз сөзі, дәл мағынасы «өлі табиғат» деген ұғымдыды білдіреді. Оған тұрмыста күнде кездесіп жүретін заттарды, жемістерді, гүлдерді немесе балықтан, түз құстарынан дайындалған алуан түрлі тағамдарды бейнелейтін картиналар жатады.

Натюрморт алғаш рет ХҮІІ ғасырдың басында Голландияда пайда болды. Ол голландтардың испан басқыншыларымен ұзақ жылғы күресінің нәтижесінде жаңа ғана азаттық алған кез еді. Енді олар жер жүзінің көп теңіздерінде емін - еркін жүзуге мүмкіндік алды. Голландия Европадағы ең бай елдердің біріне айналды. Көп жылға созылған шайқастардан соң адамдар өзін қоршаған ортаны, табиғат сұлулығын бұрынғыдан гөрі зейін салып бақылай бастады. Олар өздерін қоршаған заттарға сүйсіне қарайтын болды. Бұл голланд өнерінің, әсіресе, натюрморттың ерекше көркейген кезі еді.

Елеусіз нәрсенің өзінен елең еткізер сұлулық таба білу голланд суретшілерінің төл мінезі болып алды. Олар өз полотналарында ыдыс - аяқтарды, маталарды, жеміс - жидектерді, шыны бокалдарды күн нұрымен жымыңдасқан қан күрең шарапты ерекше бір сүйіспеншілікпен бейнелейді.

Сөздік

Табиғат - природа

Ұғымды - понятие

Тұрмыста - в быту

Басқыншылар - завоеватели

Қоршаған орта - окружаещая среда

Бақылау - наблюдать

Өз түсінігіңізді айқындайтын сұрақтар:

1. Натюрморт кімдердің сөзі?

2. Натюрморт қандай ұғымды білдіреді?

3. Натюрмортқа қандай картиналар жатады?

4. Натюрморт қай елде пайда болды?

5. Адамдар неден соң табиғат сұлулығын зейін салып бақылай бастады?

6. Голланд суретшілерінің төл мінезі болып не саналады?

Тапсырмалар

1. Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз.

2. Берілген сұрақтарды пайдалана отырып, тақырып бойынша өзара әңгімелесіңіздер.

3. Мәтіннен зат есімдерді тауып, құрамына қарай ажыратыңыз.

4. Төмендегі сөздермен сөз тіркестерін жасаңыз:

құстар, сүйсіне, азаттық, жаппай, дағдылы, тәсіл, басқыншы, табиғат,сүйіспеншілік.

5. Қазақ тіліне аударыңыз:

Натюрморт - изображение так называемой мёртвой природы. Наиболее точным определением для такого жанра как натюрморт, является - застывшая жизнь.Многообразие этого жанра проявляется в различных формах и интерпретациях в изображении предметных композиций. Темы для натюрмортов поражают любителей живописи своим многообразием.

И варьируются от традиционных натюрмортов с цветами, фруктами, дичью, предметами быта, посуды, до аллегорических, тематических и исторических натюрмортов несущих в себе особый философский смысл. Существует особый жанр натюрморта, так называемые натюрморты обманки, в которых предметы изображаются настолько реально, что создаётся иллюзия настоящей жизни. Натюрморт на протяжении многих веков является неотьемлимой частью интерьера.

6. Көп нүктенің орнына қажетті жалғауын қойыңыз:

Натюрморт жанры бізді қоршаған орта ... кездесетін заттар ... , гүлдер ... , жемістер ... бейнелейді. Пейзаж, натюрморт, сәндік эскиз, интерьер жасағанда да әр бөлікті ой елегі... сан қайтара өткізіп, жөндеп, түзетумен ғана табыс... қол жеткізуге болады. Салып отырған заты... өзіне қарап, салыстырып, ұқсамаған жерлер... түзетіп, қайта жөндеу... суретші өзінің шығарма... аяқтайды.

7. Жұмбақтардың шешуін тап.

а) Сарғайып отсыз піседі,

Үзіліп жерге түседі. (ө... )

б) Ортасында қазығы

Бұтағында азығы. (а... )

в)Үстіне тігіп көк шатыр

Астында үлкен дәу жатыр. (қ..... )

8. Эпиграфты қалай түсінесіз, айтып беріңіз.

Практикалық сабақ №10

Мақсаты:лексиканың құрамы ,сөздік қорын молайту,тілдері дамыту, мәтін бойынша теориялық білімдерін пысықтау

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Сөздік жұмысы.

3.Мәтін бойынша жұмыс

Ғажайып құбылысқа қарап тұрып және ол туралы тыңдап жүріп адам дами түседі... Сұлу бейнелерден біз сұлу, яғни жақсы ойларға берілеміз. Ал сұлу өмірден - абсолюттік сұлулыққа көшеміз.

Платон

Интерьер

Сәулетші өзі салатын үйдің тек сыртқы ажарына ғана емес, ішкі көркіне де көп көңіл бөледі. Үйдің ішін безендіру өнерін «интерьер» деп атайды. Ол француздың «ішкі» деген сөзінен шыққан.

Бұл сөздің басқа да мағынасы бар. Бөлменің ішіндегі бүкіл жиһазымен тұтас көрінісін де интерьер дейді.

Интерьер де өз алдына бір жанр. Онымен тек ХҮІІ ғасырдағы голланд суретшісі ғана емес, басқа елдердің, басқа дәуірлердің шеберлері де әуестенген. Пейзаж, натюрморт, сәндік эскиз, интерьер жасағанда да әр бөлікті ой елегінен сан қайтара өткізіп, жөндеп, түзетумен ғана табысқа қол жеткізуге болады. Салып отырған затының өзіне қарап, салыстырып, ұқсамаған жерлерін түзетіп, қайта жөндеумен суретші өзінің шығармасын аяқтайды.

Сөздік

Сәулетші - архитектор

Ажары - облик

Безендіру - оформлять, украшать

Ішкі көркі - внутренний вид

Жиһаз - мебель

Тұтас көрініс - сплошной вид

Әуестенген - увлекались

Өз түсінігіңізді айқындайтын сұрақтар:

1. Интерьер дегеніміз не?

2. Ол қай елдің сөзінен шыққан?

3. Интерьер сөзінің қандай мағынасы бар?

4. Онымен кімдер әуестенген?

5. Интерьермен ХҮІІ ғасырда кімдер әуестенген?

1. Мәтінді мәнерлеп оқып, орыс тіліне аударыңыз.

2. Берілген сұрақтарды пайдалана отырып, тақырып бойынша өзара әңгімелесіңіздер.

3. Сөздіктің көмегімен мәтінді орыс тіліне аударыңыз.

4. Оқыңыз, орыс тіліне аударыңыз:

- Суретші не істейді?

- Суретші бейнелейді,орналастырады, суретке жан бітіреді, өз ойын ақ қағазға түсіреді.

- Суретші қандай жанрда сурет салады?

- Суретші тарихи, батальдық, тұрмыстық, анимастикалық, портреттік жанрда сурет салады.

- Бейнелеу өнерінің түрлерін ата?

- Бейнелеу өнерінің түрлері - мүсін өнері, ,кескіндеме өнері, графика өнері, дизайн өнері, сәулет өнері.

5. Қазақ тіліне аударыңыз:

В наше время у многих людей появилась возможность строить дома и приобретать новые квартиры. Самим или с помощью дизайнеров и художников создавать индивидуальные интерьеры. Неотьемлимой частью современного интерьера являются росписи стен и потолков, декоративных панелей. Особый шарм, неповторимость и изысканность придаёт интерьеру расписная мебель. Возвращение к традициям украшения интерьеров расписной мебелью, открывает возможность выполнения самых, необыкновенных идей. Расписная мебель является ярким акцентом в интерьере, придавая дому изысканность и теплоту. Натюрморт на протяжении многих веков является неотьемлимой частью интерьера.

6. Көп нүктенің орнына салыстырмалы шырайдың жұрнақтарын қойыңыз:

Сурет салу кезеңінде жіберілген қателіктерді түзеу үшін, гуашпен жұмыс істеу ыңғайлы ... болып келеді. Гуашпен ашық түсті бояуды қара ... бояумен жабуға болады.Гуашпен салынған кепкен сурет, жаңа ғана салынған суреттен ашық ... болады. Сондықтан,бояу түрін таңдап алу қиын ...қа соғады. Егер бояу тым қалың ... жағылса, суретте кішкентай ... жарықшақтар пайда болады.

7. Оқыңыз, орыс тіліне аударыңыз:

Жұмыс сапасына түстерді сауатты түрде қолдана білгенде ғана әдемі суретке қол жекткізе аламыз. Ол үшін түстік спектр шеңберіне тоқталып қасиеттерін білуіміз керек. Олар: негізгі , қосынды, ахроматикалық, хроматикалық, салқын, жылы, қосымша, контраст (қарама-қарсы) болып бөлінеді.

Негізгі түстерге - қызыл, сары, көк түстер жатады. Бұл түстер бояу қосындыларынан алынбайды. Қосынды түстер деп негізгі түстерді бір-біріне қосу арқылы алынатын түстерді айтамыз. Мысалы: сары мен көк түстерден жасыл, қызыл мен сары түстерден қызғылт сары түсті, көк пен қызыл түстерден сия көк түсті алуға болады.

Ахроматикалық түстерге түссіз түстер: ақ ,сұр, қара түстерінің реңдері жатады Хроматикалық түстерге - түрлі түстердің бәрі жатады. Контраст түстер яғни қарама-қарсы түстер. Мысалы: қара-ақ; қара-сары; қара-қызыл; көк-ақ; көк-сары т.б.

Салқын түстер деп мұз, қар, су, аспан түстерін яғни көгілдір, көк, күлгін , көкшіл жасыл түстерін айтамыз. Жылы түстер деп күннің, оттың, қызған темірдің түстерін яғни сары, қызғылт - сары, сарғыш - жасыл, қоңыр түстерін жатқызамыз.

Практикалық сабақ №11

Мақсаты: термин және кәсіби сөздер туралы білімдерін мәтін арқылы пысықтау, сөздік қорын молайту,тілдері дамыту, мәтін бойынша теориялық білімдерін пысықтау

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Сөздік жұмысы.

3.Мәтін бойынша жұмыс

Көркем өнердің міндеті табиғатқа еліктеу емес, оның сырын ашу.

Көркем өнер біздің ішкі дүниеміз бен жан-жүйемізге әсер етіп,

адамдық қалпымызды тәрбиелейді.

М.Әуезов

Пейзаж.

Пейзаж - француз сөзі, бұл ландшафты, табиғатты бейнелеу. Пейзаж өнері әр алуан.Кейбір пейзаждар табиғаттың өмірде бар нақты көрінісін бейнелесе, енді біреулері суретшінің қиялынан туады. Ондай шығармалардың бәрінде де суретшілер табиғаттың мінез - құлқын айнытпай беруге тырысады. ХVII ғасырдан бастап суретшілер бірыңғай табиғат көрінісін бейнелейтін картиналар жазуды бастады. Мұндай жанрды голланд суретшілері ойлап тапты. Голландия - Солтүстік теңізінің жағасындағы мұхит деңгейінен төмен жазыққа орналасқан ел . Пейзаждың суретін салған кезде ең алдымен бейнеленетін көріністің шегін анықтап алу керек. Әдетте көкжиек төмен деңгейде болғанда суреттің төменгі шегін мүмкіндігінше жоғарырақ жылжытуға ұмтылады. Көкжиек жоғары болған кезде төменгі шекті мүмкіндігінше төменірек алуға тілек пайда болады.

Кез - келген пейзаждың басты элементтері жер, аспан, су, ағаштар болып табылады. Пейзажды жақсы сала білу үшін ең алдымен, осы элементтерді, әсіресе, ағаштарды сала білуге үйрену керек. Әйтпесе, пейзаждың суреті өңсіз декорациялық дақтардың жиынтығына айналады, барлық ағаштар бірдей болып шығады, жер мен судың көлбеулігі сезілмейтін болады, таулар мен бұлттар өзіне тән формаларын жоғалтады.

Пейзажда көз ұшына кетіп жатқан кеңістік сезілуге тиіс, ал әрбір ағаш өзіне тән белгілерімен көрінуі керек. Бейне бір ағаштың жеке дара портретін - діңгегін, бұтақтарын, ағаштардың ұшар басының, жапырақтардың және жапырақ топтарының сипатын беру керек. Қазақстан суретшілері Ә.Қастеев, Ә.Ысмайылов, С.Мәмбеев, О.Таңсықбаев, Ұ.Әжиев, т.б. пейзаж жанрында көптеген шығармалар ұсынды. А.Черкасский «Көктем», Ә.Қастеев «Шәлкөде жайлауы» Ү.Әжиев «Асы жайлауы», Ә. Ысмайылов «Хан тәңірі». Ж.Шарденов «Қыс», т.б. шығармалар Қазақстанның сұлу табиғатының көрінісін паш етеді.

Сөздік

Табиғаттың мінез -құлқын - характер природы

Теңiз - море

Өзен - река

Суретшi - художник

Қиял - фантазия

Отанның портретi - портрет родины

Өрiс - поле

Өз түсінігіңізді айқындайтын сұрақтар:

1. Пейзаж нені бейнелейді?

2. Қай ғасырда бірыңғай пейзажды ойлап тапты?

3. Пейзажды кімдер ойлап тапты?

4. Голландия қай жерде орналасқан?

5. Пейзаждың суретін салған кезде ең алдымен нені анықтап алу керек?

6. Табиғаттың мінез-құлқын не көрсетеді?

7. Пейзаждың суретін салған кезде нені анықтап алу керек?

8. Пейзаж жанрында шығармаларын ұсынған суретшілерді ата.

Тапсырмалар

1. Мәтінді оқып, аударыңыз.

2. Мәтін бойынша берілген сұрақтарға жауап беріңіз.

3. Мәтіннен кәсібисөздерді тауып, құрамына қарай талдаңыз.

4. «Қамтамасыз ету» етістігін жіктеңіз.

5. Берілген сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыз:

Пейзаж является одним из самых распространенных жанров живописи. Пейзаж - это изображение природы, городов, архитектурных комплексов, моря . Пейзаж - это жанр изобразительного искуства, представляющей окружающую природу, виды городов, сел. Пейзаж Саврасова «Грачи прилетели»- выдающееся произведение второй половины XIX века- изображает раннюю весну. В одних пейзажах изображают реально существующие места, в других- воображаемые виды местности, рожденные фантазией художника. Искусство пейзажа очень разнообразно. Если одни художники изображают на холстах существующие виды, то другие подключают к этому свою фантазию. Художники через любое своё произведение передают характер природы.

6. Мына тақпақ бойынша салынған сурет қай жанрға жатады?

Желсіз түнде жарық ай

Сәулесі суда дірілдеп,

Ауылдың маңы терең сай,

Тасыған өзен гүрілдеп.

(А.Құнанбаев)

7. Сөйлемдердегі термин сөздерді аңықтаныз.

Теңіз бейнелеудің асқан шебері И.Айвазовский өзінің «Одессадағы айлы түн» атты шығармасында портты қаланың түнгі тыныс - тіршілігін аса нанымды түрде көрсетеді. Ай сәулесімен шағылысқан аспан мен су бетін бейнелеген қызғылт сары бояу түсі адамға айрықша әсер етеді. Түн самалымен тербелген су толқындары жалт - жұлт етіп жатыр. Су бетінде жүзген кеме, қайықтар көрінісі мұндағы тынымсыз тіршілікті паш етіп тұрғандай. Пейзаж өнері өте әр алуан. Кейбір пейзаждар өмірде бар нақты өлкелердің көрінісін бейнелесе, енді біреулері суретшінің қиялынан туады. Ондай шығармалардың қай - қайсысын да суретшілер табиғаттың мінез - құлқын айнытпай беруге тырысады.

8. Сөйлемдердегі кәсіби сөздерді теріп жазыңыз .

Халқымыз табиғатты аялап,одан қамқорлығын еш уақытта аямаған. «Әкеңнен мал қалғанша,тал қалсын» деген оның айғағы.Адам өзіне қажетті тамақ өнімдерін табиғаттан алады. Бейнелеу өнерінің барлық жанрындағы шығармалары мазмұнына қарай монументальді - сәндік және қондырмалы шығармалар негізінен музейлер, галереялар немесе үй интерьерлерін безендіріп, сол жерлерде орналасады. Монументальді мүсін архитектура кешендерде, қала көшелері мен алаңдарда, мекеме ғимараттарының қасбеті мен интерьерлерінде орналасады. Бейнелеу өнеріне тарихи даму процесі барысында қалыптасқан портрет, пейзаж, натюрморт сияқты жанрлар ортақ.

9Өлеңді қазақшаға аудар, шешуін тап.

Если видишь: на картине

Нарисована река,

Или снег и белый иней,

Или сад и облака,

Или снежная равнина,

Или поле и шалаш,

Объзательно картина

Называется ... .

10. Эпиграфта берілген М.Әуезовтың сөздерін түсіндіріңіз.

Практикалық сабақ №11

Практикалық сабақ№12

Мақсаты: тұрақты сөз тіркесі және еркін сөз тіркесі туралы білімдерін мәтін арқылы пысықтау, сөздік қорын молайту,тілдері дамыту, мәтін бойынша теориялық білімдерін пысықтау

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Сөздік жұмысы.

3.Мәтін бойынша жұмыс

Кескіндеме прогресі жетілмеген

тәжірибелерден бастай отырып,

портретке жетумен аяқталады.

Георг Вильгельм

Портрет

Суретші портрет салуға кіріспес бұрын, портреті салынатын адамды зерттейді, мінезін, ішкі жан-дүниесін түсінуге тырысады. Бірнеше суреттемелер сала отырып, оларды, ұзақ ізденісті натурамен байланыстыра көптеген сеансты жұмыстар жүргізуге тура келеді. Бір қарағанда жеңіл көрінетін адамдар портретінде, суретшінің орасан зор еңбегі мен ізденістері жатқанын ұмытпаған жөн.

Портрет өнері бұдан мыңдаған жылдар бұрын дүниеге келді. Адамдардың бірінші кескіндемелері бояумен салынбаған - ды. Ол мысыр перғауындарының алапат тас мүсіндері еді. Оларды мыңдаған адам бірнеше жыл бойы тастан қашап жасаған - ды. Оларды айбынды әміршілерді мадақтау үшін ғана тұрғызбаған. Мысырлықтар кісі өлгенде оның жаны кеудесінен ұшып шығып, жазмыштың сотына кетеді деп ойлаған. Содан иесіне қайтып оралып, оның көкірегінен мәңгілік орын тебеді деп сенген. Сонда өлген кісінің жаны "ка" құр қаңқадан гөрі гранит тас мүсіннің көкірегінде қауіпсізірек өмір сүретін болады деп түсінген. Сондықтан да жазмыш сотынан қайтқан "ка" өз иесін адаспай тапсын деп, тас мүсінді өлген кісіге мейлінше дәл ұқсатып жасаған.

Композициялық орналасуына байланысты портрет 3 бөлінеді.

1. Иық бөлігіне дейінгі портрет;

2. Бел бөлігіне дейінгі портрет;

3. Толық фигуралы портрет.

Осыған қосымша, қимыл-қозғалысқа арналған портрет болады..

4. Салтанатты портрет;

5. Мінез-құлыққа арналған портрет;

Әзіл-сықаққа арналған портрет;

4. Топтасқан портрет.

Сөздік

Кескін - очертание

Айбынды - величавый

Әміршілер - повелитель

Көкірек - грудь, душа,сознание

Қауіпсіз - безопасный

Өз түсінігіңізді айқындайтын сұрақтар:

1. Портрет өнері қашан дүниеге келді?

2. Адамдардың бірінші кескіндемелері қалай пайда болды?

3. Перғауындардың тас мүсіндері туралы не білесің?

4. Композициялық орналасуына байланысты портреттердің түрлерін ата.

5. Мысыр перғауындары туралы не білесің?

Тапсырмалар

1. Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз.

2. Мәтін бойынша берілген сұрақтарға жауап беріңіз.

3. Сөйлемдердегі көп нүктенің орнына қажетті етістікті қойып, орыс тіліне аударыңыз:

Портрет - адам бейнесін ... көркем шығарма. Адам баласы ерте заманнан айналасын .... табиғатты, жан-дүниесін,адам бейнесін ... қызықты. Оған тасқа салынған ежелгі суреттер дәлел ... .Жалпы портрет өнері бұдан мыңдаған жылдар бұрын дүниеге ... . Белгілі мүсін мен сурет өнерінде адам дидарын ... ешқашан назардан тыс қалып көрген жоқ. Халық суретшісі Ә.Қастеевтен бастап бүгінгі жас суретшілерге дейінгі Қазақстан қылқалам шеберлері осы жанрда өзіндік қолтаңбасымен ... .Олар Айша Ғалымбаева,Сахи Романов,Молдахмет Кенбаев т.б. Портеттің тағы бір түрі ... ,ол- автопортрет, яғни суретшінің өзін-өзі бейнелеуі.

Керекті сөздер: бейнелеуі, көзге түскен, бейнелейтін, келген, қоршаған, болады, бейнелеу, салуға, бола алады.

4. Көп нүктенің орнына қажетті жалғауын қойыңыз:

Портреттер өзі... сипаты жағынан әр түрлі болады. Сәндік портреттер - адам... сұлулығын, әдемілігін, дәріптеу, оны әсемдік пен сәндікке көрсету. Адамдар... күнделікті өмірде көрсету. Ол интимдік, психологиялық портрет... деп аталады.

5. Мына тақпақ бойынша салынған сурет қай жанрға жатады?

Түкті қабақ жауып тұрған көзіне,

Тікенектей түк шығып тұр жүзіне

Қырлы мұрын, қырмызы ерін, қап- қара,

Ұшқын шашып от ойнап тұр көзінде.

6. Берілген сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыз:

Работа акварельными красками на природе, с натуры, требует быстроты и отработанной техники. Вместе с тем, под рукой должен быть сосуд с чистой водой и губка, которая, как правило, участвует в процессе наравне с кистями. Качество акварельной бумаги является очень важным для работы, но самая дорогая и лучшая бумага не всегда доступна начинающим художникам, и потому вполне можно приспособиться к уже имеющейся - настолько, что даже на самой хорошей, но непривычной бумаге результат может оказаться слабее.

7. Өлеңді қазақшаға аудар, шешуін тап.

Если видишь, что с картины

Смотрит кто-нибудь на нас,

Или принц в плаще старинном,

Или в робе верхолаз,

Летчик, или балерина,

Или Колька твой сосед,

Объзательно картина

Называется ... .

8. Эпиграфты қалай түсінесіз, айтып беріңіз.

Практикалық сабақ№13

Мақсаты: жаттығу жұмыстары арқылы грамматикалық білімдерін тиянақтау; сөздік қорын молайту,тілдері дамыту, мәтін бойынша теориялық білімдерін пысықтау

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Сөздік жұмысы.

3.Мәтін бойынша жұмыс

«Қиял ханымының» қазіргі заманға қатысы жоқ

деуге ешкімнің батылы бара қоймас.

Врубель.

Композиция

Композиция - латынның "compositio" ойлап шығару, "құрастыру" деген сөзінен шыққан ұғым.

Кез келген суретті салу композициядан басталады. Композиция дегеніміз салынатын суреттегі барлық бөліктерді байланыстырып, орынды құрастыру, үйлестіру. Сурет мазмұнын ашу, пішінді нақты табу, шығарма көлемін табу т.б. дұрыс беру композициялық құрылым элементтеріне байланысты. Үйлесімділік құрылымы күшті көркем шығарма адамға айрықша әсер етеді. Үйлестіру мен сюжет өзара тығыз байланыста болады. Сюжет дегеніміз шығарманың мазмұнының көрінісі, оқиғалар жүйесі. Компзициялық шешімде симметрия және ассимметрия үлкен рөл атқарады, және оның түстік, реңдік қатнастары өте маңызды.

Яғни форматқа сурет ішіндегі бейнелерді белгілі бір ретпен ыңғайластырып, жарасымды орналастыруы. Дұрыс композициялық шешімдер арқылы бейнелейтін көріністі шашыратпауға, ұсақ бөлшектердің, басты назар аударылуы қажет басты бөлшектердің ерекшеліктерін көру қажет. Суретші өз шығармасында айтпақ ойы анық әрі әсерлі болу үшін онда бейнеленетін адамдар мен оларды қоршаған нәрселерді белгілі бір ретпен орналастыруға көп көңіл бөледі. Әдетте шығармада оқиғаның негізгі өтетін және басты кейіпкерлер орналасатын белгілі бір орталық болады. Қайта өрлеу дәуірінің шеберлері өз шығармаларында бас кейіпкерлерін әдетте қақ ортаға орналастырған. Композицияның одан да басқа шешімдері бола береді

Сөздік

Айрықша - особенно

Тығыз байланыста - тесно связана

Үйлесімділік - соответствие

Жүйе - система

Решения - шешімдер

Шығарма - произведение

Әсерлі - значимое

Қоршаған нәрселер - окружающие предметы

Ретпен - по порядку

Ұғым - понятие

Басты кейіпкерлер - главные герои

Орналастыру - поместить

Өз түсінігіңізді айқындайтын сұрақтар:

1. Суретті салу неден басталады?

2. Композициялық құрылым элементтері неге байланысты?

3. Композиция дегеніміз не?

4. Композиция деген сөз қайдан шыққан ұғым?

5. Шеберлер шығармаларында кімді қақ ортаға орналастырған?

6. Композиция дегеніміз қай елдің сөзі?

Тапсырмалар

1. Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз.

2. Берілген сұрақтарды пайдалана отырып, тақырып бойынша өзара әңгімелесіңіздер.

3. Мәтін мазмұнын қазақша баяндаңыз.

4. Мәтіннен етістіктерді теріп жазып:

салынып жатыр, қалап тұр етістіктерін жекеше, көпше түрде жіктеңіз

5. Сөйлемдердегі сөз таптарды аңықтаныз:

Біздің қалада қоршаған ортаны қорғау бойынша жобада ескерілген шараларды қамтамасыз етуге айрықша көңіл бөлінеді.Шеберлер өздерінің шығармаларында бас кейіпкерлерін әдетте қақ ортаға орналастырған. Әрленетін беттерге бояу құрамы қолмен және механикаланған тәсілмен қондырылады. Бейнелеу өнеріне негізінен кескіндеме, мүсін, графика жатады. Бейнелеу өнерінің белгілері архитектура, безендіру және қолданбалы өнерде көрініс табуы тиіс. Суретті салғанда композициялық жағынан дұрыс орналасуын қадағалаймыз.

6. Қазақ тіліне аударыңыз:

Любой, даже самый мастерски исполненный рисунок можно испортить неправильной композицией. Композиция - это не только умение грамотно расположить объекты в плоскости рисунка, объединить их в единое целое, но и умение заинтересовать зрителя, привлечь его взгляд к своей работе. Чаще всего художник находит правильную композицию по наитию, это надо чувствовать, но это не значит, что этому нельзя научиться.

7.Мына тақпақ бойынша салынған сурет қай жанрға жатады?

Далаға жайып көк жібек,

Өзен боп өзі мөлдіреп,

Гүл болып қызыл желбіреп,

Көктем сұлу келеді

Құшағын жайып елжіреп.

8. Көп нүктенің орнына дұрыс жалғауларды қойыңыз.

Композиция жасағанда, зат... өзіне қарап көп жұмыс істеуді дағдыға айналдырған дұрыс. Көре білу, көргенді есте сақтау қабілеттер... шындай отырып, қоршаған орта... сұлу келбетін, әсерлі сәттер... бейнелей білу үлкен талант. Әдетте, шығарма... оқиғаның негізгі өтетін және басты кейіпкер... орналасатын белгілі бір орталық болады. Қайта өрлеу дәуірінің шеберлер... өз шығармаларында бас кейіпкерлер... әдетте қақ ортаға орналастырған. Композиция... одан да басқа шешімдер... бола береді.

9. Эпиграфты қалай түсінесіз, айтып беріңіз.

Практикалық сабақ№15

Мақсаты: грамматикалық жаттығулар арқылы білімдерін жинақтау, ауызекі сөйлеу тілдерін дамыту, мәтін бойынша теориялық білімдерін қорытындылау.

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Сөздік жұмысы.

3.Мәтін бойынша жұмыс

4.Жаттығу орындау

Өнер мәңгі бақи өмір сүреді. Ол біздің түкке тұрмайтын толғаныстарымыздың үстінен сан мың жылдар бойы жұлдыздар шоғыры болып жарқырайды…

Сергей Калмыков.

Тапсырмалар

1. Төмендегі сөздермен сөз тіркестерін жасаңыз:

құстар, сүйсіне, азаттық, жаппай, дағдылы, тәсіл, басқыншы, табиғат,сүйіспеншілік.

2. Қазақ тіліне аударыңыз:

Натюрморт - изображение так называемой мёртвой природы. Наиболее точным определением для такого жанра как натюрморт, является - застывшая жизнь.Многообразие этого жанра проявляется в различных формах и интерпретациях в изображении предметных композиций. Темы для натюрмортов поражают любителей живописи своим многообразием.

И варьируются от традиционных натюрмортов с цветами, фруктами, дичью, предметами быта, посуды, до аллегорических, тематических и исторических натюрмортов несущих в себе особый философский смысл. Существует особый жанр натюрморта, так называемые натюрморты обманки, в которых предметы изображаются настолько реально, что создаётся иллюзия настоящей жизни. Натюрморт на протяжении многих веков является неотьемлимой частью интерьера.

3. Көп нүктенің орнына қажетті жалғауын қойыңыз:

Натюрморт жанры бізді қоршаған орта ... кездесетін заттар ... , гүлдер ... , жемістер ... бейнелейді. Пейзаж, натюрморт, сәндік эскиз, интерьер жасағанда да әр бөлікті ой елегі... сан қайтара өткізіп, жөндеп, түзетумен ғана табыс... қол жеткізуге болады. Салып отырған заты... өзіне қарап, салыстырып, ұқсамаған жерлер... түзетіп, қайта жөндеу... суретші өзінің шығарма... аяқтайды.

4. Сөздіктің көмегімен мәтінді орыс тіліне аударыңыз.

5. Берілген сын есімдерді зат есімдермен тіркестіріңіз:

Биік, ақ, табиғи, жасанды, ұлғаймалы, материалдық, жақсы, белсенді, күшті, құрғақ, ұнтақ тәрізді, қамыр тәрізді.

6. Берілген зат есімдерден сын есімдер жасаңыз:

Бейне, шығарма, өнер, көңіл, материал, қолдан, технология, табиғат, кешен, ақыл.

7.Сөйлемдердегі етістіктерді теріп алып, болымсыз етістік формасына қойыңыз.

Халқымыз табиғатты аялап,одан қамқорлығын еш уақытта аямаған. «Әкеңнен мал қалғанша,тал қалсын» деген оның айғағы.Адам өзіне қажетті тамақ өнімдерін табиғаттан алады. Бейнелеу өнерінің барлық жанрындағы шығармалары мазмұнына қарай монументальді - сәндік және қондырмалы шығармалар негізінен музейлер, галереялар немесе үй интерьерлерін безендіріп, сол жерлерде орналасады. Монументальді мүсін архитектура кешендерде, қала көшелері мен алаңдарда, мекеме ғимараттарының қасбеті мен интерьерлерінде орналасады. Бейнелеу өнеріне тарихи даму процесі барысында қалыптасқан портрет, пейзаж, натюрморт сияқты жанрлар ортақ.

Практикалық сабақ№16

Мақсаты: сөз таптарын грамматикалық жаттығулар арқылы қайталау; зат есім жасайтын жұрнақтарын пысықтау; ауызекі сөйлеу тілдерін дамыту, мәтін бойынша теориялық білімдерін қорытындылау.

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Сөздік жұмысы.

3.Мәтін бойынша жұмыс

4.Жаттығу орындау

Өнер мәңгі бақи өмір сүреді. Ол біздің түкке тұрмайтын толғаныстарымыздың үстінен сан мың жылдар бойы жұлдыздар шоғыры болып жарқырайды…

Сергей Калмыков.

Перспектива

Перспектива - бір шаршы кенепте қағаздың бетінде кеңістікті қалай бейнелеу туралы ілім. Ол бізге көз алдымыздағы болмысты сол көрініп тұрған қалпында бейнелеуге мүмкіндік береді.

Перспективаның заңдары өте көп, соның ең басты екеуін суретшілер қалайда білуге тиісті. Біріншісі, зат бізден неғұрлым алыс тұрса, ол солғұрлым кішкентай боп көрінеді. Екіншісі, параллель сызықтар бізден алыстаған сайын арасы жақындап, көкжиекте бір нүктеге тоғысып тынады.

Перспектива заңдылығын алғаш ашқандардың бірі - Қайта өрлеу дәуіріндегі атақты итальян сәулетшісі және суретшісі Брунемески. Оны зерттеумен Паоло Учелло, Пьероделла Франческа, Леон - Баттиста Альбертилер және сол дәуірдегі басқа да итальян суретшілері шұғылданған.

Сөздік

Кеңістік - пространство

Көкжиек - горизонт

Тоғысу - сойтись в одном месте

Неғұрлым - поскольку, насколько

Солғұрлым - настолько

Кенептер - холсты

Cөйлемдерді қазақ тіліне аударып, зат есімдерді көпше түрге айналдырындар жасаңыз: .

Перспектива - наука об изображении предметов в пространстве на плоскости или какой-либо поверхности в соответствии с теми кажущимися сокращениями их размеров, изменениями очертаний формы и светотеневых отношений, которые наблюдаются в натуре.Способ изображения объемных тел, передающий их собственную пространственную структуру и расположение в пространстве. В изобразительном искусстве возможно различное применение перспективы, которая используется как одно из художественных средств, усиливающих выразительность образов.

Зат есім

Заттың, нәрсенің атын білдіретін атау сөздер зат есім деп аталады. Зат есімдер кім ? не ? деген сұрақтарға жауап береді.

Қазақ тілінде кім ? деген сұрақ тек қана адамдарға қойылады.

Құрамына қарай

Дара

сала

Күрделі

жеміс - жидектер

Тұлғасына қарай

Негізгі

жұмыс

Туынды

жұмысшы

Мағынасына қарай

Жалпы

сәулетші

Жалқы

Қанат

Тапсырмалар

1. Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз.

2. Берілген сұрақтарды пайдалана отырып, тақырып бойынша өзара әңгімелесіңіздер.

3. Мәтіннен зат есімдерді тауып, құрамына қарай ажыратыңыз.

4. Төмендегі сөздермен сөз тіркестерін жасаңыз:

құстар, сүйсіне, азаттық, жаппай, дағдылы, тәсіл, басқыншы, табиғат,сүйіспеншілік.

5. Қазақ тіліне аударыңыз:

Натюрморт - изображение так называемой мёртвой природы. Наиболее точным определением для такого жанра как натюрморт, является - застывшая жизнь.Многообразие этого жанра проявляется в различных формах и интерпретациях в изображении предметных композиций. Темы для натюрмортов поражают любителей живописи своим многообразием.

И варьируются от традиционных натюрмортов с цветами, фруктами, дичью, предметами быта, посуды, до аллегорических, тематических и исторических натюрмортов несущих в себе особый философский смысл. Существует особый жанр натюрморта, так называемые натюрморты обманки, в которых предметы изображаются настолько реально, что создаётся иллюзия настоящей жизни. Натюрморт на протяжении многих веков является неотьемлимой частью интерьера.

6. Көп нүктенің орнына қажетті жалғауын қойыңыз:

Натюрморт жанры бізді қоршаған орта ... кездесетін заттар ... , гүлдер ... , жемістер ... бейнелейді. Пейзаж, натюрморт, сәндік эскиз, интерьер жасағанда да әр бөлікті ой елегі... сан қайтара өткізіп, жөндеп, түзетумен ғана табыс... қол жеткізуге болады. Салып отырған заты... өзіне қарап, салыстырып, ұқсамаған жерлер... түзетіп, қайта жөндеу... суретші өзінің шығарма... аяқтайды.

7. Эпиграфты қалай түсінесіз, айтып беріңіз.

Перспектива

Перспектива - бір шаршы кенепте қағаздың бетінде кеңістікті қалай бейнелеу туралы ілім. Ол бізге көз алдымыздағы болмысты сол көрініп тұрған қалпында бейнелеуге мүмкіндік береді.

Перспективаның заңдары өте көп, соның ең басты екеуін суретшілер қалайда білуге тиісті. Біріншісі, зат бізден неғұрлым алыс тұрса, ол солғұрлым кішкентай боп көрінеді. Екіншісі, параллель сызықтар бізден алыстаған сайын арасы жақындап, көкжиекте бір нүктеге тоғысып тынады.

Перспектива заңдылығын алғаш ашқандардың бірі - Қайта өрлеу дәуіріндегі атақты итальян сәулетшісі және суретшісі Брунемески. Оны зерттеумен Паоло Учелло, Пьероделла Франческа, Леон - Баттиста Альбертилер және сол дәуірдегі басқа да итальян суретшілері шұғылданған.

Сөздік

Кеңістік - пространство

Көкжиек - горизонт

Тоғысу - сойтись в одном месте

Неғұрлым - поскольку, насколько

Солғұрлым - настолько

Кенептер - холсты

Назар аударыңыз!

Келер шақ

Іс-қимылдың сөйлеп тұрған мезгілден кейін орындалатынын білдіретін етістіктің шағын келер шақ дейді.

Келер шақ мағынасына және тұлғасына байланысты 3 түрлі болады:

Түрлері

Жасалу жолдары

Мысалдар

Болжалды келер шақ

етістік + - ар / -ер / - р

келер

Мақсатты келер шақ

етістік + -мақ , -мек / - пақ, -пек / -бақ, - бек

келмек

Ауыспалы келер шақ

- а, - е, - й

келеді

Тапсырмалар

1. Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз.

2. Сұрақтар құрастырып, оларға жауап беріңіз.

3. Мәтіннен етістіктерді тауып, жасалу жолын түсіндіріңіз.

4. Берілген етістіктерден мақсатты келер шақ формасын жасаңыз:

пайдалану, кесу, әзірлеу, бекіту, қолдану, қорғау.

5. Мына етістіктерді мақсатты, болжалды, ауыспалы осы шақта жіктеңіз:

орындау, салыстыру, бейнелеу,дайындау.

6. Cөйлемдерді қазақ тіліне аударып, етістіктерден мақсатты келер шақ формасын жасаңыз: .

Перспектива - наука об изображении предметов в пространстве на плоскости или какой-либо поверхности в соответствии с теми кажущимися сокращениями их размеров, изменениями очертаний формы и светотеневых отношений, которые наблюдаются в натуре.Способ изображения объемных тел, передающий их собственную пространственную структуру и расположение в пространстве. В изобразительном искусстве возможно различное применение перспективы, которая используется как одно из художественных средств, усиливающих выразительность образов.

7. Қазақ тіліне аударып, етістіктерден болжалды келер шақ формасын жасаңыз.

Основные виды изобразительного искусства: живопись, графика, скульптура, архитектура,искусство предметного мира. Абильхан Кастеев- казахский живописец и акварелист, народный художник Казахской ССР, основоположник казахского изобразительного искусства. Ребята, в ходе рисования вы особенно уделите внимание перспективе, удачно расположите композиционный центр картины

8. Мына тақпақ бойынша салынған сурет қай жанрға жатады?

Құлагер, шешең - сұңқар, әкең - тұлпар

Соғып ең дөненіңде сегіз арқар.

Салбырап сапты аяқтай төменгі ернің,

Бота тіресек, қыз сағақ, сандал керім.

Құлпырған күлте жібек құйрығың-ай.

Практикалық сабақ№17

Мақсаты: сөз таптарын грамматикалық жаттығулар арқылы қайталау; ауызекі сөйлеу тілдерін дамыту; мәтін бойынша сын есімді пысықтау.

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Сөздік жұмысы.

3.Мәтін бойынша жұмыс

4.Жаттығу орындау

Өнерде жетістіктен гөрі ниеттің мәні зор. Суретші ең алдымен шебер емес, қиялшыл. Сол қиялшылдығы мен ниеті суретшіні қатардағы ізбасарлар мен еліктеушілерден оқшау дараландырып тұрады

Сергей Калмыков

Ағымсалы Дүзелханов

Қазіргі кезде бейнелеу өнері кескіндеме мен мүсін өнерінің бейнелі стильдік бағытымен дами бастады. Әсіресе реалистік бағытта тарихи тұлғалардың образын жасауда еңбек сіңірген суретші Ағымсалы Дүзелханов 1951 жылы туылған.Оның Қазақстанның көркем тарихын қалыптастыру жолында сомдаған туындылары өте көп.Осы «Оғыз хан», «Томирис», «Сақтар», «Абылай хан», «Әбілқайыр», «Төле», «Қазыбек», «Әйтеке» билер сияқты шығармалары ұлттық мұралық қорымызды байытуға зор үлес қосқан. А.Дүзелханов шығармашылығы егеменді еліміздің өнерін өрбітуде өзіндік сипат алуда. Ол - Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы - «теңгені» көркемдеген авторлардың көшбасшысы.

Бұл еңбектері этнодизайнның қалыптасуына елеулі үлес қосып, өзіндік қолтаңбасымен ерекшеленеді. Өзінің қазақ ертегілері мен төл оқулықтарды безендірудегі жетістіктерімен әрбір оқушы таныс екенін біледі. Оның қылқаламынан туған ұлттық мазмұндағы көркем туындылар ешкімнің жүрегінен кетпейді. Әсіресе портрет жазудың хас шебері А.Дүзелханов хандар мен билер образын басты кейіпкердің ішкі жан дүниесіне үңіліп, олардың келбеттік пішінін шынайы шеберлігімен сомдады. Ол- елінің мақтанышына айналған. А.Дүзелханов бейнелеу өнерінің беделін көтеріп, Америкада 150 елдің барлық қылқалам шеберлері қатысқан іріктеуде «Дүние жүзі суретшісі» деген мәртебелі атаққа ие болған 33 суретшінің бірі. А.Дүзелхановтың суреттері ешқашан өз құнын жоғалтпайды.

Сөздік

Кескін - очертание, физианомия

Бағыт - направление

Сомдау - изобразил

Көшбасшы - руководитель

Қалыптасу - становление

Безендіру - украшать

Кейіпкер - персонаж

Өз түсінігіңізді айқындайтын сұрақтар:

1. Қазіргі бейнелеу өнері қандай бағытпен дами бастады?

2. Ағымсалы Дүзелханов нешенші жылы туылған?

3. Ол қандай образ жасауда еңбек сіңірген суретші?

4. Қазақстанның көркем тарихын қалыптастыру жолында сомдаған туындыларын ата.

Тапсырмалар

1. Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз.

2. Берілген сұрақтарды пайдалана отырып, тақырып бойынша өзара әңгімелесіңіз.

3. Қазақ тіліне аударыңыз:

Все дизайнеры, ты рабочий, те дома, несколько бригад, этот подъезд, как выполено работа ?, некоторые ушли, чего то не хватает, все специалисты, этот рисунок, вы инженер - строитель, никто не пришел,никогда не исчезнет, сколько заплатил за краски?

4. Мәтіннен сын есімдерді теріп жазып, құрамы мен мағынасына қарай талдаңыз.

5. Сын есімдерді теріп жазып, құрамы мен мағынасына қарай талдаңыз:

Голланд суретшілері өздерінің пейзаждарын шағын кенеп шаршыларға салатынды. Сондықтан, кейін жұрт оларды "кішкене голландықтар" деп атап кетті. Барша пейзаж өнері әр алуан болып келеді. Кейбір пейзаждар өмірде бар нақты өлкелердің көрінісін бейнелесе, енді біреулері суретшінің қиялынан туады. Ондай шығармалардың барлығында да суретшілер табиғаттың мінез - құлқын айнытпай беруге тырысады.

7. Берілген сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыз:

Голландия - это страна, которая расположена на берегу Северного моря ниже уровня моря. Если бы не возвышенности и пригорки, то можно было бы подумать, что страна расположена под водой. Постоянная борьба со стихией заставила голландцев ценить свою землю, как зеницу ока. Поэтому им очень нравились картины, на которых были изображены их родные земли. Гора, возвышающаяся над морем, песчаные возвышенности, поля, на которых пасутся животные, мельницы, что на берегу реки - все эти «портреты Родины» художники сумели изобразить на своих шедеврах.

Голландские художники рисовали их на маленькие холсты.

8. Орыс тіліне аударыңыз:

Суретші мұғалима Асанның әкесіне шағым айтады:

- Кеше сабақта сіздің ұлыңыз партаға шыбынның суретін салып қойыпты. Мен оны шын екен деп қолымды ұрып алдым.

- Сіз оны айтасыз, - дейді әкесі. Бірде ол ваннаға крокодилдің суретін салыпты. Зәрем ұшқаны сондай, тұра қашамын деп қабырғадағы есіктің суретіне соғылдым.

9. Эпиграфты қалай түсінесіз, айтып беріңіз.

Практикалық сабақ№18

Мақсаты: мәтін бойынша сан есімді пысықтау;ауызекі сөйлеу тілдерін дамыту;

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Сөздік жұмысы.

3.Мәтін бойынша жұмыс

4.Жаттығу орындау

Егер рояльда ойнайтын әрбір адам өзін музыкантпын деп ойлайтыны бар, ол бекер; сурет салатын әрбір адам өзін суретшімін деп ойлайтыны бар, ол бекер.

Врубель

Абильхан Кастеев

Абильхан Кастеев - казахский живописец и акварелист, народный художник Казахской ССР, основоположник казахского изобразительного искусства. А.Кастеев родился в 1904 году. С 1929 года по 1931 год Кастеев учился в художественной студии Николая Гавриловича Хлудова. Н. Хлудов тогда жил в Казахстане. Затем с 1934 по 1937 год он продолжил учёбу в Москве, в художественной студии им. Крупской.

Наиболее известные работы А. Кастеева: «Колхозная молочная ферма», «Доение кобылиц», «Уборка хлопка», «Колхозный той», «Насильственный увоз невесты», «Купленная невеста», «Золотое зерно», «Аксайский карьер», «Высокогорный каток Медео», «Турксиб», «Долина Таласа», «Капчагайская степь».А также портреты: Кенесары Касымова, Абая Кунанбаева, Чокана Валиханова, Жамбыл Жабаева. Лучшим его портретом считается - «Портрет Амангельды Иманова».

Многие работы Абильхана Кастеева можно увидеть в Казахской художественной галерее им. Т. Г. Шевченко, в городе Алма-Ата.

А. Кастеев прожил всего 69 лет.

Сөздік

Основоположник - негізін салушы

Продолжил - жалғастырды

Известные - әйгілі

Каток - мұз айдыны

Зерно - дән

Назар аударыңыз!

Сан есім

Заттың санын, мөлшерін, ретін білдіретін сөздерді сан есім дейміз. Сан есімдер неше ?, нешеу ?, нешінші ?, қанша ? деген сұрақтарға жауап береді.

Құрамына қарай

Дара

бір

Күрделі

он бір

Тұлғасына қарай

Негізгі

қырық

Туынды

қырқыншы

Мағынасына қарай

Есептік

бір, он, жүз, мың.

Реттік

бірінші, оныншы, жүзінші, мыңыншы

Жинақтық

біреу, екеу, үшеу

Топтық

он - оннан, бес - алтыдан

Болжалдық

он шақты, алпыстай, жүздеген

Бөлшектік

оннан бір, екі бүтін оннан үш (2,3)

Тапсырмалар

1. Мәтінді оқып, қазақ тіліне аударыңыз.

4. Кестені пайдалана отырып, Ә. Қастеев туралы әңгіме құрастырыңыз:

1904-жылы

Алматы облысына қарасты Жаркент қаласының жанындағы Шөпсін ауылында дүниеге келді

1929 жылдан 1931 жылдары

Николай Гаврилович Хлудовтың көркем студиясында оқыды

1934 - 1937 жылдары

Мәскеу қаласында Крупская атындағы көркем студиясында жалғастырды

1944- жылы

Қазақстанның халық суретшісі

1945 - 1956 жылдары

Қазақстан Суретшілер одағы басқармасының төрағасы

1929-1936 жылдары

Москвадағы көркемсурет студияларында Н.Г. Хлудов пен И. Бродскийден сабақ алды

1930 -1931 жылдары

«Қарындастың портреті», «Автопортрет» атты туындылары

1930 -жылы

«Мектепте» туындысы

1932- жылы

«Түрксіб» туындысы

1937- жылы

Жамбыл портреті

1937-1941

«Ескі және жаңа тұрмыс» туындысы

1945-жылы

«Жас Абай» туындысы

1954-жылы

«Биік таулы мұз айдын» туындысы

1958-жылы

«Гүл ашқан алма» туындысы

1959-жылы

«Менің Отаным» туындысы

1963-жылы

«Жайлаудағы автодүкен» туындысы

1970-жылы

«Амангелді сарбаздары» туындысы

1972-жылы

«Қапшағай ГЭС -І» полотносы

1973-жылы

Топырақ бұйырған жері Алматы қаласы

2. Сұрақтар құрастырып, оларға жауап беріңіз.

3. Мәтіннен сан есімдерді теріп жазыңдар, мағынасына қарай түрін анықтаңдар.

5. Қазақ тіліне аударыңыз:

Пятиэтажный дом, семь литров, тридцать килограмм, пятый в очереди, двадцатый день, несколько человек, восьмой этаж, третий подъезд.

6. Сан есімдерді пайдалана отырып, сұрақтарға қазақ тілінде ауызша жауап беріңіз:

Сколько учащихся учится на факультете дизайнеров ?

Ты в какой группе учишься ?

Сколько учащихся вашей группе ?

Сколько учащихся сидит в первом ряду ?

Сколько учащихся отсутствует ?

7. Диалогті оқып, мазмұнын айтып беріңіз.

- Қазақ халқының тұңғыш кәсіби суретшісі кім?

- Әбілхан Қастеев Қазақстанның халық суретшісі, этнограф, әрі зерттеуші, қоғам қайраткері, депутат, пейзажист.

- Ол қай жерде дүниеге келген?

- Ол Жаркент ауданы ,Шөпсін ауылында дүниеге келген.

- Қастеев нешенші жылы туған?

- Ол 1904 жылы дүниеге келген.

- Қастеевтің қандай суреттерін білесің?

- Еңбектері: «Биік мұз айдынында», «Амангелді сарбаздары», «Жас Абай»,«Келін түсіру», «Сатып алынған қалыңдық» т.б.-

- Әбілхан Қастеевтің көп еңбектерін қайдан көруге болады?

- Әбілхан Қастеевтің көп еңбектерін Алматы қаласы Т.Г. Шевченко атындағы Қазақ көркем галереясынан көруге болады.

- Қастеев есімі қалай сақталған?

- Қастеев есімі Қазақстан Республикасы Мемлекеттік өнер мұражайына және Қазақстанның бірнеше қалаларындағы көшелерге берілген.

- Қастеев неше жыл өмір сүрді?

- Қастеев 69 жыл өмір сүрді.

- Қазақстандағы көшбасшы белгілі суретшілерінен кімді білесіңдер?

- Орал Таңсықбаев атты суретшіні білемін.

- Таңсықбаевтың қандай суреттерін білесің?

- «Көшпенділер» атты көркем туындысы 1950 жылы Европа Шығыс елдеріндегі көрмелерде ерекше орынға ие болды.

- Тағы қандай суретшілерді білесің?

- Мария Сергеевна Лизогуб 1938 жылы Қазақстанға келген.

- Оның қандай суреттерін білесің?

- Ол көбінесе қазақ әйелдерін басты кейіпкер ретінде бейнеледі. «Ертегілер» , «Таңсәрі» туындысында екі әйелдің таң шапағын бірге қарсы алып тұрған образы сомдалған.

- Әубәкір Ысмаилов, Айша Ғалымбаевалардың қандай суреттерін білесің?

- Әубәкір Ысмаиловтың «Хан тәңірі»; Айша Ғалымбаеваның «Бір кесе қымыз» - атты суреттерін білемін.

- Тағы қандай суретшілерді білесің?

- Сахи Романов, Әмен Хайдаров, Хәкімжан Наурызбаев, Гүлфайруз Исмаилова атты суретшілерді білемін.

- Қазақстанның кәсіби суретшілерінен кімнің көркем туындылары ұнайды?

- Маған Қанафия Телжановтың «Асауға құрық салу», «Көкпар» атты туындылары өте қатты ұнайды.

8. Берілген есептік сан есімдерді реттік, жинақтық, топтық, болжалдық сан есімдерге айналдырыңыздар:

Үш, жеті, тоғыз, қырық, он үш, он алты, он сегіз, жиырма екі, жиырма бес, отыз.

9. Көп нүктенің орнына "ы" немесе "і" әрпін қойып жазыңыз:

Көбейт...ңдер жас...л алқап орманд... ,

Табиғатқа болар қорғанд... .

Табиғаттан ала бермей байл...ғын,

Табиғаттың ойлаң...здар жайл...ғын.

10. Эпиграфты қалай түсінесіз, айтып беріңіз.

Практикалық сабақ№19

Мақсаты: мәтін бойынша есмдіктердің түрлерін пысықтау;ауызекі сөйлеу тілдерін дамыту;жаттығу арқылы теориялық білімдерін жетілдіру.

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Сөздік жұмысы.

3.Мәтін бойынша жұмыс

4.Жаттығу орындау

Өнерде жетістіктен гөрі ниеттің мәні зор,

Суретші ең алдымен шебер емес, қиялшыл.

Сол қиялшылдығы мен ниеті суретшіні қатардағы

ізбасарлар мен еліктеушілерден оқшау дараландырып тұрады.

Сергей Калмыков

Қазақстанның атақты суретшілері

Қазақстанның қазіргі бейнелеу өнерінде ұлттық сипаттағы символикалық дәстүр жаңаша көзқарасқа ие болды. Бейнелеу өнеріндегі символизм мен концептуализм кейбір суретшілер шығармаларында таңба немесе сызықтар арқылы визуальды-көркем түп нұсқаға айналды. Әбдірашид Сыдыхановтың таңбамен салынған суреттері Қазақстанның кескіндемелік өнерін символизм мен концептуализмге бағыттайды. Қазақстанның рулық таңбаларының графикалық символдарының семантикасы мен эстетикасын зерделеген көркем шығармаларында Ә.Сыдыханов өзіндік қолтаңбасымен ерекшеленеді. Суретші өз еңбектерінде ежелгі түркі белгісі - таңбаны жетік пайдаланды.Ал, суретші Амандос Ақанаевтың көркем туындылары күрделі композициялық, трагедиялық психологизмге толы. Суретші А.Ақанаевтың ішкі жан дүниесінен туындаған еңбектері бейбітшілік аңсаған халықтың арманымен ұштасып жатты. «Бұл тынымсыз әлем» атты шығармасында жауыздық, қайғы-қасірет кеңінен суреттелген. А.Ақанаевтың «Мәңгі өлмеу туралы поэма» шығармасында О.Сүлейменовтың портреті сомдалған.

Суретшілер еркін ойлау, түйсіну, сезіну арқылы өзіндік көркем туындыларын жасауда. Атап айтсақ, Қ.Хайрулиннің «Жел ызыңы», А.Бапишевтің «Төрт пайғамбар», А.Қазығұловтың «Дала мадоннасы» сияқты көркем туындылары суретшілердің тақырыпты түйсінуі, сезінуі арқылы суреттелген.

Қазіргі бейнелеу өнері еркін ойлауға жол ашты, тарих бетінің талай жасырын ақтаңдақтары көркем шығарма ретінде дүниеге келді.Қазақстанның суретшілерінің қол жеткізген табыстары бүкіл әлемдік мәдени кеңістіктен көрінуде. Жаңа ғасыр суретшілері бейнелеу өнерінің беделін арттыра беретіні анық.

1. Мәтінді мәнерлеп оқып, сұрақтар құрастырыңыз.

2. Сөздіктің көмегімен мәтінді орыс тіліне аударыңыз.

3. Мәтіннен есімдіктерді тауып , тұлғасына қарай ажыратыңыз.

4. Берілген сын есімдерді есімдіктермен тіркестіріп, сөйлем құрастырыңыз:

биік, ақ, табиғи, жасанды, ұлғаймалы, материалдық, жақсы, белсенді, күшті, құрғақ, ұнтақ тәрізді, қамыр тәрізді.

5. Берілген зат есімдерге есімдіктер қосып сөйлем жасаңыз:

бейне, шығарма, ақыл, өнер, көңіл, , материал, қолдан,технология, , табиғат, кешен.

6. Диалогті оқып, орыс тіліне аударыңыз:

- Суретші не істейді?

- Суретші бейнелейді,орналастырады, суретке жан бітіреді, өз ойын ақ қағазға түсіреді.

- Суретші қандай жанрда сурет салады?

- Суретші тарихи, батальдық, тұрмыстық, анимастикалық, портреттік және пейзаж жанрнда сурет салады.

- Бейнелеу өнерінің қандай түрлерін білесің?

- Бейнелеу өнерінің түрлері - мүсін өнері, кескіндеме өнері, графика өнері, дизайн өнері, сәулет өнері және сәндік қолданбалы өнері .

7. Берілген сөйлемдерде есімдік тауып астын сызыңыз, сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыз:

Портреттер өзінің сипаты жағынан әр түрлі болады. Сәндік портреттер - адамның сұлулығын, әдемілігін, дәріптеу, оны әсемдік пен сәндікке көрсету, адамдарды күнделікті өмірде көрсету. Ол интимдік, психологиялық портреттер деп аталады.

8. Берілген баяндауыштармен сөйлем құраңдар:

суреттелген, сомдалған, шығарылды,бейнеленді.

9. Көп нүктенің орнына дұрыс жалғауларды қойыңыз.

Пейзаж - табиғат... қарап отырып, айнытпай сурет салу емес, оның мағынасын ашу, шебер... ойын, сезімдерін, көңіл күйін беру. Табиғат еш уақыт... өзгерген емес. Мыңдаған жылдар бойы сол бейнесін... қалып отырады. Тек суретші оны уақыты... қарай бейнелеуі мүмкін. Әр ғасыр... әр суретші оны өзінше түсініп, өмір сүрген уақытына қарай, сол уақыт... қоғамдық құрылысына байланысты бейнелеген.

10. Эпиграфты қалай түсінесіз, айтып беріңіз.

Практикалық сабақ№20

Мақсаты: мәтін бойынша етістіктерді пысықтау;ауызекі сөйлеу тілдерін дамыту;жаттығу арқылы теориялық білімдерін жетілдіру.

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Сөздік жұмысы.

3.Мәтін бойынша жұмыс

4.Жаттығу орындау

Суретшілер жер қойнауында жатып та,

кейінгі ұрпақпен тілдесе алады

Винсент Ван Гог.

Бейнелеу өнері

Бейнелеу өнері негізіне кескіндеме, мүсін, графика жатады. Бейнелеу өнерінің белгілері архитектура, безендіру және қолданбалы өнерде көрініс табуы тиіс. Сондықтан шартты түрде оларды да бейнелеу өнері қатарына жатқызамыз. Сондай-ақ, театр, кино, теледидарда безендіруді, көркем дизайнды да бейнелеу өнері ретінде таниды. Бұл өнердің де негізінде адам, табиғат және заттық әлемді тұтастықта, бірлікте қарастыру жатыр. Бейнелу өнері дүниені байқау, бақылау, көру нәтижесінде оның көркем бейнесін жасайды. Әр ғасыр, дәуір, кезеңде пайда болды. Суретші өз көзімен көріп, түйсінген шындығын сол сәттегі қалпымен көрсетуге ұмтылады. Өмір құбылыстары түптік жағынан таңдап алынып, заманның тірлік-тынысы жан-жақты көркемдік қуатпен беріледі. Бейнелеу өнерінің көркемдеу құралдарына сурет, түрлі түс, пластика, жарық пен көлеңке композициясы, ырғақ жатады. Бейнелеу өнерінің әр жанры қоршаған әлемнің бейнесін түрліше береді. Кескіндеме түрлі түсті бояуды, графика түрі сызықтардың қиылысуын, көлеңке мен жарықтың астасуын, мүсін пластикалық үш өлшемдікті пайдаланады.

Бейнелеу өнерінің барлық жанрындағы шығармалары мазмұнына қарай монументальді - сәндік және қондырмалы шығармалар негізінен музейлер, галереялар немесе үй интерьерлерін безендіріп, сол жерлерде орналасады. Монументальді мүсін архитектура кешендерде, қала көшелері мен алаңдарда, мекеме ғимараттарының қасбеті мен интерьерлерінде орналасады. Бейнелеу өнеріне тарихи даму процесі барысында қалыптасқан портрет, пейзаж, натюрморт сияқты жанрлар ортақ .

Тапсырмалар

1. Мәтінді мәнерлеп оқып, сұрақтар құрастырыңыз.

2. Сөздіктің көмегімен мәтінді орыс тіліне аударыңыз.

3. Диалогті оқып, орыс тіліне аударыңыз:

- Бейнелеу өнерінің қандай жанрларын білесің?

- Портрет, натюрморт, пейзаж, анималистік тұрмыстық және тарихи жанрларды білемін.

- Қастеевтің табиғат туралы қандай суреттерін білесің?

- Ә.Қастеевтің «Шәлкөде жайлауы» - атты суретін білемін.

- Қазақтың ұлттық ою-өрнектерін ата?

- Құс қанаты, қошқар мүйіз, қызғалдақ, тұмарша, тарақ, ботамойын, ботакөз ою- өрнектерін білемін .

- Бейнелеу өнерінің түрлерін ажырата білесің бе?

- Графика өнері ,сәндік-қолданбалы өнері , живопись өнері, сәулет өнері (архитектура), мүсін өнері (скульптура).

- Живопись өнері қандай түрге бөлінеді?

- Живопись өнері - станокты,монументальды болып бөлінеді.

- Мүсін өнері қандай түрге бөлінеді?

- Мүсін өнері- көлемді, рельефті болып бөлінеді.

- Сәндік өнері қандай түрге бөлінеді?

- Сәндік өнері - қолданбалы өнер, сәулет өнері болып бөлінеді.

- Бейнелеу өнерінің қандай жанрларын білесің

- Бейнелеу өнерінің жанрлары - портрет, пейзаж, натюрморт, марина, мифологиялық, анималистік,тұрмыстық және тарихи.

4. Көп нүктенің орнына қажетті жалғауын қойыңыз:

Суретші... негізгі және басты міндеті - бояу... , қалам ізін, мәрмәр мен қолан... жанды бейне... айналдыра білу. Кез-келген картина, оның ішінде портрет те бар, суретші... жанында көптеген әсерлердің қосылуындағы образдар... туындайды, бояуға да, не мәрмәр... да еш ұқсамайды. Әрбір суретші ішкі сыр... сыртқы ортақ тіл.... «аударумен» айналысады.

5. Сөйлемдердегі көп нүктенің орнына қажетті етістікті қойыңыз:

Пейзаж - табиғатқа қарап... , айнытпай сурет салу емес, оның мағынасын ашу, шебердің ойын, сезімдерін, көңіл күйін.... . Табиғат еш уақытта ... . Мыңдаған жылдар бойы сол бейнесінде ... . Тек суретші оны уақытына қарай ... мүмкін. Әр ғасырда әр суретші оны өзінше ... , өмір сүрген уақытына қарай, сол уақыттың қоғамдық құрылысына байланысты ... .

Керекті сөздер:(қалып отырады ,беру, өзгерген емес,бейнелеуі,түсініп,отырып,бейнелеген)

6. Берілген сөйлемдерде тұрлаусыз және тұрлаулы мүшелердің астын сызыңыз,сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыз:

Бейнелеу өнеріне- живопись, графика, скульптура сәндік қолданбалы өнер жатады. Олар: тарихи, тұрмыстық, батальдық , пейзаж және натюрморт секілді түрлі жанрларға бөлінеді. Әрбір жанрдың өзіндік ерекшеліктері бар. Бейнелеу өнерінің барлық түрлері мен жанрлары өмір шындығын шынайы түрде бейнелейді.

7. Берілген сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыз:

Современные художники иногда работают заостренной под «лопаточку» спичкой, для удобства вставленной в цанговый карандаш. Такой прием дает очень живой, бархатистый штрих. В зависимости от того, под каким углом проходит линия, ее выразительность меняется от тяжеловесной, толстой до скальпельно-тонкой, детальной. Техника исполнения тушью довольно активна по изобразительному языку: тщательная и точная проработка пером, заливка с помощью кисти тонкими тональными градациями, их контраст с белой (или слегка тонированной) бумагой - все это дает художнику большие творческие возможности.

8. Берілген сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыз:

Әбілхан қол өнеріне, одан соң суретшілік өнерге жастайынан бейім болған. Анасы Айғанша кілем, алаша тоқуға, сырмақ сыруға шебер адам болыпты. Әбілхан осы халық өнеріне бала кезінен көз қанықтырып, анасына ою өрнектер салуға көмектесіп, сурет өнеріне қолын үйретіп өседі. Оның 1930-1931 жылдары салған «Қарындастың портреті», «Автопортрет» атты туындылары түпнұсқаға ұқсастығымен және кейіпкер болмысын ашуға деген талпынысымен ерекшеленеді. Әбілхан туған жердің әсем табиғатын, оның дидарындағы адам қолының жасампаз өзгерістерін зор шабытпен бедерлей алған суреткер. Оның «Биік таулы мұз айдын» , «Гүл ашқан алма» , «Менің Отаным» , «Қапшағай ГЭС -І» сияқты полотнолары эпикалық қарымымен, шыншылдығымен назар аударады. Әбілхан Қастеев суретші ретінде өзіндік дара қолтаңбасымен ғана ерекшеленіп қоймайды, сонымен бірге, ол туған жері мен өскен елін перзенттік махаббатпен жырлай алған біртуар суреткер.

9. Эпиграфты қалай түсінесіз, айтып беріңіз.

Практикалық сабақ№21,22

Мақсаты: мәтін бойынша етістіктін мағналық ерекше түрлерін есімше мен көсемшені пысықтау;ауызекі сөйлеу тілдерін дамыту;жаттығу арқылы теориялық білімдерін жетілдіру.

Көрнекіліктер :мәтін,карточкалар

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Сөздік жұмысы.

3.Мәтін бойынша жұмыс

4.Жаттығу орындау

1.Сөйлемдердегі көп нүктенің орнына қажетті етістікті қойып, орыс тіліне аударыңыз:

Портрет - адам бейнесін ... көркем шығарма. Адам баласы ерте заманнан айналасын .... табиғатты, жан-дүниесін,адам бейнесін ... қызықты. Оған тасқа салынған ежелгі суреттер дәлел ... .Жалпы портрет өнері бұдан мыңдаған жылдар бұрын дүниеге ... . Белгілі мүсін мен сурет өнерінде адам дидарын ... ешқашан назардан тыс қалып көрген жоқ. Халық суретшісі Ә.Қастеевтен бастап бүгінгі жас суретшілерге дейінгі Қазақстан қылқалам шеберлері осы жанрда өзіндік қолтаңбасымен ... .Олар Айша Ғалымбаева,Сахи Романов,Молдахмет Кенбаев т.б. Портеттің тағы бір түрі ... ,ол- автопортрет, яғни суретшінің өзін-өзі бейнелеуі.

Керекті сөздер: бейнелеуі, көзге түскен, бейнелейтін, келген, қоршаған, болады, бейнелеу, салуға, бола алады.

Мына етістіктерден бұрынғы өткен шақ формасын жасаңыз:

қондыру, жүзеге асыру, болу, бөліну, тұру, қолдану.

2. Берілген етістіктерді жедел, ежелгі, бұрынғы, ауыспалы өткен шақта жіктеңіз:

пайдалану, жүзеге асыру, қамтамасыз ету, сақтау

3. Мәтіннен етістіктерді теріп жазып, нақ осы шақ формасын жасаңыз:

салынып жатыр, қалап тұр етістіктерін жекеше, көпше түрде жіктеңіз

4. Сөйлемдердегі етістіктерді нақ осы шақ формасына қойыңыз:

Біздің қалада қоршаған ортаны қорғау бойынша жобада ескерілген шараларды қамтамасыз етуге айрықша көңіл бөлінеді.Шеберлер өздерінің шығармаларында бас кейіпкерлерін әдетте қақ ортаға орналастырған. Әрленетін беттерге бояу құрамы қолмен және механикаланған тәсілмен қондырылады. Бейнелеу өнеріне негізінен кескіндеме, мүсін, графика жатады. Бейнелеу өнерінің белгілері архитектура, безендіру және қолданбалы өнерде көрініс табуы тиіс. Суретті салғанда композициялық жағынан дұрыс орналасуын қадағалаймыз.

5. Қазақ тіліне аударыңыз:

Любой, даже самый мастерски исполненный рисунок можно испортить неправильной композицией. Композиция - это не только умение грамотно расположить объекты в плоскости рисунка, объединить их в единое целое, но и умение заинтересовать зрителя, привлечь его взгляд к своей работе. Чаще всего художник находит правильную композицию по наитию, это надо чувствовать, но это не значит, что этому нельзя научиться.

6. Көсемшелерді етістіктермен тіркестіріп, күрделі етістіктер жаса.

Практикалық сабақ№23

Мақсаты: мәтін арқылы тілдері дамыту;ауызекі сөйлеуге дағдыландыру;танымдық қабілеттерін арттыру.

Көрнекіліктер :мәтін,сөздік

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Сөздік жұмысы.

3.Мәтін бойынша жұмыс

1.Оқыңыз, мәтінге ат қойыңыз.

Жұмыс сапасына түстерді сауатты түрде қолдана білгенде ғана әдемі суретке қол жекткізе аламыз. Ол үшін түстік спектр шеңберіне тоқталып қасиеттерін білуіміз керек. Олар: негізгі , қосынды, ахроматикалық, хроматикалық, салқын, жылы, қосымша, контраст (қарама-қарсы) болып бөлінеді.

Негізгі түстерге - қызыл, сары, көк түстер жатады. Бұл түстер бояу қосындыларынан алынбайды. Қосынды түстер деп негізгі түстерді бір-біріне қосу арқылы алынатын түстерді айтамыз. Мысалы: сары мен көк түстерден жасыл, қызыл мен сары түстерден қызғылт сары түсті, көк пен қызыл түстерден сия көк түсті алуға болады.

Ахроматикалық түстерге түссіз түстер: ақ ,сұр, қара түстерінің реңдері жатады Хроматикалық түстерге - түрлі түстердің бәрі жатады. Контраст түстер яғни қарама-қарсы түстер. Мысалы: қара-ақ; қара-сары; қара-қызыл; көк-ақ; көк-сары т.б.

Салқын түстер деп мұз, қар, су, аспан түстерін яғни көгілдір, көк, күлгін , көкшіл жасыл түстерін айтамыз. Жылы түстер деп күннің, оттың, қызған темірдің түстерін яғни сары, қызғылт - сары, сарғыш - жасыл, қоңыр түстерін жатқызамыз.

2. Оқыңыз, орыс тіліне аударыңыз:

- Суретші не істейді?

- Суретші бейнелейді,орналастырады, суретке жан бітіреді, өз ойын ақ қағазға түсіреді.

- Суретші қандай жанрда сурет салады?

- Суретші тарихи, батальдық, тұрмыстық, анимастикалық, портреттік жанрда сурет салады.

- Бейнелеу өнерінің түрлерін ата?

- Бейнелеу өнерінің түрлері - мүсін өнері, ,кескіндеме өнері, графика өнері, дизайн өнері, сәулет өнері.

1. Мәтінді оқып, аударыңыз.

2. Мәтін бойынша сұрақтар құрастырыңыз.

В наше время у многих людей появилась возможность строить дома и приобретать новые квартиры. Самим или с помощью дизайнеров и художников создавать индивидуальные интерьеры. Неотьемлимой частью современного интерьера являются росписи стен и потолков, декоративных панелей. Особый шарм, неповторимость и изысканность придаёт интерьеру расписная мебель. Возвращение к традициям украшения интерьеров расписной мебелью, открывает возможность выполнения самых, необыкновенных идей. Расписная мебель является ярким акцентом в интерьере, придавая дому изысканность и теплоту. Натюрморт на протяжении многих веков является неотьемлимой частью интерьера

4. «Натюрморт»сөзіне синквейн құрастырыңыз.

5.Мәтін бойынша Венн диаграммасын құрастыру.

Практикалық сабақ№24

Мақсаты: морфология саласы бойынша білімдерін қорытындылау..

Көрнекіліктер : бақылау парағы,сөздік

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Бақылау жұмысы.

3.Сабақты қорытындылау.

1. Берілген зат есімдерден сын есімдер жасаңыз:

бейне, шығарма, ақыл, өнер, көңіл, құрғақ, ұнтақ тәрізді, қамыр тәрізді.

2. Мына мақал - мәтелдерді жалғастыр.

а) Өнерлінің өзегі ..........

ә) Сабағы жаман жемістің ..... ........

б) ....рет өлшеп, ... рет піш.

3.Сөйлемдерді аяқтаңыз, орыс тіліне аударыңыз :

а) Живопись станоктік және монументтік деп ... ...

б) Мұндай әдісті ... ... ....

в) Қайта өрлеу дәуірінің ....

г) Живопись - ең бір ... ...

4. Берілген сөздерді септеңіз:

оқымысты, қарындаш ,суретші.

5.Төмендегі сөздермен сөз тіркестерін жасаңыз:

құстар, сүйсіне, азаттық, жаппай, дағдылы, тәсіл, басқыншы, табиғат,сүйіспеншілік.

6. Берілген сын есімдерді зат есімдермен тіркестіріңіз:

Биік, ақ, табиғи, жасанды, ұлғаймалы, материалдық, жақсы, белсенді, күшті, құрғақ, ұнтақ тәрізді, қамыр тәрізді.

7. Мына етістіктерді мақсатты, болжалды, ауыспалы осы шақта жіктеңіз:

орындау, салыстыру, бейнелеу,дайындау.

8. Есімдіктерді септеңіз:

ешкім, барлық

9. Қазақ тіліне аударыңыз:

Пятиэтажный дом, семь литров, тридцать килограмм, пятый в очереди, двадцатый день, несколько человек, восьмой этаж, третий подъезд.

10.Сөйлемдердегі көп нүктенің орнына қажетті етістікті қойыңыз:

Пейзаж - табиғатқа қарап... , айнытпай сурет салу емес, оның мағынасын ашу, шебердің ойын, сезімдерін, көңіл күйін.... . Табиғат еш уақытта ... . Мыңдаған жылдар бойы сол бейнесінде ... . Тек суретші оны уақытына қарай ... мүмкін. Әр ғасырда әр суретші оны өзінше ... , өмір сүрген уақытына қарай, сол уақыттың қоғамдық құрылысына байланысты ... .

Практикалық сабақ№25

Мақсаты: синтаксис саласы бойынша білімдерін қорытындылау;сөз тіркесінің грамматикалық қасиеттерін жатттығу арқылы жетілдіру;

Көрнекіліктер : қима қағаздар,сөздік,мәтін

Сабақ барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Жаттығу жұмысы.

3.Сабақты қорытындылау.

1 нұсқа

1.Синонимдік қатарды табыңыздар.

1.уақыт-әйгілі-әлпет

2.қария-қарт-кәрі

3.атақты-ант-заман

4.уәде-жүз-танымал

5.бет-мезгіл-серт

2.Антоним сөздерді жұптастырыңыздар

1.соғыс аласа

2.биік ояну

3.қате жоқ

4.бар дұрыс

5.ұйықтау бейбітшілік

3.Омоним бола алатын сөзді табыңыздар, мысал келтіріңздер

1.бас

2.кітап

3.жастық

4.жас

5.патша

4.Сөздердің қайсысы тура, қайсысы ауыспалы мағынаға жататынын ажыратыңыздар

5.Зат есім түрлерін ажыратыңыздар

мысалдар

түбір

туынды

күрделі

жалпы

жалқы

Нұргүл

оқушы

қала

Ақтөбе

етікші

6. Үлгідегідей жалғастырыңыздар

Үлгі: әнші (жіктік жалғау, 2 жақ) әнші+сің

1.үй (тәуелдік жалғау, 1-жақ жекеше+ілік септігі)

2.құрылысшы (көптік жалғау+тәуелдік, 2-жақ сыпайы+барыс)

3.мектеп (көптік+тәуелдік, 3-жақ көпше+шығыс септік+жіктік, 1-жақ, көпше түр)

4.ойыншық (тәуелдік, 1-жақ, жекеше+барыс септігі)

5.қала (көптік+тәуелдік, 3-жақ+жатыс септік)

1.ашық есік

2.ашық мінез

3.жылы сөз

4.жылы су

5.темір тәртіп

6.темір күрек

7.ауыр жүк

8.ауыр мінез

7.Сөйлем мүшесіне талдау жасаңыздар.

Ертең досымен қонаққа барады. Төменде інісі күтіп тұр. Мектепте Айман апасына көмектесті.

8.Есімдік түрлерін ажыратыңыздар

мысалдар

жіктеу

сілтеу

сұрау

өздік

белгісіздік

жалпылау

болымсыздық

сіздер

неше?

осы

біреу

9.Кестені толтырыңыз

Тәтті, таулы, қатты, қышқыл, кең, сары, биік, көгілдір, жап-жасыл, мықты

түс

сапа

көлем

дәм

10. Кестені толтырыңыз.

реттік

жинақтық

топтау

болжалдық

2

4

6

10

екінші

______________

______________

______________

______________

______________

алтау

____________

______________

______________

______________

он-оннан

______________

төрттерде

___________

______________

II нұсқа

1.Синонимдік қатарды табыңыздар

зақ-шалғай

2.сөз-аспан-сабыр

3.уақыт-мезгіл-дәуір

4.жаңа-жанар-жақсы

5.тәуелсіздік-егемендік-дербес

2.Антоним сөздерді жұптастырыңыздар

1.салқын алыс

2.жақын төмен

3.жаңа арық

4.семіз жылы

5.аласа ескі

3.Омоним бола алатын сөзді табыңыздар, мысал келтіріңздер

1.бет

2.салқын

3.ара

4.жүз

5.кітап

4. Сөздердің қайсысы тура, қайсысы ауыспалы мағынаға жататынын ажыратыңыздар

.өткір көз

2.өткір пышақ

3.қатты ағаш

4.қатты нан

5.суық сөз

6 суық күн

5.Үлгідегідей жалғастырыңыздар

Үлгі: оқушы (жіктік жалғау, 2 жақ) оқушы+сың

1.дәрігер (тәуелдік жалғау, 1-жақ жекеше+ілік септігі)

2.мұғалім (көптік жалғау+тәуелдік, 2-жақ сыпайы+барыс)

3.көмекші (көптік+тәуелдік, 3-жақ көпше+шығыс септік+жіктік, 1-жақ, көпше түр)

4.доп (тәуелдік, 1-жақ, жекеше+барыс септігі)

5.жастық (көптік+тәуелдік, 3-жақ+жатыс септік)

6.Сөйлем мүшесіне талдау жасаңыздар.

Әжесі немересіне күлімсірей қарады. Атасы тоқсанында шөбере сүйді. Үй-іші ауылдан бүгін оралды.

7.Етістік түрлерін ажыратыңыздар

мысалдар

дара

күрделі

болымды

болымсыз

келген едім

дайындалмады

естіледі

барған жоқ

айтылды

8.Кестені толтырыңыздар.

Жай шырай

салыстырмалы

күшейтпелі

асырмалы

аласа

жеңіл

көк

ескі

аласалау

______________

______________

______________

______________

______________

____________

______________

______________

______________

______________

______________

9.Төмендегі сөздерді дұрыстап жазып, сөйлем құраңыздар

1.бүгүңгү______________________________________

2.жұмұшшы____________________________________

3.күндүзгү ______________________________________

10.Көп нүктенің орнына үстеу сөздерді қойып, түрлерін ажыратыңыздар

1.........ауылға қонақтар келетін болыпты.

2.Марат .........білмегенсіді.

3.Ол......... отырды.

4.Мен ........әуре болыппын

5.Антон..........жақсы сөйлейді Керекті сөздер: (жорта, төмен, бекерге, қазақша, ерт

Практикалық сабақ №25

Сабақтың тақырыбы: Синтаксис.Сөз тіркесі.Сөз тіркесінің құрамы.

Сабақтың мақсаты: Синтаксис сөз тіркесінің басты грамматикалық қасиеті туралы түсіндіріп; сөздердің бір- бірімен грамматикалық байланысқа түсіп, сөйлем құрай алатынын түсіндіру.

Білімділік: сөйлем құрамындағы сөздердің өзара грамматикалық байланысына негізделетінің білу

Тәрбиелік: өзара көмек және ұжымшылдыққа тәрбиелеу

Дамытушылық:өрелі ой еркіндігін , мәдени сөйлеу дағдысын дамыту.

Көрнекілігі: Тірек сызбалар, үлестірме қағаздар,тест.

тест

1 Қай сөз атау септікте тұр?

А) мүсін

В) суретшімен

С) кескінге

Д) қатырманың

Е) мұқабаға

2 Қандай сұраулық шылау жазылуы тиісті?

Қолданбалы графикаға жата…?

А) пе

В) ме

С) ма

Д) ба

Е) бе

3 Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қой.

Суреттер кітап ... деп аталады.

А) графикасы

В) мақсат

С) қағаз

Д) еңбек

Е) сауытты

4 Графика дегеніміз қай сөзден шыққан?

А) әр алуан

В) түрлі-түсті

С) сатып аламыз

Д) суретке саламын

Е) тең ортасынан

5 Жатыс септікте тұрған сөзді көрсет.

А) оттың

В) өнері

С) туындыға

Д) ұғым

Е) көрмеде

6 Келер шақта тұрған етістікті көрсет.

А) қолдану

В) бардың

С) сұрады

Д) ықпал ету

Е) анықтайсың

7 Мүсінші шығармасын неден жасайды?

А) судан ,құмнан , тұздан

В) тастан,мәрмардан, саздан

С) сөз, буын, сөйлем

Д) акварель, тушь ,гуашь

Е) бояу, гуашь, тушь

8 Тәуелдік жалғаулы сөзді көрсет

А) суретшіге

В) суретпен

С) суретшісің

Д) суретім

Е) сурет

9 Бірінші жақта тұрған сөзді көрсет.

А) зерттеушімін

В) зерттеушілер

С) зерттеу

Д) зерттеуге

Е) зерттеушісің

10 Сан есімді көрсет.

А) елу

В) шешем

С) жаста

Д) әкем

Е) ағаш

11 «Отбасы » сөзі қай сөйлемде дұрыс жазылған.

А) Отанды сүю отбасынан басталады.

В) Отбасындағы адамдар отты өшірмейді

С) Адамдар уақытын отбасында, ошақ қасында өткізеді.

Д) Оттың жылуы кісілерді отбасына жинады.

Е) Отты өшірмеу отбасындағылардың міндеті болды.

12 Қай сөзде шығыс септігінің жалғауы бар?

А) қыл қалам

В) қаламұштан

С) сезім

Д) күйеге

Е) желіммен

13 Қарындашты кім ойлап тапты?

А) Д.Дидро

В) Н.Конте

С) И.Репин

Д) Ә.Ысмайлов

Е) Ә.Қастеев

14 Дұрыс аударылған сөйлемді көрсет.

Натюрморт - изображение мертвой природы.

А) Натюрморт - француз сөзі.

В) Натюрмортқа тұрмыстағы заттар жатады.

С) Натюрмортқа гүлдің, балықтың бейнелері жатады..

Д) Натюрморт - өлі табиғат бейнесі.

Е) Біз натюрморт жасадық.

15 «Табиғат » сөзінің аудармасын табыңыз.

А) понятие

В) природа

С) в быту

Д) картина

Е) система

16 Қай сөз қатары салыстырмалы шырайда тұр?

А) төмен, жоғары, жас..

В) биіктеу, жаңалау, ескірек.

С) үймен, бөлшекке,қатерлі..

Д) қауіпсіз,көшелер,талғамды, .

Е) қалалық,сапалы, негізгі.

17 Жұмбақтың шешуін тап.

Сарғайып отсыз піседі,

Үзіліп жерге түседі.

А) өрік.

В) гүл.

С) бесеу

Д) көктем

Е) қауын.

18 Табыс септігінде тұрған сөзді көрсет.

А) аңыздар

В) ауылға

С) ғарышқа

Д) көздері

Е) шеберді

19 «Қоршаған орта» сөзінің аудармасын көрсетіңіз

А) прикладное

В) наблюдение

С) окружающие предметы

Д) разнообразие

Е) окружаещая среда

20 "мұқаба" сөзінің аудармасын көрсетіңіз

А) открытка

В) обложка

С) свет

Д) картон

Е) скульптура

21 "бронза" сөзінің аудармасын көрсетіңіз

А) шойын

В) қола

С) саз

Д) мрамор

Е) краска

22 "Қолданбалы" сөзінің аудармасын көрсетіңіз

А) тепло

В) свет

С) запасной

Д) природы

Е) прикладное

23 "открытка" сөзінің аудармасын көрсетіңіз.

А) ұғым.

В) тұрмыс

С) қатырма
Д) ашық хат
Е) туынды

24 "өнер" сөзінің аудармасын көрсетіңіз.

А) искусство

В) цвет
С) тон.
Д) система
Е) природа

25 "прозрачный" сөзінің аудармасын көрсетіңіз.

А) мөлдір

В) свойство

С) система

Д) запасы

Е) работа

26 Қай сөз көмектес септікте тұр?

А) жүйені

В) аудандық

С) шекараның

Д) бояумен

Е) халықтан

27 Қай сөз жіктік жалғауында тұр?

А) мүсіншімен

В) мүсіншім

С) мүсіншіден

Д) мүсіншісің

Е) мүсіншіге

28 Көп нүктенің орнына керекті сөзді қойыңыз.

Бояу... іздеп тап.

А) үлес

В) зерттеген

С) қосты

Д) үйлесімділігін

Е) асып түсу

29 Ол неше жаста?

А) он бесте

В) сізде бар

С) ағамның хаты

Д) өлеңде

Е) он сегіздемін

30 Ілік септікте тұрған сөзді көрсет.

А) тұрмыстың

В)бояуда

С) сәулесі

Д) құбылыстан

Е) көрмеге

31 Мақсатты келер шақта тұрған етістікті көрсет.

А) өзгертті

В) ұшыраспақ

С) қосылған

Д) сақталып отыр

Е) түзелген

32 Күрделі сөзді көрсет.

А) достық

В) от басы

С) отбасы

Д) көлдер

Е) тау

33 Тәуелдік жалғаулы сөзді көрсет

А) өшіргіштер

В) жазушы

С) жасайды

Д) оқисыңдар

Е) оның атасы

34 Жарқын бояуларды кімдер жақсы көреді?

А) жарығы

В) жылуынан

С) қағаз

Д) тіршілік

Е) балалар

35 Сын есімді көрсет.

А) жұмсақ

В) реңк

С) қысым

Д) түс

Е) шебер

36 Екінші жақтағы етістікті көрсет.

А) сіңу

В) шағылысады

С) шығындаласың

Д) айналды

Е) қарамады

37 Қай сөзде шығыс септігінің жалғауы бар?

А) беске

В) бесте

С) бестен

Д) бестің

Е) беспен

38 Қай сөз аптаның екінші күнін білдіріп тұр?

А) жексенбі

В) сейсенбі

С) сәрсенбі

Д) дүйсенбі

Е) бейсенбі

39 Сен сәрсенбі күні не істейсің?

А) демалдым

В) демаламын

С) демалғанмын

Д) демаласың

Е) демалды

40 Сурет салуға қандай қарындаш қолайлы?

А) жұмсақ

В) жаңа

С) ескі

Д) қисық.

Е) сызық

41 Тушь қандай суреттерді салуда жиі кездеседі?

А) мұқаба беттерін

В) комиктер, сайқымазақтар

С) интерьер

Д) мүсін өнерінде

Е) табиғат суретін

42 Тушпен сурет салуға қандай құралдар қолданылады?

А) тас, тұз.

В) мәрмәр, саз.

С) қаламұш,қыл қалам

Д) қарындаш

Е) желім,күйе

43 Көп нүктенің орнына қажетті есімдікті қой.

... дизайн маманымын.

А) сендер

В) біз

С) олар

Д) мен

Е) сен

44 «сажа» сөзінің аудармасын көрсетіңіз

А) желім

В) күйе

С) қауырсын

Д) сұйқылт

Е) жаңа

45 "перо" сөзінің аудармасын көрсетіңіз

А) кептіреді

В) жаңқалар

С) жасау

Д) қауырсын

Е) кәдуілгі

46 "қолданылады" сөзінің аудармасын көрсетіңіз

А) стали работать

В) дали рисовать

С) недра земли

Д) применяется

Е) встречается

47 "табиғат күші" сөзінің аудармасын көрсетіңіз

А) натуральный

В) сила природы

С) природные богатства

Д) свет огня

Е) обыкновенный

48 "кисточка" сөзінің аудармасын көрсетіңіз.

А) қарындаш

В) цвет

С) шерстинка

Д) қалақ
Е) қыл қалам

49 "кептіреді" сөзінің аудармасын көрсетіңіз.

А) сидеть

В) смотреть
С) слушать
Д) гореть

Е) сушат

50 "тиін" сөзінің аудармасын көрсетіңіз.

А) хорек

В) животный
С) белка

Д) колючка
Е) круглый

51 Қай сөз барыс септікте тұр?

А) қыл қаламға

В) тиінмен

С) кемеңгер

Д) желіммен

Е) кезеңмен

52 Мақалдағы көп нүктенің орнына керекті сөзді қойыңыз.

Жердің сәні - егін ,

Ердің сәні - ... .

А) адам

В) білім

С) маман

Д) кен

Е) бес

53 Майлы бояуға қандай қылтанақтар пайдалыналады?

А) үлкен

В) кішкентай

С) ақ түсті тікенек

Д) қара

Е) сары

54 Сіз неше жастасыз?

А) жиырмадасыңдар

В) жиырмадамын

С) жиырмадасыздар

Д) жиырмаларда

Е) жиырмадасың

55 Жатыс септікте тұрған сөзді көрсет.

А) Ажар

В) әжем

С) Әлиямен

Д) қарындасы

Е) Марияда

56 Келер шақта тұрған етістікті көрсет.

А) тіркелемін

В) келді

С) айтты

Д) оқып отыр

Е) тұр

57 Күрделі сөзді көрсет.

А) Дәптер

В) тау

С) суретшілер

Д) өзендер

Е) орынбасар

58 Тәуелдік жалғаулы сөзді көрсет

А) мектептер

В) жасайды

С) оның жобасы

Д) атқару

Е) оқушы

59 1 жақта тұрған сөзді көрсет.

А) инженермін

В) мұғалімдер

С) студентсің

Д) құрылысшы

Е) жазады

60 Сан есімді көрсет.

А) апам

В) ағам

С) күрек

Д) қырық

Е) ағаш

61 2 жақтағы етістікті көрсет.

А) он жетідемін

В) атқарасың

С) ойнадым

Д) игеру

Е) сіңлісі

62 Қай сөзде жатыс септігінің жалғауы бар?

А) беске

В) суретте

С) білекпен

Д) кезеңдер

Е) беспен

63 Қай сөз аптаның бесінші күнін білдіріп тұр?

А) жұма

В) дүйсенбі

С) сәрсенбі

Д) сейсенбі

Е) жексенбі

64 Сен сәрсенбі күні не істейсің?

А) демаламын

В) күлді

С) отырды

Д) ойнайсың

Е) бардым

65 Қазақ халқының алғашқы суретшісін ата.

А) Ә.Қастеев

В) Д.Дидро

С) И.Репин

Д) Ә.Ысмайлов

Е) Н.Конте

66 «Шәлкөде жайлауы» суретін салған кім?

А) Томас Севери

В) Ә.Қастеев

С) И.Репин

Д) Ә.Ысмайлов

Е) Н.Конте

67 Сен қайда барасың?

А) сабаққа

В) сабақты

С) сабақта

Д) сабақ

Е) сабақтың

68 Ілік септігінде тұрған сөзді көрсет.

А) көйлектің

В) бөркің

С) Әлия

Д) қаламың

Е) келдің

69 "қиял" сөзінің аудармасын көрсетіңіз

А) поле

В) свет

С) вид

Д) река

Е) фантазия .

70 "яркий" сөзінің аудармасын көрсетіңіз

А) тегіс

В) жұмсақ

С) салқын

Д) жарқын

Е) қалың

71 "кескін" сөзінің аудармасын көрсетіңіз

А) грудь

В) очертание

С) повелитель

Д) древесина

Е) безопасный

72 "қауіпсіз" сөзінің аудармасын көрсетіңіз

А) грудь

В) очертание

С) безопасный

Д) древесина

Е) рисунок

73 "болжауы" сөзінің аудармасын көрсетіңіз.

А) величавый

В) пройзведение

С) изучение
Д) предположение

Е) использование

74 "ақ ұнтақ" сөзінің аудармасын көрсетіңіз.

А) окружающая среда
В) не понравится
С) ядерная энергия
Д) белый порошок
Е) силы природы

75 "айбынды" сөзінің аудармасын көрсетіңіз.

А) величавый

В) безопасный

С) очертание

Д) повелитель

Е) нагрузка

76 Ілік септігінде тұрған сөзді көрсет.

А) оқыдық

В) оқыдың

С) бардың

Д) оқудың

Е) келуің

77 Сіз кітапханаға барасыз ба?

А) қайтамын

В) ауыл

С) шықпаймын

Д) аламын

Е) барамын

78 Болымсыз етістікті көрсетіңіз.

А) басталды

В) білмеді

С) шулады

Д) оқыды

Е) көгерді

79 Дұрыс құрастырылған сөйлемді көрсет.

А) Біз кеше киноға бардық.

В) Келеді ертең апам.

С) Сен оқисың кітап .

Д) Осында болады концерт.

Е) Тамаша бүгін күн.

80 Сіз сұрақтың жауабын білесіз бе?

А) аламын

В) боламын

С) шығамын

Д) білемін

Е) барамын

81 Болымсыз етістікті көрсетіңіз.

А) Эксперттің сараптамасы

В) Сабаққа келмеді

С) Сен барасың ба?

Д) Шкафтың тартпасы

Е) Көйлектің түймесі

82 Дұрыс құрастырылған сөйлемді көрсет.

А) Басталды сабақ жаңа.

В) Теледидар көрді балалар.

С) Барды оқушылар театрға.

Д) Келді апам Астанадан.

Е) Портрет туралы білемін.

83 Қай сөз табыс септікте тұр?

А) портрет

В) портретті

С) портретке

Д) портретпен

Е) портреттен

84 Қандай сұраулық шылау жазылуы тиісті?

Жер бетінде суретшілер көп ...?

А) ме

В) пе

С) ма

Д) ба

Е) бе

85 Зат есімді көрсет.

А) айналу

В) ғарыш

С) мен

Д) тарау

Е) сен

86 Есімдікті көрсет.

А) он

В) мен

С) мең

Д) құрлық

Е) су

87 Жатыс септікте тұрған сөзді көрсет.

А) Арманның

В) сіңлім

С) әріптеспен

Д) тұтынушыда

Е) тұлға

88 "соответствие " сөзінің аудармасын көрсетіңіз.

А) құрылым

В) үйлесімділік
С) жүйе
Д) нәрсе
Е) ұғым

89 Келер шақта тұрған етістікті көрсет.

А) сұрады

В) бардың

С) атқарамын

Д) пайдаланып жүр

Е) жобалау

90 Біріккен сөзді көрсет.

А) шамшырақ

В) ыдыс-аяқ

С) әсемпаз

Д) балықшы

Е) балалар

91 Тәуелдік жалғаулы сөзді көрсет

А) менің әжем

В) сызғышта

С) істеймін

Д) барасыңдар

Е) мамандық

92 «Суретті салу неден басталады» ?

А) ғажайып.

В) ғылым.

С) классикалық

Д) композициядан.

Е) қоршаған орта.

93 "әсерлі " сөзінің аудармасын көрсетіңіз.

А) силы природы

В) запасы

С) ұғым
Д) система
Е) значимое

94 "басты кейіпкер " сөзінің аудармасын көрсетіңіз

А) окружающая среда

В) главный герой

С) зола

Д) древесина

Е) клей

95 "шешімдер" сөзінің аудармасын көрсетіңіз

А) решения

В) жидкое

С) холодный

Д) топливо

Е) соответствие

96 "көкжиек " сөзінің аудармасын көрсетіңіз

А) пространство

В) холсты

С) сойтись

Д) развитие

Е) горизонт

97 "холсты " сөзінің аудармасын көрсетіңіз.

А) решения

В) жидкое

С) кенептер

Д) развитие

Е) горизонт

98 "өндіріс" сөзінің аудармасын көрсетіңіз.

А) продукция

В) промышленность

С) производительность

Д) производимый
Е) производство

99 "пространство " сөзінің аудармасын көрсетіңіз

А) кеңістік

В) үйлесімділік
С) жүйе
Д) нәрсе
Е) ұғым

100 "ажары " сөзінің аудармасын көрсетіңіз

А) сплошной

В) украшать

С) холод

Д) облик

Е) оформлять

101 «архитектор» сөзінің аудармасын табыңыз

А) кеңістік

В) үйлесімділік

С) жүйе

Д) сәулетші

Е) мүсінші

102 «жиһаз» сөзінің аудармасын табыңыз

А) высота

В) кисточка

С) мебель

Д) облик

Е) оформлять

103 «постоянный» сөзінің аудармасын табыңыз

А) тұрақты

В) өткінші

С) өлшем

Д) сақтау

Е) сурет

104 «потребитель» сөзінің аудармасын табыңыз

А) сәулетші

В) түгел

С) қасиет

Д) тұтынушы

Е) мақсат

105 Мына өлең бойынша салынған сурет қай жанрға жатады?

Түкті қабақ жауып тұрған көзіне,

Тікенектей түк шығып тұр жүзіне.

Қырлы мұрын,қырмызы ерін, қап-қара,

Ұшқын шашып от ойнап тұр көзінде.

А) живопись

В) скульптура

С) натюрморт

Д) пейзаж

Е) портрет

106 Суретшінің өзін-өзі бейнелеуі қалай аталады?

А) автопортрет

В) мүсін

С) қасиет

Д) тұтынушы

Е) бейнелеу

107 «система» сөзінің аудармасын табыңыз

А) жүйе

В) желі

С) қасиет

Д) тұтынушы

Е) қашық

108 Ә.Қастеевтің табиғат туралы суретін ата.

А) Қыс

В) Хан тәңірі

С) Шәлкөде жайлауы

Д) Теңіз

Е) Асы жайлауы

109 Пейзаж нені бейнелейді?

А) адамды

В) мұражайда

С) мүсінге

Д) табиғатты

Е) интерьер

110 «оформлять» сөзінің аудармасын табыңыз

А) адамды

В) мұражайда

С) безендіру

Д) табиғатты

Е) интерьер

111 «Одессадағы айлы түн » суретінің авторы кім?

А) Д.Дидро

В) Н.Конте

С) И.Репин

Д) И.Айвазовский

Е) Ә.Қастеев

112 Көп нүктенің орнына керекті сөзді қойыңыз.

Үйдің ішін ...өнерін «интерьер» деп атайды.

А) адамды

В) мұражайда

С) мүсінге

Д) безендіру

Е) интерьер

113 Табыс септігіндегі сөзді табыңыз

А) үйлер

В) әжеме

С) кітаптан

Д) мектептің

Е) қаланы

114 Өткен шақта тұрған етістікті табыңыз

А) көремін

В) келген

С) айтамын

Д) оқып отыр

Е) бару

115 Келер шақта тұрған етістікті табыңыз

А) айтып жатыр

В) жазды

С) дамуда

Д) шығады

Е) келу

116 Осы шақта тұрған етістікті табыңыз

А) білді

В) оқып отыр

С) қарады

Д) барды

Е) көру

117 Жіктік жалғаулы сөзді табыңыз

А) оқулықта

В) студентпін

С) терезеден

Д) орындықпен

Е) мәтінге

118 Жіңішке түбірлі сөзді табыңыз

А) мұхит

В) қазақ

С) несие

Д) ақша

Е) ғасыр

119 Жуан түбірлі сөзді табыңыз

А) ғалым

В) белбеу

С) екінші

Д) берік

Е) керемет

120 Көптік жалғаулы сөзді табыңыз

А) қыз

В) отбасы

С) дыбысты

Д) дауысы

Е) далалар

121 Зат есімді табыңыз

А) жеті

В) белгіл

С) тау

Д) үшеу

Е) оқыған

122 Сын есімді табыңыз

А) әдемі

В) білім

С) тоғыз

Д) білген

Е) ақыл

123 Болымсыз етістікті табыңыз

А) апта

В) ойлады

С) басталмады

Д) есептелді

Е) келді

124 Ілік септігіндегі сөзді табыңыз

А) оқушының

В) мұғалімге

С) тақтада

Д) киімді

Е) атаммен

125 Дұрыс құрастырылған сөйлемді табыңыз

А) Сурет салуға пайдаланады.

В) Болады сабақ ертең.

С) Келеді қазір ол.

Д) Тарайды заттар зиянды.

Е) Азаяды олардың концентрациясы.

126 «мебель» сөзінің аудармасын табыңыз

А) көркі

В) безендіру

С) күрделі

Д) керемет

Е) жиһаз

127 Көп нүктенің орнына керекті сөзді қойыңыз.

Халқымыз ... аялаған

А) әдемі

В) білім

С) табиғатты

Д) берік

Е) керемет

128 Жұмбақты шеш.

Адамның жүзін, басы мен көзін,

Айнытпай келбетін,салатын кім суретін?

А) сылақшы

В) суретші

С) шебер

Д) өмір

Е) кәсіпкер

129 Көп нүктенің орнына керекті сөзді қойыңы.

Затқа қарап ... салдым.

А) сурет

В) білім

С) табиғатты

Д) берік

Е) керемет

130 Сурет салуға қажетті құралдарды ата.

А) түрі,өңі

В) жер, құр

С) қатырма,мұқаба

Д) қыл қалам, тиянақ таған

Е) сызғыш, тас

131 Алғаш рет натюрморт қай елде пайла болды?

А) Францияда

В) Голландияда

С) Қазақстанда

Д) Рессейде

Е) Испанияда

132 «наблюдать» сөзінің аудармасын табыңыз.

А) көркі

В) безендіру

С) күрделі

Д) керемет

Е) бақылау

133 «акварель»-деген атау нені білдіреді?

А) отын

В) су

С) қасиет

Д) тас

Е) жүйе

134 «выставка» сөзінің аудармасын табыңыз

А) жоба

В) көрме

С) түс

Д) қатар

Е) қазір

135 «звание» сөзінің аудармасын табыңыз

А) түс

В) атақ

С) қасиет

Д) аспап

Е) мөлдір

136 Көп нүктенің орнына керекті сөзді қойыңыз.

Сурет мүлдем ... болуы мүмкін.

А) сурет

В) білім

С) жарамсыз

Д) тас

) жүйе

137 Қарындаштар қандай боп екіге бөлінеді?

А) керемет, жақсы

В) қара, жасыл

С) үлкен, жай

Д) ұзын, тамаша

Е) қатты, жұмсақ

138 Шығыс септігіндегі сөзді табыңыз

А) жазушы

В) сағатпен

С) апасы

Д) әкем

Е) сабақтан

139 Өткен шақта тұрған етістікті табыңыз

А) білесің

В) оқыды

С) қарап отыр

Д) кетеді

Е) аударамыз

140 Келер шақта тұрған етістікті табыңыз

А) кешікті

В) ойлап тұр

С) санады

Д) тазалайды

Е) орындау

141 Осы шақта тұрған етістікті табыңыз

А) келісті

В) сұрап жатыр

С) көрді

Д) әперді

Е) көшірді

142 Жіктік жалғаулы сөзді табыңыз

А) дәрігермін

В) тісімді

С) өзіміздің

Д) оқытушыдан

Е) балаларға

143 Жіңішке түбірлі сөзді табыңыз

А) жұмысшы

В) мекеме

С) барлық

Д) отырыс

Е) тұзды

144 Жуан түбірлі сөзді табыңыз

А) тәрбиеші

В) бастауыш

С) көркем

Д) әзіл

) кеден

145 Көптік жалғаулы сөзді табыңыз

А) көлдер

В) оқулықта

С) қаламмен

Д) кітапханашы

Е) жазушы

146 Зат есімді табыңыз

А) ақылды

В) ұзын

С) кешігу

Д) жарықтау

Е) жұлдыз

147 Сын есімді табыңыз

А) сынып

В) топ

С) таза

Д) ешкім

Е) алтау

148 Болымсыз етістікті табыңыз

А) аяқтады

В) отырған

С) кірді

Д) төледі

Е) келмеді

149 Атау септігіндегі сөзді табыңыз

А) мұхит

В) құрлыққа

С) ағынды

Д) өзенмен

Е) аспанда

150 Дұрыс құрастырылған сөйлемді табыңыз

А) Сурет салуға қарындаш қолайлы.

В) Бардық киноға біз кеше.

С) Көрдім бүгін досымды.

Д) Пайдаланады кітап беттерге.

Е) Сақтайды бұл ауа тазалығын.

Сөздік

Автопортрет - адамның өз келбетін өзі бейнелеуі.

Акварель - суға жақсы еритін бояу.

Абдыра - киім кешек салатын үлкен сандық.

Абажа - ас, тағам салуға арналған сандық

Абстракционизм - тақырыпсыз өнер; шынайы бейнелілігі жоқ өнер.

Авангардизм - ХХ ғасыр көркем сурет өнеріндегі құбылыстың шартты атауы

Автогравюра - гравюра, ағаш, линолеум, немесе металдың бетіне автордың өзі орындаған әдісі

Автопортрет - адамның өз келбетін өзі бейнелеуі

Адалбақан - киім т.б. үй мүліктерін ілуге арналған жиһаз

Акрополь - биік жерге бекініспен күшейтіліп салынған Ежелгі Грекия қалаларының орталық бөлігі

Акцент - көрерменнің назарын әдейі аудару үшін бейнелеуде қолданылатын тәсіл.

Алла прима - акварель бояумпен дымқыл қағазға жылдам орындалған шығарма.

Анатомия - тәнтану (адамның дене құрылысын зерттейтін ғылым).

Анималистік жанр - хайуанаттар дүниесі бейнеленген көркем шығарма.

Архитектура - сәулет өнері.

Әзіл сурет (шарж) - әзіл сықақтық бейне.

Барельеф (рельеф) - бедер, тегістік бетіндегі мүсіндік бейнелеудің түрі.

Батальды жанр - соғыс тақырыбы бейнеленген көркем шырма.

Батик матаға - бояумен салынған сурет.

Блик - жылт.

Бюст - кеуделік мүсін.

Вернисаж - көркем шығармашылық көрменің салтанатты ашылуы.

Галерея - көркем шығармалар қоры жинакталған орын.

Гармония - бояу үйлесімділігі.

Геометриялык мәнер - геометриялық ою - өрнектер мен әшекейлік заттар, бұйымдар.

Глазурь - қыш ыдыстардың сыртына пайдаланатын шыны тәріздес жылтыр қабат.

Графика - бір түсті бояу, қарындаш, тушь арқыы орындалған сурет.

Гризайль - бір түсті бояумен орындалған көркем шығарма.

Гуашь - cуға езілетін қою бояу.

Ғимарат - сәулеттік құрылыс.

Декорация - сахна көрінісін безендіру.

Детализация - затты бүтіндей

Дизайн-заттардың көркемдік үлгесін жасау.

Диптих - бір тақырыпқа орындалған қос шығырма.

Жанр - әр түрлі көркем шығармалардың мазмұны мен біртұтастығын білдіреді.

Жарнама - реклама афиша секілді уағыздау ісінде қолданады.

Икебана - кептірілген өсімдіктерді пайдалану арқылы жасалған көркем шығарма.

Икона - ағаш тақтаға бояумен салынған діні шығарма.

Иллюстрация - кітап безендіруде қолданылатын көркем сурет

Интерьер - ғимараттың ішкі көрінісі.

Кенеп - кендір жіптен тоқылған мата.

Кернеулі кескіндеме - бояу өте қалың жағылғын живопистік тәсіл.

Коллекция - бейнелеу өнері

Колорит - ең басым бояу түсі.

Контраст - қарама - қайшы рең немесе бояу (ақ пен қара, қызыл мен көк).

Контур - затты белгілудегі сыртқы тұтас сызық.

Көкжиек сызығы - көз деңгейіндегі түзү сызық.

Көлем - қазақша синонимдері «мөлшер, шама ауқым»

Көлеңке - белгілі заттың сәуле түспеген қарсы беті.

Ксилография - деңес гравюраның бір түрі.

Қарындаш - сыртқы ағаштан, өзегі графиттен жасалған сызу құралы.

Литография - тасқа бедерлеу арқылы қағазға көшірілген сурет.

Майлы бояу - өсімдік майы, жаңғақ, зығыр және әр түрлі лақтың қосылысынан

Маринист- теңіз көрінісін бейнелейтін суретші. (И.Айвазовск )

Әдебиеттер

1 Сейдімбек А. Қазақ тілі. - Алматы, 2000. - 254 с.

2 Бектұров Ш., Бектұрова А. Қазақ тілі для начинающих : учебник. - Алматы : Рауан, 1994. - 295 с.

3 Қазақша -орысша терминологиялық сөздік. - Павлодар, 2000. - 396 с.

4 Сүлейменова Э., Қадашева К. Тіл ұстарту. - Алматы, 1998. - 128 с.

5 Махмудов Х., Мұсабаев Г. Қазақша-орысша сөздік. - Алматы : Өнер, 1998. - 234 с.

6 Каменова Е. Кемпірқосақтың түсі қандай? - Алматы : Өнер, 1981. - 134 с.

7 Дитмар К. Хочу узнать и нарисовать тебя, мир! - М. : Просвещение, 1993. - 80 с.

8 Киплик Д. И. Техника живописи. - М. : Просвещение, 1998. - 110 с.

9 Аманжолов С. Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі. - Алматы, 1998. - 110 с.

10 Рахимжанов К. Х., Акошева М. К. Практический курс казахского языка для энергетических специальностей : учебное пособие. - Павлодар, 2003. - 230 с.

.

Мазмұны

Алғы сөз ......................................................................................................3

1-тәжірибелік сабақ.....................................................................................4

2-тәжірибелік сабақ.....................................................................................7

3-тәжірибелік сабақ...................................................................................11

4-тәжірибелік сабақ...................................................................................14

5-тәжірибелік сабақ...................................................................................16

6-тәжірибелік сабақ...................................................................................19

7-тәжірибелік сабақ...................................................................................21

8-тәжірибелік сабақ...................................................................................24

9-тәжірибелік сабақ...................................................................................27

10-тәжірибелік сабақ.................................................................................30

11-тәжірибелік сабақ.................................................................................33

12-тәжірибелік сабақ.................................................................................36

13-тәжірибелік сабақ.................................................................................39

14-тәжірибелік сабақ.................................................................................42

15-тәжірибелік сабақ.................................................................................44

16-тәжірибелік сабақ.................................................................................47

17-тәжірибелік сабақ.................................................................................51

18-тәжірибелік сабақ.................................................................................53

Оқушылардың білімін тексерудегі қолданылатын тест жұмыстары ..56