План-конспект урока на тему: Нарт таурух. Сосуркъа бла эмеген

Ачыкъ дерсни планы.

Дерсни темасы:

Слайд

«Къарачай фольклор. Нарт таурух. «Сосуркъа бла эмеген»»

Ачыкъ дерс

Ана литература.

Класс

4- чю

Устаз

Джуккаланы М. Х.

МКОУ

«СОШ п. Орджиникидзевский»

Дерсни мураты:

Слайд

• Сабийлени тил байлыкъларын ёсдюрюу, къарачай фольклорну эмда нарт таурухланы юсю бла ариу халиге, адебге, ишленмегликге юретиу, сюйдюрюу.

• Сохталаны фольклорну жанрлары бла танышдырыу эмда билимлерин терен этиу.

• Устазны болушлугъу бла къарачай фольклорну юсюнден окъугъанларыны, эшитгенлерини, билгенлерини дерсде сохталагъа айтдырыу .

• Фольклорда халкъ джигитлени иги шартларын, халилерин Ата джуртуна, миллетине сюймекликлерин ачыкълау, аланы юлгюге келтире, сохталаны- Ата джуртну къорууларгъа, сюерге юретиу

Дерсде окъуу керекле:

китабла, тетрадла, къарачай-малкъар фольклор китаб, компьютер, проектор, ИКТ.

Дерсни барыу-

Ушакъ соруу халда.

Оргмомент (2 минут).

Дерсни презентациясы.

Устазны ал сёзю.

Юй ишни тинтиу.

Устаз. Слайд

Фольклордан билгенлерин оюн халда айтдырыу

Билген таурухларын айтдырыу

Нарт сезле айтдырыу

Эл берген джомакъланы соруу

Устаз . Слайд

Таурухла:
«О-Ха-Ха й, Адамла , Бери чабыгъыз, Бизге Локъман- Хаким келгенди. Локъман- Хакимни аллына чабыгъыз! - деб тёрт диниягъа Хапар этгендиле. Элге къууанч хапар джайылгъанды.» билчи муну атын?

Сохта. Слайд

Бу таурухну аты: «Джолоучулукъда»

Эртде заманда бир джарлы ёксюз джаш джер-суу да кёрейим , ушагъыулу иш да таба эсем, къарайым деб, джолоучу болады.Бара тургъанлайына джолда бир къартха тюбейди. Джаш къартха салам бергенди. Къарт саламын алыб, экиси да бирге тебрегендиле. Къарт хапар сора, джаш да айта, Бара баргъандыла.

Устаз. Слайд

Билчигиз джомакъны атын?
«Энди уа къызчыкъ, мен сени ашайма!» -дегенди берю

Сохта.Слайд

Джомакъны аты «Бармыды тюзлюк?»

Ариу джумушакъ джюрекли Къызчыкъ, мени бу къапхандан бир къутхар. Къызчыкъ кертиси бла да джумушакъ джюрекли къызчыкъ болгъанды. Ол себебден, Бёрюню къапхандан бошлагъанды. Алай а Бёрю, къапхандан эркин болгъанлай, Къызчыкъгъа ауузун ачыб чабханды:

-Энди уа, тели Къызчыкъ, мен сени ашайма!- дегенди.

Устаз. Слайд

Таурухну атын билчи?
«кюнюнг ашхы болсун, тюлкю. Ашхылыкъ кер джылан,» -деб, тюлкю сабыр болгъанды.

Сохта. Слайд

Бу джомакъны аты «Тюлкю бла джылан»

Айтырым олду,-дегенди джылан,- мени сууну ол джанына бир ётдюр; кел экибизда, тенг болайыкъ.

Устаз. Слайд

Билчи таурухну атын?

«Да келтиргенинг ючюн сау бол! Алай энди

келтиргенин кибик, юлешген да эт тауукъну» -, дегенди хан.

Сохта. Слайд

Бу таурухну аты «Тауукъну айта билгеннге зауукъ».

Эртде- эртде бир бай патчах джашагъады. Ол патчахны къатыны, къызы, джашы болгъанды. Патчахны элинде бир джарлы къарт киши да джашагъанды.

Бир кюн, ол къарт киши бир тауукъ кесдиргенди да патчахны кёлюн алама деб, алыб баргъанды.

Устазны сорулары. Слайд

Энди сабийле келигиз элберген джомакълагъала къарайыкъ. Устаз сабийлеге элберген джомакъланы береди.

Ингир болса ёледи,

Эртден бола келеди.

Тёб тегерек тоб кибик, ичи къызыл от кибик.

Урмай- тюймей джылатыр.

Бир къызым барды да,

Суугъа кирсе, юсюне суу къонмайды.

Къарангыда кёреди да

Джарыкъда кёрмейди.

Джырсыз кюню кетмейди,

Джырына джыр джетмейди.

Башы- таракъ,

Къуйругъу- орак

Узун боюнлу, къур-къур оюнлу.

Сохта.

Сохталаны джууаблары: кюн, харбуз, бабуш, гылын къуш, булбул,гугурукку, турна.

Устаз. Слайд

Сохтала.

Энди нарт сезлени билиу. Устаз нартсёзлени алын айтады, сохталада нарт сезню къалгъанын айтадыла.

Ата Джуртну къорулагъан озар, ……

Ата Джуртча джер болмаз,……

Батыр бир ёледи,……..

Кенгеш болса, …….

Айтылгъан сёз ………..

Ашхы сез- джаннга азыкъ,………

Тилсиз миллет …..

Адам къатында……

Акъыл джашда, къартда да тюлдю-…….

Аманнга игилик этсенг,…………

Аз сёлеш,…….

Ашда -бёрю, ……….

Окъугъан -асыу,……..

Окъумагъан сокъурду,………..

Айтхан- тынч,……..

Устаз. Слайд

Тилбургъучла не болгъанын айтады, ангылатыды.

Къакъ- къакъ къаргъала,

Къамиш тюбде джоргъала,

Ачы сууда -балыкъла,

Ачей тарда джылкъыла.

-Джылкъы кимни джылкъысыды?

-Адемейнй джылкъысыды?

-Адемей кеси къайдады?

-Бай тийреде тойдады.

-Сора тойгъа нек барады?

- Усталагъа къарайды,

Дарийхан бла тебсесе,

Эл аланы махтайды.

Устаз. Слайд

Бешик джыр- фольклорну бир жанр.

Белляу

Белляу, белляу, джылама,

Джюрегими къыйнама,

Кёзлерими гинджиси,

Белляу, белляу, тынч джукъла,

Кишиучукъча мушулда.

Акъ сютчюкден тойгъанса,

Джуклар халлы болгъанса,

Джукъла, кийик, улагъым,

Мени джарыкъ чырагъым,

Джаным кибик кереме ,

Тебретеме,кёресе.

Устаз

Слайд

Сабийле келигиз энди физминутка этейик

Джел урады бетибизге

Чайкъалады терекчик,

Тау аязчыкъ шыбырдай

Терекчик да шууулдай

Устазны ушагъы

Слайд.

Джангы дерс. (джангы дерсни юсюнден)

Фольклорну жанрлары:

• Халкъ джырла

• Таурухла

• Алгъышла

• Эл берген джомакъла

• Нарт сёзле, айтыула

• Джомакъла

• Сабий фольклор

Сезлюк иш:

Тёре, чууакъ, дарынчы,дорбун,къылыч, тёр, токъшау, джайдакъ,кенгеш, кезлик, дюлдюр, ёкюл.

Устаз. Слайд

Сезлюк иш:

Тёре, чууакъ, дарынчы,дорбун,къылыч, тёр, токъшау, джайдакъ,кенгеш, кезлик, дюлдюр, ёкюл.

Устаз. Слайд

Нарт таурухну «Сосуркъа бла эмеген» деген таурухну сабийлеге хапарын айтыргъа, ангылатыргъа.

Китаб бла ишлеу

Дерсде бир юзюгюн окъутуу.

Дерсни тамамлау.

Слайд

• Сосуркъа эмеген бла нек кюрешеди?

• Бизни заманда Сосуркъа бла сиз кимни тенглешдирирге болурсуз?

• Нартланы джигитликлерин халкъны эсинде мингле бла джылланы унутулмай нек турадыла?

• Сосуркъа эмегенни къара кюч бламы огъесе акъыл лагъым этибми хорлайды?

• Фольклор чыгъармаланы автору миллетди деб, нек аитылады?

• Фольклор таурухлада геройланы эки къауумгъа нек юлешедиле ? (иги бла аманнга)

Юйге иш

• Нарт таурух «Сосуркъа бла эмеген»деген таурухну окъургъа

• Соруулагъа джууаб этерге

73-76 бет

3-4 нарт сёзню азбар этерге

Этилген ишге багъа бериу, оюм алыу

• Бюгюн дерсде халкъ аууз чыгъарманы къаллай жанр бла ишледик?

• Ишибизде не затны иги этдик?

• Дерследе энтда не бла кюреширге керекди?

• Сиз англагъаннга кёре бу дерсде ким иги ишледи?

• Джаш тёлюге не ючюн керекди фольклорну билирге?

Слайд

• РефлексиЯ

• Дерсде сейир эди…

• Къыйын эди…

• Мен этдим…

• Мен къууандым …

• Мени сейирсиндирди …

• Мен изледим …

• Бюгюн мен дерсде билдим …

• Мен ангыладым…….