Конспект урока Ынакшыл-дыр по родной литературе 10 класс

Класс. Эртем. Кичээлдин хевири.

10 класс. Тыва чогаал. Чаа чүүл ѳѳредириниӊ кичээли.

Тема

С.С.Сүрүӊ-оол «Ынакшыл-дыр».

Сорулгазы

Уругларны чогаал-биле таныштырып, номчудар.

Чогаал-биле ажылдап тургаш уругларныӊ аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр.

Чогаалга даянгаш кижизидилге ажылын чорудар.

Чорудуу

Киирилде

Харылзаа тургузар, боданыр арганы бээр

- Чогаалчыныӊ чүү деп чогаалдарын ɵɵренип эрткен бис, уруглар?

Ѳѳренип эрткен чогаалдарын кысказы-биле айтырар.

«Чогаалчыныӊ допчу-намдары»
Салим Сазыгович Сүрүӊ-оол 1924 чылдыӊ апрель 15-те Барыын-Хемчик кожууннуӊ Ак сумузунга (амгы Шекпээрге) тɵрүттүнген.
1930 чылда тыва бижик чогааттынган соонда, улуг улус-биле деӊге ɵɵренип тургаш, үш чыл болгаш, бижиир, номчуур, санныӊ кадар, казыыр, үлээр, кɵвүдедир аргаларын билир апарган. Күзүнүнде Актыӊ болгаш Кызыл-Мажалыктыӊ эге школаларынга ɵɵренип чораан. Дɵрт класстыг школаны ийи чыл иштинде дооскан - ынчан эки ɵɵредилгелиг ɵɵреникчилерни улдуӊ санында үстүнде классче шилчидип турган чүве-дир.
1938 чылдыӊ күзүнүнде Кызылга каттышкан школаныӊ башкы сургуулу апарган. ш дугаар курска турда ынчан дайын үези башкылар чедишпес дээш, ону чамдык ɵɵрлери-биле кады кɵдээже башкыладып чорудупкан.
1941 - 1943 чылдарда Тээлиниӊ, Каа-хемниӊ эге школаларынга башкылап, директорлап турган.
Чогаал ажылын 1946 чылда эгелээн. Шүлүкчү, прозачы, очулдурукчу. Россияныӊ чогаалчылар эвилелиниӊ кежигүнү. Тыва Республиканыӊ улустуӊ чогаалчызы. Тываныӊ комсомол шаӊналыныӊ лауреады. Ол хɵй-хɵй шаӊналдарныӊ эдилекчизи.
Ооӊ адын XX чүс чылда Тываныӊ алдарлыг кижилери деп күрүне номунче киирген.
Чогаалдары ССРЭ-ниӊ улустарыныӊ болгаш делегейниӊ улустарыныӊ дылдарынче очулдуруттунган. Тыва дылче А.С.Пушкинниӊ «Хүлер аъттыг», «Цыганнар», П.Ершовтуӊ «Мɵгенниг аътчыгаш» (Конек-Горбунек) деп шүлүктээн тоолун ɵске-даа хɵй чогаалдарны очулдурган.
Чогаал ажылын 50 чыл уламчылаан, а үндүрген номнарыныӊ саны (очулгалар-биле кады) база-ла 50 четкен.
Чажындан-на ак сеткилдиг ажыл-ишчи, ол бүгү назынында кызымак ажылдап чораан.
1995 чылдыӊ апрель 10-да мɵчээн.
б) Чырыкче үнген номнары база чогаалчыныӊ адын чырыткан номнар.
- С.Сүрүӊ-оол улуг кижилерниӊ сагыш-сеткилин хɵлзедип кээр онзагай чогаалдарны бижээн-даа бол, тыва уруглар чогаалында кɵскү черни ээлеп турар.

- Бичии уругларга тураскааткан чырыкче үнген номнары «Чайгы хүннер», «Адыжок», «Ак анай биле Арбай-оол», «Чолаачыныӊ оглу».
в) Тоолдары-биле таныштырары
- Бодунуӊ чонунуӊ аас чогаалын үндезилеп уругларга ниитизи-биле 9 тоолду бижээн: «Оорну кым тутканыл?», «Хунажык», «Бичии оол болгаш Айлаӊ кушкаш», «Дылы чок оол», «Адыжок», «Карактар дугайында маргылдаа», «Сай-кыс биле дагаа», «Байлаӊ».
Келир үеде бичии чаштарны мɵзү-шынарлыг, тɵлептиг кижилер боор кылдыр кижизидери база угаан-бодал сайзырадырынга улуг дузаны чедирип турар.
Чогаалчыныӊ бижээн тоолдарын тема аайы-биле 3 бɵлүкке чарып болур:

1. Мɵзү-шынар («Оорну кым тутканыл?», «Хунажык», «Бичии оол болгаш Айлаӊ кушкаш», «Дылы чок оол», «Адыжок»);

2. 
   Дириг амытаннар («Карактар дугайында маргылдаа», «Сай-кыс биле дагаа»);

3. 
   Бойдус камгалалы («Байлаӊ»).

Киирилдеге түӊнел

Ынчангаш чогаалчывыстыӊ хɵй-хɵй чогаалдары-биле таныш, ɵɵренип эрткен ужурлуг бис.

Чаа тема.

Башкыныӊ сѳзү.

Бѳгүнгү кичээлде ѳѳренир темавыс С.С.Сүрүӊ-оол «Ынакшыл-дыр».

Ном-биле ажыл.

Айтырыглар-биле ажыл

Быжыглааш-

кын кезээ.

Тывага тускай эртемниг орус кижилерниӊ чоннуӊ ажыл-херээнге киржип турганы.

Демниг ажыл.

Аянныг номчулга

Бот ажыл:

- Чогаалды сайгарар

Түӊнел

Онаалга

Эгелерни номчааш, утказын чугаалаар

Кичээлди белеткээн башкы: Очур В.С.