Көмекші нұсқаулық Оқушыларды жас ерекшелікке сай оқыту

Астана қаласындағы Назарбаев Зияткерлік

мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Байшагирова Амангүл Прімжарқызы

мұғалім- эксперт

Оқушыларды жас ерекшеліктеріне сай оқытуды жоспарлаудың тиімділігі

Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту мен оқу туралы ең маңызды ақпарат оқудың танымдық теориясымен анықталуы мүмкін. Заманауи ойлау біз оқушылардың оқу тәжірибесін болжаулы даму кезеңдері аясында шектемеуіміз керек деп санайды. Оның орнына біз барлық жастағы оқушыларды бай эксперименталдық және әлеуметтік ортамен қамтамасыз етуге тиіспіз деп көрсетеді. Менің пікірімше, ол орта ЖАДА (жақын арадағы даму аймағы) болып саналады. Оқудың танымдық теориясына сүйенсек, оқу үдерісінің белсенді қатысушылары, яғни оқушылар, оқу мен дамытуға арналған іс -шаралардың негізгі бөлігіне бастама жасауға тиісті деп санайды.Осы теорияны ұстанатын мектептер сыныпта ерте жастан тиісті жеке орта мен оқу бағдарламаларын құрады.(Бірінші(ілгері)деңгей «Нұсқаулық» 21-бет).Осы айтылған әлемдік заманауи тәжірибеден алынған пікірлерге сүйеніп, ДББҰ «Білім беру бағдарламалар орталығы», Астана қаласындағы Назарбаев Зияткерлік мектебінде оқушылардың белгілі бір шақтық кезеңге тән анатомиялық-физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерін, олардың өсіп-жетілуінің бір сатысынан екіншісіне көшуіндегі ықпал ететін факторларды ескеріп, әр жастағы кезеңге тән психологиялық ерекшеліктердің ұштасуын қамтитын оқу бағдарламаларын жасауға атсалыстым.

Республикамыздағы «Назарбаев Зияткерлік мектептері» Дербес Білім Беру Ұйымдары мектептерінде 2012/13 оқу жылында қолданысқа енген «Кіріктірілген білім беру» бағдарламасындағы қазақ тілі мен әдебиетінің оқу мақсаттарына зерттеу жүргізгенде, оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай тыңдалым, айтылым, жазылым, оқылым дағдыларын дамытудағы айырмашылықтар байқалды (1-кесте). Көріп отырғаныңыздай, оқушылардың жас ерекшелігіне қарай мәтіндегі негізі ой мен түрлі көзқарастарды анықтауда сыныптан - сыныпқа өсу қарқыны байқалады.

Оқушылар нені үйрену керек?...

Тыңдалым және айтылым

Оқу мақсаттары

6-сынып

7-сынып

8-сынып

9-сынып

10-сынып

Мәтіндегі негізі ой мен түрлі көзқарастарды анықтау

Әр түрлі контекстегі мәтіндерді түсініп тыңдайды, өз ой қорытындысын тақырыптан ауытқымай айтады.

Әр түрлі контекстегі мәтіндерді түсініп тыңдайды, өз пікірімен байланыстырып айтады.

Әр түрлі контекстегі мәтіндерді ауызша сөйлеу кезінде түсініп тыңдайды, өз пікірін басқа пікірлермен байланыстырып, өз қөзқарасын дәлелдеп айтады.

Әр түрлі контекстегі мәтіндерді ауызша сөйлеу кезінде түсініп тыңдайды, өз пікірін әлем тілдеріндегі тақырыптармен салыстырады, ерекшеліктерін тауып айтады.

Әр түрлі контекстегі мәтіндерді ауызша сөйлеу кезінде ғаламдық тақырыптармен салыстырады, креативті ой айтады.

1 -кесте. Сынып ерекшелігіне қарай дағды қалыптастыру

Астана қаласындағы Халықаралық Бакалавриат бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебіндегі 8 қазақ, 10 қазақ/орыс, 11 қазақ/орыс сыныптарының оқу бағдарламаларының UNIT жоспарлары, әсіресе зерттеу сұрақтары (нақты, концептуалды (абстрактілі), пікірталастық сұрақтар) оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес алынды. Бұл білім ордасының Негізгі мектебінде (MYP) 12-15 жас аралығында, Дипломдық Бағдарлама мектебінде 16-17 жас аралығындағы оқушылар оқиды. АҚШ-та жүргізілген әр түрлі жастағы сыныптарды оқыту саласындағы зерттеулер мұғалімдерге жас ерекшеліктеріне қарай оқыту мен оқу мәселелерін шешудің жекелеген тәсілдерін ұсынады. Авторлардың пікірінше, оқушыларды оқыту үдерісіне бағытталған сыныптарда табысты шешімін табуға тиіс.Оларға білім алу барысында қолдау көрсету керектігін айтады (Бірінші(ілгері)деңгей «Нұсқаулық» 21-бет).Ал, Выготский танымдық қабілетті дамытудағы әлеуметтік өзара әрекеттестіктің маңызын бәрінен жоғары қояды. Мен өз тәжірибемнен байқағаным, оқушыларды оқыту үрдісіне бағыттасаңыз да, танымдық қабілетті дамытудағы қарым-қатынаста болсаңыз да, оқушылардың жас ерекшелігін ескеріп, оқу үрдісін үйлестіру керек, ал бақылау, бағыт беру ортақ тәсіл болмақ. Мектептегі қазақ тілі бағдарламасының ерекшелігі- қазақ тілі мен әдебиет пәндерінің кіріктіріліп оқытылуында.Сондай-ақ ортақ (тұрақты) тақырыптар әр сыныпта қайталанып отырылады. Атап айтсақ, «Байланыс және БАҚ», «Бос уақыт», «Ғылым және техника», «Денсаулық», «Жаһандық мәселелер», «Қоғамдық қатынастар», «Мәдени ерекшеліктер» тақырыптары. Оқушылардың жас ерекшелігіне сәкес, бұл тақырыптардың мазмұны мен оқыту дағдылары әр сынып сайын күрделеніп, толығып отырады. (2-кесте).

Қоғамдық қатынастар

7 -сынып

Шерхан Мұртаза «Жүз жылдық жара»

8- сынып

Шыңғыс Айтматов «Найман-Ана»

Зерттеу сұрағы:

Адам қоғамға бейімделеді ме?

Зерттеу сұрағы:

Адам өмірінде не маңызды?

Үйлестіруші

Бағыттаушы

Қолдаушы

Бақылаушы

Идея тудырушы

Оқушылар әрекеті:

1.Мәтіннің кей бөлігін талдап оқиды;

2.»Адамның қоғамға әсері» тақырыбында пікірлеседі;

3. Қоршаған ортадан сұхбат алады

Оқушылар әрекеті:

1. Мәтінді түсініп оқиды;

2. Қоғамдағы жағымсыз әрекеттер туралы айтады, салыстырады;

3.Оқиға негізінде рөльде ойнайды

2-кесте. Ортақ тақырыптың сынып ерекшелігіне қарай дамуы

Мұғалімдер кейде оқушылардың жас ерекшеліктерін ескермей, бір сыныпта қолданған әдісті екінші сыныпта қолданатындығы әріптестер коучингісіде байқалды. Әрине бұл табысты оқуға әкелмейтіні белгілі. Сондықтан оқу үрдісінде өздік, топтық жұмыстарды түрлендіру, белсенді әдіс-тәсілдерді, ойындарды қолдану,өзін -өзі бағалау, балаға тапсырма орындаудың қажет екендігін түсіндіру, дайын ақпарат бермей, сол ақпараттарды іздеу тәсілдерін үйрету арқылы мұғалім оқушының оқуға деген жауапкершілігін тәрбиелейді.Ұстаз әрқашан жаңашыл және ізденісте болғаны дұрыс деп ойлаймын.

Әр түрлі жастағы табысты сыныптарда мұғалім оқытуды үйлестірушінің рөлін атқарып, оқу үрдісін бағыттап, толықтырып қолдап отырғаны жөн. Мұғалім әрбір оқушының білім алуына көмек көрсету үшін оқушылардың жеке сұраныстарын, дамуы мен мүдделерін білуге тиіс.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Бұзаубақова К.Ж. «Жаңа педагогикалық технология» Тараз қ, 2003ж;

2. Выготский Л.С. «Мектеп жасында оқу мен ақыл ойды дмыту мәселелері», Психология ғылымы және білім беру, 1996ж-№4. 5-18 бет.

3. «Мұғалімге арналған нұсқаулық» Бірінші (ілгері) деңгей, ДББҰ «Назарбаев Зияткерлік мектептері» педагогикалық шеберлік орталығы 2012ж ;

4. «Мұғалімге арналған нұсқаулық» Екінші (орта) деңгей, ДББҰ «Назарбаев Зияткерлік мектептері» педагогикалық шеберлік орталығы 2012ж;

5. «Мұғалімге арналған нұсқаулық» Үшінші (негізгі) деңгей, ДББҰ «Назарбаев Зияткерлік мектептері» педагогикалық шеберлік орталығы 2012ж;

6. Мирсеитова С. Сын тұрғысынан ойлау технологиясы, 1998ж;

7. Ш.Х.Құрманалина, Б.Ж.Мұқанова «Педагогика» оқулығы, «Фолиант» баспасы, Астана 2007ж;

8. Оразақынова Н.А. «Сатылай кешенді талдау технологиясының ғылыми -әдістемелік негіздері» Алматы, 2007ж.

9. IB MYP «А» тілі бойынша «Нұсқаулық» 2009ж;