Урок-конференция на тему: «Тывам чоргаар оолдары»

Раздел Другое
Класс 11 класс
Тип Конспекты
Автор
Дата
Формат docx
Изображения Нет
For-Teacher.ru - все для учителя
Поделитесь с коллегами:

Тема: «Тывам чоргаар оолдары»

(кичээл конференция)







Хемчик ортумак школазынын

тыва дыл, чогаал башкызы

Салчак Анна Шожаповнанын

11-ги класска эрттирген кичээли.



с. Хемчик.

Кичээлдин сорулгалары:

  1. Езулуг толептиг эр кижи деп кымыл? Тыва чернин чоргаар толептиг оолдары-биле таныштырып тура эр кижи - даянгыыш, чоленгииш, чуртунун камгалакчызы, чоргааралы, мозу-будужу, чаражы, эрестии, толептии, амыдыралдын озээ дээрзин билиндирер.

  2. Уругларга эр кижинин бугу-ле толептиг мозу будужун, туруштуг тура-соруун билиндирип кижизидер.

  3. Уругларны реферат, аас чогаалы, лириктиг чогаалдарга даянып, дыл-домаа чедингир, чечен-мерген, угаан-медерели сагынгыр-тывынгыр, сайзырангай болурун чедип алыр.

Кичээлдин дерилгези:

  1. Эр кижи хана баарынга торуттунер,

хая баарынга олур.

Ада олур - оглу артар,

Аът олур - баглаажы артар.

Эр адым олурунун орнунга

Эр бодум олзумзе дээре.

  1. Магнитафон (Юлиана Ондар «Тыва оолга», хоомей, сыгыт)

Кичээлдин чорудуу:

I Организастыг кезээ

II Киирилде кезээ

Ыры «Тыва оолга» (магнитафон дыннаар)

  1. Башкынын киирилде созу.

( Тывам чоргаар оолдыры деп темалыг лириктиг чогаалдарга болгаш амыдыралчы чижектерге ундезилээн кичээл - конференция)

(Кичээлдин кол сорулгаларын таныштынар).

Шаандан тура эр кижи - амыдыралдын кол кезээ, ог-булезинин кол кезээ, камгалакчызы, чоргааралы болуп келген.

Эр кижи - бедик сулде - чаяан, хундуткел.

Эр кижи - ог-булезинин херээжен ээзинин болгаш ажы-толунун эргим ынак эжи, адазы. Ол ог-буленин ээзи Даянгыыжы, Чоленгиижи болганда бугу талазы-биле толептиг мозу-будуштуг, куш-ажылчы, уран-талантылыг,бедик угаанныг дээрзин бис амыдыралда чижектерден коруп болгаш тыва литературлуг чогаалдардан номчуп турар бис. Ам бистин чангыс чер -чуртуувус «Монгулек» чечен чогаал каттыжыышкынынын кежигуну Чечекмаа Акимовна Сааянын «Эр кижиге йорээл» деп шулуу-биле кичээливисти эгелээр-дир бис.

Оорушкум, мунгаралым,

Ортемчейнин даянгыыжы,

Онгур чечээн сунуп келир,

Оннуум болгаш чоленгиижим

О, эр кижи

Айтып, суйбап, эргеледип

Айыыл келзе, доза турар,

Эзир ышкаш, эрес-кайгал,

Эртине дег эвээш состуг

О, эр кижи

Оруум айтып, эде сургаар,

Оглу, кызым чоргааралы,

Эки-бакты хойну чуктээр,

Эр кижи дег шыдамык чок,

О, эр кижи.

Шулукте эр кижинин онзагай талазы чул?


(Эр кижи-даянгыыш, чоленгииш, камгалакчы, эрестиг, амыдырал айтыкчызы, сургакчы, чоргаарал)

III Кол кезээ:

Рефераттар.

  1. Эр чол

Эр чол, оон негелдезин, тыва элээди оолдарнын кижизидилгезин, оон мозу-будужун дыннадывыс. Эр кижи кандыг тос бергелерни эртерил?

  1. Кыштын тос-тостун соогунга дадыгар

  2. Тос харлыында чарыш аъды мунар, эмдик аът ооредир.

  3. Тос кулаш сыдымнын ээзи болур

  4. Эр эжинге шынчы болур

  5. Олум ажыын шыдап эртер

Оске чуртка сарыннавайн чоруур

- орт халавын чайлап эртер

- чашпаа кижиге алыспас

  1. Эр кижи оруун оруктаар болгаш тос хемни кежер.

  2. Эр кижи амыдыралдын тос артын ажар

  3. Эр кижи назынынын иштинде тос дээрнин чанныындан чайлай дужуп чоруур ужурлуг. Ол дуне-хундус-даа, каанда, чаъстыгда-даа орукка чоруур.

  4. Эр кижи назынынын иштинде тос Тандынын кежиин четтирер ужурлуг.

2) Эр атка, эрге-дужаалга толептиг

Москвада айыыл-халап болгаш уржуктар чайладыр (МЧС) академиязынын ийиги курузунун студентизи Чедер-оол Алаштын дугайында дыннадыг.

(Школавыста толептиг оореникчилер, башкылар болгаш доозукчуларывысты адаар).

3) Тыва чернин чоргааралы.

(Суму, кожуунувустун толептиг, бедик чоргаарал-биле адап болур удуртукчувус кымнарыл? Седип Кан-оол Иргитович, Кужугет Николай, Серен-Чимит Аян Олчат-оолович, Владимир Салчакович, Владимир Витальевич, Сергей Сээ-Сурунович, Чамбыт Борис Салчакович)

4) Алдар оруу

(Культура, уран-чуул талазы-биле онзагай кижилеривис - Конгар-оол Ондар, Кайгал-оол Ховалыг, Александр Салчак, Максим Мунзук, Владимир Тока, Алексей Чыргал-оол, Тойбухаа Дондук-оол, Хензиг-оол Кужугет, Шириин-оол Хертек…)

5) Куштуг состер чаяакчызы

Монгуш Кенин-Лопсан-чогаалчы, тоогу эртемнеринин доктору, Хамнар ниитилелинин президентизи, «Делегейнин дириг эртинези», «Вектин кижизи» деп аттарнын толептиг эдилекчизи, тыва чогаалда куштуг состернин чаяакчызы онзагай, ховар талантылыг, Тыва Республиканын бир тоогулуг чогаалчызы дээрзин кордувус.

6) Бойдустун чаяалгазы

( Бичии чаптанчыг бойдус чаяалгалыг чурукчу Сылдыстын дугайында дыннадывыс. Тура-соруккур, маадырлыг оол бугу-ле бергелерни эрткен. Тыва литературада сылдыс ышкаш бир-ле онзагай талантылыг маадырлар кымнарыл?

Суван Шангыр-оол «Чагаа» - Булат», Черлиг-оол Куулар «Шораан» - Шораан салымнарын, талантыларын чугалаар).

Кым деп сураглыг спортсменнер билир силер? (Соян Саян-бокс, Маадыр,Аяс Монгуштар-хуреш, Евгений Илюхин, Монгуш Сурун-оол-чадаг чарыш, Шоолай Омак-бокс. Школа иштинден база чугулаар.)

Бугу-ле онзагай эр кижилерни сайгардывыс. Эр кижилерге хамаарышкан улегер домактардан чугаалап корунерем.

Отка - коске душпес болза, оол уругнун орланы эки,

Аксы-мурну чыдывас болза, кыс уругнун томаанныы эки.

Эр адым олурунун орнунга,

Эр бодум олзумзе дээре.

Эр кижи хана баарынга торуттунер,

Хая баарынга олур…

Эр кижинин омаа чул? (аът)

Эр кижинин каасталгазы (оттук-бижек)

Эр кижинин уш каазы(борт, кур, идик)

Тыва эр кижинин бугу делегейде эр кижилерден ылгавырлыг салым-чаяаны чул? (хоомей-сыгыт)

Туннел кезээ:

Езулуг эр кижи деп кымыл? (проблемныг айтырыг)

( Эр адын сыкпас, эр кижи-Чоргаарал, камналакчы, даянгыыш, эрестиг, чараш, толептиг мозу-будуштуг, эргим, туруштуг тура-соруктуг, амыдыралдын озээ, ог-буленин кол кезээ)

(Самбырада улеге домактар-биле ажыл)

Ниити улуг туннел

Кичээлге сайгарган шулуктен, дыннадыглардан, аас-чогаалдардан, тыва чогаалдардан, тыва улустун езу-чанчылдарындан алгаш Тыва оолдарны чоргаар деп туннелге келдивис.

(Магнитафон хоомей-сыгыт салыр)

Шулук Сайлыкмаа Комбу(шулукчу, очулдурукчу, эртем ажылдакчызы)

«Тыва черим оолдары»

Хоомей, сыгыт-эртине

Хоону, ыры, сеткили

Дынгылдайны дыннанган

Тыва черим оолдары

Сагыш, омаа ургулчу

Саяк, чыраа аъттарда

Чоруу-чогу чогунгур

Човаг билбес кайгалдар

Турза узун араазай,

Тутса моге мажаалай.

Тывызыктын баажызы-

Тыва черим оолдары.

( Уругларнын демдектерин салып, олурушкан аалчыларга четтиргенин илередир)

Приложение

  1. «Маадырлыг огбелеривисти утпаалынар» деп темалыг 8-ки класска кичээл-конференция(1999 чыл ноябрь)

  2. «Кижи болуру чажындан» деп темалыг класс шагы (2000 чыл март)

  3. «Оореникчилернин чугаазындан бак состер болгаш оларны эвээжедиринин аргалары» деп темалыг илеткел (Шивилиг. 2001 чыл июль кожуун башкыларынга)

(Кызыл. 2000 чыл апрель республика башкыларынга)

  1. В.Ш Кок-оол «Самбажык» деп темалыг 8-ки класска кичээл - аян-чорук. (2000 чыл ноябрь)

  2. «Салым-чаяанныг куруне ажылдакчызы Монгу Буян-Бадыргынын тыва куруненин бурунгаар хогжулдезинге киржилгези» деп темалыг илеткел.( 2001 чыл октябрь)

  3. «Тывам чоргаар оолдары» деп темалыг 11-ги класска ажык кичээл. (2002 чыл, февраль8 кожууннун тыва дыл, чогаал башкыларынга)



© 2010-2022