Кітапша-Қазақ тілі пәні бойынша талдау жұмыстарына арналған көмекші құрал

Қазақ тілі пәні бойынша талдау жұмыстарына арналған көмекші құрал

Календиров Әзірхан Нұрмағанбетұлы

5 - 8 сыныптарға арналған

Хромтау ауданы

Дөң орта мектебі

Қазақ алфавиті

Оқу техникасы

/1 минутта оқу, жазу жылдамдығы/

Сыныбы

Дауыстап

Іштей

Жазу

Уақыты

Сөйлеу монологы

5

120 сөз

140-170

60

2 минут

6-8 сөйлем

6

130 сөз

170-210

70

2 минут

6-8 сөйлем

7

140 сөз

210-250

80

2 минут

6-8 сөйлем

8

150 сөз

250-270

90

3 минут

8-10 сөйлем

9

160 сөз

270-290

100

3 минут

10-12 сөйлем

10

170 сөз

290-310

110

3 минут

10-12 сөйлем

11

180 сөз

310-330

120

3 минут

10-12 сөйлем

Жазба жұмыстарының түрлері мен мөлшері, көлемі және бағалануы

Сыныбы

Сынақхат саны

Сөз саны

Сөздік сынақхат саны

Орфографиялар саны

Тыныс белгісі

Баға

5

8

90-100

10-15

12

2-3

«5»

6

6

100-110

15-20

16

2-4

«4»

7

5

110-120

20-25

20

4-5

8

5

120-150

25-30

24

10

«3»

9

4

150-170

30-35

24

15

10

170-180

26

18

«2»

11

190-200

26

18

Фонетикалық талдаудың сызбасы

Талдаудың сатылары СӨЗ

І. Жуан, жіңішке, Дауысты, дауыссыз

аралас буынды сөз. дыбыстарға мінездеме.

ІІ. Буындар: а/ ашық, ә/ тұйық, б/ бітеу;

ІІІ. Тасымал.

ІV. Екпін.

V. Буын үндестігі.

VІ. Дыбыс үндестігі: а/ ілгері ықпал;

ә/ кейінгі ықпал;

б/ тоғыспалы ықпал;

Лексикалық талдаудың сызбасы

Талдаудың сатылары СӨЗ

І. Сөздің атауыш (номинатив) мағынасы.

ІІ. Сөздің тіркесу сипатынан туған лексикалық

мағыналары:

а/ сөздің еркін мағынасы;

ә/ фразеологиялық байлаулы мағына;

б/ синтаксистік шартты мағына;

ІІІ. Сөздің стилистикалық қызметінен туған

лексикалық мағыналары:

а/ битарап мағына;

ә/ бейнелі мағына;

б/ терминдік мағына;

ІV. Сөздің көп мағыналылығы.

V. Омонимдер.

VІ. Синонимдер.

VІІ. Антонимдер.

Синтаксистік талдаудың сызбасы

Талдаудың сатылары СӨЗ

І. Айтылу мақсатына қарай: хабарлы,

сұраулы, лепті, бұйрықты;

ІІ. Құрылысына қарай:

а/ жай сөйлем: жайылма, толымды, толымсыз,

жақты, жақсыз, атаулы;

ә/ құрмалас сөйлем: салалас, сабақтас, аралас;

ІІІ. Сөйлем мүшелері:

Тұрлаулы мүшелер:

а/ бастауыш,

ә/ баяндауыш;

Тұрлаусыз мүшелер:

б/ толықтауыш (тура, жанама),

в/ анықтауыш,

г/ пысықтауыш.

ІV. Сөз тіркесі:

а/ тұрақты,

ә/ еркін (есімді, етістікті).

Сөздердің байланысу түрлері:

а/ қиысу,

ә/ меңгеру,

б/ матасу,

в/ жанасу,

г/ қабысу.

V. Сөздердің байланысу тәсілдері:

а/ интонация,

ә/ жалғаулар,

б/ жалғаулық шылаулар,

в/ орын тәртібі.

І. Фонетикалық талдау.

1. Сөздердің буын құрамы мен тасымалдануын түсіндір.

2. Дыбыс үндестігі мен буын үндестігін анықта.

3. Дыбыстарды түрлеріне қарай ажырат.

ІІ. Сөз құрамына талдау.

1. Негізгі, туынды түбірлердің құрамын анықта.

2. Туынды сөздердің жұрнағын мағынасына қарай ажырат.

3. Жалғаулы тұлғада қолданылған сөздердің жалғауларын анықта.

4. Біріккен сөз, қос сөз, қысқарған сөздердің құрамын анықта.

ІІІ. Синтаксистік талдау.

1. Сөйлемді оқып, дауыс ырғағын анықта.

2. Сөйлемді мағынасына, құрылысы, құрамына қарай қандай сөйлем екендігін түсіндір.

3. Сөйлемді сөйлем мүшелеріне, олардың байланысына ажырат.

4. Сөйлем мүшелерін шартты белгілермен көрсет.

5. Төл сөз, автор сөздерін және диалог сөздерді тап, тыныс белгілеріндегі айырмашылықтарды анықта.

Дыбыстар

Дауысты дыбыстардың бөлінуі:

• а, ә, е, и, о, ө, /у/, ұ, ү, ы, і, э.

• Жуан дауыстылар: а, о, ұ, ы, у.

• Жіңішке дауыстылар: ә, е, ү, і, ө, и, у.

- Ашық дауыстылар: а, ә, е, о, ө, э.

- Қысаң дауыстылар: ы, і, и, ұ, ү, у.

- Еріндік дауыстылар: о, ө, ұ, ү, у.

- Езулік дауыстылар: а, ә, е, и, і, ы, э.

Дауыссыз дыбыстардың бөлінуі:

• б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, ф, х, һ, ц, ч, ш, щ,

• Қатаң: п, ф, к, қ, т, с, ш ,щ, х ,ц, ч.

Ұ - Ұяң: б , в, г, ғ, д, з, ж, һ.

Ү - Үнді: р, л, й, у, м, н, ң.

Қосарлы дыбыстар: Я = й+а

Ё = й+о

Ю = й+о

Дәнекер белгілер: Ъ - айыру белгісі.

Ь - жіңішкелік белгісі.

ЖАЛҒАУЛАР:

белгіленуі -

І. Көптік жалғаулары: - лар, - лер, - дар, - дер,

- тар, - тер.

ІІ. Жіктік жалғаулары:

І жақ. Мен - мын, - мін, - бын, - бін,

- пын, - пін.

Біз - мыз, - міз, - быз, - біз, - піз, - пыз.

ІІ жақ. Сен - сың, - сің,

Сіз - сыз, - сіз,

Сендер - сыңдар, - сіңдер,

Сіздер - сыздар, - сіздер,

ІІІ жақ. Ол

Олар

ІІІ. Тәуелдік жалғаулары:

І жақ. Менің - ым, - ім, - м.

Біздің - ымыз, - іміз, - мыз, - міз.

Біздердің

ІІ жақ. Сенің - ың, - ің, - ң.

Сіздің - ыңыз, - іңіз, - ңыз, - ңіз.

Сендердің

Сіздердің

ІІІ жақ. Оның - сы, - сі, - ы, - і.

Олардың

ІV. Септік жалғаулары:

Атау:

Ілік: - ның, - нің, - дың, - дің, - тың, - тің.

Барыс: - ға, - ге, - қа, - ке, - а, - е, - на, - не.

Табыс: - ны, - ні, - ды, - ді, - ты, - ті, - н.

Жатыс: - да, - де, - та, - те, - нда, - нде.

Шығыс: - нан, - нен, - дан, - ден, - тан, - тен.

Көмектес: - мен, - бен, - пен.

ЖҰРНАҚТАР:

Белгіленуі:

ЗАТ ЕСІМ.

1. -шы, - ші.

2. - лық, - лік, - дық, - дік, - тық, - тік.

3. - шылық, - шілік.

4. - ша, - ше.

а/ - ма, - ме, - ба, - бе, - па, - пе.

ә/ - ым, - ім, - м.

б/ - ыс, - іс, - с.

в/ - ыш, - іш, - ш,- ын, - ін, - н.

СЫН ЕСІМ

Есім сөздерден сын есім тудыратын жұрнақтар:

1. - лы, - лі, - ды, - ді, - ты, - ті.

2. - сыз, - сіз.

3. - ғы, - гі, - қы, - кі.

4. - лық, - лік, - дық, - дік, - тық, - тік.

5. - шыл, - шіл.

6. - шаң, - шең.

7. - дай, - дей, - тай, - тей.

8. - кер, - гер, - қой, - қор, - паз, (- ымпаз, - імпаз).

9. - и, - ы, - і.

Етістіктен сын есім тудыратын жұрнақтар:

1. - ғақ, - гек, - қақ, - кек, - ақ, - ек.

2. - ық, - ік, - қ, - к.

3. - ғыш, - гіш, - қыш, - кіш.

4. - ғыр, - гір, - қыр, - кір.

5. - шақ, - шек.

6. - ыңқы, - іңкі, - ңқы, - ңкі.

7. - ынды, - інді, - нды, - нді.

8. - малы, - мелі, - балы, - белі, - палы, - пелі.

9. - ымды, - імді, - мды, - мді.

10. - аған, - еген.

11. - улы, - улі.

12. - ма, - ме, - па, - пе, - ба, - бе.

Шырай жұрнақтары:

• ырақ, - ірек, - рақ, - рек, - лау, - леу,

• дау, - деу, - тау, - теу.

САН ЕСІМ

1. - ыншы, - інші, - ншы, - нші.

2. - ау, - еу.

3. - лаған, - леген, - даған, - деген, - таған, - теген.

4. - лап, - леп, - дап, - деп, - тап, - теп.

5. - дай, - дей, - тай, - тей.

ЕТІСТІК

1. - ла, - ле, - да, - де, - та, - те.

2. - а, - е.

3. - ай, - ей, - й.

4. - ар, - ер, - р.

5. - ғар, - гер, - қар, - кер.

6. - ық, - ік, - қ, - к.

7. - ыра, - іре.

• ма, - ме, - ба, - бе, - па, - пе - болымсыз етістіктің жұрнақтары.

• у - тұйық етістіктің жұрнағы.

ЕТІСТІКТІҢ ШАҚТАРЫ:

Мақсатты келер шақ: - мақ, - мек, - бақ, - бек,

- пақ, - пек.

Жедел өткен шақ: - ды, - ді, - ты, - ті.

ЕТІСТІКТІҢ РАЙЛАРЫ:

Шартты рай: - са, - се.

Қалау рай: - қы, - кі, - ғы, - гі, -іпті, - ғай, - гей,

- қай, -кей.

ЕТІСТЕР:

1. Өздік етіс: - н, - ын, - ін.

2. Өзгелік етіс: - дыр, - дір, - тыр, - тір, - ыр, - ір,

- ғыз, - гіз, - қыз, - кіз, - т.

3. Ырықсыз етіс: - ыл, - іл, - л, - ын, - ін, - н.

4. Ортақ етіс: - ыс, - іс, - с.

ЕСІМШЕ:

1. - ған, - ген, - қан, - кен.

2. - ар, - ер, - р, - с.

3. - атын, - етін, - йтын, - йтін.

4. - мақ, - мек, - бақ, - бек, - пақ, - пек.

КӨСЕМШЕ:

1. - а, - е, - й.

2. - ып, - іп, - п.

3. - ғалы, - гелі, - қалы, - келі.

ҮСТЕУ

1. - ша, - ше.

2. - лай, - лей, - дай, - дей, - тай, - тей.

3. - дайын, - дейін, - тайын, - тейін.

4. - шама, - шеме, - шалық, - шелік.

5. - майынша, - мейінше, - байынша, - бейінше,

- пайынша, - пейінше.

ЕЛІКТЕУ СӨЗ

1. - аң, - ең, - ың, - ің, - ң.

2. - ыл, - іл, - л, - ақ, - ек.

3. -ғыр, - гір.

4. - ыра, - іре.

Бұл жұрнақтар арқылы басқа сөз таптары жасалады.

/ зат есім не етістік/

СӨЙЛЕМ МҮШЕЛЕРІ

БАСТАУЫШ

Кім? Не? Кімдер? Нелер?

БАЯНДАУЫШ

===============

Не істеді? Қайтті? Не қылды? Кім? Не?

ТОЛЫҚТАУЫШ

- - - - - - - - - - - - -

Кімге? Неге? Кімді? Нені? Кімде? Неде? Кімнен? Неден? Кіммен? Немен? Кім туралы? Не туралы? Кім жөнінде? Не жөнінде? Кім жайында? Не жайында?

АНЫҚТАУЫШ

----------------------

Кімнің? Ненің? Қай? Қандай? Қанша? Неше? Қайдағы? Недегі? Кімдегі?

ПЫСЫҚТАУЫШ

-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.

Қайда? Қайдан? Қашан? Қашанғы? Қашаннан бері? Қанша? Неше? Қалай? Қайтіп? Қалайша? Неліктен? Кім үшін? Не үшін? Не мақсатпен? Қашанға шейін? Қалай қарай?

Сөзжасам

Сөз тұлғасы

Сөз құрамы

Жасалу жолдары

Мысалы

Түбір сөз

дара сөз

Байырғы сөздердің жаңа мағынаға ие болуы.

әкім, айдар

Туынды сөз

дара сөз

Сөз тудырушы жұрнақтардың жалғануы арқылы мағынаның тууы.

Ақыл-ды,

сұлу-лық,

көрер-мен.

Біріккен сөздер

күрделі сөз

Екі не одан да көп сөздердің бірігуі арқылы жаңа мағынаның тууы.

Аққу

/ ақ+қу/,

Білезік

/білек+жүзік/,

Қостұра

/қос+тұра/.

Қос сөздер

күрделі сөз

Екі сөздің қосарлануы арқылы жаңа мағынаның тууы.

Ата-ана,

бірте-бірте,

шай-пай.

Қысқарған сөздер

күрделі сөз

Күрделі атаулардың қысқартылуы арқылы жасалған сөздер.

ҚР, ТМД, пединститут, медколледж

Тіркесті сөздер

күрделі сөз

Екі я одан да көп сөздің тіркесуі арқылы бір ұғымды білдіруі.

Ана тілі, орта бойлы, бір мың, боз торғай.

Сөз таптары

№

Сөз таптары

Сұрақтары

Мағынасы

Мағыналық топтары

1

Зат есім

кім? не? кімдер? нелер?

Заттың құбылыстың атауы.

Жалпы есім, жалқы есім, деректі зат есім, дерексіз зат есім.

2

Сын есім

қандай? қай?

Заттың сыны, сипаты, көлемі, түрі, түсі т.б. атауы.

Сапалық, қатыстық сын есімдер.

3

Сан есім

қанша? неше? т.б.

Заттың саны, реті, мөлшерінің атауы.

Есептік, реттік, болжалдық, топтау, жинақтық, бөлшектік сан есімдер.

4

Есімдік

кім? не? қай? қанша? т.б.

Есім сөздердің орнына жүретін сөздер.

Жіктеу, сілтеу, сұрау, өздік, жалпылау, болымсыздық, белгісіздік.

5

Етістік

не істеді? қайтті?

Заттың іс-қимылын, әрекетін білдіретін сөздер.

Болымды, болымсыз, сабақты, салт етістіктер; етістер /өздік, өзгелік, ырықсыз, ортақ/; есімше, көсемше, тұйық етістік.

6

Үстеу

қанша? қайда? қалай? не себепті? қайтіп? қашан?

Іс-әрекеттің мезгілін, мекенін, амалын, мақсатын

т. б. білдіретін сөздер.

Мезгіл, мекен, сын-қимыл, мөлшер, күшейту, мақсат, себеп-салдар үстеулері.

7

Еліктеу сөз

қалай? қайтіп?

Табиғаттағы дыбысқа, қимылға еліктеуден туған сөздер.

Еліктеуіш, бейнелеуіш, еліктеу сөздер.

8

Шылау

Септеулік, демеулік, сұраулық.

9

Одағай

Адамның түрлі көңіл күйін, сезімін, білдіретін не жануарларға қаратып айтылатын сөздер.

Көңіл күй, жекіру, шақыру одағайлары.

Сөз топтары мен таптарының сызбасы

СӨЗ

Атауыш сөздер

ЕСІМДЕР:

Атауыш есімдер: зат есім, сан есім,

сын есім, есімдік.

Үстеуші есімдер: үстеу, еліктеу сөз.

ЕТІСТІКТЕР

Көмекші сөздер

КӨМЕКШІ ЕСІМ

КӨМЕКШІ ЕТІСТІК

ШЫЛАУ: жалғаулық,

септеулік,

демеулік.

Одағай сөздер

↓

ОДАҒАЙ