Конспект урока Глава о строгом Санале по эпосу Джангар

Кичәлин төр: Буурл Һалзн мөртә Бульңһрин көвүн

Догшн Хар Санлын бөлг

Кичәлин күцл: умшсн бөлгән олзлад, Җаңһрин зәрлгәс авн

диилвр бәрснә күртл цуг соңссан, умшссан,

дассан давтх, сурһульчнрин келлһинь өргҗүллһн, байҗуллһн, Санл баатрин дүрәр дамҗулад, сурһульчнрт төрскнч болх сурһмҗ өглһн.

Кичәлин дөңцл: эпос «Җаңһр» (дегтрмүд), Бумбин орна баатрмудын

зургуд, компьютер.

Кичәлин йовуд:

1. Багшин үг:

а) - Мендллһн. Класст кен угаһинь медх, журналд темдглх.

б) - Девтрмүдән секәд, эндрк сар, өдр, кичәлин төр бичәд авчктн.

Тодлҗ авсн үгмүдән давтхмн (толин көдлмш үзүллһн):

зәрлг - указ, повеление; хәр һазр - чужбина, чужая сторона; дуулх - шлем; алв - дань; татлһ - подать; эл - мир; агт - конь, рысак; зер-зев - оружие; үлд - меч; балт - секира; ханҗал - кинжал.

в) Эн кичәлдән Догшн Хар Санл яһҗ Зарин Зан тәәҗ хаанла бәәр бәрлдгснә тускар цуг умшссарн, соңссарн, дассарн күүндвр кеһәд давтхвидн.

II. Келлһнә дамшлт:

1. Җаңһрин орн-нутг ямаран нертә? (1-гч слайд)

2. Эн мана дасч авсн бөлгин һол геройнь кемб?

3. Догшн Хар Санл ямаран таласнь, кедүдгч суудг баатр бәәҗ?

4. Догшн Хар Санл кенә көвүн, мөрнәннь нернь келтн?

5. Эн бөлгин нернь бүклднь келчктн.

III. Багшин үг (багар көдллһн) Тана өмн сурврмудта цаасмуд бəəнə. Ода болхла, I -гч багин сурһульчнр II-гч багин сурһульчнрт сурврмуд өгх.

I -гч баг:

1. Җаңһр Санлыг альдаран зархар седҗәнә? (Җаңһрин зәрлг умшчана, х. 23) (2-гч слайд)

2. Догшн Хар Санл уульн бәәҗ юн гиҗ келв? (х. 23)

3. Ямаран даалһвр күцәҗ ир гиҗ Җаңһр келв? (х. 25Чамаһан һанц … )

3-гч слайд

Эл болад бәәхлә, 50 җилә татлһ,

1001 җилә алв өгч,

Оруд нутг болх аминь авч ирич;

Дән болад бәәнәв гихлә,

Хар-цоохр тугинь шуучҗ хавтхлад,

Нәәмн түмн хар-һалзн агтынь

Нанд көөҗ ирич, - гив.

4. Алдр Җаңһр Күңкән Алтн Чееҗиг ю келтн гив? (х. 25-26)

5. Ямаран үлгүр харһв? Чееҗəр келҗ өгтн.

6. Байн Күңкән Алтн Чееҗ Санлд омг өгхəр яһҗ магтна? Чееҗəр келҗ өгтн.(х.26) - 4-гч слайд

7. Кезəңк хальмгин авъясар баатрмуднь -үүрмүднь ямаран белгүд өгнә? Чееҗəр келҗ өгтн.

5-гч слайд Күнд Һарта Саврнь - найн нег алд әәв балтан

- Хәр һазрт кергтә зер - зев.

Арслңгин Арг Улан Хоңһрнь - шар болд үлдән

-Хәр һазрт кергтә зер-зев,

барун таша деерән зүүҗ йов.

Гүзән Гүмбнь - хар болд ханҗалан

- Хәр һазрт кергтә зер-зев, зүн бийдән хавчулҗ йов.

8. Санлыг һарад йовх деер ямаран авъясмуд күцәгдв?

6-гч слайд Хаалһин йөрәл:

«Йовсн үүлән номин йосар күцәҗ

Алтн җола зөв эргүлҗ

Алдр нойн Җаңһриннь

Шар цоохр бәәшңгин

Хашр мөңгн үүднд ирҗ буух бол!»

Санл йөрәлән соңсад, Алдр Җаңһртан мөргҗ әдс авлһн, өндр шар- цоохр бәәшңгән зөв эргәд һарад йовлһн. Санлыг сән йовҗ иртхә гиҗ Җаңһрахн арднь хурлдан одад, мөргүл келһн.

Багшин үг: Зан Тəəҗ хаана нутгур Догшн Хар Санлыг юуни учрас хол һазрт йовулҗана? Ухан-тоолвран келчктн.

IV. Цогцан амралһна агчм.

Эзн Богд Җаңһр

Эргндкән ширтәд хәләнә

Барун талан хәләһәд,

Байн Күңкән Алтн Чееҗлә мендлнә.

Зүн талагшан хәләһәд,

Арслңгин Арг Улан Хоңһрла мендлнә.

Деегшән хәләһәд, Деедс Бурхндан зальврна

Дорагшан хәләһәд, һазр-усндан зальврна.

II-гч баг (I-гч багин күүкд сурврмудт хəрү өгчəнə):

1. Хаалһднь харһсн дәәснә тускар келҗ өгтн.

2. Зан Тәәҗ хаанад ирлһнә тускар текстəс олҗ умштн (х.34-35). Кедү хонгт сууһад, Җаңһрин келсн үг келнә? Кен гидг баатр Санлыг ханҗаларн худрхар седнә? Кен терүг хөрнә?

3. Зарин Зан Тәәҗ хаана баатрмуд ямаран баатрмудла бийән дүңцүлнә? Тернь Санлд таасгдну?

7-гч слайд Одн Цаһан - Арслңгин Арг Улан Хоңһрла

Күчтә Һунн Хар - Күнд Һарта Саврла

Одн Харһа - Догшн Хар Санлла.

4.Догшн Хар Санл яһҗ харслдҗ ноолдв? (Гүзән Гүмбин өгсн ханҗалар худрна. Хар-цоохр тугинь шуучҗ хавтхлад, нәәмн түмн хар-һалзн агтынь көөһәд һарна. Одн Цаһанла болн Одн Харһала һанц бийәрн ноолдна. Зан Тәәҗ хан цергтəһəн өөрдҗ аашна. Санлын ардас 5 миңһн җид дегц чичв. Санлд мөрнь нөкд болна. Долан хонгт хортнла ноолдна).

5. Алтн Чееҗин зəрлг, кен гидг баатр түрүн болҗ нөкд болхар ирнә? Яһҗ эн бөлг чилнə? Келҗ өгтн. (Алтн Чееҗ Санлыг түрҗ йовхнь медв. Күнд Һарта Савр түрүн болҗ нөкд болхар ирв. Хойр баатр күлгүдәсн бууһад теврлднә. Цуһар күцҗ ирәд, Зан Тәәҗ хаана бодңгудыг күләд оркна. Зан Тәәҗ хааг кел бәрҗ авна. Җаңһрин көлд һурв мөргәд, алв өгх болад, андһаран өгнә).

V. Ашлвр:

1. - Эзн богд Җаңһрин даалһвр күчр болв чигн, Санл терүг күцәнү?

8-9-гч слайдмуд

2. - Санл ямаран баатр бәәҗ? (ухата, чидлтә, һольшг, зөрмг, чаңһ-чиирг, орн-нутгтан дурта баатр)

3. - Җаңһрин баатрмуд хоорндан яһҗ бәәдг бәәҗ? (нег-негнләһән ах-дүүһинәр бәәдг бәәҗ).

Багшин үг: Тегәд, эзн богд Җаңһрин даалһвр күчр болв чигн, Санл терүг залу йосар күцәнә. Җаңһрахн хортан дииләд, диилвр бəрəд, байрта Бумбин орндан ирнә. Догшн Хар Санл Төрскнәннь төлә әмән әрвлдго, тедү дүңгә төрскнч, орн-нутгтан дурта баатр. (10-гч слайд)

VI. Кичəлин темдгүд.

VII. Герин даалһвр: Санлын туск бөлг дәкнәс умшад, давтад, медрл шүүлһнə тестд белдвр кетн.