Разработка открытого классного часа Тура биде туган жок

Сабақтың тақырыбы: Тура биде туған жоқ

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға Маңғыстаудың үш биін таныстыру, олардың

өмірбаяндары мен тура айтқан сөздерін оқып - танысу,

оқушыларды өмірде шыншылдыққа, әділдікке, адамгершілікке

тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: билердің суреттері, қосымша материалдар

Сабақтың барысы:

Иса Тіленбайұлы (1829 - 1910) халқына даңқы жайылған айтулы батыр, аузы дуалы шешен, би, ұзақ жылдар ел билеген болыс, серілік құрған, ақындық сөз шығарған жан - жақты өнерпаз тұлға. Иса Адайдың оныншы ұрпағы. Иса Тіленбайұлының ақындық өнерін анықтайтын «Күйкеннен аттанарда», «Хиуаға кетерде», «Досанды жоқтауы», «Оязға баруы», «Болыс болып жүргенде», «Исаның қара өлеңдері» деген туындылары сақталған.

КҮН ҚАЙДА?

Жігіттер, хан ұлы ма, халық ұлы ма - ай?

Ақылым осы күнде шашылулы - ай,

Ойына Маңғыстаудың ел қондырып

Күн қайда қанды судай сапыруға - ай?

Қылышы солдаттардың қызыл қынап,

Қызыл тіл көргенім жоқ әлі сынап,

Ойына Маңғыстаудың ел қондырып,

Күн қайда ұйықтап тыныш жатар сұлап?

Көк қабақ, Манашымен көрінгені - ай,

Көк қабақ, көшіп астым беліңнен - ай

Көңілім харазымға көтерілді -

Бір сапар жарылғай гөр жөнімен - ай.

Су ішіп қос арқамнан жөнелгенде

Ақылым алпыс екі бөлінгені - ай...

Ермембет Тұрұлы (1837 - 1909)

Есен Ермембет би 1837 жылы Маңғыстаудың «Үлек»,»Ақжал» өңірінде дүниеге келген. Әкесі Тұр белгілі Сейіт бидің немересі. Ермембет 1909 жылы 72 жасында бұл пәниден өткен. Көшпенділердің дәстүрінде ел таныған жақсылардың қадір - қасиетін сарапқа салып, сынап отыру дағдыға айналған және сыншының бағасы аумай келеді екен.

Бірде, үлкен бір бас қосуда, адайдың игі жақсылары осы атырапқа сынгерлігімен танылған Әлім Бүкір сыншыға қолқа салыпты:

• Елімізде небір билік иелері жетерлік. Соның ішінде мына жастарды: Есен Ермембет, Жары Мәтжан, Түркменадай Оразбай билерді жеке дара сынап көрсеңіз.

Сыншы Ермембетке қарап қойып: «Сөз атасы екенсің. Әттең, билігің мен ерлігің тең екен. Ерлігің басым түсер де, артыңа қалар сөзің аз болар - ау» - деп қынжылыпты.

ЕРМЕМБЕТТІҢ АТАҚТЫ БИЛЕРГЕ АЙТҚАНЫ:

Адайдың атақты билері Мәтжан, Иса, Тілеген, Ораз Ермембетті сынамақ болып бейуақытта «Кеш жарық!» деп кештетіп келеді. Ауылда баласы да жоқ екен, қонақ қамын қамдап жүріп қызына, үйдегілерге естірте: «Шырағым, шайыңды екі аққұманға екі түрлісінен демде, бұлар таңдайтын адамдар ғой, бірін қатты дер, бірін ащы дер, қалағанын ішсін, екі қой сой, бірін арық дер, бірін семіз дер, қалағанын жесін» - депті Сүріндірмек болып келген билер Ермембеттің қонақасына риза болып аттаныпты.

Мәтжан Тілеумағанбетұлы (1841 - 1929)

Мәтжан Тілеумағанбетұлы би 1841 жылы қазіргі Атырау облысының Жылой, Мақат аудандары маңында дүниеге келген. Жастайынан нағашысы Шегем Көбен бидің тәлім - тәрбиесінен үлгі алып өседі. Туған халқының тілі мен ділін терең меңгерген ол Шалбар Қалнияз ақын, Есен Сейіт би, Жары Абыл Тілеуұлы сияқты сөз зергерлерінің әдеби мұрасын зердесіне тоқып, әрі оларды өзінше қорытып, жетілдіре, дамыта түседі. Сөйтіп, бұл өнер Мәтжанды қоғам қайраткері, елінің жоқшысы, әділет жолындағы күрескері дәрежесіне көтереді. Ол кезде жиырма бес таңбалы Кіші Жүз ішінде жер мен жесір дауы, өзара қырқыстар мен қақтығыстар, оған қоса жергілікті қазақтарға орыс үкіметінің шенеуніктері, Хиуа мен Бұқара хандарының әділетсіз зорлық - зомбылықтары кең етек алған болатын. Осы сияқты дау - дамайларды Мәтжан өз тұсында бітістіруге қатысып, елінің құрметіне бөленген. Мәтжан бидің бұл сияқты үлкен азаматшылық істері ел жадында сақталып келген.

Мәтжан би Жылой ауданындағы Адай қорымына жерленген.

КІШІПЕЙІЛДІЛІК

Мәтжан Ермембет биді қатты құрметтеп өтіпті. Алқалы жиында келесі сөзді бастарда: «Ермембет би айтқан екен», - деп бір - екі ауыз сөзбен беташар жасайды екен. Содан соң барып өз билігіне көшеді. Мәтжан әрқашанда: «Менің көже қарнымды тойдырған бір жер бар, ол - Бесқаланың ойы, Әмударияның бойы, көңіл қарнымды тойдырған бір адам бар, ол тіл - дарияның көзі, Ермембет бидің өзі» - дейді екен.

Қорытындылау.