Конспект урока по калмыцкому языку

1. Ф.И.О. : Канкаева Баир Михайловна

2. Место работы: МКОУ «Татальская СОШ» Юстинский район

3. Должность: учитель калмыцкого языка и литературы

4. Предмет: калмыцкий язык

5. Класс: 5 класс

6. Тема: «Бәәлһнә нерн. Товчлгч кичәл».

Кичәлин төр: Бәәлһнә нерн. Товчлгч кичәл.

Кичәлин күцл: Бәәлһнә нернә тускар цуг медсән, соӊссан гүүдүлҗ

давтлhн.

Кичәлин дөңцл: компьютер, проектор, дегтр, девтр.

Кичәлин йовуд:

I. Ормомент

1. - Мендвт куукд! Ямаран бянт? Сууцхатн.

- Мини нерн Канкаева Б.М. Би Таталын дунд школын хальмг келнә багш. Мана кичәлд ирсн дала гиичнр бәәнә. Тиигәд, ода би тана класст нег хальмг келнә кичәл давулху. Тадн болхла нанд эн кичәл давулхд нөкд болцхатн. Кичәлән эклхин өмн иим сурврмудт нанд хәрү өгтн:

- Җилин цаг ямаран?

- Хаврин hурвн сармуд ямаран?

- Хавр ирхлә юн болна?

- Эндр тенгрин бәәдл ямаран?

- Эндр ямаран то?

- Девтрән секәд эндрк то бичҗ автн. Эндр моhа сарин 4.

2. Эврәннь эндрк кичәлән би Манжин Нимгрин «Эн цуhар хавр» гидг шүлгәр эклхәр.

Эн цуhар хавр.

Эн мандлҗасн нарн,

Эн уняртҗасн өдр, эн хәәлҗәсн цасн -

Эн цуһар хавр.

Эн җиргҗәсн богшурһас,

Эн шорҗӊасн усн,

Эн цевр аһр -

Эн цуһар хавр.

Эн аглһд наачасн,

Эн даврӊд идҗәсн,

Эн ишкс, хурhд, туһлмуд -

Эн цуһар хавр.

Кен маднд эн шүлг умшч өгнә?

Болв өөрнь күүкд, тадн үзҗәнт, Афанасий Фет гидг орс бичәчин «Шепот. Робкое дыхание» гидг шүлг бас бәәнә.

Шепот. Робкое дыханье...

Шепот, робкое дыханье.

Трели соловья,

Серебро и колыханье

Сонного ручья.

Свет ночной, ночные тени,

Тени без конца,

Ряд волшебных изменений

Милого лица,

В дымных тучках пурпур розы,

Отблеск янтаря,

И лобзания, и слезы,

И заря, заря!..

Кен маднд эн шулг умшч өгнә?

Даалhвр өгхин өмн би таднд цәәлһҗ келхәр, юнгад эн хойр бичәчин шулг авсндан. Юнгад гихлә, энҗл эн хойр бичәчнрин җилин өөн темдглгдҗәнә. Манҗин нимгр - 110 җилин өөн, Афанасий Фет - 195 җилин өөн.

(сурhульчнрар эн хойр шүлг умшулхмн)

- Эн хойр шулг бидн умшвидн. Ода иим сурврмудт нанд хәрү өгтн:

- Түрүләд, Манжин Нимгрин шулгт hоллгч үгмүд олҗ автн.

(ответы детей)

- Ода Афанасий Фетын шулгт hоллгч үгмүд олҗ автн.

(ответы детей)

- Эн үгмүд цугтан ямаран сурврмудт хәрү өгнә?

(ответы детей)

- Ямаран келлhнә хүв иим сурврмудт хәрү өгнә?

(ответы детей)

Бәәлһнә нерн хальмг келнд болв чигн орс келнд болв чигн hоллгч келлhнә хүв болжана. Хәләтн, эн хойр бичәч hанцхн Бәәлһнә нер орулад эн шүлгүдән бичҗ. Иигәд бидн манна кичәлин төрд күрәд ирүвидн.

- Ямаран келлhнә хүвин тускар бидн эндр күүндхвидн?

II. Шин төр.

Чик, эндр бидн кичәлдән Бәәлһнә нернә тускар күүндхвидн. Эндрк манна кичәлин төр «Бәәлһнә нерн» гидн нерәдлһтә. Эн мана кичәл товчлгч кичәл болҗ һарчана. Бидн эндр Бәәлһнә нернә тускар цуг медсән, соӊссан гүүдүлҗ давтхмн. Эн манна кичәл йир соньн болх, юнгад гихлә, эн кичәл-зуулчлhн. Бидн таднла Бәәлһнә нернә орн-нутгар зуулчлхвидн. Болв бидн таднла хаалhдан темәдәр йовхвидн. Мана хаалhд маднд худгуд харһх. Худг болһн эврәннь даалһврта. Тер даалhврмуднь бидн күцәх зөвтәвидн. Юнгад гихлә, эс күцәсн цагт мана хаалh хаагдад йовх. Һарад йовхин өмн , фонетическ разминк кехм.

Хәләтн, эн юмб?

Эн ботхн мадниг дахад йовх зөвтә билә. Болв болсн уга, юнгад гихлә, манна бичкн ботхн гемтҗ. Ботхн гертән бәәнә, царцад кевтнә. Ботхна хоолнь өвдәд кевтнә.

Ботхн ӊ-ӊ-ӊ гиһәд ханяһад кевтнә.

Күүкд, яһҗ ботхн ханяна?

Ээҗнь ботхнд эм өгнә, ботхн хоолан зәәлнә.

Ботхн һ-һ-һ гиһәд хоолан зәәлнә

Күүкд, яһҗ ботхн хоолан зәәлнә?

Ботхнд ээҗнь цә чанҗ өгнә. Цә халун, ботхн цәәһән көргәнә.

Ботхн ү-ү-ү гиһәд цәәһән көргәнә.

Күүкд, яһҗ ботхн цәәһән көргәнә?

Цә көрнә, ботхн байрлад цәәһән ууна.

Ботхн ә-ә-ә гиҗ цәәһән ууна.

Күүкд, яһҗ ботхн цәәһән ууна?

Ээҗин чансн цә әмтәхн. Ботхн ээҗин цә буульна.

Ботхн өөө гиһәд ээҗин цә буульна.

Күүкд, яһҗ ботхн ээҗин цә буульна?

Эмән уусн, халун хальмг зандрсн цәәһән уусн манна ботхн эдгвә.

Ботхн җ-җ-җ гиһәд байрлна.

Күүкд, яһҗ ботхн байрлна?

Иигәд бидн фонетическ разминкан күцәввидн. Хаалһдан келән хамхлад белн болвидн. Хальмг күн хаалһдан һархларн зөв эргәд hардмн. Бидн ода бас зөв эргәд һархм.

Нә, йовцхай!н

III. Шин төрәр көдллһн.

Иигәд йова-йовҗ, бидн таднла негдгч худгтан күрәд ирүвидн.

1. Мана негдгч худгин нерн - манҗихнә худг.

Эн худгин даалhвр иим болҗана:

Өггдсн үгмүдәс серлтә болн сер уга бәәлһнә нердиг хойр багт буулhҗ бичтн.

(Самбрт хойр сурhульч һарад эн даалһвр күцәнә)

Самбр, терз, бичәч, багш, һол, күүкн, балһсн, сурһульч.

Иим сурврмудт нанд хәрү өгтн:

- Серлтә бәәлһнә нерд ямаран сурврт хәрү өгнә?

- Серл уга бәәлһнә нерд ямаран сурврт хәрү өгнә?

2. Иигәд йова-йовҗ, бидн таднла хойрдгч худгтан күрәд ирүвидн. Худгин нерн - бор худг.

Эн худгин даалhвр иим болҗана:

Ухалад, 4-5 эврә бәәлһнә нерд бичтн.

Иим сурврмудт нанд хәрү өгтн:

- Эврә бәәлһнә нерд ямаран үзгәс бичгднә?

3. Иигәд йова-йовҗ, бидн таднла һурвдгч худгтан күрәд ирүвидн. Худгин нерн - Гедән худг. Эн худгин өөр һурвн давхрта бәәшӊ зогсчана. Эн бәәшӊгин давхр болһнд үгмүд бәәцхәнә:

Негдгч давхрт - темән, мөрн, үүдн, дун.

Хойрдгч давхрт - самбр, хаалh, чидл, терз.

Һурвдгч давхрт - ноха, җола, аю, сө.

Эн худгин даалhвр иим болҗана: эн үгмүдин чилгчнь геедрҗ. Тадн эн үзгүд олҗ авх зөвтәд.

Иим сурврмудт нанд хәрү өгтн:

- Негдгч давхрт ямаран үгмүд бәәцхәнә?

- Хойрдгч давхрт ямаран үгмүд бәәцхәнә?

- Һурвдгч давхрт ямаран үгмүд бәәцхәнә?

IV. Физминутк.

4. Иигәд йова-йовҗ, бидн таднла дөрвдгч худгтан күрәд ирүвидн. Худгин нерн - Лееҗнә худг.

Эн худгин даалhвр мана хальмг келнә дегтрт бәәнә. Эн 248-гч дамшлһн.

(к доске выходят четыре учащихся и выполняют задание)

Иим сурврмудт нанд хәрү өгтн:

- Бәәлһнә нерд олн тоодан ямаран суффиксмуд авна?

(игра в мяч)

5. Иигәд йова-йовҗ, бидн таднла тавдгч худгтан күрәд ирүвидн. Худгин нерн - Гааган худг.

Эн худгин даалhвр иим: таднд һурвн багин үгмүдәс неҗәд үгмүд өггдҗәнә. Эн үгмүдиг тадн киискврмүдәр киисктн: нарн, хавр, харада.

(трое учащихся выходят к доске и выполняют задание)

Иим сурврмудт нанд хәрү өгтн:

- Хальмг келнд кедү киискврмүд бәәнә?

- Кен маднд амн үгәр киискврмүд келҗ өгнә.

6. Иигәд йова-йовҗ, бидн таднла зурһадгч худгтан күрәд ирүвидн. Худгин нерн - баатрмудын худг. Эн худгин өөр мадниг баатрмуд күләҗәнә.

- Кен келнә, ямаран баатрмуд эн?

- Баатрмудын нерд кен нанд келҗ өгнә?

- Энҗл бидн Алдр эпос Җаӊһрин кедү җилин өөн темдглдҗәнәвидн?

Бумбин орна баатрмуд маднд бас нег даалһвр белдҗ. Тана оньгт текст өггдҗәнә. Эн текстд зәрм үгмүднь геедрҗ. Тадн тер үгмүднь олҗ авад текст чикәр маднд умштн.

Ст…линградт бидн Алдр Т…рскнә чидләр, эвр… залу-зөргәр элдү д…лвр бәрвидн. Тер …нн. Болв тер дәәнд Т…рскнә олн к…лн-улс ни-негн, халцӊһу бәәсн ик гидгәр орлцв. Сталинградт олн келн-улсин …рд ирҗ, нег к…н кевтә бийән әрвлл уг… ноолдад, дәәсән д…лснь тер.

Сталинградт бидн Алдр Төрскнә чидләр, эврә залу-зөргәр элдү диилвр бәрвидн. Тер үнн. Болв тер дәәнд Төрскнә олн келн-улс ни-негн, халцӊһу бәәсн ик гидгәр орлцв. Сталинградт олн келн-улсин үрд ирҗ, нег күн кевтә бийән әрвлл уга ноолдад, дәәсән диилснь тер.

(учащиеся выполняют задание на листках, после выполнения задания они читают текст)

Иим сурврмудт нанд хәрү өгтн:

- Юуна тускар эн текст?

- Ямаран балhсна тускар эн текстд келгдҗәнә?

- Юӊгад манна Бумбин орна баатрмуд маднд эн текст өгсмби?

Күүкд, ода би таднд келхәр. Эн тасрха Нармин М. «Сталинград» гидн түүкәс олзлгдсмн. Юӊгад гихлә, энҗл Нармин М. 100-гч җилин өөн, болв Нармин М. Алдр Төрскән харсгч дәәнә орлцач.

V. Кичәлин ашнь.

Иигәд бидн, хәрх цаг ирвә.

Кичәлин аштнь кроссворд күцәхм.

VI. Герин даалһвр өглһн.

VII. Темдг тәвлһн.

VIII. Рефлексия.