Ашық тәрбие сағаты 7-сынып «Тілеуі мол мүшелі жас»

Сынып жетекші .Мендалиева Гүлден

Ашық тәрбие сағаты

7-сынып « Тілеуі мол мүшелі жас»

Мақсаты:1)мүшел жас мүшел ұғымы туралы мағлұмат бере отырып, оқушылар бойына адами қаситтерді сіңіре білу;

2)ұлттық салт-дәстүрімізге, әдет-ғұрпымызға құрметпен, мақтанышпен қарауға тәрбиелеу;

3)ата-ана және мектеп қатынасын нығайта отырып осы дәстүрдің мән-мағынасын насихаттау.

Көрнекілік:Буклет, сызбалар, таратпа тапсырмалар, нақыл сөздер.

Жоспары

Кіріспе

Ашық журнал

1.Тарихи деректер

2.Асыл сөзді іздесен..

3.Этномәдени құндылықтар

4Сандар сөйлейді

5.Жыл қайыру жолдары

6.Сіз білесізбе.

Кіріспе.

Мұғалім. Ата-асқар тау

Ана-бауырындағы бұлақ

Бала-жағасындағы құрақ

Барысы

Ата-аналар,ұстаздар,балалар.Өздеріңе белгілі ықылым замандарда ғұмыр кешкен ата-бабамыздан қалған кәдемізге жаратарлық мұра жетерлік.Бала тәлім-тәрбиесіне,жалпы адам тәрбиесіне,оның өсіпжетілуіне үлкен мән беріп,оның сәтті қағидалары мен ережелерін жасаған халықтардың бірі-қазақ халқы.Халық перзентінің өсіп-жетілуі кезендерінің ұлтқа ғана тән өзіңдік ерекшеліктеріне үлкен мән беріп,оны өмір тәжірбиесі елегінен өткізген.Соның бірі-мүшелі жас.

Тіліміздегі ата,ақсақал,қарйя,үлкенкісі,жігіт,жеткеншек бала,бөбек,сәби,нәресте тәрізді есім сөздерін тарихи-этнографиялық мәндері бар.Бұлар тікелей адамнын жас шамасына байланысты.Орынды жерінде оларды дұрыс қолдана білу-мәдениеттілік пен әдептіліктін белгісі. Қартты жігіт деп, жігітті ата деп атау мәдениеті де, әдебі де жоқ парықсыздықты көрсетеді.

Бүгінгі тәрбие сағатымыздың өткізілу мақсаты оқушының алғашқы мүшелі мектеп табалдырығында өтетіндіктен, осы мүшелі жастыңмәніне, мағанасысын ашу.

Ата-бабаларымыз өз ұрпақтарының тек мүшел жастарын атап өтіп,осы мүщел жастың адам өміріне тигізер әсеріне, ықпалына көніл аударған екен.

2.Ашық журнал беттері.

Тарихи деректер.

( Оқушылар қысқаша мәлімет береді)

Мерейгүл

Ата-бабамыздан қалған, бізге жеткен қызықты дерек мүшел екен.Әдетте 12 жыл бір мүшел болды.Мұның басты ерекшелігі жылдар санмен емес, 12 хайуанның атымен аталады.

Мұханмедәли.

Мүшелдің таралу шеңбері өте үлкен. Болгариядан Жапонияға дейін, Оңтүстік ШығысАзия,Монғолия,Вьетнам,Корей,Иран,Тайланд,Бурят бәрі де мүшел есебін пайдаланыпты.

Нұрайна.

Мүшелдің шығу тарихы туралы әр түрлі топшылаулар бар.Алғаш мүшел қайтару Египетте шыққан десе ,біреулер түркі халықтарының еңбегі екнің дәлелдейді.

Айнагүл.

Ертеде түркі қағандарының бірі өткен бір соғыстың қашан болғанын анықтағысы келгенде, ешкім дұрыс жауап бере алмайды.Сонда қаған:

-Бізден кейінгілер шатаспас үшін 12 жылға арнап ат кояйық,аспандағы шоқжұлдыздардың да саны 12 екен дейді.Сөйтіп,Іле өзенінің бойында барлық хайуандарды суға айдап түсіруді бұйырады.Сонда 12 түрлі хайуан судан өтіп, жыл аттарына ие болған екен.

Ырысгүл.

Кейбір деректерде мүшел сөзінің мүше сөзінен екні,сонда мүшегеие болған хайуан деген ұғымды береді.Яғни,барлық хайуан емес, киелі,қасйетті хайуан ғана уақыт өлшеміне мүше болған.

Әсемгул:Кейбір деректерде мүшел сөзі қатер сөзді білдірген,мүшел жылы сол адамға қатерлі болды деп есептелген.Соған байланысты жаратылыстан тыс тұрған күштерге жалбарынып,құдайы беріп,қан шығарып,мүшелден амн-есен шығу үшін деп сол адамның қимас киімін және матадан жыртып,жарлы-жақыбайға таратылады екен.

Ғаинеден:Қалай дегенмен бізден тыс күштердің бар екеніне сенім болу керек,Аңыздарға сүйенсек бұрын барлық адам бір-біріне адал,мейірімммен қарапты.Келе-келе әр адамнын бойына арамдық ұялап, қайырымсыз бола бастаптв.Сорл кезде Алла тағала сол адамды әр түрлі хайуан түріне кіргізген екен.

Арыстанбек:Мысаоы, тасбақа ортақ табысты адамдарға табақпен тендей етіп бөліп беріп отыратын таразышы болған екен.Адамдардың еңбегін жегені үшін табағы арқасыны төңкеріліп, аяқ-қолы кұрысып қалған.

Ғани:Ал доңыз-бір кездергі дін басы.Ол азғындық жолға түсіп, арамдыққа бет бұрғаны үшін қорсылдаған доңызға айналыпты.Дегенмен мүшелге кірген әрбір хайуандардың өзіңдік киесі, жамандығы, жақсылығы бар.

Әсемгүл:Той,той,той.

Ананың құрсағынан басталатын,

Ең бірінші қуаныш жасалатын, той- құрсақ той,той

«Асыл сөзді іздесең»

(Ата-аналарға сұрақ)

Ән: «Қазақтың дәстүрлері-ай» хормен

Өлең: «Той» Тасболатова.Ә

Этномәдени құндылықтар

(13 жас ерекшелігіне шығарма)

Оқушылар өздерінің жазған шығармаларын оқиды.

Мұғалім:Ата- бабаларымыз мүшелден аман-есен шықан ұл баланы жастайынан ел қорғап,мал бағуға,түз жұмыстарынатқаруға тәрбиелеген.Халқымыз ұл баланы 13 жаста отау иесі яғни жақсы мен жаманды,ар мен намысты дос пен жолдастықты айыра білетін кезен дейді де отбасылық өмірге баулиды.

Сандар сөйлейді.

Мүшел жас туралы сандық мәліметтер

Ырысгүл:Мүшелдің тарихы әрі қиын, әрі қызықты мәселе. Ол зерттеушіні ғасырлар түкпіріне, халықтардың жазу өнері болмаған замандарға әкетеді де, ақыр бұлдыратып барып көз жаздырады. Жылдарды мүшелеп санау ресми түрде қашан басталғаны белгісіз. Күлтеген - ежелзгі түркілердің қолбасшысы. Оның зиратындағы көне түрікше жазу екі бөлімнен тұрады екен. Біріншісі 13 жол, 2-сі 40жол. Бұларда оның өмір жоы айтылады. Бұдан Күлтегін 684жылы туып, 731 жылы өлді дегенді ұғуға болады, ендеше мүшел санау Күлтегеннен әріде жатыр деп болжанды.

Жыл қайыру жолдары.

(Мүшел жасты дәуірге, жылға, шаққа бөліп көрсету)

1-топтағы балалық мүшелге 24жасқа дейін, 2-топ жігіт мүшеліне 25 пен 37 жас арасы, 3-топ кісілік мүшелге 38 бен 49 аралығы, 4топ кәрілік мүшеліге 50 жас пен 75 аралығы, 5-топ таусын шақ жасқа 76 жастан әрі қарайғы жастағылар кірген. Адамды жасына қарай атау осы 5 мүшелдің аяғын 5 топқа бөлген 8 мүшелдің ішінен шығады. Мысалы, балалық мүшел- нәресте(2 жасқа дейін, сәби 5 жасқа дейін. Мұны сүндет жасы деп атайды, бөбек (+8 жасқа дейін), қыршын 10 жасқа дейін, жеткіншек (13-16 жасқа дейін), қолғанат (16-21 жасқа дейін) деп шақтарға бөлсе, жігіт мүшелін ересек шақ(23-25 аралығы), боз балалық шақ(25-30 аралығы), жігіттік шақ (30-40 аралығы) ағалық шақ (40-50 аралығы) жіктеген.

Сіз білесіз бе?

Бір мүшел жылында туған адамдардың өскен ортасына, отбасына, тәрбиесіне байланысты тағдыры мен мінез болмысында айырмашылықтары болары сөзсіз. Бірақ соған қарамай, олардың бойындағы айқын белгілері бойынша өзара ұқсастықтары табылатыны да дәлелденіп отыр. Жердегі бүкіл тіршіліктің қалыптасуына ғалам шарлар менг жұлдыздардың, күн мен айдың да ықпалы жүріп отырады. Ендеше тіршілік атаулы бір-бірімен бір шеңбердің ішінде қабысып жатқан бір тұтас ұғым деп есептеуімізге болады.

Біз сыныптағы оқушылардың ата-аналарының туған мерзімдері бойнша мүшелдерге бөлгенде мынандай мәлімет алдық

(Ата-аналардың жыл қайыру бойынша қай жылы туылғанын, неше мүшелде екенін есептеп кестеге түсірдім)

Ойтүрткі

Қазақ халқы мүшелі жасты ең қауіпті, қатерлі кезең деп есептеп, балаларын осыдан сақтау үшін көптен тілеу тілеген екен. Мүшелден аман-есен өткен оқушыларға көп сәттіліктер тілесек, мүшеліге кіретін балаларға үкіленген үміт пен құтты қадам тілейміз. «Көп тілеуі - көл» демекші, құрметті қонақтар мүшел жасқа еніп отырған өркендерімізге қандай тілек тілер едіңіздер?