5 класс. Чаа тема тайылбыры Домактын чангыс аймак кежигуннери

5 класс

Кичээлдиң темазы: Домактың чаңгыс аймак кежигүннери.

Сорулгалары: 1.Домактың чаңгыс аймак кежигүннери-биле уругларны

таныштырары;

2.Тыва болгаш орус культурага, литературага хамаа-

рышкан чижектер дамчыштыр өөреникчилерниң ки-

жизидилгезинче кичээнгейни угландырары;

3.Аас болгаш бижимел чугаа сайзырадылгазын чедип

алыры.

Дерилгези: техниктиг өөредилге херекселдери; чуруктар; В.Оскал-оол-

дуң дугайында видеофрагмент.

Кичээлдиң чорудуу:

I.Организастыг кезек.

1.Өөреникчилерниң кичээлге белеткелин хынап көөрү.

2.Бажыңга онаалга хыналдазы. Мергежилге 101. Делгереңгей эвес домактарны

делгереңгей кылдыр эде тургузар.

Арга-эзим шагда-ла шаарара берген. Теректерниң бүрүлери дүшкен. Ховуда

чаагай тараа ажааттынган.

II.Теманың тайылбыры.

1.Кожуун девискээринге аян-чорук. Кожууннуң чижек картазын самбырага

тургускан.

Башкы: -Бажың-Алаак, Хайыракан, Баян-Тала, Ийме, Теве-Хая, Хөндергей,

Хорум-Даг, Шеми, Чыраа-Бажы, Чыргакы, Элдиг-Хем деп сөстерже айты-

рыгдан салып көрүңерем, уруглар.

Уруглар: -Чүү?

Башкы: -Шын-дыр, эр хейлер! Бөгүн кичээливисте чаңгыс айтырыгга харыы-

латтынар болгаш домактың чаңгыс кежигүнү болур сөстер дугайында билип

алыр бис.

2.Словарьлыг ажыл.

Афиша - концерт азы шии чарлалы.

Эквилибрист -сывырындак демир кырлаар кижи.

Жонглёр - янзы-бүрү чүүлдер дузазы-биле шимчээшкиннер кылыр кижи.

Клоун - каттырынчыг оюннуг кижи.

«Евгений Онегин» - А.С. Пушкинниң чогаалы.

Паралимпиада - кадыы кошкак улустуң делегей чергелиг оюннары.

Лондон - Англияның найысылалы.

3.Дүрүм-биле ажыл.

4.Ном-биле ажыл. Мергежилге 105. Чаңгыс аймак кежигүннерлиг домактарны

тывар, ук сөстерниң айтырыгларын салыр.

Түңнел. Домактың чугула болгаш ийиги черге кежигүннери шупту чаңгыс ай-

мак бооп болур.

5.Слайдылар база видеофрагмент-биле ажыл.

Уран чүүлдүң хевирлери бисти чараш чүүлге өөредип, кижизидип чоруур.

Өөредип, кижизидип чоруур (канчап чоруур?) -сөглекчилер.

Улаштыр уруглар боттары домактарны чогаадып ажылдаар, түңнелдерни

үндүрер.

1/. Виктор Көк-оолду, Кара-кыс Мунзукту, Максим Мунзукту Тывада танывас,

билбес кижи чок. (Бо домакта чаңгыс аймак немелделер, тодарадылгалар бар).

2/. «Хайыраан бот», «Дөңгүр-оол» деп шиилерни улус дыка сонуургаар. (Чаң-

гыс аймак тодарадылгалар).

3/. Владимир Оскал-оол, Юрий Никулин Москвага ажылдап чорааннар. (Чаң-

гыс аймак кол сөстер).

4/.Сергей Пюрбю, Александр Пушкин дыка хөй чараш чогаалдарны бижээн-

нер. (Чаңгыс аймак кол сөстер).

5/. Ат-сураглыг спортчулар Опан Сатка, Александр Карелинге чоргаарланыр

бис. (Чаңгыс аймак немелделер) дээш оон-даа өске.

Физминутка. Уруглар «Ужар, ушпас» деп оюнну ойнаар. Башкы куштар атта-

рын адап бээрге, уруглар шимчээшкиннер дузазы-биле харыылаар.

(Үгү, көге-буга, дагаа, хартыга, эзир, пингвин, сааскан, бора-хөкпеш).

III. Быжыглаашкын кезээ.

1.Шилилгелиг диктант. Кичээнгейлиг номчааш, чаңгыс аймак кежигүннерлиг

домактарның дугаарларын ушта бижиир.

Ыт-кады.

1.Бо үнүш роза чечектиң бир хевири. 2. Ук үнүш шагдан тура-ла чонга бил-

дингир. 3.Мурнуу Европада, Кыдатта, Индияда, Ортаакы Азияда, Иранда ону

культуржудуп өстүрүп турар. 4.Ыт-кадында лимон, яблоконуң составында

ышкаш витаминнер элбек. 5.Ооң эм шынары күштүг. 6.Баар өдүн ылгалдыра-

рынга, хан адыышкынынга дузалаар. 7.Балыгны, ириңни, ыжыкты экиртир.

(Шын харыызы: 3, 4, 6, 7. Уруглар чаныныда олурар эштери-биле кыдырааш-

тарын солушкаш, удур-дедир хынажыр, демдээн башкы айтып бээрге, салыр).

2.Ном-биле ажыл. Мергежилге 107.

IV.Кичээлдиң түңнелин үндүрер, демдектер салыр.

V.Бажыңга онаалга. 1) Шилилгелиг диктант кылдыр бижээни «Ыт-кады» деп

сөзүглелди орус дылче очулдурар.

2) Мергежилге 113. Ю.Кюнзегештиң «Акымның портфе-

ли» деп шүлүүн доктаадыр.

Ажыглаан литература.

1.М.Д. Биче-оол, К.А. Бичелдей. Тыва дыл. 5 класс. Кызыл, 2010 ч.

2. А.С. Серен. «Тувинский музыкально-драматический театр» (фотоальбом,

Кызыл, 1984 ч.).

3. В. Оскал-оол, Ю. Никулин, С.Пюрбю, А. Пушкин, О. Сат, А. Карелин,

М. Оюн. Яндекс. Чуруктар.