Конпек урока в 11 классе Табили муреккеп джумлелер

____________КЪЫРЫМТАТАР ТИЛИ № ___ 11 СЫНЫФ

ДЕРС МЕВЗУСЫ: Нутукъ инкишафы. Аудирлев дерси. "Айдын геджеде"(романдан парча)

ДЕРСНИНЪ МАКЪСАДЫ: талебелернинъ окъув къабилиетлерини,________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

ДЕРСНИНЪ КЕТИШАТЫ

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Шимди Къырымда эали чокъ, дейлер. Чешит миллетлер. Эписи озьлерини ерли халкъ эсап этелер. Байдар вадийсинде бизимкилери ёкъ. Оларгъа анда бармагьа рухсет ёкъ. Не ичюн, аджеба? Мавиле бунынъ себебини бильмей.

Бельки, тертип шимдилик ойледир? Чюнки вазиет денъишип тура. Бугунь бойле, ярын ойле...

Козьлери огюнде чокъ йыллар эвельси бир сыныфта берабер окъугъан аркъадашлары, онъа маъзун алда бакъып тургъан Рустем асыл олды. Юреги чапаланып алды. Шимди Рустемни корьсе, таныр экенми? Я о Мавилени?

Рустем шимди Къырымда яшай. Амма къайсы ерде экенини Мавиле бильмей. Онынъ худжур бакъышлары бар эди. Мавилени корьгенде, череси бирден къуванч иле йылтырай, юрегинде не олса, эписини айтаджакъ, тёкеджек адам киби джоша, сонъра маъзунлене. Бу вакъытта юрек сырлары теренлешелер. Башы ашагьы саркъа. Мавиле оны сонъки кере шу алында корьген эди...

Мавиле секизинджи сыныфны битирмек узьре. Сонъки «ана тили» имтианындан гъает хошнут чере иле чыкъты. Онынъ этрафында топлангьан талебелерге сагь элининъ беш пармагъыны ачып косьтерди. Козьлерини юмып, теренден нефес алды. Сонъра озюни тышкъа атты. О имтианларгъа даима биринджи олып кире, биринджи чыкъа. Бу, эльбетте, ялынъыз озь кучюне зияде ишангъаны ичюн дегиль! Имтиандан ким къоркъмай?! Адети ойле. Къапы тюбюнде эеджанланып отурмагъа севмей. Отургъанларны корьгенде даянамай.

Мектепнинъ кениш азбарына чыкъкъанынен кимсеге къулакъ асмай, къаршыдаки чешмеге чапты. Анда эллерини-бетини ювды, салкъынланды. Онъа бирден чешменинъ янашасында кимдир бакъып тургъан киби корюнди. О якъкъа бакъты. Козьлери Рустемнинъ шенъ назарынен токъуштылар. Йигитнинъ янакълары алландылар. Мавиле озюнинъки де ойле олгъаныны дуйды. Бетини даа деми чешмеде салкъын сувнен ювгъанына бакъмадан, янакъларына бибер сюрткен киби янмакъта эдилер.

Рустем, Мавиленинъ агьасы Джафернинъ якъын досту. Бир-бирлерини эки- учь йылдан берли яхшы билелер. Балаларнен топлашып дагъгьа фындыкъ, бик фындыгъы, ахлап, аджджы алма джыймагъа баргъанда, Джафер даима достларынынъ янында ола эди. Джафернен экиси терекке чыкъып, ахлап къакъалар. Мавиле исе ашагъыда, олар къакъкъан ахлапларны джыя. Патырдап тёкюлеяткъан ахлаплар онынъ башына, аркъасына уралар. Ахлапларнынъ патырдысына къызнынъ шакъылдысы къошула. Бойле вакъытларда Рустемнен экисининъ козьлери тесадюфен бири-бирине расткеле. Экиси де кулюмсирей ве кене озь ишлеринен мешгьуль олалар. Бир кунь олар кене дагьда къызылчыкъ джыйгьанда, Джафернинъ узакълашып, къайдадыр ёкъ олып кеткенини дуйгъан Рустем, чапып Мавиленинъ янына кельди. Сыкъ-сыкъ нефес алып, онынъ козьлерине тикилип бакъты. Дудакълары къыбырданды, бир шейлер айтмакъ истеди... Бу вакъытта бираз авлакътан Джафер оларны чагьырып сызгьыргъаны эшитильди. Экиси де бирден абдырадылар, сонъра бири-бирине бакъып, кулюштилер. Сепетчиклерини алып, Джаферге таба чапып кеттилер.

Юкъары сыныфларнынъ талебелери, биология оджапчесининъ тешеббюсинен чечек джыймакъ ичюн дагъдаки аланлыкъкъа бардылар. Джафернинъ насылдыр иши бар эди, шу себептен о эвде къалды. Рустем эп Мавиленинъ янында доланды. Чокъ ерлерде талебелер тик дагъгъа тырмаштылар. Огъланлар, къызларгъа ярдым эттилер. Рустем ничюндир Мавилеге ярдым этмеди, чекинди, кенарда айланып юрди. Бундан файдалангъан эки огьлан дагъ ёлу боюнджа къызнынъ янындан кетмедилер. Де бири ярдым этти, де дигери. Рустем оларгъа тосат-тосат тикленип бакъа, лякин бир шей айтып оламай. Тарсыкъа, ачувлана, къызара, лякин индемей юре. Ниает, уйлеге якъын олар кениш аланлыкъкъа чыкътылар. Орталыкъ бем-беяз, сагъгъа-солгьа - къайда бакъсанъ, пападие. Мавы кок ве беяз аланлыкъ. Гуя бутюн дюнья беяз чаршафкъа бурюнген. Чокъ кечмеден къызларнынъ башында чемберлер пейда олды Мавиленинъ башында бир шей ёкъ. Кестане ренкли сачлары дагьыныкь. Элинде эки-учь дане, саплары узун этип къопарылгъан, пападие ве башкъа чечеклер. Демики йигитлер онъа чембер япып бердилер, къыз алмады. Козь къыясындан Рустемге бакъты. Янына учь къыз кельди. Мавилеге бир шейлер айтып, кулюштилер. Огъланлар азачыкъ кенаргьа чекильдилер. Рустем бир къараргьа кельген киби олды. Беш-алты пападие алды, кимсеге бакъмай догъру Мавиленинъ янына барды.

Аудирлев суаллери

1. Мавиле къачынджы сыныфны битирмек узьре?

а) единджи; б) секизинджи; в) докъузынджы.

2. О имтиандан насыл баа алды?

а) учь; б) дёрт; в) беш.

3. Имтиангъа Мавиле къачынджы олып кире эди?

а) биринджи; б) бешинджи; в) энь сонъунд.а

4 Имтианны тапшыргъан сонъ не ерге чапты?

а )эвге; б) азбаргъа; в) достларына.

5. Чешме башында кимни корьди?

а) Русланны; б) Рустемни; в ) Расимни.

6. Джафер Мавиленинъ

а) агъасы; б) досты; в) танышы

7. Балалар топлашып не ерге бармагьа севелер?

а) денъизге; б) ормангьа; в) агъгъа.

8. Юкъары сыныф талебелери кимнен берабер дагъгъа кеттилер?

а) достларнен; б) биология оджанен; в) ана-бабаларнен.

9. Балалар не ерге тырмаштылар?

а) терекке, б) къаягьа; в) тик дагъгъа.

10. Мавилеге тырмашмагьа ким ярдым этти?

а) Рустем; б) эки огьлан; в) къызлар.

11. Кениш аланлыкъкъа чыкъкъанда олар не корьдилер?

а) тереклер; б) денъиз; в) пападиелер.

12. Рустем Мавиленинъ янына барып къач дане пападие багъышлады?

а) он-он бир; б) беш; в) беш-алты.

БААЛАВ.__________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

ЭВ ВАЗИФЕСИ:____________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________