РАБОЧАЯ ПРОГРАММА по предмету Родная литература 6 класс

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение

средняя общеобразовательная школа №2 им. С.К.Тока с.Сарыг-Сеп

Каа-Хемского района Республики Тыва

РАССМОТРЕНО

на заседании МО

__________________________

протокол №1

от «___»________2015 г.

СОГЛАСОВАНО

ЗУВР МБОУ СОШ №2 с.Сарыг-Сеп

_________Г.В.Нурсат

«___»________2015 г.

УТВЕРЖДАЮ

Директор МБОУ СОШ №2 с.Сарыг-Сеп _________О.А.Монгуш

«____»________2015 г.

РАБОЧАЯ ПРОГРАММА

по предмету «Родная литература»

для 6 класса

Класса (параллели, ступени)__6 а,б_______

ФИО учителя-предметника составителя рабочей программы_Минчит-оол Саяна Маскай-ооловна

Категория__высшая__________________________

Учебный год:____2015-2016______________

Сарыг-Сеп 2015

Тыва чогаалды ѳѳредиринге тайылбыр бижик.

Пояснительная записка программы обучения тувинской литературе.

5-11 класстарның тыва аас чогаалы болгаш литературага чижек программа ортумак (долу) ниити ѳѳредилгеге хамаарыштыр РФ-тиң ФКϴС-түң негелделеринге, сорулгаларынга даянып, Тыва Республиканың ѳѳредилге болгаш эртем яамызының Национал школа хѳгжүдер институдунуң 2012 чылда үндүргени «Тѳрээн чогаалга күрүне стандартының» сорулгаларынга болгаш негелделеринге дүүштүр кылдынган.

Тайылбыр бижикте ортумак (долу) ниити ѳѳредилге системазында тыва чогаал эртеминиң ниити характеристиказын берип, үндезин ѳѳредилге планында туружун тодараткан. Кол ниити ѳѳредилгениң системазында тыва чогаалдың ролюн айтып, нити ѳѳредилгениң ѳѳредилге-кижизидилгелиг сорулгаларынче болгаш негелделеринче кичээнгейниугландырган. Чижек программа ортумак (долу) ниити ѳѳредилгениң тыва чогаал эртеминге вариативтиг программа ажылдап кылырының уг-шиин тодарадып турар. Программаларның база ѳѳредилге номнарының авторлары бердинген чижек программаның утка болгаш тургузуунга, темаларны ѳѳредириниң дес-дараалашкаанга, ооң иштики хемчээлинге, ѳѳреникчилерниң билиин хынаарынга хамаарыштыр боттарының кѳрүжүн илередип болур.

Чижек программаның тургустунган кезектери: «Тайылбыр бижик», «Школага тыва аас чогаалы болгаш литератураны ѳѳредириниң сорулгалары», «5-11 класстарга тыва аас чогаалы болгаш литература эртемнериниң утказы болгаш тургузуу», «Тыва чогаал эртемин ѳѳредириниң түңнелдери», «Материал-техниктиг хандырылга кѳргүзүглериниң характеристиказы», «5-11 класстарга тыва аас чогаалының болгаш литератураның чижек программазы» деп кезектерден тургустунган.

Тыва чогаал ѳѳредириниң сорулгалары болгаш ѳѳреникчилерниң чедип алыр билиглериниң түңнелдери бот-тускайлаң, предметтиг болгша метапредметтиг угланыышкынныг чадаларлыг бердинген.

Аас чогаалы болгаш литература кижилерниң медерелин сайзырадырынга, сагыш-сеткилин байыдарынга, аажы-чаңын хевирлээринге, чоннуң чаагай чаңчылдарын эдереринге аажок улуг салдарны чедирип турар, ынчангаш оларны уран чүүлдүң ѳске-даа хевирлери-биле холбаштырып ѳѳретпишаан, дараазында сорулгаларны салган:

-Тыва улустуң шаандагы болгаш амгы амыдыралы-биле, хосталга, аас-кежик дээш чоннуң демисежип чораанын ѳѳреникчилерге таныштырар, тѳѳгүчү ёзу-биле угаап ѳѳредир.

-Россияның хой националдыг улустарының акы-дуңма харылзааларын, кожа-хелбээ чурттар, депшилгелиг чоннары-биле харылзааларын кѳргүскен чогаалдар-биле чалыыларның интернационалчы, патриотчу кижизидилгезин быжыктырар.

-Улустуң аас чогаалының, литератураның курлавырларын аныяк салгалды чаагай идеалдарга, улусчу моральга, ужур-чурумга, тѳрээн чуртунга, чонунга, тѳѳгүзүнге чоргааралды, бойдуска, кижиге, дириг амытаннарга гуманисчи хамаарылгалыг болурунга кижизидеринге ажыглаар.

-Тыва литература амыдыралга тура-соруктуг, омак-сергек, бурунгаар чүткүлдүг, хей-аъттыг, күш-ажылга болгаш эстетикага кижизидип, ону алдаржыдып ѳстүреринге чепсек болур.

-Улустуң аас чогаалының, литератураның теоретиктиг билиглерин быжыг шингээттиргеш, оларны амыдыралга ажыглап билиринге ѳѳредир.

-Чогаалдарның идейлиг утказын, уран-чеченин медередип, уран номчулгага быжыг хандыкшылдыг болурунга ѳѳредир.

-Yе-үеде тыва литератураның шиитпирлеп турганы хѳй айтырыгларын тыва чогаал эртеминин башкылаашкынынга чаа чогаадыкчы, тывынгыр, ханы билии, хей-аът киирикчи эрудициязы, бодунуң үлегерлиг чоруу-биле ѳѳреникчилерниң дилеп тывар, сонуургалдыг ажылдаарын чедип алыр.

5-11 класстарга тыва аас чогаалы болгаш литература эртемнериниң ниити характеристиказы.

Чечен чогаал кижиниң сагыш-сеткилиниң хѳй янзы талаларын эскерип шинчилээринге, амыдыралды үнелээринге, долгандыр турар бойдуска хумагалыг болурунга ѳѳредир. Ынчангаш литература, уран чүүлдүң ѳске-даа хевирлери дег, уругларның мѳзү-бүдүжүн хевирлээринге болгаш эстетиктиг кѳрүжүн быжыглаарынга салдарлыг.

Тыва аас чогаалы болгаш литература - Тыва Республиканың школаларында кол эртемнериниң бирээзи. Ук эртемнерни ѳѳредириниң кол сорулгазы - аас чогаалы тыва чоннуң ада-ѳгбелериниң чүс-чүс чылдарда чогаадып, сайзырадып келген сѳстүң уран чүүлү деп билиндирбишаан, чогаалды амыдырал-биле холбап, ханы сайгарып билир; бүгү талалыг сайзыраңгай, бедик культуралыг, тыва болгаш хѳй нациналдыг Россия чоннарының культуразын, ооң байлаан, найыралын үнелеп билир; чараш мѳзү-бүдүштүг, бодунуң үзел-бодалын, хамааты туружун камгалап шыдаар хамааты кижини хевирлээри.

Тыва чогаалдың ѳзээн национал литератураның алдын фондузунда кирген чогаалдар тургузуп турар. Уругларның делегей кѳрүүшкүнүн, эстетиктиг негелделерин, хамааты туружун хевирлевишаан, бодунга болгаш долгандыр хүрээлелге чѳптүг хамаарылгалыг, шүгүмчүлелдиг болурун чогаал кижизидер. Чечен чогаал-биле харылзаа угаап-боданырының арга-шинээн сайзырадыр, чогаалчының делегейи-биле, ооң чогаал бижиир аян-хѳѳнү-биле чоок таныжары болур. Чоннуң амыдыралчы байлак дуржулгазындан укталган аас чогаалы, орус болгаш делегейниң классиктиг литературазы, тыва чоннуң эрте бурунгудан бээр онзагай культуразы кижиниң мѳзүлүг аажы-чаңының үнезин хевирлээр, чогаал делегейи-биле харылзааны быжыг тудар. Ук харылзаалар уругларны орус болгаш делегейниң классиктиг литературазы, тыва чоннуң эрте-бурунгудан бээр онзагай культуразы кижиниң мѳзүлүг аажы-чаңының үнезин хевирлээр, чогаал делегейи-биле харылзааны быжыг тудар. Ук харылзаалар уругларны уругларны орус болгаш делегей литературазының шылгараңгай чогаалдары-биле таныштырарынга, тыва чогаалды кожа-хелбээ чоннарның чогаалдары-биле деңнеп сайгарарынга, оларның чоок болгаш ылгалдыг талаларын тодарадып билиринге ѳѳредир.

Чечен чогаалда уран сѳстүң дузазы-биле чураан амыдыралдың илереп келирин чүгле сеткил хѳлзээшкинниг эвес, а медерелдии-биле сайгарып билир кылдыр ѳѳредир. Чечен чогаалды тѳѳгү, философия, психология, педагогика, уран чурулга эртемнери-биле чергелештир кѳрүп турар. Ону «кижи дугайында эртем», «амыдыралдың ному», «уран-чечен шинчилел» деп адап турары анаа эвес.

Тыва чогаал эртеми ниити филологияның тыва дыл эртеми-биле сырый холбаалыг. Уругларның чугаа сайзыралынга, чугаа культиуразынга, хѳй-ниити харылзажылгага тыва чогаал эртеминиң салдары улуг. Чечен чогаалдың дылы дыл эртеминиң бүгү адырлары-биле холбаалыг болганда, уруглар сѳстүң эстетиктиг функцияларын сайгарар ужурлуг.

Эге школага чогаал дугайында ѳѳренген билиглерин кол нити школага улам сайзырадып, литература - уран сѳстүң байлаа деп билиндирбишаан, литература теориязында уран-чечен аргаларны кол ниити ѳѳредилгеге школаның 5-6 класстарынга ханы ѳѳредир. Кол ниити ѳѳредилгениң 7-8 класстарынга ѳѳреникчилерниң номчулга культуразын бедидип, чогаал сайгарылгазын делгемчидер. Чогаалды чогаал теориязындан тема, идея, сюжет, композицияның элементилерин тодарадып, шүлүк тургузуун сайгарып шыдаар кылдыр ѳѳредир.

8-ки класска ѳѳреникчилерниң номчулга культуразын улам бедидип, чогаадыкчы арга-шинээн сайзырадыр үези: долгандыр турар амыдыралды эскерип, ону ханы сайгарып, чогаалчыларның намдарындан тѳѳгү ужур-уткалыг арыннарын ѳѳренип, чогаалдарның утказын делгем сайгарып ѳѳредир. Программаның кол кезээнге элээди уругларның назы-харынга дүүштүр проблемалар кѳрдүнген мѳзү-бүдүш, этика темаларынга бижээн чогаалдар турар. Чечен чогаалга кижини, ооң иштики делегейин чуруурунуң аргаларын кѳргүскен чогаал теориязының айтырыгларын ѳѳренир. Сѳзүглелди бот-угланыышкынныг сайгарар, чогаалдарны сѳстүң уран чүүлүнүң онзагай хевири кылдыр үнелеп билирин чедип алыр.

9-ку класска мурнунда ѳѳренген чогаалдарны катаптаар, алган билиглерни системажыдар, түңнээр. Литератураны бѳлүктеп ѳѳренириниң системазын тѳндүргеш, тыва литератураның тѳѳгүзүн үе-чадаларының хуваалгазын, сайзырап келгениниң база чамдык чогаалчыларның чогаадыкчы ажыл-чорудулгазының дугайында, тѳѳгү-биле холбашкан ханы амыдыралчы чогаалдарны ѳѳренир. Чечен чогаалдың сайгарылгазын ханыладыр. Чечен чогаалдың эстетиктиг үнезин база ооң литература тѳѳгүзүнде туружун медереп билиринге чаңчыктырар.

Ортумак (долу) ниити ѳѳредилгениң 10-11 класстарынга тыва чогаалды үндезин, филологтуг профильдиг болгаш филологтуг профильдиг эвес класстар деп чарып ѳѳредип турарын барымдаалап ѳѳредир.

10-11 класстарга тывап чогаал программазының кол сорулгазы - уругларның чогаал талазы-биле эге болгаш ортумак класстарга алган билиин улам ханыладып, школаларның тус-тус угланыышкыннарынга дүүштүр ѳѳредип таныштырары. Чаа үениң школалары үстүкү класстарга ниити (үндезин) билигниң, профильдиг хандыр ѳѳренириниң дээш оон-даа ѳске угланныышкыннарга дүүштүр ѳѳренирин сүмелеп турар болганда, үстүкү класстарның ѳѳреникчилеринге тыва чогаал талазы-биле билигни чаңгыс-аай программа-биле бээри болдунмас.

Ортумак (долу) ниити ѳѳредилгениң 10-11 класстарынга амгы тыва литератураның тѳѳгү-реалисчи барымдааларлыг шилиндек чогаалдарынга даянып, чоннуң ёзу-чаңчылдарын, үзел-бодалдарын кѳргүскен, уругларның эстетиктиг таалалын оттурар, делегей кѳрүүшкүнүнче, ниитилел сайзыралынче, кижилер аразында харылзааларның болгаш амыдыралдың кол философчу утказынче угланган критиктиг боданыышкынын сайзырадыр чогаалдарны шилээн.

Yстүкү класстарга литература-теориялыг, литература-критиктиг ажылдарны бот-тускайлаң номчуп сайгартыр. Литературлуг угланыышкыннарның ылгавырларының дугайында теоретиктиг билиглерни делгем ѳѳредир. Чогаалдың идей-тематиказын, уран-чеченин ѳске эртемнер-биле холбап, ханы сайгартыр. Аас болгаш бижимел чугааның нормаларын сагып, эртем-шинчилел ажылының эге билиглеринге ѳѳредир.

Уругларга чогаалчы болгша чогаал дугайында медээни боду дилеп тывар, шинчилээр, эртем угланыышкынныг бот-тускайлаң ажылдаар арганы бээр. Интернеттен медээлерни литература кичээлдеринге уругларның интеллектуалдыг сайзыралын бедидеринге, номчулгага сонуургалын идекпейжидеринге, чогаал талазы-биле культуразын бедидеринге ажыглаар.

(Место курса «Родная литература» в учебном плане)

2015-2016 ѳѳредилге чылында класска тыва чогаалды ѳѳредиринге ѳѳредилге планында неделяда 2 шак бердинген болгаш 34 ѳѳредилге неделязында 68 шакта программаны долузу-биле ѳѳреткен турар ужурлуг.

6 класстың ѳѳреникчилериниң кол-кол мергежилдери болгаш чаңчыгар чүүлдери

6-гы классты доозуп тура, ѳѳреникчилерниң билир ужурлуг чүүлдери:

- алгыш-йѳрээлдерни аас болгаш бижимел чугаага ажыглап билир;

- чогаалдардан алдынган үзүндүлерге аттарны чогаадып, цитаталыг планы тургузуп билир;

- номчаан чогаалдарының кол-кол болуушкуннарын, аразында харылзааларын тодарадып шыдаар;

- шээжи-биле ѳѳренген чогаалдарын шын аянныг, тода чугаалап билир;

- ѳѳренген чогаалдарының утказын болгаш ында болуушкуннарны дес-дараалай чугаалаар болгаш оларга презентацияны тургузар;

- чогаалда чуруттунган кол болгаш ийиги чергениң маадырларын тодарадып, оларга аас болгаш бижимел характеристикаларны бээр.

- ѳѳренип эрткен сѳзүглелдериниң уран-чеченин сайгарбышаан, оларның ужур-дузазын тайылбырлаарлар;

- утказын чугаалаарынга аңгы-аңгы хевирлерин (делгереңгей, шилилгелиг, допчулай) чорудуп билир;

- номчаан чүүлүнге бодунуң хамаарылгазын илеретпишаан, кыска үнелелди бижиир;

- Ѳѳренген чогаалдарынга аас болгаш бижимел ажылдарны кылып шыдаар;

- словарьларны ажыглап билир болгаш оларны номчаан чогаалдарынга хамаарыштыр ажыглаар.

Тыва чогаал эртемин ѳѳредириниң түңнелдери

( Личностные, метапредметные и предметные результаты освоения конкретного учебного предмета, курса)

ϴѳредилгениң бот-тускайлаң түңнелдери ѳѳреникчиниң бодунуң үзел-бодалын бот-тодарадып, бот-сайзырадып, бот-углап билиринче, ѳѳренириң бодунуң үзел-бодалын бот-тодарадып, бот-сайзырадып, бот-углап билиринче, ѳѳренириниң чугулазын, чаа билиглер шиңгээдип алырын медерелдии-биле угаап билиринче, хѳй чоннарның аразынга худа болгаш хамааты туружун быжыглап, амыдыралчы планнарын тургузуп, ону боттандырарынче угланган болур.

Предметтиг түңнелдер кижиниң ажыл-херээниң дараазында байдалдарынче: эртемниң спецификазын медереп билип алырынче, чаа билиглерни чедип алырының янзы-бүрү аргаларын ажыглап шиңгээдиринче, теориялыг билиглерни амыдырал-биле холбап ѳѳрениринче, эстетиктиг кѳрүштү хевирлээринче угланган болур.

Метапредметтиг түңнелдер ѳѳреникчилерге чогаал эртемин ѳске эртемнерниң теория-практиктиг билиглери-биле чергелештир ѳѳредиринче, ѳѳренириниң бот-тускайлаң, коммуникативтиг (бот-угланыышкынныг), чаа билиг алырының аргаларын шиңгээттиреринче угланган болур.

Содержание учебного курса

Темалыг планнаашкын

6 класска чогаал ѳѳредириниң шактарының хуваалдазы

1

Чогаалды номчуурунга болгаш сайгарылгазынга

55

2

Класстан дашкаар номчулга

9

3

Чугаа сайзырадырынга

6

Ɵѳредир кезектери

1

Киирилде кичээл

1

2

I кезээ - Эгээртинмес эртине-байлак - аас чогаалы

23

3

II кезээ - Ойнай-сылдай сойгалажыр

3

4

III кезээ - Элээдилерниң эрээн-шокар делегейи

18

5

IV кезээ - Ыт-шынчы ѳңнүк

5

6

V кезээ - Тѳрээн чуртум делгемнери

5

7

VI кезээ - Кѳжеге-даа ажыттынды

5

6 класска тыва чогаал эртеминиң темалыг планнаашкыны.

№ урока

Кичээлдиң темазы.Тема урока

шагы

Кичээлдиң чугула Билиглери. Основные понятия урока

Кичээлге немелде билип алыр ужурлуг чүүлдер (УУД)

Кичээлге ажыл хевириВиды деятельности на уроке

Тип урока

ОнаалгаДом.задание

Дата Проведения

план

фак

1

Киирилде кичээл

1

Литература-сѳстүң уран чүүлү» деп темага беседа. ϴѳредилге чылында ѳѳренир чогаалдары-биле допчу таныжылга

Чогаалдарның хевирлерин ылгап билири

Ном-биле ажыл

ЧСК

Чогаал.номчуур

4.09

I-ги кезээ. Эгээртинмес эртине-байлак - аас чогаалы. Тоолчургу болгаш тѳѳгү чугаалар (5 шак)

2

«Ай, хүн», «Yгер канчап дээрже үне бергенил?», «Кижи канчап эң күштүг амытан болганыл?», « Чеди-Хаан сылдыс», «Күскениң чылга киргени», Yттүг-Хая дугайында тоолчургу чугаа», «Хайыракан дагларының дугайында».

3

Тоолчургу болгаш тѳѳгү чугаалар - бурун ада-ѳгбелеривистиң эрткен тѳѳгүзүн болгаш күзел-бодалдарын, кожа-хелбээ чоннар-биле харылзааларын илереткен аас чогаалының бир хевири. Оларның дѳмейлешкек болгаш аңгылашкак талалары. ϴртемчей, ооң тывылганы, тургузуу болгаш амыдырал дугайында бодалдарның тоолчургу чугааларда илереттингени. Оларның дылының уран-чечени.

Тоолчургу болгаш тѳѳгү чугааларның ылгап билири. Немелде материалдар-биле ажылдаары

Сѳзүглел-биле ажыл,словарьлыг ажыл. Сюжеттиг чуруктар-биле ажыл

ЧСК

Чурук чуруур, тып номчуур

5.09

11.09

12.09

3

«Амыр-Санаа дугайында тѳѳгү чугаа», «Кыры сѳѳгү», «Теве-Адар», «Хѳѳмейлээр Бүдүкпен»

2

Тѳѳгү чугааларның утказы. Чоннуң тѳрээн черинге хостуг чурттаар, ол дээш маадырлыг чоруктар кылыр күзел бодалдарының илереттингени. Гиперболаның ажыглалының чогаалдарының утка-шынарынга дүүшкээ. ϴѳредиглиг болгаш кижизидикчи ужур-дузазы.

Тѳрээн чурт дугайнда материалдар чыыры. Тѳѳгүлүг болгаш тоолчургу чугааларга презентация кылыры

Ном-биле ажыл. Словарь-фразеологтуг ажыл. Дылының уран-чечени

Чаа чуул ооредиринин кичээли. ЧСК

Утказын допчулап чугаалаар

18.09

19.09

4

ЧС. Чогаадыг «Күс дүшкен»

1

Уругларның хайгаараачал чоруун сайзырадыры.

Күс дугайында угаан бодалын делгемчидер, немелде материалдар-биле дыл-домаан байыдары

Словарьлар-биле ажыл

ЧСК

Тѳѳгү чугаалардан үзүндү шээжилээр

25.09

5

Чогаал теоризы. Тоолчургу болгаш тѳѳгү чугаалар дугайында билиг

1

«Памятники фольклора народов Сибири и Дальнего Востока» деп серияның «Мифы, легенды, предания тувинцев» деп номун ажыглап, ѳѳреникчилерге ооң кол утказын таныштырары.

Чуруктар болгаш презентация-биле ажылдаары

Ном-биле ажыл, ѳске чоннарның тоолчургу болгаш тѳѳгү чугааларын ылгаар

Чаа чүүл ѳѳедириниң кичээли, беседа

Номчуур.

26.09

6

Тыва улустуң ырлары

3

Тыва улустуң ырларының тывылганы. Оларның темалары, утказы, тургузуу. Кижиниң амыдыралынга ырларның ужур-дузазы. Дылының уран-чечени. Улустуң ырларының амгы үеде күүседикчилери. Ырларда тыва улустуң амыдыралын , күзел-бодалдарын , харылзааларын илереткени, долгандыр турар бойдусту, кижиниң авыралдыг ада-иези дег, кѳрүп чорааны: «Тооруктуг долгай Таңдым», «Бай-ла Тайга», «Хандагайты», «Самагалдай», «Межегей», «ϴдүген-Тайга», «Чашпы-Хем», «Чагытай», «Калдак-Хамар». Тыва улустуң ырларында социал хѳѳннерни, аңгы демиселин илереткени: «Алды баштыг Кара-Дагны», «Эрге-Шѳлээ бисте турда», «Баар оруу кегээрелдиг», «Дѳге-Баары» , «Тѳп-ле сургуул». Күш-ажыл, мал-маган, эт-херексел, байыр-наадым, оюн-тоглаа дугайында бодалдарны илереткен улустуң ырлары: «Кадарчы», «Аңчы арат», «Чыраа-Хоор», «Кѳшкүн арат», «Одарладып семиртиили». Делегейде (Тывада, Моолда, кыдатта) чурттап чоруур тываларның улустуң ырлары. «Коңгурай», «Допшулдуурум».

Ырыларны шээжи-биле билири, оларның тѳѳгүзүн кысказы-биле сагарып билири

Ырларның уран-чеченин, утказын сайгарар, аудиодыңналга

Кичээл аян-чорук

Шээжилээр

2.10

3.10

9.10

7

Кожамык

1

Кожамык - ыр аймааның бир эң нептереңгей хевири. Кожамыктың тывылганы, тематиказы, тургузуу, күүселдези. Амгы ырлар болгаш кожамыктар.

Янзы-бүрү аялгаларга ырлап билири

Кожамыктарны уткалыг бѳлүктерге чарар, ырлап чаңчыктырар

Кичээл-концерт

Шээжилээр

10.10

8

Чогаал теориязы. Ыр болгаш кожамык дугайында билиг

1

Тыва улустуң ыр, кожамыктарының тывылганы. Оларның темазы, утказы, тургузуу. Дылының уран-чечени. Кижиниң амыдыралында ырларның ужур-дузазы. Ыр, кожамыктың шүлүк тургузуглуу, аялга-биле ырлаарынга таарыштыр чогааттынганы.

Эртем статьялары-биле ажылдаары

Утказын чугааладыры, оске чоннарның ыр, кожамыктары-биле деңнээри.

ЧСК, беседа.

Тѳрээн чурт, Шагаа дугайында кожамыктар ѳѳренир.

16.10

9

Алгыш-йѳрээлдер

2

Алгыш-йѳрээлдерниң утказы, тургузуу болгаш темалары. Оларның чоннуң ажыл-агыйы болгаш ёзулул - чаңчылдары-биле тудуш холбаалыы, улустң эң-не ѳндүр күзелдериниң, ёзулуг кижи дугайында мѳѳңнээн иджегелиниң илерээшкини, чүдүлге сүзүглелиниң, делегей кѳрүүшкүнүнүң илереттингени. Алгыш-йѳрээлдерниң бѳүктери: йѳрээлдер, чалбарыглар, макталдар. Оларда ажыттынган овур-хевирлер, уран-чечени, дылы. Оларның ажыглалы, амгы үеде сайзыралы.

Алгыш-йѳрээлдерни шээжи-биле билири, немелде материалдар-биле ажылдаары

Алгыш-йѳрээлдернин утказын, дылының уран-чеченин сайгарар. Словарь-биле ажыл.

ЧСК, уран-номчулга кичээли

Шээжилээр

17.10

23.10

10

Хам алгыштары

1

Хам алгыштары - тыва чоннуң шүлүк чогаалының эң-не эрте-бурунгу хевири, ооң сагыш-сеткил культуразының эртинези, бурунгу үзел-бодалының илередии. Тыва хамнарның алгыштарының янзылары, амгы үеде ажыглалы болгаш кадагалаттынганы.

Хам алгыштары дугайында дыңнадыглар сайгарары

Сѳзүглелдер-биле ажыл, аудиодыңналга

ЧСК, кичээл-ужуражылга

Немелде материалдар тывар

24.10

КДН. Барыын моолда Сенгел тываларының ырлары (шилиир); Г.Золбаяр «Алдын дагша» (Сенгел тываларының аас чогаалы; шилиир);Д.Куулар,Ч.Куулар »Кыс-Халыыр»(шилиир);З.Самдан «Чылбыга Айны канчап сыырыпканыл?»(шилиир); Тыва улустун алгыш-йѳрээлдери. Тург. З.Кыргыс (шилиир); Тыва улустун ырлары (шилиир); Тыва кожамыктар (шилиир);Ц.Уламсуренгийн «Обрацы фольклора и речи кобдоских тувинцев» (шилиир).

2

Аас чогаалынга хандыкшылын оттуруп,идейлиг утказын тодарадып,ылгап номчуур.

Сенгел тываларының аас чогаалының дугайында материалдарны чыып, тургузуп билири

Сѳзүгел-биле ажыл, аудиодыңналга

ЧСК, беседа

Презентация тургузар «Сенгел тываларының аас чогаалы»

30.10

31.10

Авторлуг тоолдар

11

С.А.Сарыг-оол «Агар-Сандан ыяш»

2

Тывага хувискаал мурнунда ядыы араттарның амыдыралын кѳргүскен материлдар - биле ажылдаары

Словарь-фразеологтуг ажыл. Сѳзүглел-биле ажыл

Кичээл-диспут

Улустуң аас чогаалы кирген домактарны ушта бижиир

11.11

14.11

12

Чогаал теориязы. Гипербола болгаш литота дугайында билиг

1

Чечен чогаалдардан гипербола болгаш литотанышын тодарадып билири

Сѳзүглел-биле ажыл

Чаа чүүл ѳѳредириниң кичээли

Гипербола болгаш литотаны ажыглап домактар чогаадыр.

18.11

13

С.В.Козлова «Аъттыг шеригжи кыс» амгы шагның тоолу

1

Тыва эки турачы Вера Байлактын амыдыралын чеченчидип чуруп коргускени.Байлактын дайын шолунге эрес-дидим чоруу болгаш тайбын ажыл-ишке киржилгези.

Вера Байлактың дугайында солун-сеткүүлдерде материалдар-биле ажыл

Словарь-фразеологтуг ажыл

Чаа чүүл ѳѳредириниң кичээли

Дыңнадыг «Вера Байлак - амгы үениң маадыры»

21.11

14

КДН.С.Сарыг-оол»Чырык-Мерген Маадыр»;Л.Чадамба »Азас дугайында чугаалар»;С.Сурун-оол »Оорну кым тутканыл?»;М.Эргеп »Алдыртпас Агыына»;Н.Куулар »Дорт тынныг Алдай-Чечен дугайында тоол».

1

Чогаалдарныханы сайгарып билири

Словарь-биле ажыл, сѳзүглел-биле ажыл

ЧСК

Утказын допчулап чугаалаар

25.11

II-ги кезээ Ойнай-сылдай сойгалажыр…

15

К.Кудажы «Маргылдаа»

1

Кижилернин хоозун мактаныкчы,улуургак болгаш ѳрү кѳрдүнер бардам чоруун кочулап кѳргүскени.Маска,Дожу,Хоруктун овур-хевирлеринин чуруттунганы..Баснянын дылының уран-чечени.

Сѳзүглел-биле ажыл, словарьлыг ажыл

Кичээл-концерт,ЧСК

Шээжилээр

28.11

16

С. Сүрүң-оол «Аът биле Оор»

1

Мѳзү-бүдүш проблемазын чидии-биле кѳдургени болгаш хѳй-ниитиниң ѳнчү-хѳренгизиниң тѳтчеглекчилери-оорларны буруудатканы.Баснянын кол утказы,оон амгы уе-биле харылзаазы.

Тѳтчеглекчи-оорлар дугайында беседа кылыры

Сѳзүглел-биле ажыл, словарьлыг ажыл

ЧСК

Шээжилээр

2.12

17

Чогаал теориязы. Метафора, диригжидилге дугайында билиг

1

Сѳзүглелге даянгаш, диригжидилгениң дээди, нарын хевири болур метафора дугайында кыска лекция.

Чечен чогаал иштинден метафораларны тып билири

Сѳзүглел-биле ажыл, словарьлыг ажыл

ЧСК

Ушта бижиир

5.12

18

КДН.Ю.Кунзегеш «Шартылаа биле Кымыскаяк»; М.Кенин-Лопсан «Билииргектин билии биче»; М.Доржу «Чекпе биле дилги»; Л.Иргит «Кажарлаашкын»; И.Крылов «Шижек биле Коге-буга»(очулга)

1

Презентация - биле немелде ажылдар

Сѳзүглел-биле ажыл, словарьлыг ажыл

ЧСК

Баснялар номчуур

9.12

III-кү кезээ. Элээдилерниң эрээн шокар делегейи

19

С.К.Тока «Араттың сѳзү»

6

«Мерген», «Тас-Баштыг», «База кыш», «Шаагай». Чогаалдын идейлиг утказын ажыдарынга бойдус чурумалынын ужур-дузазы. Тыва ава херээжен кижини алдаржытканы. Тас-Баштыгнын угааныы, маадырлыг чоруу, амыдырал дээш демисели, уругларынга ынакшылы, сагыш човаашкыны. Ол ог-буленин найыралын, демниин чедимчелиг дамчытканы. Эрги Тыва уезинде ядыы улустун аар-берге амыдыралдыг, эрге чок чораанын коргускени, тоогулуг барымдааларыю

Солун-сетрүүл болгаш интернеттен немелде материалдар-биле ажылдаары

Сѳзүглел-биле ажыл, словарьлыг ажыл

Кичээл-лекция, кичээл-концерт, кичээл беседа, кичээл аян-чорук,ЧСК

Шээжилээр, чрук чуруур, кроссворд, тестилер тургузар. Чогаадыг «Мергенниң бойдузу». Презентация тургузар

12.12

16.12

19.12

23.12

26.1213.01

20

С.А.Сарыг-оол «Ол-ла Маскажык»

3

Чогаалчынын прозазынын дугайында сѳс. Тывага улустун революциязы мурнунда ядыы араттарнын түренги амыдыралын Ууштаарнын ѳг-булезинин амыдыралын дамчыштыр кѳргүскени. Улусчу эрге-чагырга чылдарында Маскажыктын ажылчын болу бергени. Адазындан салгап алганы хом-соктаар деп мергежилин ажыглааш, чогаалдын маадырынын дайын уезинде бодунун интернационалчы хулээлгезин медерелдиг кууседип турары. Чечен чугаада маадырларнын ажыл-ишке кызымаа, кузел-чуткулдуун коргускени. Байларнын толээзи Семис-Кожайнын кадайынын каржызы.

Ажыл-ишке кызымак, алдар-аттыг кижилер дугайында немелде беседа

Сѳзүглел-биле ажыл, словарьлыг ажыл, уран-чечени

кичээл беседа, ЧСК, кичээл-викторина

Пейзаж ушта бижиир, уран-чечен аргалар ушта бижиир, профессионал сѳстер ушта бижиир

16.01

20.01

23.01

21

Чогаал теориязы. Чечен чогаалдың маадырының дугайында билиг

1

Маадырның портреди, сагыш-сеткили, культуразы, чаңчылдары, моральдыг негелделери, ѳскелер-биле харылзаазы, чер-чурту, хар-назыны, ниитилелде байдалы, таарымчалыг болгаш таарымча чок талалары

Тываның сураглыг маадырларының дугайында презентация-биле ажылдаар

Терминнер-биле ажыл чорудар.

Чаа чүүл ѳѳренириниң кичээли

Таблица тургузар

27.01

22

С.Сүрүң-оол «Буянның сергези»

2

ТАР-ның арат чонунуң Кызыл шеригге дузаламчызы. Чоннуң патриотчу кѳдүрлүүшкүнү. Дайын чылдарында тыва бичии уругларның бир мѳзүлеш овур-хевирин чурааны Чогаалдың идея, темазы.

Дайын дугайында немелде материалдар-биле ажыл

Чогаалда кол-кол болуушкуннарның аразында харылзааларын тодарадыр

Демнежилге кичээли

Дыңнадыг «Кызыл шеригге дузаламчы»

30.01

3.02

23

М.Дуюнгар «Хлеб»

2

Авторнуң мораль, мѳзү-бүдүш айтырыын чедимчелиг дамчытканы. Дайын сѳѳлүнде чылдарда амыдыралдың чурумалы, хлебтиң үнези. Байырның, Белек-кыс башкының , суму даргазының овур-хевирлериниң чуруттунганы. Чогаалдың кижизидикчи салдары, уран-чечени.

Чогаалдыханы сайгарып, немелде тараадугайында кыска дыңнадыг-биле ажыл

Словарь-фразеологтуг ажыл, сѳзүглел-биле ажыл

Кичээл-сайгарылга, ЧСК

Презентация тургузар «Тараа»

6.02

10.02

24

Ш.Суваң «Кижи-бүрүс» деп тоожудан эгелер

4

Чогаалчының тыва литературага тоолчургу чугааларга үндезилээн элдептиг кижи-биле ужуражылга темазын бир онзагай кылдыр ажытканы. Тоожуда чуруттунган овур-хевирлерниң онзагайы. Оларның Дүктүг-оолдуң салым-чолунга киржилгези. Тоожуда боттуг амыдыралды чуруп кѳргүскени болгаш авторнуң чогаадыкчы бодалының илерээшкини

Орус литературада фантастиктиг чогаалдар-биле деңнелге ажылын чорудары.

Фантастиктиг чогаалдарны ылгап ѳѳредири. Кол маадырның овур-хевири

ЧСК, кичээл аян-чорук, кичээл-чурулга

Утказын допчулай чугаалаар. Yнелел бижиир

13.02

17.02

20.02

24.02

25

КДН. К-Э.К.Кудажы «Баштайгы олчам», С.Сүрүң-оол «Ак анай-биле Арбай-оол», К.Оргу «Алышкылар», Л.Толстой «Кавказта туттурукчу» (очулга)

1

Чогаалдарның тема, идеязын тодарадыр. Уран-чечени, онзагайы.

Сѳзүглел-биле ажыл

ЧСК

Номчуур

27.02

IV-кү кезээ. Ыт-шынчы ѳңнүк

26

Х.М.Ойдан-оол «Эзир»

3

«Кижи биле бойдус» деп теманы чечен чугаада кѳдүргени. Байлаң-оолдуң салым-чолунга Эзирниң киржилгези. Тыва аңчыларның буянныг чаңчылдарын болгаш бойдустуң чараш-каазынчураанының онзагайы.

Бойдус болгаш аңчылар дугайында немелде материалдар-биле ажыл

Сѳзүглел-биле ажыл, словарь-фразеологтуг ажыл, бѳлүктер-биле ажыл

ЧСК, кичээл беседа, кичээл мѳѳрей

Чогаадыг «Ыт - кижиниң шынчы ѳңнүү». Презентация «Ыттарның мергежили»

3.03

6.03

10.03

27

Ш.Суваң «Азыранды»

2

Чогаалдың адының идейлиг утказы. Чогалчының улуг болгаш бичии кижилерниң иштики делегейин ылгалдыг кылдыр чурааны. Чечен чугааның кижизидикчи ужур-дузазы. Дылы болгаш уран-чечени.

Орус литература-биле деңнелге ажылы

Сѳзүглел-биле ажыл, словарь-фразеологтуг ажыл, дылының уран-чечнин сайгарар

ЧСК, кичээл беседа, демнежилге кичээли

Чурук чуруур, дыңнадыг

13.03

17.03

28

КДН. Х.Ойдан-оол «Чүгүрүк-Кара», Э.Донгак «Меңниг-Сегел», Ч.Куулар «Кудурук»

1

Чогаалдарның адының идейлиг утказы. Оларның ужур-дузазы, дылының уран-чечени

Чогаалдың долу сайгарылгазы-биле ажыл

Тестилер-биле ажыл, сѳзүглел-биле ажыл

ЧСК

номчуур

20.03

V-ки кезээ. Тѳрээн чуртум делгемнери…

29

С.Сарыг-оол «Күс»

1

Шүлүте күскү бойдустуң ѳңнерин чуруп кѳргүскени болгаш күскү ажыл-агыйны уран-чечен аргаларны ажыглап илереткени. Күскү чурумалдың тодазы болгаш амыдыралдың сергек, хѳглүг хѳѳннерин ажытканы.

Презентация-биле күскү чурумалдарның сайгарылгазы

Сѳзүглел-биле ажыл, словарь-фразеологтуг ажыл, дылының уран-чечнин сайгарар

ЧСК, кичээл беседа.

Мини-чогаадыг «Күстүң демдектери»

24.03

30

М.Доржу «Экии, Тывам!»

1

ϴскен-тѳрээн Тывазынга чоргааралын, ынакшылын илередип, авазынга дѳмейлээни. Омак хѳглүг чонунуң хѳѳмей-сыгыдын алдаржыдып, тѳрээн чериниң каас-чаражын алгап-мактап, патриотизм темазын чедимчелиг ажытканы

Тѳрээн чурт дугайында чуруктар-биле ажылдаары

Сѳзүглел-биле ажыл, словарь-фразеологтуг ажыл, дылының уран-чечнин сайгарар

ЧСК, кичээл беседа

Шээжилээр

3.04

31

А.Даржай «ϴгге йѳрээл»

1

Шүлүктүң тема, идеязы. Бижиттингениниң онзагайы, тургузуу. Адалга дузазы-биле лириктиг маадырның тыва ѳгге чоок хамаарылгазын илереткени. Тыва бѳдей ѳгнү алдаржыдып, мѳңге темаларның бирээзи тѳрээн чурт дугайында теманы бир янзы ажытканы. Йорээл хевирин сайзыратканы.Дылынын уран-чечени,аас чогаалы-биле холбаазы.

ϴг дугайында немелде материал-биле ажылдаары

Сѳзүглел-биле ажыл, словарь-фразеологтуг ажыл, дылының уран-чечнин сайгарар

ЧСК, кичээл беседа.

Шээжилээр

14.04

32

С.Молдурга «Амытаннар чылы»

1

Тыва улустун чыл санаашкынынын шулукте илереп келгени.Амытан бурузунун онзагай аажы-чанын,тускай шынарларын уран-чечени-биле ажытканы.

Чыл санаашкынының дугайында эртем-статьялар-биле ажылдаары

Сѳзүглел-биле ажыл, словарь-фразеологтуг ажыл, дылының уран-чечнин сайгарар

ЧСК, кичээл беседа, кичээл-концерт

Словарьлыг ажыл

17.04

33

Чогаал теориязы. Проза болгаш шүлүк чогааалдарының ылгавырлыг талалары.

1

Проза болгаш шүлүк чогаалдарын сайгарып, ылгалын тодарадыр

Сѳзүглел-биле ажыл, словарь-фразеологтуг ажыл, дылының уран-чечнин сайгарар

ЧСК, чаа чүүл ѳѳредириниң кичээли

Терминнер-биле ажыл

21.04

34

КДН.Л.Чадамба»Ак-кок хемнер»;М.Кенин-Лопсан »Авамнын оо»; А.Даржай «Тыва оглер»; Н Куулар »Авам шайы»; С.Козлова «Авам сугга чораанымны»»О.Оралбаев «Тыва черге могейиг»(очулга).

2

Чогаалдарнын идейлиг утказы, оларнын ужур-дузазы,дылынын уран-чечени.

ϴглер дугайында немелде материалдар-биле ажыл

Сѳзүглел-биле ажыл, словарь-фразеологтуг ажыл, дылының уран-чечнин сайгарар

ЧСК

Уран номчулга

24.04

28.04

VI-гы кезээ Кѳжеге-даа ажыттынды…

35

В.Кѳк-оол «Чаргы»

2

Шииде кол чѳүлдээниң унге дозу.Кол персонажтарнын овур-хевирлери,аажы-чаннары,оларнын аразынд харылзаалар.Чогаалдын кижизидикчи утка-шынарлыы,дылынын уран-чечени.

Аажы-чаңнар дугайында немелде беседа чорудар

Сѳзүглел-биле ажыл, словарь-фразеологтуг ажыл, дылының уран-чечнин сайгарар

ЧСК, кичээл-концерт

Маадырларның овур-хевирлерин сайгарып, характеистика бээр

5.05

8.05

36

Е.Танова «Илбилиг согун»

3

Шииде Чеченмаа биле Мергеннин овур-хевирлерин дамчыштыр илби-шидини ажыглааш,эрткен уеже аян-чорукту коргускени.Шииде шаандагы тыва амыдыралды чурааны,оон фольклорлуг ундезиннери,кижизидикчи салдарлыы,тыва литературада баштайгы хуулгаазынныг шии болуп турары.

Хуулгаазынныг шиилер дугайында немелде материалдар-биле ажыл

Сѳзүглел-биле ажыл, словарь-фразеологтуг ажыл, дылының уран-чечнин сайгарар

ЧСК, кичээл-концерт

Чогаадыг «Бир эвес илбилиг согуннуг болзумза…»

12.05

25.05

19.05

37

КДН. Түңнел кичээл.. Ш.Суван «Алдын кушкаш»

1

Алган билиглеринге хыналда айтырыглар болгаш ону сайгарары

Сѳзүглел-биле ажыл, словарь-фразеологтуг ажыл, дылының уран-чечнин сайгарар

ЧСК, кичээл беседа.

Катаптаар

22.05

Материал - техниктиг хандырылгага кѳргүзүглериниң характеристиказы

ϴѳредилге номнары, техниктиг херекселдер, таблицалар, схемалар ортумак (долу) ниити ѳѳредилгениң сорулгаларын күүседиринге чугула херектиг ѳѳредилге - методиктиг комплексти тургузар. Материал-техниктиг хандырылга кѳргүзүглери санитар эпидемиологтуг дүрүмнер болгаш нормаларга дүгжүп турар ужурлуг (СанПиН 2.4.2.178-02).

Библиотека фондузу (ном парлалгазы). Ортумак (долу) ниити ѳѳредилгениң тыва чогаалга чижек программазы. Тыва ортумак школаның 5-11 класстарынга тѳрээн чогаалга ѳѳредилге номнары. Номчулга номнарынга дүүштүр ажыглаар ажыглчын кыдырааштар, чогаал теориязынга практиктиг ажыл кыдырааштары. Тыва чогаалга эрттирер хыналда ажылдарга дидактиктиг материалдар. Чечен чогаал номнары. Тыва чогаалды ѳѳредиринге методиктиг дуза номнары. Тайылбыр-энциклопедиалыг литература: литературлуг терминнер словарьлары, литературлуг энциклопедиалар, этимологтуг словарь, орус-тыва тайылбыр словарьлары, аныяк филологтуң словары, аас чогаал словары болгаш оон-даа ѳске. Электив болгаш факультатив курстарының номнары, методикиг сүмелер («Аас чогаалы», «Бурунгу тураскаал бижимелдери», «Чечен чогаал сѳзүглелиниң анализи» болгаш оон-даа ѳске). Класстан дашкаар номчулга номнары, дидактиктиг материалдар.

Парламал кѳргүзүг материалдары. Тыва чогаалдың хѳгжүлдезинге таблицалар. Чогаалчыларның хѳрек чуруктары. Чогаалчыларның намдарынга болгаш тыва чогаал хѳгжүлдезинге хамаарышкан кѳргүзүг материалдары (альбомнар, буклеттер). Чуруктарлыг (аас, бижимел чугаа сайзырадылгазынга) үлелге материалдары.

Медээ-коммуникативтиг херекселдер. Чогаалдың бүгү адырларынга хамаарыштыр ажыглаар мультимедийлиг ѳѳредиглиг программалар, электроннуг номнар. Чогаалдың бүгү адырларынга электроннуг библиотека. Электроннуг тайылбыр-энциклопедиалыг литература.

Yн-экранныг (кѳргүзүглүг) херекселдер. Чогаалдың бүгү адырларынга слайдылар (диапозитивтер). Чогаалчыларның үн бижилгези. Чогаалдың бүгү адырларынга аудиобижилге болгаш үннүг номнар. Чогаалдың бүгү адырларынга видеофильмнер.

ϴѳредилгениң техниктиг херекселдери. Мультимедийлиг компьютер. Мультимедиапроектор. Телекоммуникациялыг херекселдер. Сканер. Лазерлиг принтер. Хоолга аппарады. Диапроектор азы оверхэд. Телевизор (графиктиг чурулга проектору). Азар болгаш тургузар экран. Видеоплейер. DVD-плейер (видеомагнитафон). Аудио тѳп. ϴѳредилге эт-херекселдери.

5