Мақала Жақын арадағы даму аймағы

Ақмола облысы

«Степногорск қаласының білім бөлімі» ММ

Шаңтөбе кенті

В.Комаров атындағы орта мектебінің

қазақ тілі және әдебиеті пәнінің І санатты мұғалімі

Кулнашарова Анар Есенбекқызы

Мақала

Жақын арадағы даму аймағы

Қазіргі заман талабына сай болашақ ұрпақтың оқып білім алуын еліміз бірінші орынға қойып отыр. Білім беру мен білім алудағы атқарылатын қарқынды жұмыс ұстаздарың еншісінде екені айтпаса да белгілі. Осы орайда ұлы педагог Ушинскийдің «Бала - балқытылған алтын» деген қанатты сөзі бірден ойға түседі. Балаға қалай бағыт берсең, солай өседі. Сондықтан баланың бойында жақсы қасиеттердің болуына, олардың жан- жақты дамуын, рухани бай тұлға қалыптастыра білуіміз керек. Оқытудағы жаңа тәсілдерді пайдалана отырып, оқушы бойында өзіне деген сенімділік пен жауапкершіліктерді дамыту болып табылады.

Орта білім беру жүйесіндеәлемдікжоғарыдеңгейгеқолжеткізгенанағұрлымтанымалоқытуәдістемелеріарасындасындарлытеориялықоқуғанегізделгентәсілкең таралған. (Hattie, 2009).Педагогикалықшеберлікорталықтары Кембридж университетіменкелісімшартжасаунәтижесінде, Кембридж университетіҚазақстанүшін 7 модульгетоптастырылғанбағдарламаұсынды. БағдарламаныоқытудакөрнектікеңеспсихологыЛев Выготскийдің(1896-1934) «Жақынарадағы даму аймағы» (Зона ближайшего развития) дегенұғымынша, «Айналы нейрон» дегенпсихологиялықзерттеуарқылытоптарбір-бірінеқарап-ақбелсенділіктеріартып, ойларыжанданатүседіекен. Жақынарадағы даму аймағыдеуіміз, бірінен-біріүйрену.

Оқушыларміндеттітүрдетоптасыпотырса, қарым-қатынастарынығайып, жақсыбілімалуғамүмкіндіктуады. Жеке жұмысжасалып, оны міндеттітүрдежұптықжұмысарқылыталдайды, топтаталқылайды, соданкейінбарыпқорғауғашығарады. "Жақынарадағыдаму аймағын" Л.Выготскийоқыту мен дамудыңбайланысынзерттеп, егероқытубаланыңөзекті даму аймағындажүрсе, ондаолбаланыдамытпайдыдеді.

Өзекті даму аймағы - баланыңөзбетіменістейалатынжұмыстары. Ал ересектерменынтымақтасаістейалатыны - жақын арадағы даму аймағы. Мысалы, баланыңсөйлейалуы - актуальды даму аймағы. Бұлжерде даму жүрмейді. Сондықтан бала мектепкекелгенбіріншікүнненбастап "жақынарадағы даму аймағында", дәлірекайтсақ, баланыңжазбатілінқалыптастыруғакірісукерек. Олүшіналдыменжеңілтапсырмаларберіледі. Мысалы, Ш. Амонашвилижәнеоныңмұғалімдеріәріптер мен сөздердібелгілеугеД.Б.Эльконинжасағаншарттыбелгілердіқолданады. Тақтағасөйлемжәнеоныңастынашарттыбелгісіжазылады.
"Жақын арадағы даму аймағында" жұмысістейтінВ.Ф.Шаталовәліөтпегенережеменоқушыларғаесепшығартады. Е.Ильиноқушыларғамұғалімніңөзібіржақтыжауапбереалмайтынсұрақтарқояды.
Соныменжақын даму аймағыбаланыңақыл-ой жұмысыбасталартұсы. Мұғаліммұндаоқушығатапсырма, әдістемелікнұсқаубереді, ізденугебағыттайды, ізденістіңбағдарламасынбереді. Мұғалімніңжақын даму аймағындағыжұмысыныңтиімділігініңкөрсеткіші - әроқушыныңмұғалімніңкөмегіналуғаөзіртұруы.
Дамытаоқытудамұғалімжақынарадағы даму аймағындажұмысістеукерек. Олоқушығаақпараттарберуші, ынталандырушы, бейнетуғызушы, баланыңкемшіліктері мен табысынаназараударушы, себебіәроқушыныңөзінің "жақынарадағы даму аймағы" бар, ондажалпытәсілменжұмысістеугеболмайды. Оқушының сабақ үстіндегі әрекеті, ол топтық және жұптық қызметін атқару. Мұғалімнің оқу қызметін фронтальді ұйымдастыруы барлық оқушылардың іс-әрекетінің бірлікте болуын басқару, яғни барлық оқушылар бірдей тапсырманы орындайды, жұмыс бәріне ортақ, барлық сынып талқылайды, нәтижені салыстырады, жинақтайды. Бұл тәсіл оқушылар мен ұстаз арасындағы сенімді нығайтып, ұжымдық сезімді тәрбиелейді, пікірлерді талқылауы ширайды, басқаның ойын, өзінің ой-түйіндерімен салыстырады, қателерін табуға жаттығады. Мұғалімге қойылатын басты талап оқушылардың ішінен ең тиімді ой-тұжырымды дәл таба білуі, оны алдын ала болжауы, сабақтың міндеттеріне жауап іздеуі барлық айтқысы келген ынталы оқушыны ықыласпен таңдауы, оны мәдени тұрғыда қолдауы, мұнымен бірге қажетті сәттерде түзетулер енгізуі, әр оқушының мүмкіндігіне жол ашу болып табылады.Выготскийкогнитивті даму әлеуметтік өзара әрекет үдерісінде пайда болатын оқушылар ретінде кіші жастағы балаларды ұсынады; өзге сөздермен айтқанда, оқушыларды басқа қабілеттірек балалармен араласу және қоршаған орта, мәдениетпен өзара әрекеттесу жолымен ересек адамның ойлану тәсілін оқыту кезінде. Бұдан әрі, Выготский оқушылардың өздерінің «Жақын арадағы даму аймағында» (ЖАДА) оқыған кезде когнитивті даму жақсарады деп нақтылайды. ЖАДА-нда оқушыны дамытатын дағдылар мен қабілеттіліктерді; оқушы әлі де өз бетінше орындай алмайтын тапсырмалар ауқымын анықтайды. Осындай тапсырмаларды орындау үшін оқушыларға үлкендердің немесе оларды жаңаша оқытуға нақты бір мерзімге дейін көмек көрсетіп қолдау бере алатын барынша құзіретті тұлғалардың көмегі қажет. Осындай қолдау түрі қарым-қатынасты жасауды кірістіреді және Выготский бұл жолы сөзді оқудың ең басты құралы ретінде қарастырады. Осылайша, оқыту үдерісінде әлеуметтік қызығушылықты қолдаудағы мұғалімнің рөлі оқушының білімін дамыту үшін шешуші болып табылады. Оқушылар басқа аса білікті оқушылармен /олардың рөлінде сыныптастары немесе мұғалімдер болуы мүмкін/ диалог мүмкіндігі бар жағдайда оңай білім алады. Талқыланатын идеялар оқушының осы кездегі түсінігінің бір бөлігі болып табылмайтын, бірақ оның ЖАДА-на кіретін жағдайда оқыту жемісті болады.