Қазақ әдебиеті пәнінен Абай Құнанбайұлының өмірі мен шығармашылығы тақырыбынан сабақ жоспары

Пән: қазақ әдебиеті Сыныбы: 9а Күні: 5/02/2015
Сабақтың тақырыбы: Абай Құнанбайұлының өмірі мен шығармашылығы
Сабақтың мақсаты: Ұлы ақын Абай өмірі мен шығармашылығы туралы білетіндерін еске түсіре отырып, шығармаларына талдау жасайды, ойшыл көтерген проблемалар тағылымынан үлгі алады.
Міндеттер:
1. Мазмұнға байланысты міндет: Ақын шығармаларының тәрбиелік мәнін түсінеді, адамгершілік тәрбие берудегі ақынның философиялық шолуларының маңызын түсінеді.
2. Сыни ойлауды дамытуға байланысты міндет: Оқушының дүниетанымы қалыптасады, шығармашылық қабілеттері шыңдалады, оқушының азаматтық бейнесі қалыптасады.
3. Топтық міндет: Оқушылар өз беттерімен ой түйеді, ізденеді, ойын ашық айтады.
Сабақтың түрі: танымдық ізденіс сабағы
Сабақтың әдісі: «Түртіп алу», «Топтастыру», «Еркін жазу», «Бір айналым сөйлесу» стратегиялары.
Көрнекілігі: Абайдың өмірі мен шығармашылығына арналған слайдтар жиынтығы

Сабақ құрылымы
I. Қызығушылығын ояту
Жүрегіңнің түбіне терең бойла,
Мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла.
Соқтықпалы, соқпақсыз жерде өстім,
Мыңмен жалғыз алыстым кінә қойма,
- деп ақынның өзі айтқандай «соқтықпалы, соқпақсыз жерде өсіп», тар жол, тайғақ кешу өмірін кешкен, өкініш пен өксігі көп, қайғысы мен қасіреті мол қараңғы қапас өлкеде де ел мұңын «асау жүрегінен» ағыта, шабытты жыр ғып төккен алып Абай туралы сабағымызды жыр алыбы Жамбылдың өлеңімен бастағанды жөн көріп тұрмын.
Абайдың суретін көрген ол:
Мына тұрған Абайдың суреті ме?
Өлең сөздің ұқсаған құдіретіне.
Ақыл, қайрат, білімді тең ұстаған
Өр Абайдың төтеген кім бетіне? - деп айтқан екен.

II. Мағынаны тану
Қазақтың бас ақыны - Абай Құнанбайұлының өмірі мен шығармашылығы туралы білмейтін қазақ жоқ шығар. Қазақтың заңғар жазушысы М. Әуезов «Абай - қазақтың классик әдебиетінің атасы, қазақ поэзиясының күн шуақты асқар биігі» деп баға берген еді. Бүгінгі тақырып бойынша сынып оқушыларына алдын - ала Абай Құнанбайұлы туралы деректер жинау тапсырылған еді.

1. «Білімге бастап ел - жұртын»
Оқушылар слайд арқылы Абай Құнанбайұлының өмірімен, шығармашылығымен таныстырады)
2. Абай - ақын
*Абайдың өлеңдерін тақырыптарға бөле отырып, талдау жұмысын жүргізеді.
*Абайдың өлеңдері сұралады.
*Өлеңдерінің шығу тарихы сұралады.
3. Абай - аудармашы
Оқушылар слайд арқылы Абайдың аудармалары туралы айтады.
4. Абай - қарасөз шебері
*Қарасөздерінің жазылу ерекшеліктері туралы айтады;
*Бейнетаспадан Абайдың қарасөзі тыңдатылады.
5. Абай - сазгер.
*Абайдың әндер мен күйлері туралы айтылады.
* «Желсіз түнде жарық ай «әні тыңдатылады.
III. Ой - толғаныс (Абайдың мұражайы бейнефильм арқылы көрсетіледі)
Оқушылардың бүгінгі сабақтан алған білімдерін тексеру мақсатында «Толықтыру» сынамасы беріледі.
1. Абай Құнанбайұлы 1845жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданында дүниеге келген.
2. Абай бос уақытында Шығыстың ұлы ақындары - Низами, Сағди, Қожа Хафиз, Навой, Физули, Фирдоуси шығармаларын өз бетімен оқиды.
3. Абай 1885жылы алғаш білім туралы «Жасымда ғылым бар деп ескермедім» өлеңін жазды.
4. Тіршіліктің тұтқасы еңбек пен білімде ғана деп түсінген ақын «Түбінде баянды еңбек егін салған» өлеңін жазды.
5. Абайдың қырық бес қара сөзі бар, қырық алтыншы сөзі - өз алдына жеке тарихи шығарма.
6. Абайдың «Көзімнің қарасы», «Желсіз түнде жарық ай», «Айттым сәлем, Қаламқас», «Бой бұлғаң» т. б. әндері бар.
7. Әлихан Бөкейханов Абайдың өмірі мен шығармашылығы жөнінде алғаш зерттеу мақаласын жазды.
Оқушылар өз жұмыстарын тексереді, бағалайды.
Сабақты Сағынғали Сейітовтың « Кім?» өлеңімен аяқтау.
Жүрегін шырақ етіп жандырған кім?
Жырымен жан сусынын қандырған кім?
Өзіне өзі орнатып ескерткішті
Мұра ғып кейінгіге қалдырған кім?
Ерте оянып, ойланып ержеткен кім?
Талабын тас қияға өрлеткен кім?
Құба жон, құбақан құм құла қырды
Өлеңнің бесігінде тербеткен кім?
Соқтықпалы, соқпақсыз жерде өскен кім?
Үнінен әділдіктің лебі ескен кім?
Арманын аттандырған келешекке
Біздермен осы күнді тербеткен кім?
Тайсалмай мыңмен жалғыз алысқан кім?
Өзендей құйған барып көк теңізге
Лермонтов, Пушкиндермен табысқан кім?
Көрікті көңілде жыр, қолда қалам
Өмірдің өріне өрлей басқан қадам
Қазақтың өлеңінің ұлы атасы,
Ол - Абай, Ұлты - қазақ, Аты - Адам.
Абай Әлемін бүкіл дүниеге таратушы кемеңгер Ұлы Мұхтар Әуезов «Мен Абай тереңінен шөміштеп қана іштім» деген екен. Ал біз Ұлы ғұлама тереңіне бас қойғанымызбен тек қана сол тереңнен дәм таттық қой деп ойлаймын. Сол себептен оқудан, білуге ұмытушылықтан, ізденуден жалықпайық.
IV Үйге тапсырма беру:
«Абай - қазақ поэзиясының асқар биігі» ой толғау жазу.
V Бағалау
Оқушыларды еңбектеріне қарай бағалау.

Пән:қазақтілі

Сабақтың тақырыбы: Көсемше

Сабақтың мақсаты: Көсемшеден алған теориялық білімдерін тиянақтау.

ә) Ақыл-ойларын дамыту.

б)Ұжымшылдыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: білімді бекіту.

Сабақтың түрі: топтастыру, еркін жазу, болжау.

Сабақтың көрнекілігі: дидактикалық материалдар, кесте, карточкалар.

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі.

Үй тапсырмасын тексеру. Көсемше дегеніміз не? Оның жасалу жолдары қалай?

255-жаттығу.

Жаңа сабақ: Көсемшенің жасалуы мен түрлері.

Көсемше етістік түбірлеріне, етіс, болымсыз етістік тұлғаларына жұрнақтар жалғану арқылы жасалады:

1.-а ,-е,-й жұрнақтары арқылы ауыспалы осы шақ көсемше жасалады.

Дауыссыз дыбысқа біткен сөздеге жуан буыннан кейін -а, жіңішке буыннан кейін -е, дауысты дыбысқа біткен етістікке -й жалғанады: жаз-а, сөйле-й, т.б.

2.-ып, -іп, -п жұрнағы арқылы өткен шақ көсемше жасалады. Дауыссыз дыбыстарға біткен етістіктерге жуан буыннан кейін-ып, жіңішке буыннан кейін -іп, дауысты дыбысқа біткен етістікке -п жұрнағы жалғанады: жаз-ып, қара-п, т.б.

3.-ғалы, -гелі, -қалы, -келі жұрнағы арқылы көсемшенің үшінші түрі жасалады.

Дауысты, үнді, ұяң дауыссыз дыбыстарға біткен етістіктерге жуан буыннан кейін -ғалы, жіңішке буыннан кейін -гелі жалғанады да, қатаңға біткен етістіктерге жуан буыннан кейін -қалы, жіңішке буыннан кейін -келі жалғанады: жаз-ғалы, бер-гелі, кет-келі.

-а,-е,-й және -ып, -іп, -п тұлғалы көсемшелер жіктеледі, -ғалы, -гелі, -қалы, -келі тұлғалы көсемшелер жіктелмейді. Көсемше тұлғасына көптік, септік, тәуелдік жалғаулар жалғанбайды.

Оқулықпен жұмыс

257-жаттығу.

Тұлғалық талдау жасау.

1.Көтеріліп. 2. Кеңесіп, жіберіледі. 3.Болады. 4.Болып еді. 5. Жазылмайды. 6. Іріктеліп. 7.Байлап алып, қосылып жатты.

Деңгейлік тапсырмалар.

1-деңгей. Көсемшенің жұрнақтарын қатыстырып, сөйлем құрастыру.

1-топ -а,- е,-й.

2 -топ -ғалы , -гелі,- қалы,- келі.

3- топ - ып,- іп,- п.

2 -деңгей. Көсемшелерді теріп, жазып жасалғанын айтыңдар.

Ер жеткенде.

Ер жеткенде есейіп,

Ер болмаса немене!

Ерке өсіп, біліммен

Кең болмасқа немене!

Өткір алмас болатқа

Тең болмасқа немене!

Сары алтындай салмақты,

Сірә, саспас сабырлы,

Кең болмасқа немене!

3 -деңгей. Шығармашылық жұмыс.

«Менің мектебім»

«Туған жер- алтын»

«Әсем қала- Астана»

Мақал- мәтелдер.

Бұл тапсырма 3 топқа ортақ беріледі.

Қорытынды.

Көсемше дегеніміз? Оның жұрнақтары? Мысалмен дәлелдеу.

-а, -е, -й жұрнақтарына сөйлем құрау.

Көсемшеге не себепті көптік, септік, тәуелдік жалғаулар жалғанбайды?

Бағалау.

Үйге тапсырма.

259 -жаттығу.