Оқушыны ҰБТ-ге дайындау

Абайдың мінез машықтары

(Тұрағұлдың естелігінен)

Мен әкемді танығанда әкемнің жүзі ашық, ажары сыртында,көзі үлкен,өткір,ашулануы да,қуануы да жылдам,ширақ адам еді.Мәжілісшіл, сауықшыл,дастарханы мол,қонақжай адам еді.Бір іспен айналысып,әр нәрсені қызықтамай өз шаруасын ғана істеп,салбырап отыра алмайтын. Малшылардың, қызметкер әйелдердің, жақын туыстардың бір тәуір мінезін, ұнамды қылықтарын тауып, сол адамды жақсы көріп,ойнап,қалжындасып отыратын.Әкем адамды жақындығына, байлығына, абырой-атағына қарап емес,оның адамгершілік ісіне,сөйлеген сөзіне,мінез-құлқына қарай бағалайтын.Бір адам сөз сөйлегенде оған бар ынтасын салып, көңілін қойып тындайтын.Әңгімеші сөйлеп болғанша бір ауыз сөз қоспайтын.

Тапсырмалар бойынша бағалау

1-тапсырма.Морфологиялық талдау жаса.

Абайдың сүйікті ұлы

Абайдың көңілі Әбдірахманның оқу бітіріп,үйленуі кезінде біраз жай табады.Алаңсыз өмірге,ақындыққа бүтіңдей берілген.Әбдірахманнан хат келеді.Мағауияны жіберіңіз.Абай Әбіш ауруына қатты алаңдайды.Үсті-үстіне хат жазып,хабарласып тұрады.1895 жылы қараша айында Әбіш қайтыс болады.Сүйегін уақытша Алматыда жерлеп,Мағауия елге келеді.Бірнеше ат даярлатып Майқан,Солтабаев Ысқақ,Байтуов Тәнеке дегендерді жібереді.Олар Әбсемет үйіне түсіп,Әбіштің сүйегін былғалары табытқа салып,қайта жолға шығады.Сүйек елге келген соң бетін ашып, Абай баласының маңдайынан иіскеп, шеше-бауырларына көрсетіп,қоштастырады.Ақшоқы қыстағындағы Құнанбай бейітіне жерлейді.Абай сүікті ұлы Әбішті осылай соңғы сапарға аттандырады.

2-тапсырма

Жай септе

Тәуелді септе

Қопара септе

А.

І.

Б.

Т.

Ж.

Ш.

К.

А.

І.

Б.

Т.

Ж.

Ш.

К.

А.

І.

Б.

Т.

Ж.

Ш.

К.

Тапсырмалар бойынша бағалау

1-тапсырма.Морфологиялық талдау жаса.

1.Өрістен қайтқан қоралы қой да су маңына шұбырып,бауырын сызға төсеп,бүйірін соғып жатыр.(М.Ә.)

2.Соңғы жылдарда қатты қартайған және ұзақ аурулы болған Ұлжан ана -ел анасы- көбінше ақырын,баяу,үнсіз өмір кешіпті.(М.Ә.)

3.Мен өзім Абайдың сөзінен оқудың жақсы екеніне ден қойған адаммын.(М.Ә.)

4.Әр бөлменің ұзынын,көлденеңін,ішкі қатынас есіктерін - бәрін де Абай өзі қағазға сызып, Әйгерімнің қолына табыс етіп кеткен.(М.Ә.)

5.Абай Оспанның тентектігінен мезі болды.(М.Ә.)

2-тапсырма.

Мына сөздердің құрамында қанша түбір бар, бұл сөздер қалай аталады?

Бірнеше, бірталай, ақбөкен, Ақтөс, Алатау, Сарыөзек, Ақтөбе, Ұзынбұлақ, қарлығаш, демалыс, бүгін, ешқайда, Ербол, таңғажайып, әуежай, таңертең, көзқарас.

Тапсырмалар бойынша бағалау

Есте сақта!Сөз таптарында қайталанатын жұрнақтар

№

Жұрнақтар

Мысалдар

Сөз табы

1

-ма, -ме, -ба, -бе,

-па, -пе

бөлме, кеспе

қызба, бояма

барма, айтпа

зат есім

сын есім

етістік

2

-қыш, -кіш, -ғыш, -гіш

жапқыш,басқыш

білгіш,жазғыш

зат есім

сын есім

3

-қы, -кі, -ғы, -гі

сүзгі, шапқы

күзгі, қысқы

барғым келді

зат есім

сын есім

қалау рай

4

-ын, -ін, -н

егін, жауын

ілінді

зат есім

ырықсыз етіс

5

-дай, -дей, -тай, -тей

үйдей (тас)

қыстай

отыздай

сын есім

үстеу

сан есім

6

-ыс, -іс, -с

жеңіс, айтыс

жазысты

зат есім

ортақ етіс

7

-а, -е, -й

ой(ы)на

боса

жаза

күле

туынды етістік

туынды етістік

көсемше

көсемше

8

-ар, -ер, -р

ағ(қ)ар

көг(к)ер

барар

бірер

туынды етістік

туынды етістік

есімше

сан есім

9

-ды, -ді, -ты, -ті

тасты, көрікті

айтты, кетті

айтқан-ды

сын есім

жед.өткен шақ

шылау

10

-ақ, -ек, -қ, -к

қонақ, күрек

қор(ы)қақ, сирек

зат есім

сын есім

11

-ық, -ік, -қ, -к

қазық, түкірік

толық, бітік

зат есім

сын есім

12

-ша, -ше

бөлімше,кітапша

сұрша, көкше

зат есім

сын есім

13

-шы, -ші

аңшы, малшы

айтшы, келші

зат есім

бұйрық рай

14

-лық, -лік, -дық, -дік,

-тық, -тік

шындық, достық

өлкелік, жылдық

зат есім

сын есім

15

-қай, -кей, -ғай, -гей

қоңырқай

айтқайсың

сын есім

қалау рай

16

-аң

бозаң

балпаң

сын есім

еліктеу сөз

Төмендегі кестелерді толтыр

1-тапсырма

№

Біріккен сөзді зат есім

Мысалдар

1

Кісі аты

2

Жан-жануар аты

3

Өсімдік аты

4

Тағам аты

5

Жер-су аттары

6

Дене мүшелерінің аты

7

Ойын аты

8

Ән-күй аттары

9

Ауру аттары

10

Тұрмыстық атаулар

2-тапсырма

№

Тіркес сөзді зат есім

Мысалдар

1

Кісінің аты-жөні

2

Лауазымды аттар

3

Географиялық атаулар

4

Ғылыми термин

5

Мекеме аттары

6

Аң-құс аттары

7

Өсімдік аты

3-тапсырма.Көсемшенің жұрнақтарын және жіктеу үлгісін жаз.

....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Тапсырмалар бойынша бағалау

Лексика тарауы бойынша тест

1.Лексиканың зерттеу нысаны:

а)Сөз; ә) Дыбыс; б) Сөйлем; в)Әріп.

2.Толық мағыналы сөзді көрсет:

а)дейін; ә)білім; б)керек; в)жөн.

3.Омонимдік қатарды табыңыз:

а)қайшының жүзі,суға жүз; ә)жүз,келбет;

б)жүз,өң,дидар; в)таудың басы,ағаштың басы.

4.Антонимдерді табыңыз:

а) үлкен-биік; ә)тез-бар, б)үлкен-кіші; в)таза ауа.

5.Синонимдік қатарды анықта:

а)халық,жұрт,көпшілік; ә)қымбат,арзан;

б)кәрі,қарт,жас; в)үлкен-кіші.

6.Диалект сөзді тап:

а)асаба,аймақ; ә)қымбат,арзан

б)ханша,сарай; в)Ойсыл қара.

7.Эвфемизмді көрсет:

а)ит өлген жер;б)Ойсыл қара;б)жан тәсілім етті;в)боқмұрын.

8.Тұрақты сөз тіркесін тап:

а)Қас қаққанша; ә)Кең болсаң,кем болмайсың;

б)Білімнің қайнар көзі; в)Кітап-білім бұлағы.

9.Мақалды көрсет:

а)Кісінің кісілігі киімінде емес, білімінде;

ә)Өсек,өтірік,мақтаншақ, Еріншек бекер мал шапшақ;

в)Көзді ашып-жұмғанша.

10.Табу сөздерді тап:

а)абысын-ажын; ә)еркем,кенжем;

б)сыйға-сый,сыраға-бал; в)үлкен-кіші.

Тапсырмалар бойынша бағалау

Пунктуация бойынша тест.

1.Пунктуация қай тілден енген термин нені білдіреді?

а)латын, құрылыс; ә)грек, дыбыс;

б)орыс,бөлшек; в)латын,нүкте.

2.Қай сөз жақшаға алынатынын анықта.

Ербол қуанып тұрып. Жолдастар ,біз жеңеміз!

а)Ербол; ә)Қуанып тұрып; б)Жолдастар; в)Біз жеңеміз.

3.Драмалық туындыларда кейіпкер есімнен кейін қай тыныс белгісі қойылады:

а)қос нүкте; ә)нүктелі үтір; б)нүкте;в)үтір.

4.Сөйлем ішінде қай тыныс белгісі қойылмаған?

Жәлен сасқалақтап.Әй,Кәрім,Кәрім....

а)қос нүкте; ә)жақша;

б)тырнақша; в)дұрыс жауабы жоқ.

5.Кейіпкердің айтқан сөзіне тікелей қатысы жоқ,автордың түсінігі ретінде айтылған ремаркадан кейін жақша ішінде не қойылады?

а)нүкте; ә)үтір; б)нүктелі үтір; в)көп нүкте.

6.Тыныс белгісі дұрыс қойылған сөйлемді анықта.

а)Кәрім.Құдағи,мен сізбен үйден шығайын.(Үйден шығады).

ә)Кәрім Құдағи мен сізбен үйден шығайын.(Үйден шығады).

б)Кәрім.Құдағи,мен сізбен үйден шығайын.Үйден шығады.

в)Кәрім Құдағи,Мен сізбен үйден шығайын.(Үйден шығады).

7.Драмалық туындылардың ішінде қаратпа сөз кездескен жағдайда қойылатын тыныс белгісі.

а)қос нүкте; ә)нүктелі үтір; б)үтір; в)нүкте.

8.Ремаркалық сөз кейіпкер атынан соң келгенде қойылатын тыныс белгісі.

а)нүкте жақша ішінде; ә)нүкте жақша сыртынан;

б)ештеңе қойылмайды; в)қос нүкте жақша сыртынан.

9.Ремаркалық сөз сөйлем соңынан келген жағдайда қойылатын тыныс белгісі:

а)көп нүкте; ә)жақша ішінен нүкте;

б)жақша сыртынан нүкте;в)ештеңе қойылмайды.

10.Пунктуация сөзімен синонимдес келетін тыныс белгі.

а)үтір; ә)нүкте; б)жақша; в)тырнақша.

Тапсырмалар бойынша бағалау

1-тапсырма

''Аспан'' сөзіндегі дауысты дыбысқа математикалық тәсілмен мінездеме бер.

''жер'' сөзіндегі дауыссыз дыбысқа математикалық тәсілмен мінездеме бер

Берілгені: Аспан =0= Берілгені: Жер =0=

Шешуі: аспан 5+2(2а) +3(с;п.н) Шешуі:

а) тілдің қатысына қарай а) үн мен салдырдың қатысына

.............................................. қарай

.............................................. ...................................................

.............................................. ....................................................

...................................................

ә) жақтың ашылу дәрежесіне қарай ә) айтылу, жасалу тәсіліне

..................................................... қарай

..................................................... ...................................................

..................................................... ...................................................

...................................................

б) ерін мен езудің қатысына қарай б) жасалу орны мен

..................................................... дыбысталуы

..................................................... ..................................................

.................................................... ................................................

2-тапсырма

Мысалдар

Нақ осы шақ

Ауысп.осы шақ

Болж.к шақ

Мақс.к шақ

Ауысп.к шақ

Бұрынғы ө шақ

Жедел ө шақ

Ауысп ө ш

А

Ә

Б

В

Г

Ғ

Д

Е

1

Қар жауып тұр.

2

Түсте той болады.

3

Ауылға кетпекшіміз.

4

Ол түсінген жоқ.

5

Мұны енді естімесін.

6

Кітапты оқырсыз.

7

Шай ішпекпіз.

8

Ол ойнағалы жүр.

9

Күнде ерте тұратын.

10

Жазда мұнда келмейді.

Тапсырмалар бойынша бағалау

1-тапсырма

Семантикалық картаны толтыр

Бастауыштың қатысу,қатыспауына қарай

Тұрлаусыз мүшелерінің қатысу,қатыспауына қарай

Тиісті мүшенің қатысу,қатыспауына қарай

Атау-ды білдіруіне қарай

Жай сөйлем түрлері

Құрамында бастауыш қатысқан

Баянд.өз сөйлем ұйыт-қы

Тұрлаусыз мүше қаты-сып

Тұрлаусыз мүше қатыс-қан

Айтылуға тиісті мүше-лері қатыс-қан

Тиісті мүшелерінің бірін түсір.

Іс-оқиға баян-далмайды

Жақты сөйлем

Жақсыз сөйлем

Жалаң сөйлем

Жайылма сөйлем

Толымды сөйлем

Толымсыз сөйлем

Атаулы сөйлем