Доклад на тему: Оскуола5а удьуор тыынын эйгэтин олохсутуу

Улусная научно - практическая конференция

«Урок как педагогический феномен»

Муниципальное казенное учреждение "Амгинское районное управление образования"

МБОУ «Сатагайская средняя общеобразовательная школа»

Оскуола5а удьуор тыынын (духовность)

эйгэтин олохсутуу

Шишигина Г.Н., учитель родного языка, литературы, КНРС (Я)

Педстаж: 34

УПД: высшая КК

Сатагай, 2015

Иһинээђитэ:

Киириитэ

Сүрүн чааһа:

Оскуолађа удьуор тыынын (духовность) эйгэтин олохсутуу («Лукин аађыылара» НПК-ны «ЛАЭС» уонна «Суола» ситимигэр тэрийии опыта).

• Итэђэл үрдэтэр. Дьөһөгөй Айыыга сүгүрүйүү култууратын билиһиннэрии.

• Научнай-чинчийэр үлэни тэрийии.

• Ийэ тыл сирдиир. Төрөөбүт тыл иитэр күүһэ.

• «Сылгы - уус-уран айымньыга» хоһоонноохтук аађыы уонна ырыа күрэђэ.

• Дакылааттары суруйуу, үлэни көмүскээһин.

• Дойду тыына олохтуур. Сылгы куттаах Сатађай нэһилиэгин төрүт тыынын тилиннэрии.

• Т.С.Лукин аатын үйэтитии.

• «Дьөһөгөй ођото» (түөлбэ сылгытын уонна сылгыһыттарын үлэлэрин көрдөрөр фотоконкурс)

Түмүк

Литература

Сыһыарыылар

Киириитэ

«Алаас ааттаах, дойду сурахтаах» диэн өс номођо этэринии, хайа бађарар нэһилиэк аатын ааттатар, тумус туттар дьонноох буолар. Биһиги Сатађайбытын улууска, республикађа аатырдыбыт киһинэн Социалистическай Үлэ Геройа биллиилээх сылгыһыт Т.С. Лукин буолар. Быйыл кини төрөөбүтэ 100 сылын бэлиэтээһин нэьилиэккэ, улууска киэн далааьыннаахтык ыытыллара былааннанар. Бу бэлиэ дата култуура уонна духуобунас сылыгар түбэспитэ кэрэхсэбиллээх. Онон оскуола5а, нэьилиэккэ ыытыллар тэрээьиннэр ыччаты духуобунаска, сиэр-майгы өттүнэн иитиигэ туьуланаллар.

Үлэ сыала: Оскуола уонна Т.С.Лукин аатынан библиотека-музей сылгы куттаах Сатађай нэhилиэгин төрүт ментальноhын - сылгыга сүгүрүйэр, сылгыны таптыыр, харыстыыр, көрөр-харайар, ол дьарыгынан киэн туттар майгытын (удьуор тыынын эйгэтин) тилиннэриигэ ођолорго ыытар улэтин опытын түмүү уонна сырдатыы.

Соруктара:

1. Үөрэх уонна культура тэрилтэлэрин бииргэ үлэлээһиннэрин көдьүүһэ;

2. " Лукин аађыылара" научнай-практическай конференцияны "ЛАЭС" уонна "Суола" ситимңэ ыытыы опыта;

3. Ыччакка Дьөһөгөй Айыыга сүгүрүйүү культуратын иитии;

4. Саха норуотун төрүт дьарыгын (сылгыны үөрдээн иитии, көрүү-харайыы, туһаныы) ођолорго билиһиннэрии;

5. Ођону научнай-чинчийэр үлэ5э сыһыарыы, идэђэ туһаайыы;

6. Социалистическай Үлэ Геройа Т.С. Лукин сырдык аатын үйэтитии.

Тэрээһиннэр тосхоллоро (принциптэрэ):

• библиотека-музей ыччаты кытта үлэтигэр сонун көрүңү киллэрэн, нэһилиэнньэ кэрэхсэбилин күүһүрдүү;

• бииргэ үлэлээһин культуратын олохсутуу: оскуола - библиотека-музей, Сата5ай - Алтан - Эмис - Бутэйдээх - Моорук оскуолалара, учуутал - үөрэнээччи - төрөппүт;

Үлэ практическай суолтата:

• библиотека-музейга олохтоох материалы мунньуу;

• ођону хомуйар, чинчийэр үлэђэ кыра сааһыттан сыһыарыы;

• Суола сүнньүнэн олорор нэһилиэктэр ођолорун бодоруһууларын тэрийии.

Сатађай нэһилиэгэ былыр-былыргыттан сыспай сиэллээђи сырыырђаппыт дойду буолар. Алаас сирдэрэ сылгы үөскүүрүгэр, уойарыгар-тоторугар табыгастаахтар. Ол иһин биһиги түөлбэбит төрөлкөй төрүөхтээх, күүстээх да, сүүрүк да сылгыларынан сурађырар. Ол туоһутунан 1949 сыллаахха сылгы табаарынай ферматын сэбиэдиссэйэ Т.С. Лукиңңа сылгы иитиитигэр уһулуччу ситиһиитин иһин Социалистическай Үлэ Геройун үрдүк аата иңэриллибитэ буолар. Билигин дађаны республикађа биллэр племенной ферма (сэбиэдиссэй Яковлев В.Т.) үлэтин-хамнаһын үчүгэйдик дьаһанан олорор.

Ол эрээри экономическэй, политическай, социокультурнай эйгэ уларыйбытынан, аныгы үөрэх тэрилтэлэрин иитэр-үөрэтэр принциптэрин уратытынан ыччат тыа сириттэн тэйиитэ, куоракка тардыһыыта улаатта. Төрөппүт дађаны ођотун туох кыалларынан үөрэттэрэн киэң сирдэргэ олохсутуон бађарар.

Холобур, биһиги оскуолабыт выпускниктарыгар ыытыллыбыт анкета түмүгэ маннык:

Тыа сиригэр олоруон бађалаах:

2006 сыл 15 ођоттон - 2 ођо (13,3 %)

2007 сыл 11 ођоттон - 3 ођо (27,2 %)

2008 сыл 8 ођоттон 1 биир ођо (12,5)

Тыа хаһаайыстыбатын идэлэригэр үөрэниэн бађалаах:

2006 сыл 15 ођоттон - 1 ођо (6,6 %)

2007 сыл 11 ођоттон - 0 (0 %).

2008 сыл 8 ођоттон - 1 ођо (12,5 %).

Сылгы суолтатын, туһатын 100 % билинэр эрээри биир да уол үлэлиэн бађарбат.

2014 с. ыытыллыбыт ыйытык тумуктэрин кытта тэнниибит:

Тыа сиригэр олоруон бађалаах:

9 кылаас - 11 ођоттон - 5ођо ( 45,4%)

10 кылаас - 15 ођоттон - 7 ођо ( 46%)

11 кылаас - 7 ођоттон 2 ођо (28,5)

Тыа хаһаайыстыбатын идэлэригэр үөрэниэн бађалаах:

9 кылаас - 11 ођоттон - 0 ођо (0 %)

10 кылаас - 15 ођоттон - 3 (20%).

11 кылаас - 7 ођоттон - 1 ођо ( 14%)

Сылгы суолтатын, туһатын 100 % билинэр эрээри биир да уол үлэлиэн бађарбат.

Мантан да көстөрүнэн, тыа сиригэр олоруон бађалаах элбээбит курдук эрээри, тыа хаһаайыстыбатын идэлэрин талар ођо уксээбэт, эгэ сылгыһыт буолар ба5алаах суох. Онон тыа хаһаайыстыбата сайдар кэскилигэр улахан проблемалар үөскээбиттэрэ киһини дьиксиннэрэр. Биһиги ођолорбут кэнники 10 сылтан бэттэх сылгыттан тэйиилэрэ харахха бырађыллар буолла.

2003 сылга диэри оскуола уолаттара сылгыһыттар звеноларыгар оттууллара, ат айааһааһыныгар, сүүрдүүтүүгэр, баайыытыгар көхтөөхтүк кытталлара. Ол үтүө үгэс билигин суох.

Нэhилиэк былыргыттан баччађа диэри илдьэ кэлбит ураты ментальноһын - сылгыга сүгүрүйэр, сылгыны таптыыр, харыстыыр, көрөр-харайар, ол дьарыгынан киэн туттар майгытын сүтэрбэт туһуттан «Сылгы куттаах Сатађай нэһилиэгин ураты тыынын тилиннэрии» диэн бырайыак үлэлээбитэ. Сурун тирэђинэн 2006 сыл төрүттэммит Социалистическай Үлэ Геройа Т.С. Лукин аатынан библиотека-музей (сэбиэдиссэй Андреева А.К.) буолар.

Бырайыак биир сүрүн хайысхата: «Лукин аађыылара» научнай-практическай конференцияны "ЛАЭС" уонна «Суола» ситимигэр ( Сатађай, Алтан, Эмис, Бүтэйдээх, Суола орто оскуолалара) ыытыы.

«Лукин аађыылара»

научнай-практическай конференцияны тэрийии (үлэ опыта)

Сылгы - саха норуотун национальнай баайа - дуола. Саха киһитэ ирбэт тоңноох хоту дойдуга сыспай сиэллээх ханна да суох дьикти боруодатын ууһатан-тэнитэн, айылђа тыйыс усулуобуйатыгар сылгы иитиитин ураты культуратын сайыннаран, киһи-аймах культуратыгар киллэрбит сүңкэн кылаата буолар. Бэйэтин төрүт дьарыгар олођурбут үрдүк итэђэлэ, мындыр философията саха олођун майгытын быһаарар. Сана үйэђэ омук быьыытынан чөл буолуубут уонна бар5арыыбыт бэйэбит айылгыбытыгар, айыл5абытыгар дьүөрэлээх үөрэхтэннэхпитинэ эрэ кыалларын өйдүөхтээхпит. Оскуолађа үөрэх-иитии үлэтэ киһилии киһини иитэр, сайыннарар тускулу тутуһуохтаах дии саныыбын. Төрүт майгыбыт быһыытынан, саха норуота үчүгэй киһи туһунан саамай үрдүк сыанабыла «киһилии киһи», «киһи киһитэ» (духовно-нравственная воспитанность) диэн буоларын умнумуохха. Үлэ көрүнүн таларга Попова Г.С.-Санаайа тиһигинэн салайтарыахха сөп.

Үс өргөс

Түөрт кырыы

Сиэрдээх буолуу

Ыал буолуу

Идэни ылыы

Айылђаны билии

Удьуор тыынын инэрии

Кэрэ кэрэмэhэ

КиhиКиhитийии сэhэнин тођус мутуга

СҮР

КУТ

Духовный мир человека

Удьуор тыынын эйгэтэ

Вера (возвышает)

Итэђэл (Үрдэтэр)

Родной язык (ведет)

Ийэ тыл (сирдиир)

Дух патриотизма (укореняет)

Дойду тыына (олохтуур)

Удьуор тыынын эйгэтэ, киһи духуобунай култуурата 9 утумтан (истоки) иитиллэр:

1. Ийэ тыл (төрөөбүт тыл);

2. Ийэ өй (интеллект);

3. Ођо саас дьоло, өйдөбүлэ, ахтылђана;

4. Итэђэл;

5. Эрэл;

6. Таптал;

7. Айыы сиэрэ (высокая нравственность);

8. Айыы тыына (творческий дух);

9. Дойду-норуот тыына (дух патриотизма).

Балартан алта утум киһи аймахха барытыгар биир, үһэ эрэ омук аайы уратылаһар:

1. Ийэ тыл (төрөөбүт тыл);

2. Итэђэл;

3. Дойду-норуот тыына (дух патриотизма).

Онон духуобунас диэн удьуор тыына (Попова Г.С. концепцията) диэн өйдөбүлү тутуһабыт. Удьуор тыынын олохсутар суоллар:

1. Туттарыы, тыын угуу (передача духа);

2. Уһуктуу (пробуждение духа);

3. Тыллыы (проявления духа);

4. Тыыны уһатыы (дление духа).

Сатађай орто оскуолатыгар удьуор тыынын эйгэтин олохсутуу:

1. Тыын угуу - «Сылгы куттаах Сатађай нэһилиэгин терут тыынын тилиннэрии» бырайыак идеята;

2. Уһуктуу - бырайыак идеятын пропагандалааһын, кэпсэтиини таһаарыы;

3. Тыллыы - «Лукин аађыылара» НПК-ны тэрийии, тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттыы;

4. Тыыны уһатыы - НПК матырыйаалларынан хомуурунньук таһаарыы; республиканскай таһымнаах юбилейнай тэрээһиннэргэ кыттыы. Бырайыагы салгыы сайыннарыы,

Сатађай орто оскуолатыгар ођо киһи буолар үөрэђин биир тиһигинэн удьуор тыынын эйгэтин олохсутуу буолар диэн санааны тутуһабыт. Үлэ табыгастаах уонна көдьүүстээх көрүнүнэн Социалистическай Үлэ Геройа Т.С. Лукин аађыыларын үгэскэ кубулутан «ЛАЭС» уонна «Суола» ситимин оскуолаларыгар (1930 с. диэри 5 нэһилиэк бары Мэнэ-Ханалас улууһун Моорук нэһилиэгэ этилэр) тэрийии буолар.

"Лукин аа5ыыларын" ис хоһооно:

• Ођолор, учууталлар, төрөппүттэр, библиотекардар бииргэ үлэлээһиннэрин тэрийэн, оскуола уорэнээччилэрин научнай-чинчийэр улэђэ сыһыарыы;

• үөрэнээччилэр ырыађа, хоһоон аа5ыытыгар, хаартыскађа түһэриигэ, уруһуйга, илиинэн оноһуктарга дьођурдарын, талааннарын таһаарыы, сайыннарыы;

• Конференцияђа сылгыһыттары ыңыран, төгүрүк остуол тула сылгы иитиитигэр ыччаты сыһыарыы проблемаларын тула кэпсэтиини тэрийии;

• Биһирэммит докылааттары улуустаађы «Кэскилгэ хардыы» конференцияђа кытыннарыы;

• Конференция түмүгүнэн ођолор үлэлэрин библиотека-музейга туттаран фонданы ханатыы;

• Үөрэнээччилэр дакылааттарын, туһэрбит хаартыскаларын түмэн хомуурунньук онорон таһаарыы.

Сыала-соруга:

• Сатађай нэһилиэгин ытык киһитэ Социалистическай Үлэ Геройа Т.С.Лукин аатын үйэтитии;

• Оскуола ођолорун тобуллађас өйдөрүн уонна айар дьођурдарын сайыннарар усулуобуйаны тэрийии, араас информационнай ресурсалары туһанар үөрүйэхтэрин сайыннарыы;

• Үөрэнээччилэр болђомтолорун саха төрүт дьарыгар (сылгы иитиитигэр) - сылгыһыт идэтигэр туһаайыы;

• Үлэ дьонун холобурунан ыччаты патриотизм тыыныгар иитии;

• өбүгэлэрбит төрүт үгэстэригэр, ол иһигэр Дьөһөгөй Айыыга сүгүрүйүү култууратыгар, ытыктабыллаах сыһыаны инэрии.

№

Ыытыллыбыт датата

Кыттыбыт оскуолалар

Кыттааччы ахсаана

Тэрээһиннэр

Кыттааччы ахсаана

Ынырыылаахтар

1

2009 г.

Сата5ай

19

• НПК

• Тогурук остуол

19

Орлов Г.Г. - нэьилиэк баьылыгын солбуйааччы;

Захаров А.А.- сылгы ферматын сэбиэдиссэйэ;

Лукин О.П.- сылгыьыт;

Лукин С.Т.- герой уола;

Тороппуттэр;

«Эрэл» а5алар кулууптарын чилиэннэрэ.

2

2011 г.

Барыта 5 оскуола:

Сата5ай

Алтан

Эмис

Бутэйдээх

Моорук

54

28

8

10

3

5

Секциялар:

• «Сылгы - саха баайа» (доклады)

• «Нэһилиэк киэн туттар дьонноро» (доклады)

• Конкурс чтецов «Улэ киһини киэргэтэр» (2-4 кл.)

• Фотоконкурс «Уордаах Дьөһөгөй »

• Герой Лукин аатынан библиотека-музейга экскурсия.

15

22

18

5

Захаров А.А. - сылгы ферматын сэбиэдиссэйэ, Герой С.Т.Лукин аатынан КП председателэ;

Лукин С.Т. - герой уола;

Яковлев С.С.-1, Лукин О.П. - ветеран-сылгыьыттар;

Адамов И.Н., Яковлев С.С.-2 - краеведтар.

3

2013 г.

всего

Сатагайская СОШ

Алтанская СОШ

Эмисская СОШ

Бютейдяхская СОШ

Морукская СОШ

79

43

9

9

12

6

Секции:

• «»Сылгы - саха баайа»(доклады)

• «Нэһилиэгим киэн туттар сылгыһыттара» (доклады)

• Фотоконкурс «Дьөһөгөй о5ото сылгы»

• Конкурс чтецов «Сылгы - уус уран айымньыга»

• Конкурс вокалистов «Сылгы - уус-уран айымньыга»

20

7

10

16

12

Давыдов С.Д. - глава МО «Сатагайский наслег»

Лукин С.Т. - сын героя, внуки.

Макарова С.Е., Александрова Т.Т. - улусная ЦБ

Боярская Л.А. - улусный архив, внучка героя.

Адамов И.Н., Яковлев С.С.-1, Яковлев С.С.-2, Захаров А.А.

1. Научнай-чинчийэр үлэ5э - 83 о5о;

2. Хоһоон аа5ыытыгар - 34;

3. Ырыа5а - 12;

4. Фотоконкурска - 15.

Удьуор тыынын эйгэтин олохсутуу

• Итэђэл үрдэтэр. Дьөһөгөй Айыыга сүгүрүйүү култууратын билиһиннэрии.

Былыр-былыргыттан сылгы иитиитинэн дьарыгырбыт саха дьоно сылгыны атын дьиэ сүөһүтүттэн ойуччу туталлара, кинини ытыктыыллара, киниэхэ сүгүрүйэллэрэ.

Саха мифологиятыгар таҥара бастаан аты айбыт. Аттан киһиэхэ маарынныыр туох эрэ харамай түспүт. Улуутуйар Улуу Тойон орто дойдуга үс саханы үөскэтээри маҥан биэни түһэрбит. Онтон Саха үөскээбит.

Олоҥхоҕо бухатыыр ата биир сүрүн образ, бухатыыры кытта тэҥҥэ ойууланан хоһуйуллар. Бухатыырдар аан маҥнай Үөһээ Дьылђа тойонтон аналлаах ааттаах-суоллаах миҥэ аты ылаллар.

Сахалар - аттаах норуот. Ат сэриигэ бойобуой дођор, айаҥҥа миинэр миҥэ, үлэђэ - буулађа бухатыыр. Ол курдук, аты миинэллэр, от-мас, таһађас тиэйэллэр. Идэһэђэ сылгы - эмис эт, ыан истэххэ - уохтаах кымыс. Сылгы хаана, субайа, хаһата мааны ас. Биэни ыан, кымыс оҥорон ыһыахтарга иһэбит. Сылгы тириититтэн, тыһыттан талба таҥас тахсар. Сылгы сиэлиттэн араас сэлээппэлэри, дэйбиирдэри оҥороллор. Үрүҥ сылгы сиэлиттэн оҥоһуллубут дэйбиир ыраастыыр, куһаҕаны тэйитэр. Сылгы тириититтэн бөҕө быа-туһах оҥоһуллар. Сылгы күрэхтэһиигэ - дьүккүөрдээх күөн көрсөөччү. Ыһыах ат сүүрдүүтэ суох ааспат. Сылгы тэтимин тутуһар киһи сайаҕас буолар. Өйө-санаата сайдыыга аһађас, үлэһит уонна сатабыллаах буолар.

Дьоһогой Айыыга сугуруйуу култууратын кытта ођолор чинчийэр улэђэ бэлэмнэнэллэригэр билсэллэр, диринэтэн уорэтэллэр. Аађыыларга саха унэр танарата, урдук итэђэлэ, аан дойдуну анаарар философията, айанын аргыһа буолбут Дьоһогойбут ођото - сылгы барахсан туһунан маннык дакылааттар суруллубуттара:

1. Тимофеева Юля (II кылаас) «Саха сылгыта»

2. Окороков Эрчим (IV кылаас) «Харамньы ат»

3. Адамова Валя (7 кылаас) «Саха айыыта - сылгы»

4. Адамов Юра (5 кылаас) «Өбүгэлэрбит аттарын киэргэлэ»

5. Васильев Ньургун (5 кылаас) «Саха остуоруйаларыгар ат уобараьа»

6. Адамова Дайаана (4 кылаас) «Кымыс уонна кымыс иьитэ»

7. Неустроева Катя (9 кылаас, Алтан) Образ коня в былинах и олонхо (на примере русских былин и олонхо "Ньургун Боотур Стремительный")

8. Сосина Аля (9 класс, Моорук) «Календарные скотоводческие обряды народа саха»

9. Ефимов Коля (7 кылаас, Бутэйдээх) «Саха торут баайа - сылгы»

10. Адамов Эрчимэн (2 кылаас, Алтан) «Дьоьогой ођотун сааьынан арааран ааттааьын»

11. Смирнов Андрей (4 кылаас, Эмис) «Саха фольклоругар сылгы уобараьа»

• Ийэ тыл сирдиир. Төрөөбүт тыл иитэр күүһэ.

Нуучча биллиилээх педагога К.Д.Ушинскай: «… ођо араас өйдөбүлү, олоххо, тулалыыр эйгэђэ араас көрүүнү-сыһыаны, үтүө өйү-санааны, иэйиини, тыл мындырын - барытын төрөөбүт тылынан тургэнник, чэпчэкитик ылынар,» - диэн суруйбута.

Тыл күүһэ киһи оло5ор сүдү суолталаах. «Духовность связана прежде всего со словом, языком, речью. Она определяется ими - что думает человек, что говорит, что делает. Все этэ отражается в словах,» - диир профессор Г.Н.Волков. Төрөөбүт тыл кэ5иннэ5инэ, майгы-сигили эмиэ кэхтэр диэн этэллэр. «Ийэтин-а5атын тылын билбэт, кинилэр туох кыһал5алаахтарын, туохтан үөрэллэрин, хомойоллорун билбэккэ улаатыы бэрт куһа5ан сабыдыаллаах. Оннук киһи тонкуруун, өйө-санаата татым, майгыта-сигилитэ мара, куһа5анна түргэнник буккуллумтуо буолар,» - диэбитэ профессор А.Е.Мординов. Дьэ, ол да иһин Г.Н.Волков: «Не чуждайтесь языка родного. Берегите родное слово как свое высшее духовное сокровище, святыню,» - диир.

1. «Уус-уран айымньыга сылгыны хоһуйуу» хоһоонноохтук аа5ыы, ырыа конкурстара

Аа5ыыларга кыттар о5олору бэлэмнээһиннэ тыл нөнүө удьуор тыынын (духовная культура) инэрии маннык ньымалара туттуллар:

• Төрөөбүт тыл бар5а баайын, сүөгэйин-сүмэтин, дьикти кэрэтин о5о уус-уран айымньыны хоһоонноохтук аа5арыгар диринник ылынар, инэринэр;

• Норуот тугу сөбүлүүрэ, тугу сэмэлиирэ, кини бастын ба5ата, ыраас ырата, туохха сүгүрүйэрэ, туохтан кэлэйэрэ - барыта кини сылгыга сыһыаннаах фольклоругар, улуу суруйааччыларын айымньыларыгар ырылыччы этиллэ сылдьар. Онон хоһоон, ырыа тылларын үөрэтэригэр айымньы ис номо5ун, сүрүн санаатын өйдөтүрүгэр учуутал о5о5о сиэр-майгы, киһилии сыһыан уруогун ыытар.

• Саха тыла майгы-сигили туһунан киэн уонна дирин өйдөбүллээх тылларынан баай. Киһиэхэ киһилии сыһыаны көрдөрөр, киһини харыстыыр-хараанныыр суолталаах үгүс тылы билинни о5о өйдөөбөт. Ыччат өй-санаа, сиэр-майгы оттунэн чөл туругун сүтэрбэтин туһугар этиллибит үтүө өйдөбүллэри бэлиэтиир тыллары сүтэрбэт, куннээ5и олоххо туттар туһугар учуутал араас сонун ньымалары булар;

• Хоһоон, ырыа темата ођону умсугутар, үтүөђэ кэрэђэ уһуйар буолара үчүгэй.

Үлэ түмүк ситиһиитэ:

• Ођо санарар, суруйар дьођура тупсар;

• Төрөөбүт тылын кэрэтин, күүһун, этигэнин өйдүүргэ дьулуһар;

• Уйулђата уһуктан, төрөөбүт тыл ураныгар умсугуйар;

• өй-санаа, майгы-сигили өттүнэн үүнэр;

• Санаатын сааһылаан этэргэ холонор.

2. Научнай чинчийэр үлэни тэрийии.

Ођону научнай-чинчийэр үлэђэ сыһыарыы сурун тосхоло (принцип) - туруорунар сыалы-соругу ођо кыађын иһинэн, тус туһаайан, баар олоххо хайаан да сыһыаран, кытыаран үлэлэтэн, туттаран-хаптаран, дьарыгырдан туран ситиһии.

Учууталлар, төрөппүттэр салайааччы быһыытынан ођолору кытта эрдэттэн үлэлэьэллэр: тема талыытыгар, библиотекалартан литература көрдөөһүңңэ, интернет өңөтүнэн туһаныыга, компьютерга бэчээттээһиңңэ, презентация, стендэ оңоһуутугар.

Дакылааччыттарга маннык ирдэбиллэр тураллар:

• дакылаат оформлениетыгар олохсуйбут ирдэбили тутуhуу;

• тема актуальноһын быhааран этии;

• үлэ сыалын-соругун чуолкайдык туруоруу;

• теманы арыйыы, тумук оңоруу;

• саңарыы, туттуу-хаптыы культурата.

Үлэ сурун тосхоло о5олор дакылааттарын сыаналааьынна көстөр. Холобур, 2009 с. (оскуола иьинээ5и) конференцияны көрөбүт.

Экспертэр 19 дакылааты истибиттэрэ, 8-һа олохтоох темађа суруллубут. Салайааччы быһыытынан 10 төрөппүт кыттыбыта. Алын кылаас 9, үрдүкү кылаас 10 үөрэнээччитэ үлэлэрин көрдөрбүттэрэ.

Алын кылаастарга лауреат аатын ылбыт Окороков Эрчим (IV кылаас) «Харамньы ат» диэн дакылаатыгар бэйэтин дьиэ кэргэнин реликвиятын - хос эбэтэ сүктэн кэлбит көмүс сирэйдээх ыңыырын туһаммыт. Ыңыыр көлүөнэттэн көлүөнэђэ өбүгэ ытык малын быhыытынан сыаналанан, хараллан сылдьар эбит.

I степеннээх дипломант Апросимова Неля (II кылаас) дэйбиир арааһын ађалан көрдөрө-көрдөрө быһаарбыта кэрэхсэннэ. Тимофеева Юля (II кылаас) «Саха сылгыта» диэн киэң ис хоһоонноох үлэтэ эмиэ биһирэннэ уонна II степеннээх дипломунан нађараадаланна. III степеннээх дипломунан Герой Лукин хос сиэнэ Лукина Лиза (III кылаас) «Мин эһэлэрим - сылгыһыттар» диэн дакылаатыгар үс эһэтин сырдатта, кинилэр аймахха сылгыhыт идэтэ удьуорунан бэриллэрин киэн туттан кэпсээтэ.

Үрдүкү кылаас ођолоруттан VII кылаас үөрэнээччитэ Лукина Таня дэйбиир оңоһуутун технологиятын кэпсээн, лауреат үрдүк аатын ылла (салайааччыта ађата Лукин В.И.). Бу Лукиннар дьиэ кэргэнинэн дьарыктара буолар, барыта 100 -чэкэ дэйбиири оңорбуттар. I степеннээх дипломунан VI кылаас үөрэнээччилэрэ (салайааччы учуутал Яковлева И.Н.) «Сата5ай сандалытын мааны аһа - сылгы этэ» диэн компьютернай презентациялара нађараадаланна. Ођолор барыта сылгы этиттэн оңоһуллар 36 бүлүүдэ рецебин Сатађай ыалларыттан хомуйбуттар. VII кылаас үөрэнээччитэ Захарова Зоя «Мин сылгы куттаах дьиэ кэргэним» (салайааччы ийэтэ Захарова М.Т.) диэн дакылаатыгар кавалерийскай чааска Москва анныгар сэриилэспит эһэтин Захаров А.М., сэрии кэмигэр Ааллаах Үүңңэ атынан таһађас таһыытыгар сылдьыбыт эбэтин Захарова А.С., билигин сылгы племенной хаһаайыстыбатын сэбиэдиссэйэ ађатын Захаров А.А. туһунан киэн туттуулаах кэпсээнэ дьон сэңээриитин ылла.

VII кылаас үөрэнээччитэ Адамова Валя «Саха айыыта - сылгы» (салайааччы ађата Адамов И.Н.) диэн итэђэлгэ сыһыаннаах үлэтэ эмиэ биһирэннэ.

• Дойду тыына олохтуур. Сылгы куттаах Сатађай нэһилиэгин төрүт тыынын тилиннэрии.

Биьиги нэһилиэкпит Социалистическай Улэ Геройа, аатырбыт сылгыһыт Т.С.Лукин төрөөбүт түөлбэтэ буолар. Ытык киһибит дьоһун аатын үйэтитии биир көрүнүнэн оскуола о5олоругар «Лукин аа5ыыларын тэрийии буолар». Бу тэрээһиннэ нэһилиэк общественноһа барыта кыттар:

1. Төрөппүттэр - кыттар о5олор дакылааттарыгар салайааччы буоллулар(2009 с. - 10, 2011 с. - 14, 2013 с. - 21), конкурска кыттааччылар көстүүмнэрин онордулар;

2. Сылгыһыттар - экспертнэй комиссия үлэтигэр кытталлар;

3. Тэрилтэлэр - на5араадалааһынна спонсордар;

4. Т.С.Лукин о5олоро, аймахтара кыттыыны ылаллар, спонсордыыллар.

Экспертнэй комиссия улэтигэр Киин Библиотека специалистара (директор Макарова С.Е.), улус архивын сэбиэдиссэйэ Боярская Л.А. кыттыбыттара махталлаах.

Дакылааттарга олохтоох матырыйаалы туһаныы ордук биһирэнэр. Сылгы иитиитигэр сыралаһан улэлээбит ветераннар ааттарын үйэтитиигэ, кинилэр үлэлэрин-хамнастарын туһунан эдэр ыччакка иһитиннэриигэ элбэх матырыйаал хомулунна. «Нэһилиэгим киэн туттар сылгыһыттара» секция5а барыта 17 дакылаат сурулунна.

Фотоконкурска «Күлүм» студия5а (сал. Андреева Д.К.) дьарыктанар о5олор эрдэттэн бэлэмнэнэн кытталлар. Ол инниттэн дьыл араас кэмнэригэр сылгылары, сылгыһыт үлэтин кэпсиир хаартыскалары түһэрэллэр. Улэлэрин бэйэлэрэ комментарийдаан кэпсииллэр, экспертэр ыйытыыларыгар хоруйдууллар. Атын оскуолалар о5олоро эмиэ үчүгэй хаачыстыбалаах, кэрэхсэбиллээх үлэлэри а5алаллар.

Түмүк.

Түөртэ ыытыллыбыт «Лукин аа5ыылара» «ЛАЭС» уонна «Суола» ситимин оскуолаларын о5олорун духуобунаска, сиэр-майгы өттүнэн иитиигэ биир көдьүүстээх көрүн буолар диэн сыаналыыбыт. Ону оскуола эдэр корреспондена 11 кылаас үөрэнээччитэ Ширяев Вася тэрийээччилэртэн, кыттааччылартан ылбыт интервьюлара бигэргэтэллэр. Ођо төрүт культуратын сэргээн-кэрэхсээн, онтон сиэттэрэн төрөөбүт норуотун, Ийэ дойдутун, иитиллибит түөлбэтин таптыыр, ытыктыыр, киэн туттар иhирэх иэйиитин уhугуннарар сыалын-соругун конференция ситтэ.

Удьуор тыынын эйгэтин (духовный мир) урдэтиигэ маннык түмүктэри оноробут:

• Итэ5эл үрдэтэр. Саха норуота Дьөһөгөй Айыыга сүгүрүйэр култууратын үөрэнээччилэр бэйэлэрэ араас информационнай ресурсалары туһанан диринэтэн үөрэттилэр, бэйэлэрин көрүүлэрин быһаарарга холоннулар. Дакылааттар сүрүн санаалара саха норуота сылгыга сүгүрүйэр, сылгыны таптыыр, харыстыыр, көрөр-харайар майгытын тилиннэриигэ туhуламмыттар, төрөөбүт түөлбэлэрин дьонун төрүт дьарыгынан киэн туттар, холобур оңостор ис номохтоохтор;

• Ийэ тыл сирдиир. Төрөөбүт тылларынан санааларын сааһылаан хомо5ойдук суруйарга, санарарга, чинчийэр үлэни толорорго, уус-уран айымньыны иэйиилээхтик, хоһоонноохтук аа5арга, ырыанан тиэрдэргэ үөрэннилэр. Бу хайысха5а о5олор таһымнара сырыы аайы үрдээн иһэрэ бэлиэтэнэр;

• Дойду тыына олохтуур. Сылгыны иитии, сылгыһыт уустук үлэтин туһунан дакылааччыт о5олор инэн-тонон биллилэр. Сылгы куттаах төрөөбут нэһилиэктэринэн, биир дойдулаах аатырбыт сылгыһыттарынан киэн туттар иэйии Аа5ыыларга кыттыбыт үөрэнээччилэргэ уһугунна. Уруккута биир төрүттээх 5 нэьилиэк о5олоро бодоруһар усулуобуйалара тэрилиннэ.

«Сылгы куттаах Сатађай нэһилиэгин ураты тыынын тилиннэрии» бырайыак чэрчитинэн оскуола уонна Социалистическай Үлэ Геройа Т.С. Лукин аатынан библиотека - музей бииргэ үлэлээhиннэрэ түмүктэрдээх буолла:

• Библиотека - музей фондатыгар ођолор дакылааттара, видеоматериал, хаартыскалар туттарылыннылар;

• Научнай-чинчийэр үлэнэн дьарыктанарыгар ођо литератураны сатаан туһанарга, хомуйбут матырыйаалын наардыырга, сааһылаан суруйарга, дьон иннигэр туттарга-хаптарга үөрэнэр;

• Конференция сүрүн идеятын салгыы сайыннарарга кыттааччылар биир санаалаахтар:

  • Конференция эйгэтин кэнэтэн үгэскэ кубулутар;

  • Дакылааттар тезистэринэн хомуурунньук оңорон дьон-сэргэ билиитигэр таhаарыы 2014 с. Т.С.Лукин төрөөбүтэ 100 сылын бэлиэтиир юбилейнай тэрээһиннэр былааннарыгар киирэн үбүлэннэ;

• Конференция биир сүрүн ситиhиитэ - ођо үлэтин түмүгүнэн астынар, бэйэтин ситиhиитинэн киэн туттар усулуобуйата үөскүүр.

• Биир сыаллаах-соруктаах араас саастаах, таhымнаах дьон (учуутал - ођо - төрөппүт - библиотекарь), үөрэх уонна культура тэрилтэлэрин (оскуола - библиотека - общественнай тэрилтэлэр), 2 улуус оскуолаларын (Сата5ай, Алтан, Эмис, Бүтэйдээх, Моорук) икки ардыларыгар бииргэ үлэлээhин культурата сайдарыгар олук уурулунна.

Туһаныллыбыт литература

1. Бугаева С.Н. Сахам тылын сырдык иэйиитинэн. // Төрөөбүт тыл уонна литература №1, 2009 с.

2. Воловикова М. И. Нравственность в современной России / М. И. Воловикова // Психологический журнал.-2009.-№ 4. - С. 95-97.

3. Выготский Л.С. Развитие психики и мировоззрение ребенка //Выготский Л.С. Собр. соч.: в 6-и т. Т.3. - М.: Педагогика, 1983. - 314-329.

4. Выготский Л.С. Концепция зоны ближайшего развития. - М.: Изд. «Лабиринт», 1999

5. Засимовский А. В. Нравственное воспитание и учитель в современных условиях // Педагогика. 1998. № 7.

6. Охлопкова А.Н. Литература уруога - сиэр-майгы, киhилии сыhыан, олох уруога.// Төрөөбүт тыл уонна литература №3 2012

7. Попова Г.С. Триединство в духовной культуре этноса (на примере саха). Санкт-Петербург, 2010

8. Самсоновские чтения. Материалы республиканской НПК учителей и учащихся. Якутск, 2008

9. Сивцева Л.С. Уус-уран аа5ыы - о5о сайдар суола// Төрөөбүт тыл уонна литература, №4 2009

10. Томская В.П. Дьиэ кэргэннэ о5о санарар дьо5урун сайыннарыы // Төрөөбүт тыл уонна литература №4 2009

11. Чехордуна Е.П. Ийэ тыл иитэр суолтата. // Төрөөбүт тыл уонна литература №1, 2009

12. ФГОС саха оскуолатыгар. МО РС(Я), ФГНУ «ИНШ РС(Я)».
    
    
    

1 сыhыарыы:

2009 с. «Уордаах Дьөhөгөй маанылаах ођото - сылгы барахсан» научнай практическай конференция балаhыанньата

Практическай сыала:

Социалистическай Үлэ Геройа Т.С.Лукин аатынан библиотека-музейга олохтоох матырыйаалы хомуйуу.

Педагогическай сыала: ођођо кыра сааһыттан төрөөбүт түөлбэтин дьоно сылгыны таптыыр, харыстыыр, уһулуччу тутар майгытын билиһиннэрэн, онон киэн туттар патриотическай иэйиитин уһугуннарыы.

Буолар кэмэ: кулун тутар 17 күнэ, 2009 сыл.

Буолар сирэ: Сатађайдаађы Культура уонна сынньалаң киинэ.

Тэрийээччи:

• Сатађай орто оскуолата;

• Социалистическай Үлэ Геройа Т. С. Лукин аатынан библиотека-музей.

Кыттааччылар: 2-10 кылаас үөрэнээччилэрэ.

Программа

1. Выставка «Социалистическай Үлэ Геройа Т. С. Лукин»;

2. Дакылааттары истии;

3. Төгүрүк остуол «Сылгы иитиитэ - нэһилиэк киэн туттуута» (конференция кыттыылаахтара, сылгыһыттар);

4. Нађараадалааһын.

Конференцияђа кыттыыны ылаллар: Социалистическай Үлэ Геройа Т. С. Лукин аатынан СХПК председателэ А.А. Захаров, Герой уола С.Т. Лукин, сылгыһыттар, ађалар түмсүүлэрэ, төрөппүттэр

Циклограмма подготовки и проведения конференции

Мероприятие

Срок

Исполнители

Защита проекта «Сылгы куттаах Сатађай нэһилиэгин ураты тыынын тилиннэрии»

28.06-01.07

Шишигина Г Н

Разработка программы совместной деятельности школы и библиотеки-музея по реализации проекта

октябрь

Шишигина Г Н

Андреева А К

Разработка положения конференции

январь

Шишигина Г Н

Андреева А К

Первичное формирование проектных групп

январь

Учителя начальных классов, классные руководители, родители

Выбор тематики докладов, планирование форм презентаций

Январь-февраль

Классные руководители

Работа над докладами

Февраль - март

Руководители докладов

Определение состава жюри и приглашенных почетных гостей

10 марта

Оргкомитет

Утверждение положения и программы конференции

12 марта

Директор школы, заместитель директора по НМР

Конференция

17 марта

Оргкомитет

Подведение итогов конференции

18 марта

Оргкомитет

Подготовка сборника докладов

Апрель-май

Оргкомитет

Презентация сборника

Май

Оргкомитет

2 сыhыарыы:

Амма улууhа тэриллибитэ 100 сылын көрсө

Социалистическай Үлэ Геройа Т. С. Лукин аађыыларын балаhыанньата

Ыытыллар күнэ-дьыла: кулун тутар 11 күнэ, 2011 сыл.

Тэрийээччи: Т.С. Лукин аатынан библиотека-музей, Сатађай орто оскуолата.

Кыттааччылар: ЛАЭС оскуолалара, лицей уонна Мэнэ-Хаңалас Суола эңэр нэhилиэктэр оскуолалара

1 бөлөххө 2 - 4 кылаас, 2 бөлөххө 5 - 10 кылаас үөрэнээччилэрэ, лицей курсаннара.

Сыала-соруга:

• Суола эңэр нэhилиэктэр чулуу үлэhит дьоннорун холобуругар ыччаты патриотическай тыынна иитии

• Дьөhөгөй айыыга сүгүрүйүү культуратын билиhиннэрии;

• Саха сүрүн дьарыгар - сылгыны иитиигэ көђүлээhин.

Программата:

1. 11 - 12 ч. Регистрация ( библиотека-музейга).

2. 12ч. «Соц. Үлэ Геройа Т.С. Лукин олођун суола» (музейга экскурсия)

3. 13 - 14 ч. Эбиэт (оскуола остолобуойугар)

4. 14 - 16 ч. Аађыылар.

5. 14 - 16 ч. Фотоконкурс «Уордаах Дьөhөгөй маанылаах ођото сылгы барахсан»

6. 16 - 17 ч. Өйү сытыылыыр оонньуулар.

7. 17 ч. Түмүк. Нађараадалааhын.

Аађыылар балаhыанньалара:

1 секция. Сылгы - саха баайа.

2 секция. Нэhилиэк киэн туттар дьонноро.

3 секция. Фотоконкурс «Уордаах Дьөhөгөй маанылаах ођото сылгы барахсан».

4 секция. Уус-уран аађыыга конкурс «Үлэ киhини киэргэтэр» (2 - 4 кылаас үөрэнээччилэригэр)

Ирдэбилэ:

• Дакылааттар кумаађыга уонна электроннай варианынан көрүллэллэр.

• Дакылаат көмүскэнэригэр 5 мүн., ыйытыыга 3 мүн. бэриллэр.

• Стенд эбэтэр проектор көнүллэнэр.

Биhирэнэр:

• Дакылаат оформлениета (сөптөөх тутула, туhаныллыбыт литература, сыhыарыылар).

• Теманы сырдатыыга туттуллубут кэрэхсэбиллээх ньымалар (таблицалар, схемалар, хаартыскалар о.д.а.)

• Дакылааччыт чобуота, тыл-өс культурата.

Фотоконкурс: 5 - 10 кылаас үөрэнээччилэрэ, лицей курсаннара биир темађа хаартысканан презентация оңорон көмүскүүллэр. Хас биирдии хаартыска кылгас аннотациялаах буолуохтаах.

Уус-уран аађыы: Ођо 1 айымньыны уус-уран аађыы ирдэбилин тутуhан толорор.

Түмүк бөлөђүнэн тус-туhунан тахсар. Кыайыылаахтар дипломунан нађараадаланаллар, кыттааччыларга уонна салайааччыларга сертификат туттарыллар. Кыттар оскуолалартан 200 солк. взнос. Остолобуойга комплекснай эбиэт сыаната - 70 солк.

Заявканы 09.03.2011 с. диэри ыытаргытыгар көрдөhөбүт.

Билсэр тел. 841142-22-722 (оскуола), 841142-22-762 (библиотека)

e-mail: [email protected]

3 сыhыарыы:

Социалистическай Үлэ Геройа Т.С.Лукин төрөөбутэ 100 сылын көрсө

«Лукин аађыыларын» балаһыанньата

Ыытыллар кунэ-дьыла: кулун тутар 1 күнэ, 2013 сыл.

Тэрийээччи: Сатађай орто оскуолата, Т.С. Лукин аатынан библиотека-музей.

Кыттааччылар: ЛАЭС оскуолалара уонна Мэнэ-Хаңалас улууьун Суола эңэр нэьилиэктэр оскуолалара

1 бөлөххө 2-4 кылаас, 2 бөлөххө 5-10 кылаас үөрэнээччилэрэ.

Сыала-соруга:

- Суола эңэр нэһилиэктэр чулуу үлэьит дьоннорун холобуругар ыччаты патриотическай тыыңңа иитии

- Дьөһөгөй айыыга сүгүрүйүү культуратын билиһиннэрии;

- Саха сүрүн дьарыгар - сылгыһыт идэтигэр көђүлээһин.

Программата:

8. 10.30. - 11.00. Регистрация ( Культура киинигэр).

9. 11.00.- 13.00. Пленарнай чааһа:

• Аађыылары үөрүүлээхтик аһыы;

• «Соц. Улэ Геройа Т.С. Лукин олођун суола» - Андреева А.К.

• Лукиннар төрүччүлэрэ - Лукина Лиза,7 кыл.

• «Күн Дьөһөгөй маанылаах ођото сылгы барахсан» - ырыа-тойук.

10. 13 - 14 ч. Эбиэт (оскуола остолобуойугар)

11. 14 - 16 ч. Аађыылар:

• Дакылааттар (спортзалга, оскуола физзалыгар).

• Фотоконкурс «Дьөһөгөй ођото» (бэйэ түһэриитэ тематическай серия)

• «Сылгы уус-уран айымньыга» - уус-уран аађыы, ырыа күрэђэ (Культура киинигэр)

12. 17 ч. Тумук. Нађараадалааһын.

Аађыылар балаһыанньалара:

1 секция. «Сылгы - саха баайа».

2 секция. «Нэһилиэк киэн туттар сылгыһыт дьоно».

3 секция. «Дьөһөгөй ођото» фотоконкурс.

4 секция. «Сылгы уус-уран айымньыга» - уус-уран аађыыга уонна ырыађа күрэх (2 - 4 кылаас үөрэнээччилэригэр)

Дакылаакка ирдэбил:

• Кытталлар 2 - 10 кылаас үөрэнээччилэрэ. Үлэлэр кумаа5ыга суруллубут уонна электроннай варианнара көрүллэр. Дакылаакка 5 мүн., ыйытыыга 3 мүн. бэриллэр.

• Биһирэнэр: дакылаат оформлениета (сөптөөх тутула, туһаныллыбыт литература, сыһыарыылар); теманы сырдатыыга туттуллубут кэрэхсэбиллээх ньымалар (таблицалар, схемалар, хаартыскалар о.д.а.); дакылааччыт чобуота, тыл-өс культурата.

Фотоконкурс : Үөрэнээччилэр сылгы тематыгар бэйэлэрэ түһэрбит хаартыскаларын презентация оңорон көмүскүүллэр. Үлэ кылгас аннотациялаах буолуохтаах.

Уус-уран аа5ыы: Ођо 1 ыйыллыбыт тема5а айымньыны уус-уран аа5ыы ирдэбилин тутуһан толорор.

Ырыа курэђэ: 1 ырыа - ыйыллыбыт тема5а аныгы ырыа, норуот ырыата буолуон сөп.

Тумук: Тумук бөлөђүнэн (алын кылаас уонна үрдүкү кылаас) тус-туһунан тахсар. Кыайыылаахтар дипломунан нађараадаланаллар, кыттааччыларга уонна салайааччыларга сертификат туттарыллар. Кыттар оскуолалартан 200 солк. взнос. Остолобуойга комплекснай эбиэт сыаната - 100 солк. Үчүгэй үлэлэр Т.С.Лукин төрөөбүтэ 100 сылыгар тахсыахтаах кинигэђэ киириэхтэрэ, сыаналаах бэлэхтэринэн бэлиэтэниэхтэрэ.

Заявканы 27.02.2013 с. диэри ыытаргытыгар көрдөһөбүт.

Билсэр тел. 841142-22-722 (оскуола), 841142-22-762 (библиотека)

e-mail: [email protected]

4 сыhыарыы

2009 сыл. Конференция кыттылаахтарын санаалара:

Адамова Валя, 7 кылаас үөрэнээччитэ: Мин ађабын кытта «Саха айыыта - сылгы» диэн доклады суруйдум. Дьиэбэр баар ађам муспут кинигэлэрин туhанным. Бу доклады суруйарга ылсыбатађым буоллар, ол кинигэлэри аађыам суођа этэ. Саха итэђэлин туhунан сананы элбэђи биллим. Урут сылгыны интэриэhиргээбэт да этим. Саха сылгыта олус тулуурдаах. Биhиги онон киэн туттуохтаахпыт. Конференцияђа сылгыhыттар кэпсээннэрин эмиэ сөбүлээтим. Кинилэр үлэлэрэ ыарахан уонна бочуоттаах дии саныыбын.

Захаров А.А. - сылгыhыт.

Ођолор үлэлэритттэн урут билбэтэхпин биллим. Холобур, ат былыргы тэриллэрин ааттарын. Биhиги бэйэбит туттарбытын эрэ билэбит.

Конференция тэриллибитэ үчүгэй. Ођолорго олус туhалаах дии саныыбын. Биhиги дађаны ођолорго көмөлөhүөхпүтүн сөп. Сүүрүк сылгылар тустарынан дакылаат кэрэхсэбиллээх, Яковлев В.И. уонна Филиппов Д.А. элбэх туhалаах информацияны биэриэхтэрин сөп. Ат айааhыыр диэн бэйэтэ туhунан искусство. Ол айааhыыр киhиттэн элбэх тутулуктаах, хайдах сылгы буолан тахсара. Сылгы туhунан кэпсээтэххэ бараммат.

Мин сүүрбэччэ сыл сылгыга үлэлээтим. Онон тугу билэрбинэн көмөлөhүөхпүн сөп.

Лукин С.Т. - сылгыhыт, герой Лукин уола.

Ађам аатын үйэтитиигэ ыытар үлэђит иhин оскуолађа уонна библиотекађа махтанабын. Ођолор бары да үчүгэй бађайытык кэпсииллэр, маладьыастар.

Үлэhит киhини холобур оңосторгут хайђаллаах.

Андреева А.К. - библиотека-музей сэбиэдиссэйэ.

Кыра уонна ортоку саастаах ођолор үчүгэй бэлэмнээхтэр. Төрөппүттэр эмиэ олус кыhанан ођолоругар көмөлөстүлэр. Онон конференциябыт нэhилиэк таhымыгар ыытылынна дии саныыбын. Улахан ођолор ађыйахтар, бэйэлэрин кыахтарынан кытыннылар. Учууталлар уонна төрөппүттэр салайааччы быhыытынан көмөлөhүөхтэрин сөп этэ. Конференция үрдүк таhымнаахтык ааста диэн бэлиэтиибин.

2013 сыл. Ширяев Вася, 11 кылаас үөрэнээччитэ, ыстатыйаттан.

Мин Лукин аађыыларын тэрийээччилэри кытта көрсөн санааларын иһиттим. Саха тылын уонна литературатын үөрэтэр, РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ Шишигина Г.Н. өссө 2007 сыллаахха «Сылгы куттаах Сатађай нэһилиэгин төрүт тыынын тилиннэрии» диэн оскуола уонна библиотека-музей бииргэ үлэлээһиннэрин бырайыагын суруйбут. Ођону-ыччаты патриотическай тыыңңа иитиигэ туһуланар, ыаллыы сытар Амма уонна Мэңэ-Хаңалас нэһилиэктэрин ођолорун сомођолуур үлэ биир көдьүүстээх көрүңүнэн үһүс төгүлүн ыытыллар Лукин аађыылара буолаллар эбит. Галина Николаевна урукку өттүгэр биирдиилээн үөрэнээччилэр научнай-чинчийэр үлэлэрин салайан, «Кэскилгэ хардыы» НПК бастаан тэриллиэђиттэн көхтөөхтүк кыттыбыт учууталлартан биирдэстэрэ. Шишигина Г.Н. Сатађайга тэрийэр Аађыыларын туһунан маннык кэпсээтэ:

Библиотеканы кытта кыттыһан 2009 сыллаахха маңнайгы конференцияны тэрийбиппит. Онно 20 дакылааты истибиппит. Нэһилиэк общественноһа сүрдээх актыыбынайдык кыттыбыта. Сылгыһыттары кытта Төгүрүк остуол тэрийэн кэпсэппиппит - ыччат кэнники кэмңэ тыа сириттэн, ол иһигэр сылгы иитиититтэн тэйэн эрэрин туһунан. Лукин аађыыларын угэскэ кубулутарга, урукку Алтан, Моорук нэһилиэктэрин ођолорун кытыннаран дођордуу сыһыаны иитэргэ диэн быһаарыы ылыммыппыт. 2-с Аађыыларга 55 ођо кыттыбыта. Быйыл 82 үөрэнээччини түмтүбүт. Онон быйылгы Тыа сирин сайыннарыы сылын сатађайдар улахан тэрээһинтэн, буолаары буолан ођолорбутугар аналлаах конференцияттан сађалаатыбыт. Манна Сатађай ођолорун барытын сылгыһыт оңорор сыал-сорук турбат. Хас биирдии нэһилиэк туох эрэ уратылаах буолуохтаах, нууччалыы эттэххэ «имидж». Холобур, Эмис Куннук Уурастыырап, Чээбий дойдутунан биллэр - «уран тыл уйата» курдук. Алтан Валерий Ноевынан, ырыаһыт Неустроевтарынан аатырар - «ырыа биһигэ» диэххэ сөп. Биһиги Сатађайбыт герой сылгыһыт төрөөбүт-үөскээбит, үлэнэн аатырбыт түөлбэтэ. Бу кыракый нэһилиэк ахсаан өттүнэн эбиллэ турарын, чөл туруктаах баччааңңа диэри кэлбитин сылгы барахсан айыы кута, үрүң тыына араначчылыыр-харыстыыр диэх курдук саныыгын. Бу уратыбытын ыччаппыт илдьэ хаалыахтаах. Тэрээһиңңэ учуоттамматах итэђэстэр, биллэн турар, бааллар. Ол эрээри Аађыылар сүрүн сыалларын ситтилэр диэн сыаналыыбын.

Т.С.Лукин аатынан библиотека-музей сэбиэдиссэйэ, СР культуратын туйгуна Андреева А.К. научнай-практическай конференция тэрээһинигэр тохтоото:

Быйылгы Аађыыларбытыгар улуустаађы Киин библиотека директора Макарова С.Е., методкиин сэбиэдиссэйэ Александрова Т.Т. эксперт быһыытынан көмөлөстүлэр. Архив сэбиэдиссэйэ Боярская Л.А. ыңырыыбытын үөрүүнэн ылынан кыттынна. Тэрийээччилэр ааттарыттан кинилэргэ махтаныахпын бађарабын. Геройбут үбүлүөйүн көрсө ыытыллар тэрээһин буолан, бастың ођолорбутугар сыаналаах бэлэхтэри туттардыбыт. Онно спонсордаатылар: Т.С.Лукин Сатађайга олорор ыччаттара, сиэнэ Боярская Л.А., Амма улууһун Киин библиотеката, Лукин аатынан СХПК, Лукин аатынан библиотека-музей, оскуола, нэһилиэк администрацията, Сынньалаң Киинэ, оскуола фотостудията, Захаров А.А, Лукин О.П., Шишигин Е.А. дьиэ кэргэттэрэ. Бука барыларыгар барђа махтал буоллун. Ођолорбут төрөөбүт түөлбэлэрин таптыы, утүө үлэһит дьонунан киэн тутта улаатыахтара диэн эрэнэбит.

Ити курдук, 5 оскуола үөрэнээччилэрэ мустан саха үңэр танарата, үрдүк итэђэлэ, аан дойдуну анаарар философията, айанын аргыһа буолбут Дьөһөгөйбүт ођото - сылгы барахсан уонна кини эрэллээх иччитэ Сылгыьыт туһунан чинчийэр үлэлэрин кэпсээн, хаартыскаларын көрдөрөн, хомођой хоһоону, ылбађай ырыаны тардан күөн көрүстүлэр, аат былдьастылар. Ол түмүгүнэн кыайыылаахтар дипломнарынан нађараадаланнылар, бэлэхтэри туттулар. Үрдүкү кылаас ођолорун көђө мөлтөх дии санаатым. Ордук улахан уолаттар ађыйахтар. Оттон сылгы иитиитэ эр киһи үлэтэ буолбатах дуо? Мантан сиэттэрэн эттэххэ, билигин сылгы хаһаайыстыбатыгар 40 саастарын лаппа ааспыт дьон үлэлииллэр. Эдэр уолаттар сылгыга үлэлиэхтэрин бађарбаттар. Тођо? Биричиинэтэ биллэр - хамнаһа дуона суох, үлэлиир усулуобуйата ыарахан, сылгыһыт идэтинэн киэн туттубаккын. Аны уонча сылынан биир да сылгыһыт саха хаалбата буолуо диэн курус санаа үөскүүр.

Ол эрээри Президент республика таһымыгар тыа сирин сайыннарыыга болђомто уурбута үгүс киһи санаатын кынаттаата. «Үс үүт күрүөнү Үрдүнэн көстөр Үрүмэччи маңан аттаах» саха саарыннарын иитэр барђа бађалаах учууталбар Галина Николаевнађа уонна Анна Ксенофонтовнађа кэскиллээх үлэђитигэр ситиһиини бађарабын.