Жоба: Қазақ тілінен тақырыптық сөздік

Большая малышка орта мектебі

Оқушыларға арналған қазақ тілінен тақырыптық сөздік

Жетекшісі: Токушева А.А

Орындаған: 8 сынып оқушысы

Гриценко Татьяна

2015ж

Мазмұны

Кіріспе -------------------------------------------------------------1

Негізгі бөлім --------------------------------------------------2-12

Қорытынды-------------------------------------------------------13

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.---------------------------14

Кіріспе

Зерттеу жұмысының мақсаты - Талдау, саралау негізінде тақырыптық сөздікті жалпы түсіну.Практикада қолданып,ерекшеліктерін анықтау;

Зерттеу жұмысының міндеттері - Орыс сыныбындағы оқушылардың, сөйлеу тілін дамыту.

Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігін алу жағдайында қоғамды жаңарту демократиялау процесі болды. Қазақ тілі мемлекеттік тіл деген статусқа ие болу ол рухани мәдени- тарихтың өткен мұрагерін жаңғырту ең маңызды мәселердің бірі. Адамды адам қылған, ары қарай дамытып әрқашан жетілу үстінде құбылыс ретінде ең алдымен тілді атауға болады. Тіл- адам ойын жетілдіру үшін, әлемді қоғамды танытушы. Тіл арқылы әр адам өз ойын, өз пікірін жеткізе алады, қоршаған ортамен қарым- қатынысқа түседі.

Әзірге «Тақырыптық сөздікте 381-ге жуық сөз қамтылған. Жинақталған тақырыпта күнделікті өмірдің негізгі салалаларын және тілдегі негізгі (анықтамасы, сөз тіркестері, тұрақты сөз тіркестері, синонимдік қатарды) қамтиды. Оқушыларға, яғни бізге күнделікті сабақта қолдануға ыңғайлы болады деп ойлаймыз.

Айта кетсек, ғаламторда «Қазақ тілінде тақырыптық сөздік» 2014 жылы 29 - Қыркүйекте ашылған болатын. Жинақталған 50 тақырып бойынша (етістік, сын есім, үстеу, көмекші сөздер, есімдік) қамтиды.

Жетекші идея. Егер мектеп оқушыларының сөздік қоры байыса, онда біліктілігі мен сөздерді дұрыс пайдалану арқылы оқушылардың шығармашылық қабілеті дамиды. Баланың танымдық процестері жетіліп, жеке тұлға ретінде қалыптасып, қарым-қатынас мәдениеті жетіледі.

Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер осы тақырыптық сөздікті оқышылар қазақ тілі сабағында мақсатты және жүйелі түрде пайдаланса, онда бұл оқушылардың сөз қорын дамыта отырып, жетілдіруге болады, өйткені бұл материалдар бала қабілетіне лайықтығымен, логикалық жүйелігімен, бағалы.

Адам

Адамның дене мүшелері

Отбасы

Бас

Аяқ

Қол

Мұрын

Көз

Ауыз

Саусақ

Құлақ

Ата

Әже

Әке

Ана

Аға

Әпке

Қарындас

Іні

Омонимдік қатары:
БасI - адам, жан-жанарлардың дене мүшесі.
БасII - жүру, адымдау.
БасIII - адамның ең төменгі даусы. (ҚТОС. 47б)

Синонимдік қатары:
Бас, кәлла.
(ҚТСС.136б)

Бас - адам мен жан-жануарлардыңауыз, көз, құлақ, ми орналасқан дене мүшесі. «Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі»
(ҚТТС. 110б)

Сөз тіркестері: адамның басы, тақыр бас, ақ шашты бас

1. Бас - голова
(Қаз.орыс с. 60б)

1.Көз - глаза
(Қаз.орыс.с.417бет)

Омонимдік қатары:
КөзI - көру мүшесі
КөзII - ыдыстың ең кішкене түрі
(ҚТОС. 178бет)

Көз - адамның, жан-жануардың көру мүшесі.
(ҚТТС. 404бет)

Сөз тіркестері: соқыр көз, қара көз, жасқа толы көз, мөлдір көз.

Синонимдік қатары:
Көз, жанар
(ҚТСС. 306бет)

Тұрақты сөз тіркестері:
1.Көз алмады - ұзақ қарады
2.Көз айырмады - көп қарады
3.Көз алдына келді - ойына алды
4.Көз байлаушы - арбаушы, сиқыршы
5.Көзді ашып-жұмғанша- тез,лезде
6.Көзі жайнады - құанышқа бөленді.

1. Құлақ - ухо
(Қаз.орыс.с. 563бет)

Тұрақты сөз тіркестері:
1. Құлағы елең етті - құлағын тіге қойды.
2. Құлағының мүкісі бар - нашар естиді.
3.Құлағына құйды - қайта-қайта айту
4. Құлақ жарды - даусы қатты шықты.
5. Құлағы шалды - естіді.
6. Құлағына ілмеді - естімеді.
7. Құлағы тыныш - ешкім мазасын алмады.

Құлақ - адам мен жануарлардың есту мүшесі.
(ҚТТС. 536бет)

Сөз тіркестері: Сақ құлақ, саңырау құлақ, қалқан құла

Мұрын - нос
(Қаз.орыс.с. 625бет)

Мұрын - адам мен жан-жануарлардың негізгі дем алу, дем шығару органы және иіс сезу мүшесі.
(ҚТТС. 603бет)

Синонимдік қатары:
Мұрын, танау
(ҚТСС. 421бет)

Сөз тіркестері: дөңес мұрын, құс мұрын, қыр мұрын, пісте мұрын

Тұрақты сөз тіркестері:
1. Мұрны қышыды - бір нәрседен дәмелену
2. Мұрнын бет қылды - соққыға жықты.
3.Мұрын жарды - иісі кең жайылды.
4. Мұрнынан шаншылды - жұмыстан босамады.

Ауыз - рот
(Қаз. Орыс.с.91бет)

Сөз тіркестері: ауызын жаппау, аузы берік, ашық ауыз

Тұрақты сөз тіркестері:
1.Аузынан қақты - еш нәрсе ішкізбеді
2.Аузын аштырмады - сөз айтуға мұршасын келтірмеді.
3. Аузыңа май - айтқаның келсін.
4. Аузынан қара қан ағызды - ұрып- соқты.

Ауыз - адам мен жан-жанурлардың тамақтанатын мүшесі
(ҚТТС. 72бет)

Қол- рука
(Қаз.орыс.с.562бет)

Тұрақты сөз тіркестері:
1.Қол ұшын беру- көмектесу
2. Қолы бармады- батылы жетпеді
3. Қолынан келгенше - мүмкіндігінше
4. Қолы қалт етсе - қолы босаса
5. Қолын қақпады - бетін қайтармады

Сөз тіркестері: сол қол, оң қол, қолдың кірі, қол қою, қол жаю.

Омонимдік қатары:
Қол I- адамның бір нәрсені ұстайтын, жұмыс істейтін дене мүшесі.
Қол II - әскер, жасақ, жауынгер
Қол III- жөн, ыңғай
(ҚТОС. 140бет)

Қол- адамның бір нәрсені ұстайтын, жұмыс істейтін дене мүшесі.
(ҚТТС. 511бет)

Аяқ - нога
(Қаз.орыс.с.98бет)

Сөз тіркестері: аяқ басу, аяқ асты, қамыт аяқ, тобан аяқ

Аяқ- адам мен жан-жануарлардың жүріп-тұру қызметін атқаратын дене мүшесі.
(ҚТТС. 79бет)

Тұрақты сөз тіркестері:
1. Аяқ астынан - кенеттен.
2. Аяқ жетер жер - таяу жер.
3. Аяғын аңдап басты- сақ жүрді.
4. Аяғына тұсау болды - бөгет болды.

АяқI- адам мен жан-жануарлардың жүріп-тұру қызметін атқаратын дене мүшесі.
АяқII - ағаштан ойып жасалған тамақ ішуге арналған үлкен ыдыс.
(ҚТОС. 36бет)

Саусақ - палец
(Қаз.орыс.с713бет)

Сөз тіркестері: он саусақ, саусақ санау, бес саусақ, ақ саусақ.

Саусақ- қол басының алақанға қосылған салалы бөлігінің бірі.
(ҚТТС. 716бет)

Тұрақты сөз тіркесі:
1. Саусағынан бал тамған - өнерлі, шебер.

Қорытынды

Қорытындылай келе, біз ұсынып отырған әзірге шағын сөздікте дене мүшелеріне қатысты барлық сөздер шағын тақырыптарға бөлінген, бұл есте сақтауда қиындық тудыратын сөздерді кезең-кезеңмен меңгеруге ұтымды жағын байқадық.

Алдағы уақытта жаңа сөздерді игерту мақсатында түрлі амал-тәсілдер қолданылатын жаттығулар ұсынуға болады. Олар сөздердің қазақша аудармасын, айтылуын, жазылуын есте сақтауға, дұрыс жазып, дұрыс сөйлеуге көмектеседі.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

1. Р. Сыздықова, К. Ш. Хусайын «Қазақша- орысша сөздік» «Дайк- Пресс» баспасы -Алматы 2008

2. С. Бизақов «Синонимдер сөздігі» «Арыс» баспасы - Алматы 2005

3. С. Аманжолов «Қазақ жұмбақтары» «Ана тілі» баспасы - Алматы 2003

4. Т. Жанұзақов «Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі» «Дайк-Пресс » баспасы -Алматы 2008

5. А. Ысқабаев«777 жұмбақ»«Ана тiлi»баспасы - Алматы 2002

6. Қазақ жұмбақтары «Ана тілі» баспасы - Алматы 1893,112б

7. Х. Махмудов, Г. Мусабаев «Казахско - русский словарь» «Өнер» баспасы - Алматы 1995

8. «Балалар әдебиеті» -Алматы 2011

9. «Жаңылтпаштар» «Өнер» баспасы - Алматы 2002

10. 3- сынып дүниетану оқулығы«Мектеп» баспасы - Алматы 2008