Внеклассное мероприятие марий калык дек унала

«Марий калык дек унала»

Цель: формирование нравственности, развитие интереса к истории и культуре марийского народа, знакомство с этнографическими группами мари.

Марий вургемым чиен почеламутым лудыт иктын-иктын лектыт

Сай илет, кутырет, Марий калык? В.Дмитриев.

Сай илет,кутырет, марий калык?

Да перкан мо киндет, кочкышет?

Улат патыр - Онар гаяк тале?

Шонгыеным жапла мо шочшет?

Ожсылак мо шуктет мер йулатым?

Да поян вургемет ош туслан?

Чиян тур дене мучко турлалтын?

Кумалат мо тугак пуртуслан?

Кожлаштет тугак шуко мо янлык?

Да шудан, ужарга олыкет?

Ырыкта шум-чонетым поянлык?

Ий гын ийыш Тула вольыкет?

Родо гай пагалет пошкудетым?

Курым наре кужу умырет?

Пагалет шем мончам, ош кудетым?

Мурен эркын, шоктет шувырет?

Аралет сылне шочмо йылметым?

Тукымет Марий мутым акла?

Пайремлет веселан пайреметым?

Акылет кочо Вуд деч сакла?

Илыштат, кутырет, Марий калык?

Молан верчын кугун ойгырет?

Ончылнет вуча илыш касалык?

Шийын - шортьын йолга шудырет?

«Элнет» муро

Вудышоышо: Юл дене Виче, Вутла ден Чолман коклаште шарлен вочшо ший вудан да ужар чодыран кундемыште марий калык чумыргаш туналмылан кок тужемат пеле наре ий эртен. Тиде тат гыч тудо виян толын, пошкудо калык-влак дене кылым ыштымек неле корным эртен. Ужын куанымат, ойгымат, лийын нолталме пагытшат, «камвочмо» жапшат. Но нимом ончыде,сын-куанжым арален кертын, культурыжымат йомдарен огыл.

Слайд:1изображение мари на лоне природы в костюме.

Марий калык акрет годсет ила пўртўс лонгаште: ужар шудо, канде ер, чевер кече да кожер- тиде мыйын шке ялем, йőраталме пўртўсем, манеш ыле шке илыме верже нерген Шернур вел олыкмарий.Тиде марий шкенжым ош марий манеш гынат, йонылыш ок лий ыле - вургемыше ош тўс-арулык, яндарлык, ужар сывын-поян мотор чодырам, мучашдыме нур, пеледалтше олык- чыла пўртўс поянлыкым ужаш лиеш тиде вургемыште. Вургемын моторлыкшо ўдырамашын писе парняштыже, кидыштыже лийын. Кунар шуко тувыр, ончылшовыч, солыкым тўрленыт тиде кид. А кущтымо годым могай лывыргылыкым, куштылгым ончыктеныт. Олык марий калык шке мастарлыкшым пашаште веле огыл, а мурымаш-куштымаштат ончыкта.

Пашам веле огыл, каненат мошта тиде калык. Пайрем годым ўстелчес гына огыл, ончылно лийын -мурымаш куштымашат озаланен, ўнарым пыштен пашам ыштен гын, чоным куандарен канен.

2.Тошто марий куштымашым

Олык марий калык дене тиде сем почеш чеверласена.

5 слайд Чавайн С.Г.

Таче Теле тылзын 10 кечыже. Мемнан марий литературын тўналтышым ыштыше поэт, писатель С.Г.Чавайн Морко районышто, олыкмарий мландыште шочын.1905 ийыште Озан оласе учительский семинарийыште тунеммыж годым, марла «Ото» почеламутым возен - тиде лийын икымше ошкыл марий литературын виян толмо корнышто. Тиде почеламутым шуко йылмышке кусарыме.

460 ий марий, руш иза-шольо гай пырля илат. Школлаште кугыжаныш марий йылмым тунемыт Марий Элыште илыше чыла калыкат.

3.Чемышева А. «Ото» почеламутым марла лудеш.

4.Бердников Д. «Роща» рушла лудеш.

Слайд 6-7: курыкмарий костюм

Ужар чодыра кўсле кылла мура,
Курыкмарий район мемнам саламла….

Юл энерын пурлавелныже кўкшака верыште ила тиде калык, тыгай вер-шőрлан кőра маныт нуным - курыкмарий. Историйым шымлаш гын, Руш кугыжанышкат олык марий деч ончыч ушеныт, Иван Грозныйын Озан олам налме годым, нунын дене пырля сарзе лийыныт. Акпарс - курыкмари лужавуй, талешке. Шке калыкшым йőратыше, ончыкылыкше верч коляныше.Олык марий ден курык марий калыкым Юл энер ойырен шога, садланак кőра, мемнан культурына ойыртемалтеш: сем, муро, куштымаш, йылме, вргем.

5. Курыкмарий куштымаш.

Слайд 8-9 .Эрвелмарий костюм

Ынде умбакыже марий калык этнический ойыртемже дене палыме лийына.

Ко огеш пале кандыра пунемым., кунам тыгай сем йонга, тавалташ веле лекса. Шуко курым ончычак тиде калык, коден каен шкенжын шочмо вержым, муын у мландым, шке ўшанжым, веражым, культурыжым арален коден кертын Марий мланде деч тораштат- тиде эрвелмарий калык. Шуко лўмлő еным пуэн марий калыклан тиде ура чонан, шке шочмо мландыж деч тораште илыше калык, поснак йылмым пойдарымаште В,М.Васильев, Г.Г.Кармазин.

Слайд 10-11

6.Муро «Шочмо вер»

Слайд 13-14

Марий Эл кас-йудвел могыргыч Киров область дене пошкудо семын 16 курым гычак ила.

Марий Малмыж ола тусо марий калыкын рудыж: историй гычын шарныме- руш кугыжа Малмыжым налмек, марий-влак шкаланышт Марий -малмыж олам чонат. Марий культуры марала, жаплат. Моло вере илыше марий клык семынак мурат, куштат, унамат пеш ончен моштат.

7. Киров вел куштымаш.

8.Почеламутым Ш.Осыпын «Ораде мардеж» лудыт.

Слайд 15

9. Муро «Эн лишыл поро родо-влакемлан»

Слайд 16