Бодуун домакка быжыглаашкын кичээл

№ 14. Ай, хүнү: Клазы: 10. Эртеми: тыва дыл.

Тема: Бөдүүн домак

Кичээлдиң хевири: быжыглаашкын кичээл.

Сорулгалары: - Бөдүүн домак деп темага бүгү өөренген билиглерин катаптадып, морфолог-синтаксистиг сайгарылганы шын кылырынга чаңчыктырар;

- Сөзүглелдиң утказынга даянып, эки чүүлдерге кижизидер;

- Аңгы-аңгы бот ажылдарны кылдырып тура, аас болгаш бижимел чугаа сайзырадылгазын чедип алыр.

Дерилгези: сөзүглел.

ПЛАНЫ:

I. Организастыг кезээ.

II. Онаалга хыналдазы.

III. Катаптаашкын.

1. Хыналда айтырыглар.

2. Башкының сөзү.(морфолог синтаксистиг сайгарылганы кылырының негелделеринге хамаарыштыр)

IV. Быжыглаашкын.

1. Сөзүглел-биле ажыл.

2. Морфолог-синтаксистиг сайгарылга.

V. Түңнел кезээ.

1. Хыналда айтырыглар.

2. Демдектер салыры.

VI. Онаалга бээри.

К И Ч Э Э Л Д И Ң Ч О Р У Д У У

I. Организастыг кезээ.

1. Өөреникчилер-биле мендилежири.

2. Класстың ниити арыг-шеверин чорудары.

3. Өөреникчилерни кичээлге белеткеп, кичээнгейин хаара тудары.

II. Онаалга хыналдазы.

Өөреникчилерниң чогаатканы нарнчыттынган домактарын хынааш, эрттирип турар частырыгларынга немелде тайылбырны чорудар.

III. Катаптаашкын.

1. Хыналда айтырыглар.

- Бөдүүн домактар чүлерниң дузазы-биле нарынчыттынарыл?

- Чаңгыс аймак кежигүннер деп чүл? Оларга бижик демдектерин чугаалаңар.

- Адалга деп чүл? Ону домакка канчаар аңгылаарыл?

- Киирилде сөс, киирилде домактар деп чүл? Оларны бижикке канчаар аңгылаарыл?

IV. Быжыглаашкын.

Ай, хүнүн болгаш кичээлге кылыр ажылды бижидер.

1. Сөзүглел-биле ажыл.

Уйгу чок Улуг-Хем

Улуг-Хем дириг кижи-биле дөмей. Удуур, дыштаныр, сергелеңнээр, ажылдаар. Ол муңганыр, муңчулар, өөрүүр, каттырар. Херек апарганда, Улуг-Хем ыглаар. Ооң карааның чажы соок эвес, кижинии ышкаш, изиг.

Кыжын Улуг-Хем кылын дош адаанче кире бээр, дыштаныр, удуур. Ынчалза-даа ооң тыныжы буруңайнып, чүрээ соп чыдар. Дош адаанда-даа бол, Улуг-Хемниң агымы кажан-даа соксавас.

Чазын Улуг-Хем оттуп келир. Салаа-сайгыттары, хол-буттары болур септерин, адырларын, коштарын хере-кезе булганыптар. Хая-даш көшкелер дег, орбанды доштар үңмерлежип, боттарының кырларынче чүдүрлүп чоруй ыржым баар. Улуг-Хемниң изиг тыныжынга соок безин шыдашпас, эстип калыр. (К.-Э. Кудажы.)

Онаалгалары

1. Сөзүглелди өөреникчилерге үлеп бергеш, ооң иштинден бөдүүн домактарны аңгыладыр.

2. Бөдүүн домактарның синтаксистиг сайгарылгазын кылыр.

3. Карааның деп сөстүң морфемниг сайгарылгазын кылыр.

2. Домактың морфолог синтаксистиг сайгарылгазын кылыр.

Долгандыр хүрээлээн дүдүскектиг даглар, тайгалар, шынаалар чымыраарып каар. (К.-Э. Кудажы.)

V. Түңнел кезээ.

1. Хыналда айтырыглар.

2. Демдектер салыры.

VI. Онаалга бээри.

Домактың долу синтаксистиг сайгарылгазын кылыр.

Күск Улуг-Хемниң үпчү боду тодуг-догаа, каң кадык, каас-чараш. (К.-Э. Кудажы.)

Сөзүглел-биле ажыл

Уйгу чок Улуг-Хем

Улуг-Хем дириг кижи-биле дөмей. Удуур, дыштаныр, сергелеңнээр, ажылдаар. Ол муңганыр, муңчулар, өөрүүр, каттырар. Херек апарганда, Улуг-Хем ыглаар. Ооң карааның чажы соок эвес, кижинии ышкаш, изиг.

Кыжын Улуг-Хем кылын дош адаанче кире бээр, дыштаныр, удуур. Ынчалза-даа ооң тыныжы буруңайнып, чүрээ соп чыдар. Дош адаанда-даа бол, Улуг-Хемниң агымы кажан-даа соксавас.

Чазын Улуг-Хем оттуп келир. Салаа-сайгыттары, хол-буттары болур септерин, адырларын, коштарын хере-кезе булганыптар. Хая-даш көшкелер дег, орбанды доштар үңмерлежип, боттарының кырларынче чүдүрлүп чоруй ыржым баар. Улуг-Хемниң изиг тыныжынга соок безин шыдашпас, эстип калыр. (К.-Э. Кудажы.)

Онаалгалары

1. Сөзүглелдиң иштинден бөдүүн домактарның ушта бижиир.

2. Бөдүүн домактарның синтаксистиг сайгарылгазын кылыр.

3. Карааның деп сөстүң морфемниг сайгарылгазын кылыр.