Урок калмыцкой литературы в 10 классе по теме Морхаджи Нармаев. Роман Черноголовый журавль

1. Владение современными образовательными технологиями и методиками, эффективность их применения.

   1. Открытый урок с использованием современных образовательных технологий.

Кичәлин төр : Нармин Морхаҗин "Хар келн тоhрун" роман.

Кичәлин күцл : Нармин Морхаҗин җирhлин болн үүдәгч хаалhин , "Хар келн тоhрун" романа тускар дассинь давтад батлҗ авх,

амн урн үгин зөөрәс дассан сергәх, төрскнч седкл зүүх..

Дөңцл : 1. Интерактивн самбр,

2. Презентац.

Кичәлин йовуд :

1. Уйн баh насндан

Уйдад зовад йовла...

Самбрт бичәтә шүлгин тасрха айслулҗ умшлhн :

... Көк теегин бальчгнь

Көлим көкҗ зовала.

Күүнд заргддг намаг

Көөрк гидгнь яhсмб?

Эн шүлгин тасрхад Нармин Морхаҗин җирhлин хаалhас ямаран цагин тускар келгдҗәнә?

Сурhульчин хәрү.

Тегәд Нармин Морхаҗин бичкндк цаг ямаран билә?

2. hурвн hол hатлад,

hурвн hалас гетләд...

Самбрт бичәтә шүлгин тасрха умшх:

hар бәрлдҗ дәәнд ноолдсиг

Ол дәкҗ нүдәрн үзләв.

Терүнә хөөн миңh дәкҗ

Түүрчҗ ,зовҗ зүүдндән үзләв...

Энүнд Нармин Морхаҗин җирhлин хаалhас ямаран цагин тускар келгдҗәнә?

Сурhульчин хәрү: Алдр Төрскән харсгч дәәнд орлцсна тускар келгдҗәнә.

Сурhульч "Темдгтә өдр" гидг шүлг айслулҗ умшна:

Сталинград. Октябрин чилгч.

Ода күртл уханас hархш...

Иҗл деер өр цәәв,

" Эклтхә" гисн заквр ирв.

Цөөрәд ирсн дәәчнрән босхв,

Цумлад hархар дәәhән эклв.

Толhадан шавтав, тесч йовнав,

Түдлго босхиг үүрмүдтән зарлцв.

Орн нутг эн дәәнд

Орденәр нанд ачлвр келә.

Партком нанд окоп дотр

Партбилет бәрүлҗ өглә.

Тегәд Нармин Морхаҗ ямаран бәрлдәнд орлцла?

Сурhульчин хәрү.

Самбрт бичәтә шүлгин тасрха умшулх:

3. Төрскнә алтн зөөр -

Теегтән мал күринә.

Үсн, махн, ноосн

Малч улсин - күцл ,

Олнд туста малчнран

Оларн буульҗ магтый !

Эн тасрхад ямаран цагин тускар келгдҗәнә?

Сурhульчин хәрү.

"Мини Киргизск нутгм" шүлг сурhульч айслулҗ умшна.

4. Нармин Морхаҗин бичсн олн үүдәврмүдәс "Хар келн тоhрун " роман- бичәчин сүүлин нег урн үүдәвр болсн деерән, өдгә цагин романа өслтин темдг мөн.

"Хар келн тоhрун" романд ямаран цаг үзүлгдҗәнә?

Хальмг теегин нег аңхун аhуднь - Манцин Кецин нутга Манҗихнә әәмгт Октябрьск революцин өмн өргнд дөрвн зүсн малан өскәд йовсн хальмгудын бәәдл-җирhлиг Нармин Морхаҗ хойр хотар дамҗулад үзүлҗәнә.

Эрнцн байна хотн Дорҗ байна хотн

hол дүрмүдин тускар

медсән келҗ өгнә.

Тегәд тадн тана хотнд бәәсн hол дүрмүдин тускар келҗ өгвт.Хоңhр Харла хойр нег -негндән дурта. Юңгад эн хойр, седклән медлцсн иньгүд, ханьцҗ чадсн уга?

Сурhульчин хәрү.

Дорҗ байна хотн ( негдгч баг ) хүрмин авъяс үзүлҗәнә:

Көгҗм.

Сурhульч: Хотыг зөв эргәд,хүрм ик герин барун өмн захд ирҗ зогсв. Бер күүкн хойриг көвүнәд орулад,күргүлин улс ик герт орҗ сууцхав. Өвгд, эмгд көвүнә гер йөрәҗ сууцхана. Цацл цацад эклҗәнә :

Бәәсн гернь бәәшң болҗ,

Бәәсн эздүднь ут наста,

Бат кишгтә болтха!

Таслдгнь торhн болҗ,

Урдк олн көгшдиннь бәрц бәрҗ,

Олна бүүрд бууҗ,

Орчлңгин җирhлд багттха!

Цуhар: Тиигтхә! Йөрәл шиңгтхә!

Автор: Худнрт өмскүл өмскх цаг болв. Ахлҗ ирсн өвгнд аратын девл өмскҗәнәвидн Худ эмгнд эд өмскҗәнәвидн.(hурв саҗад,ээм деернь тәвнә ).

Өмссн өмскүлән йөрәҗәцхәнә:

Өмсксн өмскүлнь

Өлзәтә цаhан хаалhта болҗ,

Өмссн чигн, өмскүлснь чигн

Ут наста, бат кишгтә болҗ,

Оньдин дөрвн цагт

Улан чирәhәрн үзлцҗ,

Элгн - садна йосар,

Үр - өңгин седкләр

Эрглцҗ, золhлцҗ,

Өмскүл, өлгцән өмслцҗ,

Иигҗ сән - сәәхн

Иньг - амрг йовтха!

Эк эмгнд өмскүл өмскх цаг ирв. Көвү олнд hарhҗ өгснднь байрлад, цаhан шалвр өмскҗәнәвидн.

Цуhар : Өмстн! Ода өмстн!

(Эк эмгн өмсчкәд биилнә. Худнр йөрәл тәвнә ).

Ода Эрнцнә хотн (хойрдгч баг ) "Цәәhин авъяс" үзүлҗәнә.

Көгҗм.

Сурhульч: Өвкнрин үлдәсн авъясар , өдгә цагин йосар залус хурад,барун өмн захд бәәсн хотна медәтә , ах күүнә герт хурлдв.

Бер цәәhән самрад,дееҗән өргнә :

Делкән Эзн Цаhан Аавдан,

Аав - ээҗин сәкүсндән,

Зун нәәмн бурхдтан дееҗән өргҗәнәв.

Бер медәтә күүнд түрүн ааhта цәәhән хойр hарарн бәрәд өгчәнә.

Медәтә күн йөрәл тәвнә :

Буухд утан бүргҗ,

Нүүхд тоосн бүргҗ,

Бүүрин буйн - кишг

Буусн эзнднь хальдҗ,

Үкр, гүүни сүҗ ,

Үсн - тосн элвг,

Хаалhар йовсн улс

Хаҗуhартн бичә hартха!

Цуhар : Тиигтхә! Йөрәл шиңгтә!

Цәәhин авъясас бидн ю медх зөвтәвидн ?

• Өрүн цәәhәр дееҗ бәрнәвидн .

• Түрүн болҗ медәтә күүнд цә өгнәвидн .

• Ааhта цәәhән хойр hарарн бәрҗ өгнәвидн.

• Шин бүүрт ирхләрн, түрүн болҗ цәәhән чанад йөрәнәвидн.

5. Ода хойр хотн (хойр баг) нег - негндән сурврмуд өгәд,хоорндан марhлдҗана.

"Чидлән сөрлцәд үзий !"

"Хар келн тоhрун" романа негдгч дегтрнь кезә барас hарв ?

Роман кедү дегтрәс тогтна ?

Романа негдгч дегтртнь ямаран цаг үзүлгдҗәнә?

Романа hол дүрмүд кемб?

Ямаран хальмг улсин авъясмуд үзүлҗәнә?

Ямаран хальмг үлгүрмүд харhна ?

Нармин Морхаҗ кезә, альд төрлә ?

Нармин Морхаҗ ямаран цол зүүҗ?

Түрүн роман кезә барас hарв?

6. Ашлвр hарhлhн.

Нармин Морхаҗ - шүлгч, түүкч, номт, дәәч,орчулач. Нармин Морхаҗиг заясн заячнь кишгтә болтха гиhәд заяҗ. Ямаран болвчн цагт бәәҗ, сәәнинь чигн, мууhинь чигн үзҗ йовсн күн, тер бийнь сурhульта - эрдмтә күн болҗ, олн әмтндән, төрскн таңhчдан тусан күргҗ,медрләрн олнд үлгүр болҗ, баhчудын өслтд түшг болҗ йовсн күн. "Кесн тус үрдго"- гиhәд келчксн үгәр Нармин Морхаҗ олн әмтнә зүркнд оньдин үлдв.

Күүкд, эндр кичәлд цуhар сәәнәр көдлсндтн байрлҗанав.

7. Темдг тәвлhн.

Презентация к уроку «Нармин Морхаҗ - бичәч, дәәч, номт» прилагается