Урок татарского языка Морфология. Имя существительное (1 курс)

Тема 1: Морфология татарского языка. Имя существительное.

Тематическая группа: "Безнең шәһәр."

Студент должен представлять:

-морфологические особенности имен существительных в татарском языке.

Студент должен знать:

-вопросы существительных;

-образование множественного числа существительных;

Должен уметь:

-составить рассказ (5-7 предложений) о своем городе.

Дәрес барышы:

I. Оештыру.

-студентларны барлау, дәрескә әзерлекләрен тикшерү.

II. Үткән теманы кабатлау.

1) Сорауларга телдән җавап бирү:

- татар телендә ничә тартык аваз?

- татар теленә генә хас нинди тартык авазлар бар?

2) Үткән темалар буенча тест.

1. Когда был принят Закон «О языках народов Республики Татарстан»?

А) 30 августа 1990 года

Б) 8 июля 1992 года

В) 12 декабря 2002 года

2. Сколько букв в татарском алфавите?

А) 33

Б) 39

В) 40

3. Укажите слова, которые не подчиняются закону сингармонизма:

А) идән, борчак, төтен

Б) карлы, бозлавык, көннәр

В) гаилә, Гөлназ, техника

4. Какие буквы означают по два звука?

А) а, б, с

Б) к, г, в

В) ц, ж, щ

5. В татарском языке сколько согласных звуков?

А) 26

Б) 27

В) 28

2 нче вариант

1. Когда была принята Декларация о суверенитете Республике Татарстан?

А) 30 августа 1990 года

Б) 8 июля 1992 года

В) 12 декабря 2002 года

2. В татарском языке сколько гласных звуков?

А) 10

Б) 11

В) 12

3.Укажите слова, которые не подчиняются закону сингармонизма:

А) фабрика, өчпочмак, китап

Б) болыт, чәчәк, малай

В) әни, Рөстәм, йөзек

4. Укажите дополнительные буквы в татарском алфавите:

А) в, г, к, д, з, е

Б) ә, ө, ү, ң, һ, җ

В) ч, у, и, щ, ц, ж

5. Какие буквы надо вставить между точек?

-ма...май, тә..мин, тә..сир

А) во всех букву к

Б) буквы к, э, э

В) во всех букву э

3) Габдулла Тукай турында нәрсә беләсез, иптәшегезгә сөйләгез.

4) Г. Тукай шигырен яттан сөйләгез.

III. Яңа теманы аңлату

1. Сүз төркемнәре турында төшенчә бирү

- таблица буенча аңлату

Сүз төркемнәре

Мөстәкыйль сүз төркемнәре

(самостоятельные части речи)

Ярдәмлек сүз төркемнәре(вспомогательные части речи)

Модаль сүз төркемнәре (модальные части речи)

-исем -бәйлек -кисәкчә

-сыйфат -теркәгеч -ымлык

-фигыль -аваз ияртеме

-сан -хәбәрлек сүз

-алмашлык

-рәвеш

1. Исем сүз төркеме турында төшенчә бирү

В татарском языке имя существительное имеет по сравнению с русским языком две особенности. Во-первых, в нем отсутствует категория рода, и во-вторых, имеется категория принадлежности. Понятно, что последней категории Вы должны уделить больше внимания.

У татарского существительного есть падежная система из шести падежей. Но она построена несколько иначе, чем в русском.

а) исемнәр берлек һәм күплек санда була

Күплек сан кушымчалары: -лар/-ләр

-нар/-нәр ([м],[н],[ң] авазларына беткән сүзләргә ялгана)

Категория числа в татарском языке образуется при помощи аффикса -лар/-ләр и его фонетических вариантов -нар/-нәр. Она несколько отличается от категории числа в русском языке, но в целом совпадает. Основные же отличия заключаются в следующем:
а) аффикс -лар/-ләр/-нар/-нәр не используется, если значение множественности выражено самим контекстом. Например в сочетании с числительными (биш китап - пять книг; алты сүз - шесть слов), или со словами күп (много), әз (мало) и т.п. Иногда это может быть скрытый контекст по ходу текста, поэтому в более поздних уроках на это Вы должны будете обратить внимание.
б) в татарском языке большинство слов, обозначающих парные значения (ворота, брюки и т.п.), и употребляющихся в русском языке только во множественном числе, имеют единственное и множественное число:

күзлек - күзлекләр - очки;
капка - капкалар - ворота.

1. Яңа теманы ныгыту өстендә эшләү.

1) Бирелгән сүзләрдән күплек сандагы исемнәр ясап языгыз:

-дәреслек - 15 бит,1 нче күнегү

16 бит, 2 нче күнегү

2) Tatar-audio.zip - (аудио-книга) - 0.6.1. 0.6.2. 0.6.3. 0.6.4.

3) "Безнең шәһәр" темасына хикәя төзү

Сүзлек:

шәһәр урнашкан уку йортлары урам ошый

борынгы бина тукталыш һөнәри яңара

Якынча хикәя үрнәге

Чистай шәһәре - борынгы шәһәр. Ул Кама елгасы буенда урнашкан. Шәһәрдә борынгы биналар бик күп. Төрле уку йортлары да шактый. Мәсәлән, авыл хуҗалыгы техникумы, медицина һәм педагогия училищелары, КамПИ, «Восток» филиаллары, һөнәри училищелар. Чистайда сәгать заводы, сөт - май комбинаты, суднолар ремонтлау заводы, тегү фабрикасы һәм башкалар бар. Шулай ук Пастернак музее һәм өяз музее бар. Мин Чистайда тумасам да, бу шәһәр миңа бик ошый. Ул ел саен яңара, матурая бара.

3.«Минем адрес» темасына диолог төзү.

- Син кайда яшисең?

- Мин Чистайда яшим. Һ.б

V. Йомгаклау. Өй эше: Чистай шәһәре турында сөйләргә өйрәнергә.

Тема 2: Категория пренадлежности.

Тематическая группа "Үзем турында".

Студент должен знать:

- понятие принадлежности;

- аффиксы принадлежности.

Должен уметь:

- склонять существительные по лицам;

- рассказать о себе (5-7 предложений).

Дәрес барышы:

I.Оештыру.

- Студентларны барлау, дәрескә әзерлекләрен тикшерү.

II.Үткән теманы кабатлау

1. Сорауларга җавап бирү:

- Морфология нәрсә өйрәнә?

- Татар телендә ничә сүз төркеме?

- Исемнең күплек саны ничек ясала?

2) Бирелгән сүзләрне күплек санга куегыз:

Әни, малай, урман, техникум, әби, көн, елга, чәчәк, кыз, китап, дәфтәр, өстәл, гөл, җизни, хатын, кияү, апа, урам, болыт, яңгыр, җил.

3) Чистай шәһәре турында сөйләү.

III. Яңа теманы аңлату.

1. Исемнең тартым категориясе турында төшенчә бирү.

Притяжательное местоимение

Аффиксы принадлежности

Притяжательное местоимение

Аффиксы принадлежности

Минем (мой)

-ым/-ем, -м

Безнең (наш)

-ыбыз/-ебез, -быз/-без

Синең (твой)

-ың/-ең, -ң

Сезнең (ваш)

-ыгыз/-егез, -гыз/-гез

Аның (его, ее)

-ы/-е, -сы/-се

Аларның (их)

-лары/-ләре, -наре/-нәре

Аффиксы принадлежности существительного

В русском языке принадлежность выражается притяжательными местоимениями (мой, ваш и т.д.) или существительным в родительном падеже (платье мамы). В татарском языке принадлежность выражается специфическими окончаниями, которые называются аффиксами принадлежности. Эти аффиксы изменяются по лицам и числам.

Наиболее сложными при изучении татарского существительного являются категория принадлежности и порядок присоединения различных аффиксов к неизменяемой основе слова. Для того, чтобы понять категорию принадлежности, не нужно огромных усилий, а для того, чтобы научиться пользоваться ей, нужно постоянно склонять новые слова по принадлежности:
Китап книга
минем китабым китабым моя книга
синең китабың китабың твоя книга
аның китабы китабы его (ее) книга
безнең сүзебез сүзебез наше слово
сезнең тактагыз тактагыз ваша доска

аларның сүзе сүзе их слово

Необходимо обратить внимание на то, что фонетические изменения передаются на письме. Будьте готовы при словоизменении к чередованиям в конце основы по звонкости-глухости: к/г, б/п. Передаются также на письме фонетические изменения, касающиеся закона звукового сингармонизма. Каждый твердый аффикс имеет свою мягкую пару:
Минем китабым - минем сүзем;
Безнең тактабыз - безнең сүзебез.
Кроме того, изменения в аффиксах происходят, если основа заканчивается на согласный. В этом случае вставляется соединительная гласная ы/е. А в третьем лице к последней гласной основ присоединяются окончания - сы/се:
минем тактам - минем сүзем;
безнең тактабыз - безнең сүзебез;
аның тактасы - аның сүзе;
аларның тактасы - аларның сүзе.

Склонение существительных с аффиксом принадлежности 1 л. ед. ч.

Существительные, оканчивающиеся на

Ед. ч.

Минем (мой, моя, мое, мой)

Мн. ч.

гласную (алма)

-м

алмам

алмаларым

согласную(агач)

-ым/-ем

агачым

агачларым

к (күлмәк)

к -» г

күлмәгем

күлмәкләрем

п (туп)

п -» б

тубым

тупларым

й (малай)

й -» е

малаем

малайларым

и (әби)

и + е

әбием

әбиләрем

ъ (сәгать)

ь -» е

сәгатем

сәгатьләрем

у (су)

+ -ы/-е

суым

суларым

ю (аю, бию )

+ -ы/-е

аюым

аюларым

- Спишите существительные, добавляя аффиксы принадлежности
1 л. ед. ч. (мой).

а) Апа, бакча, алма, чана, тәлинкә, бүлмә, сөлге.

б) Кул, иптәш, өстәл, кыз, йорт, сеңел.

в) Күлмәк, калак, бүрек, ишек, курчак, чәчәк, кунак.

г) Туп, мәктәп, китап, җавап.

д) Малай, сарай, попугай, өй, абый, чәй.

е) Әби, әти, әни, песи, ипи, бәби.

Склонение существительных с аффиксом принадлежности 2 л.ед.ч.

Существительные, оканчивающиеся на

Ед. ч.

Синең (твой, твоя, твое, твои)

Мн. ч.

гласную (бала)

согл. (дәфтәр)

к (кашык)

п (мәктәп )

й (бабай)

и (әти )

ь (сәгать)

у (су)

ю (бию)

-ң

-ың/-ең

к -> г

п -> б

й -> е

и + е

ь ->е

+ -ы

+ -е

балаң

дәфтәрең

кашыгың

мәктәбең

бабаең (бабаң )

әтиең

сәгатең

суың

биюең

балаларың

дәфтәрләрең

кашыкларың

мәктәпләрең

бабайларың (бабаларың)

әтиләрең

сәгатьләрең

суларың

биюләрең

Склонение существительных с аффиксом принадлежности 3 л. ед.ч.

Сутц., оканчива- ющиеся на

Аның

(его, ее)

Ед. ч.

Мн. ч.

гласную (бакча)

-сы/-се

бакчасы

бакча+лар+ы

согласную (идән)

-ы/-е

идәне

идән+нәр+е

к (уенчык)

к -> г

уенчыгы

уенчык+лар+ы

п(китап)

п-> б

китабы

китап+лар+ы

й (малай)

й->е

малае

малай+лар+ы

ә (әби)

и + се

әбисе

әби+ләр+е

ь (кәгаз ь)

ь-> е

кәгазе

кәгазь+ләр+е

у (су)

+ -ы/е

суы

су+лар+ы

ш(бию)

+ -ы/е

биюе

бию+ләр+е

Запомните: песи, ипи, бәби - аның песие, аның ипие, аның бәбие

2. Сорауларга җавап бирегез.

- Синең дусларың бармы?

- Синең гаиләң зурмы?

- Синең өең техникумнан еракмы?

- Буш вакытың күпме?

- Аның җавабы дөресме?

- Рамилнең әбисе картмы?

- Лилиянең энесе усалмы?

- Аның күлмәге чистамы?

- Аның апасы да мондамы?

3. Тәрҗемә итегез. Мои 5 хороших друзей. Моя любимая семья. Моя новая кукла. Мои грязные руки. Твой сильный брат. Твой любимый урок. Твой ответ правильный. Его папа очень умный и сильный. У нее мало свободного времени. У нее нет плохих друзей.

4.Күплек сандагы исемнәрнең тартым белән төрләнеше турында төшенчә бирү.

Склонение существительных с аффиксами принадлежности1л. мн. ч.

Сущ., оканчивающиеся

на

Ед. ч.

Безнең (наш, наша, наше, наши)

Мн. ч.

гласную (көзге)

-быз/-без

көзгебез

көзгеләребез

согласную (агач)

-ыбыз/-ебез

агачыбыз

агачларыбыз

к (чынаяк)

к -> г

чынаягыбыз

чынаякларыбыз

п (китап )

п-> б

китабыбыз

китапларыбыз

й (өй)

й -> е

өебез

өйләребез

и (ипи)

и + е

ипиебез

ипиләребез

ь (шигырь)

ь -> е

шигыребез

шигырьләребез

у (су)

у + ы

суыбыз

суларыбыз

ю (аю)

ю + ы

аюыбыз

аюларыбыз

Спишите слова, добавляя аффиксы принадлежности 1 л. мн. ч. (безнең).

а) Су, песи, бала, тәрәзә, чана, елга, укучы.

б) Вакыт, кибет, кул, көн, дәрес, йорт, эш.

в) Курчак, туп, өй, малай, табигать (природа), шигырь.

Склонение существительных с аффиксами принадлежности 2 л. мн. ч.

Сущ., оканчивающи ся на

Ед. ч.

Сезнең (ваш)

Мн. ч.

гласную (бүлмә)

-гыз/-гез

бүлмәгез

бүлмәләрегез

согласную (авыл)

-ыгыз/-егез

авылыгыз

авылларыгыз

к (күзлек)

к -> г

күзлегегез

күзлекләрегез

п (туп)

п -> б

тубыгыз

тупларыгыз

й (абый)

й -> е

абыегыз

абыйларыгыз

ж (песи)

и + е

песиегез

песиләрегез

ь (кәгазь)

ь -> е

кәгазегез

кәгазьләрегез

у (cy)

у + ы

суыгыз

суларыгыз

ю (бию)

ю + е

биюегез

биюләрегез

Спишите слова, добавляя аффиксы принадлежности 2 л. мн. ч.
(сезнең).

а) Эшләпә, тәлинкә, җөмлә, күрше (сосед), акча, бала.

б) Исем, кием, каләм, бәйрәм, туган көн, урын (место).

в) Табиб (врач), ишек , уенчык, кунак, онык (внук).

г) Бабай, малай, өй, чәй, көй (мелодия).

д) Бию, тау, су, табигать, песи, әби, бәби.

Склонение существительных с аффиксами принадлежности 3л.мн.ч.

Сущ., оканчивающиеся на

Ед. ч.

Аларның (их)

Мн. ч.

гласную (акча)

-сы/-се

акчасы

акчалары

согласную (кием)

-ы/-е

киеме

киемнәре

к (балык )

к-> г

балыгы

балыклары

п(китап )

п -> б

китабы

китаплары

ч(чәй)

й -> е

чәе

чәйләре

и(әбu)

и + се

әбисе

әбиләре

ь(шигырь )

ь -> е

шигыре

шигырьләре

у(су)

у + ы

суы

сулары

ю(аю)

ю + ы

аюы

аюлары

Спишите существительные, добавляя аффиксы принадлежности мн. ч. (аларның).

а) Китапханә, чаңгы, бүлмә, чана, хикәя, җөмлә.

б) Туган, тел, дәфтәр, хат, сүз, фатир.

в) Җавап, чүп (мусор), яулык (платок), үрдәк, көй (мелодия),туй (свадьба), кәгазь (бумага).

- tatar - audio 0.3.3. - ( 01.45. минуттан башлап)

IV.Ныгыту.

а) Нокталар урынына тиешле сүзләрне куеп языгыз.

1) Соңгы вакытта безнең ... начар ашый. 2) Безнең ... яңа түгел, иске. 3) Безнең ... һәрвакыт бик кызык була. 4) Безнең ... күп эшли, ул көчле. 5) Безнең ... ерак яши.

б) Тәрҗемә итегез.

У вас есть деньги? У вас есть интересные книги? Сегодня у вас есть время? Сколько у вас детей? У вас нет картошки? У них сколько дочерей (есть)? У них есть маленький ребенок. Их дни рождения летом.

в) Сорауларга җавап бирегез.

Сезнең яхшы дусларыгыз күпме? Бүген эшегез күпме? Авылда сезнең туганнарыгыз күпме? Сезнең акчагыз аз түгелме? Аларның туган көннәре кайчан? Аларның фатиры ничә бүлмәле? Аларның авылы бик еракмы? Аларның улы кайда укый? Аларның машинасы бармы?

г) Дәреслек белән эшләү.

2 нче күнегү, 21нче бит - "Туган телем" шигырен уку, тартым кушымчаларын билгеләү.

4 нче күнегү, 22 бит - шигырьне укып, тартым кушымчаларын билгеләү.

2. Йомгаклау.

Өй эше. - лекция материалы

- "Үзем турында" дигән темага хикәя төзеп, сөйләргә өйрәнергә.

Тема 3: Категория падежа.

Тематическая группа: "Киемнәр."

Студент должен представлять:

-морфологические особенности имен существительных в татарском языке.

Студент должен знать:

-название и аффиксы падежей;

-порядок присоединения аффиксов числа, принадлежности и падежа.

Должен уметь:

-составить рассказ (5-7 предложений) о своем гардеробе, о национальной одежде татар.

Дәрес барышы:

I. Оештыру.

- студентларны барлау, дәрескә әзерлекләрен тикшерү.

II. Үткән теманы кабатлау.

1.Үзлектән эш:

1 вариант: - бала, әни, туп сүзләрен тартым белән төрләндерергә

2 вариант: - әби, чәчәк, апа сүзләрен тартым белән төрләндерергә

Сорауларга җавап бирегез:

- Синең дусларың бармы?

- Синең гаиләң зурмы?

- У вас есть деньги?

- У вас есть интересные книги?

2.Үзегез турында сөйләгез.

III. Яңа теманы аңлату.

У татарского существительного есть падежная система из шести падежей. Но она построена несколько иначе, чем в русском. Во-первых, татарские падежи не совпадают с русскими падежами, за исключением именительного и винительного падежей, и, во-вторых, падежные аффиксы татарского языка практически однозначны. Отсюда совет: заучить падежные окончания до автоматизма.

1) Основной падеж (Баш килеш) - кто? что? (кем? нәрсә?) имеет нулевые окончания. Его практически можно считать равным именительному падежу русского языка.

2) Притяжательный падеж (Иялек килеше) кого? чего? чей? (кемнең? нәрсәнең?). Этот падеж наиболее трудно усваивается учащимися. При усвоении данного падежа следует опираться на понятие принадлежности - принадлежащий кому? чему? чей? Как видим, в русском языке ему соответствует одно из значений родительного падежа.
3) Направительный падеж (Юнәлеш килеше) - кому? чему? куда? (кемгә? нәрсәгә?). Этот падеж несет пространственное значение и его удобнее представить на схеме.

Отличие его от дательного падежа состоит в том, что направительный падеж часто выплняет функции и русского винительного падежа.
Без өйгә кердек. - Мы зашли в дом.
Автобус Казанга бара. - Автобус едет в Казань.

4) Винительный падеж (Төшем килеше) кого? что? (кемне? нәрсәне?). Для перевода этого падежа лучше всего вспомнить школьное правило: «(вижу, люблю) кого? что?» и подставлять эти слова. Что касается винительного падежа, то здесь же хотим обратить внимание на категорию одушевленности-неодушевленности в татарском языке. Если граница между «кто» и «что» в русском языке проходит по линии, отделяющей животных от растений, то в татарском языке эта граница лежит где-то между человеком и животными. Такая же ситуация в английском языке. Вопрос кем? (кто?) может применяться к людям, а также по отношению к близким любимым животным, как бы приравнивая их к человеку.

5) Исходный падеж (Чыгыш килеше) - откуда? от кого? от чего? (кемнән? нәрсәдән?). Это падеж противоположен направительному и также хорошо отражается на схеме.

6) Местно-временной падеж (Урын-вакыт килеше) -где? когда? (кемдә? нәрсәдә? кайда? кайчан?). Этот падеж, как правило, не представляет большой трудности для обучающихся. Главное, до автоматизма запомнить аффиксы и их значения.
Аффиксы падежей остаются неизменными, если не считать фонетических вариантов.

Исемнәрнең килешләр белән төрләнеше

Иялек килешен аңлату (сөйләм моделе бирү)

Марат китап укый.

Маратның китабы бар

әнисе юк

эте кызыклы

алмасы берәү

- шул калыплар белән текст төзергә

• Маратның китабы бар. Аның китабы кызыклы. Маратның әнисе дә китап укый. Маратның әтисе дә китап ярата. Бүген Маратның китабы юк. Һ.б.

-диолог төзергә ( эмоциональ сүзләр кулланырга: әйт әле, чынлапмы, әлбәттә, кара әле, әйе, минем беләсем килә, о-о-о)

• - Лилия, Маратның китабы бармы?

- Әйе, бар. Аның китабы бик кызыклы.

- Аның китаплары күпме?

- Юк, берәү генә.

- Бүген китабын алып килгәнме ул?

- Юк шул, алмаган.

Диологтан монологка күчү өчен түбәндәге калып кулланыла:

Мин Мараттан: "_______________?" - дип сорадым.

Марат миңа: "___________________ ", - дип җавап бирде.

Юнәлеш килешен аңлату ( чыгыш килеше белән бергә аңлатыла)

1.Марат + ка өч китап кирәк

Гүзәл + гә күлмәк кирәк түгел

миңа

сиңа

безгә

2.Кая

мәктәп + кә бар кайт

мәктәп + тән бара кайта

барма

бармый

кибет + кә керә

кибет + тән чыга

Төшем килешен аңлату

Китап + ны кайда? куй +ма

Дәфтәр + не нәрсәгә? ал + ма

кайдан? бир + мә

кемгә?

Урын - вакыт килешен аңлату

Рөстәм кайда? яши

шәһәрдә

авылда

Чистайда

-ныгыту:

Ул барган сүзләре белән бирелгән калып буенча җөмләләр төзү.

Кем? кайчан? кем белән? кая? ничек? нишләгән?

Ул кичә әнисе белән кибеткә җәяү барган

дәресләрдән дусты белән техникумга

соң күршесе белән әбисенә

дәресләр

беткәч

• Башта - ул барган - сүзләрен генә бирәбез. Сораулар өсти барып, мисаллар яздырабыз:

• кая барган?

• кем белән барган?

• ничек барган?

• кайчан барган?

IV. Яңа теманы ныгыту өстендә эшләү.

1. Дәреслек - 17 нче бит, 2 нче күнегү (сүзтезмә һәм җөмләләрне тәрҗемә итәргә, килеш кушымчаларын билгеләргә)

2. Сорауларга җавап бирү:

2.1.

- Кемнең җаваплары дөрес?

- Кемнең билгеләре яхшы?

- Кемнең әнисе сатучы?

- Нәрсәнең төсе ак?

2.2

- Агачлар кайда үсә?

- Кешеләр кайда яши?

- Балалар кайда уйныйлар?

- Бала өстәлдә йоклыймы?

- Аш тәлинкәдә пешәме?

2.3

- Кемнәргә яхшы билгеләр кирәк?

- Кемнәргә ярдәм кирәк?

- Әниең кая барды?

- Ул дусты белән кая китте?

2.4

- Син кемне яратасың?

- Син кемне яратмыйсың?

- Син туган көнеңә кемнәрне чакырасың?

- Син техникумда кемнәрне очратасың?

1. Тәрҗемә итегез

- Из моей комнаты.

- Не ешь из кастрюли, ешь из тарелки.

- Встань с земли, она холодная.

- Бумагу делают из дерева.

КҮНЕГҮЛӘР
- Сүзләрне күплек санда языгыз:
китап - китаплар, дәрес, өстәл, җөмлә, рәт, сыйныф, ишек, рәсем, студент, укытучы, урындык, тәрәзә, трамвай, автобус, ул, хәреф, сан.

- Тәрҗемә итегез:
китапта - в книге; өстәлдә - на столе, в столе; тәрәзәдән - из окна, от окна, с окна; шәһәргә - в город, к городу.
Шәһәрдә, тактадан, Казаннан, Алабугага, сыйныфка, рәттә, китапта, рәсемдә, өстәлгә, шәһәрдән, Әлмәттә, Әлмәткә, Мәскәүгә, китаптан, Чаллыга, җөмләдә, ишеккә, ишектән, өстәлгә, караватта, дәрестән.
Сыйныф - сыйныфта, сыйныфка, сыйныфтан.
Китап - китапта, китапка, китаптан.
Трамвай - трамвайда, ..., трамвайдан.
Рәсем - рәсемдә, рәсемгә, ... .
Тәрәзә - ..., ..., ... .
Ишек - ..., ..., ... .
Җөмлә - ..., ..., ... .
... - ..., рәткә, ... .

- Сүзләрне ике баганага языгыз:
Нечкә сүзләр Калын сүзләр
Бу, рәсем, бара, күрә, сыйныф, укытучы, ничә, тәрәзә, ишек, кайда, утыра, икенче, өченче, алтынчы, квадрат, артында, алдында, урындык, өстәл, җөмлә, авыл, шәһәр, Казан, Зәй, Мамадыш, Питрәч, Идел, рәт, тугыз, сигез, кем, сүз, хәреф, автобус, башлана, бетә, тора.

- Тәрҗемә итегез:
Самолет Казаннан Мәскәүгә оча. Автобус Чаллыдан Казанга бара. Поезд Мәскәүдән Казанга бара. Студент сыйныфка керә. Түбән Камада троллейбуслар юк, ә Әлмәттә бар. Чаллыда трамвайлар бар. Казан - зур шәһәр. Марат институтка бара. Автобус Алабугадан Казанга бара.
Сыйныфта дүрт тәрәзә бар. Бу - зур сыйныф. Сыйныфта ничә өстәл? Сыйныфта ун өстәл, алар артында студентлар утыралар. Укытучы утырамы? Юк, ул басып тора. Марат автобуска карый. Марат автобусны күрә. Марат тәрәзәдән карый, ул автобусны күрә.
Өчпочмакта ничә почмак бар? өчпочмакта өч почмак бар. Ә квадратта ничә почмак? Квадратта дүрт почмак бар.
Студентлар нинди дәрестә утыралар? Алар татар теле дәресендә утыралар. Студентлар нинди сыйныфта утыралар? Алар зур сыйныфта утыралар. Студентлар нәрсәләрдә утыралар? Алар урындыкларда утыралар.
- Татар теленә тәрҗемә итегез:
В городе, за столом, около окна, в книге, из Казани, в Елабугу, на окне, из окна, к двери, к столу, в столе, на кровати, из Москвы, к Елабуге, со стола.
В классе есть три окна. Студент выходит из класса. Учитель входит в класс. Сколько в классе столов? В классе девять столов. Поезд едет (идёт) из Казани в Москву. Этот автобус едет в Альметьевск? Да, этот автобус едет в Альметьевск. Сколько букв в слове «книга»? В этом слове пять букв.
Где находится доска? Она находится в классе за учителем на стене. Где книга? Книга на столе. Сколько углов в квадрате? В квадрате четыре угла. На каком уроке сидят студенты? Студенты сидят на уроке татарского языка.

- Сорауларга җавап бирегез:
1) Сыйныф уртасында кем утыра?
2) Беренче рәттә ничә студент утыра?
3) Сыйныфта ничә студент бар?
4) Ишек янында кем утыра?
5) Тәрәзә янында кем утыра?
6) Студент В тәрәзә янында утырамы?
7) Студент Б артында кем утыра?
8) Студент Ә алдында кайсы студент утыра?
9) Сыйныфта кем басып тора?
10) Сыйныфта такта кайда?
11) «Татарстан» сүзендә ничә хәреф бар?
12) Чаллыда трамвайлар бармы?
13) Франция башкаласы нинди шәһәр?
14) Квадратта ничә почмак бар?
15) Укытучы сыйныфка керә. Дәрес бетәме?
26) Студентлар нинди дәрестә утыралар?

3."Киемнәр" темасы буенча сүзләр белән танышу:

Күлмәк, калфак, яулык, башлык, түбәтәй, шәл, итәк, чалбар, читек, камзул, чабата.

• Шул сүзләр белән җөмләләр төзү.

4. В татарском языке к неизменяющимся основам аффиксы присоединяются в строгой последовательности.
К существительным порядок присоединения аффиксов следующий:

корень + аффикс числа + аффикс принадлежности + аффикс падежа
китап + лар + ым + да, әби + ләр + ем + не
китапларымда - в моих книгах;
әбиләремне - моих бабушек.

3. Йомгаклау.

Өй эше: лекция материалы,

«Киемнәр" темасындагы сүзләр белән җөмләләр төзеп язарга.

1 в.- составить рассказ о своем гардеробе;

2 в. - составить рассказ о национальной одежде татар.