Урок по родному языку Хачыгыр

Уруок темата: Хачыгыр олоҕун кэмэ уонна биһиги кэммит

Уруок ньымата: бөлөҕүнэн үлэ, ырытыы, тэҥнээн көрүү, үлэни түмүү

Уруок сыал-соруга:

Предметнэй: С.С.Яковлев-Эрилик Эристиин «Хачыгыр» кэпсээнин тула кэпсэтии, ырытыһыы

Метапредметнэй:

- бөлөҕүнэн сорудаҕы толоруу, үлэни ырытыы;

- оҕо бөлөҕүнэн үлэтигэр бэйэ- бэйэҕэ эйэлээх сыһыаны, түмсүүлээх үлэни тэрийии;

- оҕо дорҕоонноохтук ааҕар, толкуйдуур, саҥарар, айар, суруйар дьоҕурун сайыннарыы;

- уус-уран айымньы уонна билиҥҥи кэм алтыһыытын сылыктааһын.

- урукку уонна билиҥҥи олоҕу тэҥнээн көрүү;

- уус-уран айымньыга олох кырдьыгын итэҕэтэн көрдөрүү;

- ситимнээх саҥаҕа тиэкис тылын-өһүн таба туттар дьоҕуру сайыннарыы.

Уруок тутула

Учуутал улэтэ

Үөрэнээччи үлэтэ

Үөрэх дэгиттэр үөрүйэхтэрэ (УУД)

Билэр-көрөр

үөрүйэх

Тус санааны, сыһыаны сайыннарар үөрүйэх

Бэйэни салайынар үөрүйэх

Бодоруһар үөрүйэх

Үөрэнэргэ бэлэмнэнии

Дорооболоһуу, ким баарын-суоҕун сураһыы,

Дорооболоһоллор, уруокка бэлэмнэнэллэр.

Турукка киллэрии

Хатылааһын

Презентация «Эрилик Эристиин айар үлэтин кэрэхсэлэ»

Эрилик Эристиин - мэтириэт маастара. (слайд)

Киһи

Сирэйэ -хараҕа

Туттара-хаптара

Саҥата-иҥэтэ

Майгыта-сигилитэ

(саха тылын кытта сибээс)

Түмүк санаа -

Уус-уран айымньыга мэтириэти ойуулааһын кэм туоһута буолар.

Ыйытыылар:

(историяны кытта сибээс)

Ахтыылары 3 оҕо ааҕар

Кэччэгэй Кэтириинэ мэтириэтэ-

Сүүһүгэр кус сымыытын саҕа бөлтөйбүт урдаах, хаҥас хараҕар оҕо ытыһын курдук күөх мэҥнээх, ойоору олорор баҕа буутун курдук сантаҕар таныылаах, тэллэриттэҕэс уостардаах, буоспалаабыт эбирдээх сирэйдээх, хаһата түһэҕэр халыйан түспүт, илин аһа кыырыктыйан эрэр эмээхсин. (оҕо ааҕыыта)

Олоххо киһини сыаналааһын

Сорудах: Паараласпыт тыллары булаллар.

Литературнай мэтириэт ( герой тас көрүҥэ, быһыыта-таһаата, дьүһүнэ-бодото, таҥаһа-саба) айымньы геройун ис санаатын, майгытын-сигилитин өйдүүргэ көмөлөһөр.

Хачыгыр мэтириэтэ (слайд)

1.Хачыгыр кэмин историятыттан тугу билэҕит? - баай былааһа, хамначчыт олоҕо, советскай былаас олохтоно илигинэ, гражданскай сэрии буола илигинэ

2.Билигин биһиги хайдах олоххо олоробутуй? -

Билэрин кэпсиир

Литературнай мэтириэт туһунан билэр, ылынар

Олох туһунан, кэм уратытын туһунан историяттан билэр, өйдүүр.

Биһирэмнээх, омсолоох геройдары арааран өйдүүр, ылынар

Санаатын сааһылаан атын оҕолор санааларын кытта тэҥниир, кэпсэтиигэ кыттыһар

Сүрүн үлэ

Хачыгыр эһиги саастыы уол оҕо. Билигин эһиги кинини кытта майгыннаһар уонна уратылаһар өрүккүтүн ырытыахпыт

Тирэх тыллар (слайд)

• Саас

• Ас-үөл

• Таҥас-сап

• Дьиэ кэргэн

• Дьиэҕэ көмөлөһүү

• Төрөөбүт дойду

• Баай-дьадаҥы

• Хамначчыт-кумалаан

• Киһи киһиэхэ сыһыана

• Атаахтатыы

• Үтүө майгы-мөкү майгы

• Тирэх ыйытыылар:

Хачыгырга үтүө өйдөбүллэр кимий-тугуй?

Хачыгыр маннык ыар дьылҕаламмытыгар ким буруйдааҕый?

Оччотооҕу кэм ыарахан көстүүлэрэ

(слайд)

Биһиги Хачыгырдыын майгыннаһар өрүппүт:

1. Тэҥ саастаахпыт (13)

2. Ийэлээхпит, аҕалаахпыт, бииргэ төрөөбүт балтылаахпыт, бырааттаахпыт.

3. Муус, мас киллэрэн дьоммутугар көмөлөһөбүт.

4. Ким эмит дьоно сүөһү иитэр буоллаҕына, ынах уулатабыт, ньирэй аһатабыт.

5. Балтыбытын, бырааппытын, убайбытын кытта иллээхтик оонньуубут.

6. Хачыгыр олус үлэһит, сүрэхтээх оҕо. Биһиги үөрэхпит син биир үлэ биир көрүҥэ, кыһаллан үөрэнэбит, үлэлиибит.

7.Төрөппүттэрин, быраатын олус суохтуур, ахтар. Биһиги оннооҕор ханна эмит кылгас кэмҥэ дьоммутуттан тэйдэхпитинэ төрөппүттэрбитин ахтабыт, кинилэри суохтаан ытыыбыт.

8. Хачыгыр төрөөбүт алааһын, кини кэрэ айылҕатын олус таптыыр. Биһиги төрөөбүт дойдубут умнуллубат кэрэ көстүүтүн, алаһа дьиэбитин таптыыбыт.

Биһиги Хачыгырдыын уратылаһар өрүппүт:

1. Хачыгыр олорбут кэмэ уонна мин олорор кэмим историческай кэмэ атын.

2. Олохпут тутула уратылаах: Хачыгыр баайга хамначчыт, батталлаах олоххо олорор, оттон мин эйэлээх дьиэ кэргэҥҥэ олоробун. Ким да кими да баттаан күһэйэн үлэлэппэт. Бэйэбит туспутугар үөрэнэбит, үлэлиибит.

3. Хачыгыр эрэйдээх таҥаһа-саба чараас, мөлтөх, оттон биһиги талбыт, мааны, халыҥ таҥастаахпыт.

4. Хачыгыр аччык, оттон биһиги күнүн аайы тото-хана аһыыбыт.

5.Аҕа саастаах дьон Хачыгыры кытта сэнээн, атаҕастаан куһаҕаннык сыһыаннаһаллар, хаһыытаан, күргүйдээн кэпсэтэллэр, аатынан ыҥырбаттар. Улахан дьон биһигини кытта эйэҕэстик тэҥҥэ кэпсэтэллэр, оҕо курдук сыһыаннаһаллар.

6. Баай уола Тоттук уол Хачыгыр эрэйдээҕи сэниир, атаҕастыыр. Дьиҥэ тэҥ саастаах уолаттар. Баай оҕото бардам, тот оҕото дохсун. Оттон биһиги тэҥ саастаах оҕолор бэйэ-бэйэбитигэр сыһыаммыт истиҥ, эйэлээхпит.

7. Биһиги кыра эрдэхпититтэн улахан киһини убаастыыбыт: ким да буоллун, баҕар, кыанар-кыахтаах буоллун, баҕар, кыра да харчылаах-хамнастаах буоллун. Киһи син биир киһи. Оттон Хачыгыры аһыныахтарын оннугар ыты аһыналлар.

8. Тоттук уолу олус атаахтаппыттар, буойбаттар, мөхпөттөр. Оҕо оҕону атаҕастыыр буоллаҕына сэмэлэниэхтээх.

9. Баайдар эмиэ төрөппүттэр эрээри Хачыгыры оҕо курдук көрбөттөр, оттон биһиги төрөппүттэрбит ханнык баҕарар ыал оҕотун аһыналлар, таптыыллар.

10.Хачыгыр ийэтэ, аҕата, быраата кумалааҥҥа барбыттара, биир дьиэ кэргэн эрээри кыһалҕаттан тус-туһунан олороллор, оттон мин дьоммун кытта бииргэ дьоллоохтук олоробун.

Оччотооҕу уонна билиҥҥи кэм уратыларын туһунан сүрүннээн билэр, өйдүүр

Наадалааҕы өйдөөн ылынар, сурунар.

Таблицаны сатаан оҥорор, таблицанан үлэриир

Тылынан, суругунан үлэлиир

Санаатын сааһылаан атын оҕолор санааларын кытта тэҥниир, кэпсэтиигэ кыттыһар

Билиини бэрэбиэркэ лэнии,

Бүгүҥҥү уруокка туох сыал-сорук туруорунабыт?

Тэҥнээн көрүү.

Бөлөҕүнэн үлэ сорудахтара (слайд)

1.Хачыгыр уонна бэйэбитин тэҥнээн таблица оҥоробут

2.Бөлөҕүнэн кинигэ оҥорон көмүскүүбүт

1 бөлөх: Хачыгыр барахсан

2 бөлөх: Хачыгыр саҕанааҕы кэм уонна билиҥҥи кэм.

Сорудахтара:

1.кинигэ таһын оҥоруу

2.таблицаны толоруу

3.викторинаҕа эппиэт

4.бэйэ санаатын суруйуу

Тылынан, суругунан үлэлиир

Санаатын ыпсаран, хомоҕойдук этэргэ кыһаллар

Санаатын сааһылаан бөлөҕүнэн үлэлиир, тэҥҥэ ырытыһар

Түмүктээһин

Кинигэни көмүскээһин

Түмүк ыйытыылар (импровизационнай)

Киһи олоҕор кэм оруола

Өскөтүн …

Бөлөҕүнэн кинигэни хайдах быһыылаахтык оҥорбуттарын көмүскүүллэр.

Оҕолор бэйэлэрэ этэн таһаарбыт, сонун, саҥа санааларын истии, түмүгэ биир тэҥ буолуон эбэтэр аһаҕас хаалыан сеп.

Билиитин атын оҕолордуун үллэстэр

Санаатын ыпсаран, хомоҕой

дук этэргэ кыһаллар

Кэпсэтиигэ кыттыһар

Рефлексия

Бүгүҥҥү уруокка сыалбытын ситистибит дуо?

Бүгүҥҥү уруоктан биһиги тугу биллибит, өйдөөтүбүт?

туохха үөрэннибит?

Уруокка кыттыы түмүгүнэн бэйэ5итин хайдах сыаналана5ыт?

Оҕолор эппиэттэрэ - тугу ситистибит, туохха ыарырҕаттыбыт.

- Бүгүҥҥү уруокка өбүгэбит былыргы ыар олоҕун туһунан чиҥэтэн биллибит;

- Оччотооҕу кэмҥэ Хачыгыр муҥнаах эрэйэ-муҥа уонна мин дьоллоох олоҕум соргута кэмтэн тутулуктааҕын итэҕэйдибит;

- Икки оҕо саас алтыһар ситимин арааран, таба өйдөөтүбүт.

-Бэйэ-бэйэҕэ харыстабыллаахтык сыһыаннаһарга, кими да атаҕастаабат-баттаабат буоларга

-Урууга-аймахха харыстабыллаахтык сыһыаннаһарга

Бөлөхтөр бэйэ-бэйэлэрин сыаналаныылара

Санаатын ыпсаран, хомоҕой

дук этэргэ кыьаллар

Дьиэҕэ үлэ

«Хачыгыр кылгас олоҕун дьоллоох түгэнэ» уруһуй.

Кинигэҕэ эбии гынан уруһуйдары сыһыартыыбыт

Биһиги Хачыгырдыын майгыннаһар өрүппүт:

Биһиги Хачыгырдыын уратылаһар өрүппүт:

Хачыгыр

Мин (биһиги)

1. Тэҥ саастаахпыт

2. Ийэлээхпит, аҕалаахпыт, бииргэ төрөөбүт балтылаахпыт, бырааттаахпыт.

3. Муус, мас киллэрэн дьоммутугар көмөлөһөбүт.

4. Ким эмит дьоно сүөһү иитэр буоллаҕына, ынах уулатабыт, ньирэй аһатабыт.

5. Балтыбытын, бырааппытын, убайбытын кытта иллээхтик оонньуубут.

6. Хачыгыр олус үлэһит, сүрэхтээх оҕо. Биһиги үөрэхпит син биир үлэ биир көрүҥэ, кыһаллан үөрэнэбит, үлэлиибит.

7.Төрөппүттэрин, быраатын олус суохтуур, ахтар. Биһиги оннооҕор ханна эмит кылгас кэмҥэ дьоммутуттан тэйдэхпитинэ төрөппүттэрбитин ахтабыт, кинилэри суохтаан ытыыбыт.

8. Хачыгыр төрөөбүт алааһын, кини

кэрэ айылҕатын олус таптыыр. Биһиги төрөөбүт дойдубут умнуллубат кэрэ көстүүтүн, алаһа дьиэбитин таптыыбыт.

1. Хачыгыр олорбут кэмэ уонна

Мин олорор кэмим историческай кэмэ атын-атыттар

2. Олохпут тутула уратылаах: Хачыгыр баайга хамначчыт, батталлаах олоххо олорор,

Мин эйэлээх дьиэ кэргэҥҥэ олоробун. Ким да кими да баттаан күһэйэн үлэлэппэт. Бэйэбит туспутугар үөрэнэбит, үлэлиибит.

3. Хачыгыр эрэйдээх таҥаһа-саба чараас, мөлтөх,

Биһиги талбыт, мааны, халыҥ таҥастаахпыт.

4. Хачыгыр аччыктыыр, аһыыр аһылыга татым

Биһиги күнүн аайы тото-хана аһыыбыт.

5.Аҕа саастаах дьон Хачыгыры кытта сэнээн, атаҕастаан куһаҕаннык сыһыаннаһаллар, хаһыытаан, күргүйдээн кэпсэтэллэр, аатынан ыҥырбаттар.

Улахан дьон биһигини кытта эйэҕэстик тэҥҥэ кэпсэтэллэр, оҕо курдук сыһыаннаһаллар

6. Баай уола Тоттук уол Хачыгыр эрэйдээҕи сэниир, атаҕастыыр. Дьиҥэ тэҥ саастаах уолаттар. Баай оҕото бардам, тот оҕото дохсун.

Биһиги тэҥ саастаах оҕолор бэйэ-бэйэбитигэр сыһыаммыт истиҥ, эйэлээхпит. Кими да атаҕастаабаппыт

7. Хачыгыры аһыныахтарын оннугар ыты аһыналлар.

Биһиги кыра эрдэхпититтэн улахан киһини убаастыыбыт: ким да буоллун, баҕар, кыанар-кыахтаах буоллун, баҕар, кыра да харчылаах-хамнастаах буоллун. Киһи син биир киһи.

8. Тоттук уолу олус атаахтаппыттар, буойбаттар, мөхпөттөр.

Оҕо оҕону атаҕастыыр буоллаҕына сэмэлэниэхтээх, биһи ону өйдүүбүт

9. Баайдар эмиэ төрөппүттэр эрээри Хачыгыры оҕо курдук көрбөттөр,

Биһиги төрөппүттэрбит ханнык баҕарар ыал оҕотун аһыналлар, таптыыллар.

10.Хачыгыр ийэтэ, аҕата, быраата кумалааҥҥа барбыттара, биир дьиэ кэргэн эрээри кыһалҕаттан тус-туһунан олороллор,

Мин дьоммун кытта бииргэ дьоллоохтук олоробун

11. Хачыгыр эрэйдээх сордоох-муҥнаах оҕо саастаах, дьолу билбэккэ тыына быстар

Мин дьоллоох оҕо саастаахпын

Уруок кылгас ис хоһоонугар бэйэни ырытыныы

1

Киирии

Дорооболоһуу

Мүн. (30)

Сүрүн үлэ

Итэҕэс-быһаҕас тахсыыта

2

Турукка киллэрии

ЭЭ туһунан кылгас информация, слайданы көрдөрүү

2(5)

Ахтыылары 3 оҕо ааҕыыта

3

Хатылааһын

Мэтириэт маастара - мэтириэт герой ис туругун арыйар күүһэ

3(5)

Мэтириэти ойуулааһын кэм туоһута буоларын быһаарыы

Сүрүн геройдар мэтириэттэринэн кинилэр характеристикаларын арыйыы

Хачыгыр мэтириэтинэн уруок сүрүн сыалыгар-соругар тиэрдии

4

Сүрүн үлэ

«Хачыгыр уонна мин (биһиги)" майгыннаһар, уратылаһар өрүттэри ырытыы, мөккүһүү (бэлэм матырыйаалы оҥорон таһаарыы)

8(10)

Айымньы сүнньүнэн ырытыы, мөккүһүү

Олох ситимин өйдөбүлүн быһаарыы

Майгыннаһар, уратылаһар өрүттэри ырытыы, быһаарыы

Оҕолор санааларын, этиилэрин истии, болҕойуу

Оҕолор үлэлииллэригэр сыал-сорук туруорунуулара

Сүрүн үлэни түмэр резолюция (бэлэм матырыйаал) ылыныы

5

Чиҥэтии

Сүрүн үлэҕэ ырытан таһаарбыт бэлэм матырыйаалынан, шаблонунан кинигэ оҥоруу - 2 бөлөҕүнэн үлэ

10(10)

Сүрүн үлэҕэ ырытыллыбыты түмэн кинигэ шаблонун толоруу

Бөлөҕүнэн үлэни тэрийии

Оҕолор толкуйдуур, ырыҥалыыр, айар дьоҕурдарын сайыннарыы

6

Түмүк

Үлэни (кинигэни) кылгастык көмүскээһин

Рефлексия

Сыаналар, дьиэҕэ үлэ

7(10)

Бэйэ үлэтин көмүскээһин

Уруокка туруоруллубут сыалы-соругу ситиһиини ырытыы

Уруокка тугу билбити, туохха үөрэммити, өдөөбүтү оҕолор санааларын истии, болҕойуу, этинии

Түмүгү сылыктааһын

Бөлөхтөр бэйэ үлэтин сыаналаныылара

Дбьиэҕэ үлэни быһаарыы - кинигэ салгыытын уруһуйдаан кэлии