М. И. ЧИСТЯКОВТЫҢ АЙМАҚТЫҚ ӘДЕБИ МҰРАСЫ

М.И.ЧИСТЯКОВТЫҢ АЙМАҚТЫҚ ӘДЕБИ МҰРАСЫ

Аженева Ж.М.

«№ 26 орта мектеп» КММ

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Ақын Михайл Иванович Чистяковтың есімі облысымыздың жас кәрісіне бірдей таныс. Жүрегінен жыр тербеген қарт қаламгер өзінің сан-саналы айшықты да ойлы өлеңдерімен әр көңілдің төрінен орын алады. Ол 1917 жылы бірінші қыркүйекте Башқорстанның Ургуш деген селосында қарапайым отбасында дүниеге келген. Болашақ ақын үш жасында анадан, он төрт жасында әкеден айырылды, ерте есейді. 1934 жылы Семейдегі геолог-барлаушылар рабфагінде жұмыс істейтін әпкесі Тоня қолына алады. Содан бері Шығыс Қазақстан ақынның Отан-анасына айналды. Осы рабфагқа оқуға түсіп, оны он үш жылдан кейін 1934 жылы бітіріп шықты. 1940 жылы Семей қаласындағы алты айлық мұғалімдер курсын бітіріп, Ақсуатқа ұстаз болып барады. Жаныма жақын «Ақсуат» өлеңі осында туған. Михаил Иванович Чистяковтың өлең томдарың парақтап отырып көп тамаша жолдар дарынды ақын жазған. Оның турлі әдеби туындыларын әлеуметтік қаттамалардың тұрмыстық тәжірибелерін ең сүйікті деп атауға болады. М.И.Чистяковтың өлеңдерінде ең жақсысың тандауға өте қиын. Шамасы ол туралы уақыт өте келе жан-жағынан алып қарауға болады. М.И. Чистяковтың шығармашылығына қатысты сөйлессек оның тірі кезіңде ең сүйікті және ең оқылатың жолдары анықталған. Соның арасында туған жер туралы тамаша өлеңдер, мәнді махаббат туралы терең философиялық өлеңдермен толған. Есте қалатың өлеңдер шыныңда өте көп. Сол өлеңдердің біреуін жарыққа шығару өте қызықты. 2002 жылдың қазаныңда Михаил Иванович өз дауысың таспаға жазуды шешкенде біз әдеби туындысының тізімін құрастырдық, соларды ақынның өзі магнитафонға айтуы керек болған. Тізім дайын болуға таяғанда Михаил Иванович аяқ астынан айқайлап жіберді. 1980 жылдары тамаша философиялық өлеңдер шықты олар «Мен жайдарлы және жас болғам», «Есте қалу», «Менің жағаларым» т.б.

Мне гадала цыганка по жесткой руке,

Что я душу свою пронесу налегке,

Но ошибалась гадалка. В неравном бою

Честно ставил я душу свою.

На нее навалилась, как глыба, война.

Под смертельным огнем тяжелела она.

К ней налипло с избытком и крови, и слез.

Я ее сквозь военные грозы пронес.

Запеклися на ней от сражений следы

И осела лавина народной беды.

Мне цыганка, конечно, желала добра,

Ведь была она слишком хитра и стара.

Я б хотел показать, ей рубцы моих лет.

Да, наверно, на свете ее уже нет...

Үлкен марапат әрбір ақынның есінде қалады. Михаил Иванович тірі кезінде мынандай бейімділікке лайық болған. Өлгеннен кейін де оны ешкім ұмытпайды. Ақынның өлеңдеріңәлі көп адам оқып, зерттеп біліп жүрегімізді қобалжытады.

Біздің жерлер табиғат ресурстарымен ғана бай емес, ол дарынды ақындармен де бай. Мысалы: Иванов, Курдаков, Гребещиков т.б. Бірақ М.И. Чистяковтың өнерлері әдебиетті дамыту үшін қажет болды. Әдеби сының оқып отырып мен осындай қортыңға келдім. М.И. Чистяковтың өнеріңде ақындар табиғат тақырыбына көп көңіл бөліпті.

Қазақстанда Михаил Ивановичтың аты баяғыдан бері ізгіліктің бейнесі болған. Ол ұлы Қазақ революциясы болған жылы дүниеге келді. М.И. Чистяковтың ең басты бейнелерінің бірі ол Туған Жер бейнесі. Оның туған жері аңызға және хикаяларға толған ел. Михаил Иванович туған жер өлеңдерің көтеріңкі көңіл күймен жазады.

Люблю журавлиный восход над поселком

И дурманящий луг, и березовый сок,

И волнующий запах отцовской двустволки,

И застенчивый ключ, и грибной туесок.

Все мое- от прозрачной озерной кувшинки,

От рябиновой ветки до дальней звезды.

Михаил Иванович Ертіс жерінің патриоты. Оны сол жердің тарихы мен байлығы қатты қызықтарады. Ол Өскемен қаласының әдеби туындыларың жарыққа шығарды.

И Лихарев улыбчиво

Взгляд бросил на причал,

Где пенистый,

Набученный,

Иртыш челны качал.

Снял кивер свой израненный,

Взглянул на тал, на бут:

Разбудят глушь кондовую,

Скрепят с Россией связь.

И может добрым словом

Помянут нас.

XIX ғасырда ең маңызды оқиғалардың бірі ол Қазан революциясы.

Ақын таң қаларлық назды адамның жаның сезінеді, өз өлеңдеріңде оның бейнесің көрсетіп отырып, ол кейіпкерлердің ішкі жан дүниесіне көп көңіл бөлінді.

В трюме остался последний пленник.

Последняя жертва-

Ушанов.

Двадцать три года.

Как хочется жить!

Встречать, над рекой голубые рассветы

Среди зеленеющих кленов бродить,

Колосья вплетать в полевые букеты.

Ұлы Отан соғысының тақырыбы Михаил Ивановичтың жүрегіне үлкен жара болып қалады. М.Чистяковтың Ұлы отан соғысы туралы өлеңдер көп.

Нас жгло, коверкало, косило.

Секло у каждой высоты.

… Ищу солдатские могилы,

Кладу печальные цветы.

И с обнаженной головой

Стою над павшими- живой…

«Сверстники», «Горела Волга», «Пилотка», «Инвалид», «Фронтовик» осы өлеңдер Ұлы отан соғысына арналған.

«1942 жылы Қ. Қайсенов жаудың тылына қараусыз қалған»- сол туралы Чистяков айтуда. Содан кейі өмір анда- санда сорлы, тып-тыңыш, әбігерлі бірақ бірде әсем және сүйікті өйкені ол тыңыш болды. Осы өмірдің шұғыл бұрылыстарының күәгері Михаил Иванович болды. Қалам мен қарандаш әрқашан ақынның қол астында болатын.

Вся она- мерцание и тайна.

То, как сумрак, то, как звездный свет.

Образ красоты необычайной

Перешел к нам через тыщи лет.

Ни огнем, ни плетью, ни иконой

Не могло с ней время совладать.

Если будешь даже Соломоном,

Все равно ее не разгадать и не можем суть ее постичь мы.

Неизбывной прелести полна

И в грехопадение, и в величие

Нас влечет таинственно она.

Убивает женщина поэтов,

Полководцам головы кружит.

… Не судите женщину за это-

красота суду не подлежит!

Бірақ сонымен қоса Чистяковты әйелдің ішкі жаны қызықтырады.

Как прекрасно званье человека

Что во имя Родины живет,

Для людей, для времени, для века

Без остатка сердце отдает.

Ақын жерлестері туралы мақтанышпен жазады, көп әдеби туындыларын ол үлбі Метталургилық зауытына көңіл бөлген.

Ульбинский метталургический,

Ты горд был отчизной родной

И в трудный период критический

Шел с нею в упряжке одной

ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ:

1. Чистяков М.И. Полное собрание сочинений: в 5. т. / М.И. Чистяков. - Т.5. Чистяков и его время. Современники о М.И. Чистякове. - Усть-Каменогорск, 2007. - 468 с.

2. Вестник культуры - 2008.- № 5.- С. 3-4.

3. Газета «7 дней » № 15, 12 апреля 2012г

4. Мәдениет жаршысы -2008 -№5- бет 3-4