Сценарий конкурса чтецов Буорах сыттаах хоьооннор

«Буорах сыттаах хоьооннор» хоьоон аа5ыы куэ5ин сценарийа

Утуо кунунэн убаастабыллаах учууталлар, кунду уорэнээчилэр!Быйыл орогойдоох кыайыы 70 сыла ууммутунэн Россия урдунэн араас тэрээтиннэр ыытылла тураллар. Ол курдук бугун биьиги оскуолабытыгар «Буорах сыттаах хоьооннор» уолаттар хоьоон аа5ыы курэ5ин тэрийэн эрэбит. Бу маннык тэрээьин 5 сыллаа5ыта тэриллибитэ. Онно эмиэ оскуола туох баар уолаттара кыттыбыттара. Бугунну курэх дьууллуур субэтин кытта билиьиннэрэрбин конуллээн: дьууллуур субэ председателэ Кондакова В.С.- нуучча тылын уонна лит-рын учуутала, киниэхэ куус-комо буолуохтара Бережнова С.А.- уорэх завуьа уонна Слепцова Т.Д. -иитэр улэ завуча. Дьуллуур субэ коруо5э: кыттааччы тылын-оьун, туттан-хаптан турарын, танаьын-сабын, хоьоон ис хоьоонун тириэрдиини. Кыттааччыларбытыгар ситиьиилэри ба5арбыт!

Сэрии са5аланаатын кытта Советскай Союз суруйаччылара бар дьоннорунуун ийэ дойду комускэлигэр туруммуттара, кинилэртэн ус гыммыт биирдэрэ саа-саадах тутан сэриилэспиттэрэ.

Саха поэттара ким-хайа иннинэ ынырры тылларын эппиттэрэ. 1941 сыл бэс ыйыттан Эллэй «Бары фашистары утары!», Аба5ыыныскай «бары кууьу фронна!», Дм.Таас «Ийэ сиртэн сотуо5ун!», Куннук Уурастыырап «Эйиэхэ анда5ар биэрэбит» диэн хоьоонноро тахсыталаан барбыттара. Ити курдук улам диринээн, уустуктук кордоруллэн саха лит-гар сэрии темата, буттуун советскай норуот, сахалар сэриигэ хорсун сырыыларын, тыылга геройдуу улэлэрин кордоруу баьылыыр-коьулуур тема буолбуттара. Кэлин хааннаах сэрии кыьал5атын сорох суруйааччылар тус бэйэлэринэн билбиттэрэ, фашизм норуоттарга а5албыт иэдээнин, олоруутун-оьоруутун илэ харахтарынан корбуттэрэ. Олор ортолоругар хайыы-уйэ саха норуотун тапталын ылбыт биллиилээх суруйааччылар:Эллэй, Аба5ыыныскай, Кун Дьирибинэ, Дьуогэ Ааныстыырап, Дьуон Дьанылы бааллара. Санардыы суруйарга холонон эрэр Т.Сметанин, П. Тобуруокап, Алекс. Бродников, С.Никифоров, М.Кузьмин-Хара, С.Тимофеев, нуучча суруйааччыта Ю.Шамшурин эмиэ кыттыспыттара, кинилэр айар талааннара онно буспута-хаппыта. Саха сириттэн барбыт 20-тэн тахса киьи Сов. Союз Геройдара буолбуттара, 1000-нан саллааттар хорсун сырыыларын туоьулуур уордьаннаах, мэтээллээх тоннубуттэрэ.

1. Илья Дорофеевич Винокуров -Ча5ыл5ан 1914 сыл Нам оройуонугар торообутэ. 2014 сыл-ха торообут дойдутугар кини убулуойугэр анаан араас тэрэьиинэри ыыппыттара. Кини аатын Нам улууьун Хатын-Арыы оскуолата сугэр. Поэт кылгас уйэтигэр тереебут норуотугар киэнник биьирэммит бэртээхэй айымньыларынан саха литературатын байыппыт талааннаах поэт буоларын таьынан чулуу тылбаасчыт, о5о-аймах тапталлаах суруйааччыта этэ. Ол курдук норуокка киэнник биллибит, биьирэммит, ырыа буолбут «Хайыьар» хоьоону аа5ан иьитиннэриэ Алексеев Дьулус 5 кылаас.

2. Гавриил Иванович Макаров -Дьуон Дьанылы 1914 с.Чурапчы оройуонугар торообутэ. 2014 сыллаахха Чурапчыга 100 сааьын бэлиэтээбиттэрэ. Кыыьа Альбина Макарова5а СР Президенин Бочуотунай грамотатын уонна кыьыл комус чаьыны бэлэх туттарбыттара. «Хаьан сэрии буттэ5инэ» хоьоонун аа5ар 5 кылаас уорэнээччитэ Бандеров Эльдар.

3. Иннокентий Иванович Артамонов 1928 с. Уус-Алдан оройуонугар торообутэ. Поэт уонна талбаасчыт. «Мин мантан сэриигэ барбытым» ырыа буолбут хоьооно уостан туспэт ырыа буолан билиннээннэ диэри ылланар. Рязанский Андрей 5 кылаас аа5ар. Ол курдук Дима Потапов толоруутугар ырыа истиэхпит.

4. Тимофей Егорович Сметанин (25.11.1919 - 04.08.1947) - поэт, прозаик и драматург. Кэбээйи улууьугар торообутэ. Сэрии кыттыылаа5а. "Мэхээлэчээн булчут" кэпсээн (1943), хоьоонун хомуурунньуга "Саллаат сүрэҕэ" (1945), "Егор Чээрин" сэьэнэ, «Лоокуут уонна Ньургуьун» драматын бары бэркэ билэ5ит. Саха саллаатын уобараьын бэрт тапталлаахтык ойуулуур. Ол курдук «Саллаат» диэн хоьоонун аа5ан иьитиннэриэ 6 кыл. уорэнээччитэ Еремеев Костя.

5. Пантелеймон Тулааьынап 1916 с. Оймокоонно торообутэ.1935 с. педтехникуму бутэрбитэ.Начальнай оскуола сэбиэдиссэйинэн, оскуола директорынан, районо сэбиэдиссэйинэн, Дьокуускайдаа5ы кинигэ издательствотын редакторынан улэлээбитэ.1932 с. хоьоонноро бэчээттэнэр буолбуттара. 1938 с. «Ко5орбут ньургуьун» хоьоонун хомуурунньуга тахсыбыта. «Фронна атаарыы» хоьоонун аа5ар Саша Шадрин 6 кылаас уорэнээччитэ.

6. Тимофей Сметанин сэриигэ быьачы кыттан, кини онно тугу билбитэ-корбутэ, эрэйдэммитэ-сордоммута оло5у ойдооьунугэр улаханнык сабыдыаллаабыта. Дойдутугар таптала, торообут сиригэр тардыьыыта туохтаа5ар да ордук улуу Лена орус аатынан этиллэрэ. «Корордоох эбиппин ээ..» хоьоонун аа5ан иьитиннэриэ Ариан Винокуров 7 кылаас.

7. Сергей Васильев 1907 с. Уус Алдан оройуонугар Суотту нэьилиэгэр дьаданы ыалга торообутэ. Якутскайдааҕы учуутал техникумун бүтэрбитэ. 1930 сыллаахха «Арамаан артыала» диэн поэмата тахсыбыта. Онтон бэттэх поэт сүүрбэттэн тахса ырыа-хоһоон уонна поэма кинигэлэрин бэчээттэппит. «Аччыгый уол» диэн хоһоонунан суруллубут романнаахС.Васильев «Улуу Ильмень» диэн баллада-поэмата П.А.Ойуунускай аатынан республиканскай бириэмийэни ылбыта. Балладаттан быьа тардыыны аа5ар 7 кылаас уорэнээччитэ Еремеев Влад.

8. Платон Алексеевич Ойуунускай (1893-1939), политическай уонна общественнай деятель, суруйааччы, учуонай-лингвист. Саха сиригэр сэбиэскэй былааһы олохтооччулартан биирдэстэрэ. Революционнай охсуьуу, гражданскай сэрии героикатн кордорор айымньылартан биир куустээхтэрэ «Оруол кэриэьэ» хоьоон. Манна Саьыл Сыьыыга буолбут гражданскай сэрии тынааьыннаах тугэнэ долгутуулаахтык ойууланар. Поэт харса суох хорсун быьыыны уруйдуур. Хоьоону аа5ан иьитиннэриэ Созонов Владлен 7 кыл.

9. Федор кузьмич Попов 1921 г. Мегино-Кангаласского улуса Работал в совхозе.В 1942 году был призван в Красную Армию Чурапчинским РВК. В том же году был направлен на фронт.Стрелок 3-й стрелковой роты 467-го стрелкового полка (81-я стрелковая дивизия, 61-я армия, Центральный фронт) рядовой Фёдор Попов одним из первых в полку в составе отделения 1 октября 1943 года переправился через реку Днепр у деревни Глушец. Своими смелыми действиями способствовал преодолению реки другими стрелковыми подразделениями полка: в рукопашной схватке в траншее врага уничтожил до 50 солдат и офицеров противника и удерживал плацдарм до переправы основных сил.Был похоронен в деревне Глушец Гомельской области в братской могиле (впоследствии перезахоронен в братской могиле на северной окраине деревни Деражичи Лоевского района той же области).^[2]Указом Президиума Верховного Совета СССР от 15 января 1944 года за образцовое выполнение боевых заданий командования на фронте борьбы с немецко-фашистским захватчиками и проявленные при этом мужество и героизм красноармейцу Попову Фёдору Кузьмичу посмертно присвоено звание Героя Советского Союза. «Герой туьунан ырыа» Ча5ыл5ан Винокуров Саня 8 кылаас.

10. «Саха буойунна» аа5ар Еремеев Саша 8 кылаас. Илья Ча5ыл5ан.

11. В.М. Новиков -Куннук Уурастыырап литература5а 20-с сыллар иккис анардарыгар киирбитэ.1925с. Аан бастакы «Тимир чыычаах» диэн Саха сиригэр аан бастаан самолет кэлиитигэр анаммыт хоьоонун суруйбута. Мантан ылата саха поэзиятыгар куурээннээх улэтэ са5аланар. «Кыайыы кунэ» хоьоонун аа5ан иьитиннэриэ Кутуков Саша 8 кылаас.

12. Пателеймон Тулааьынап «Кыайыы кунэ» хоьоонун аа5ар Вася Третьякова 8 кылаас

13. Саха Республикатын народнай поэта Серафим Романович Кулачиков-Эллэй 1904 с. Сэтинньи 29 кунугэр Таатта улууһугар төрөөбүтэ. Айар улэтин нуучча революционнай маассабай ырыаларын тылбаастааһынтан саҕалаабыта. Ырыа тылларын суруйар поэт. Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии кыттыылааҕа.

Октябрьскай Революция, Улэ Кыһыл Знамята, Норуоттар доҕордоһуулара, "Бочуот Знага" уордьаннарынан, сэрии уонна улэ мэтээллэринэн наҕараадаламмыта. 1938 с. ССРС суруйааччыларын союһун чилиэнэ. «Сиэстэрэ5э» хоьоонун аа5ар 9 кылаас уорэнээчитэ Дьулус Кондаков.

14. Николай Францевич Гостелло советский военный лётчик, участник трёх войн, командир 2-й эскадрильи 207-го дальнебомбардировочного авиационного полка 42-й дальнебомбардировочной авиационной дивизии 3-го авиационного корпуса дальней бомбардировочной авиации Дальнебомбардировочной авиации ВВС РККА, капитан. В этот день, 1941 году, Николай Гастелло направил свой подбитый самолёт в скопление машин и танков противника, за что ему было присвоено посмертно звание Героя Советского Союза. Эллэй «Капитан Гостелло» хоьоонун аа5ар Никита Меняков.

15. Дьуон Дьанылы сунньунэн позиянан дьрыктаммыт сурйааччы. Кини хоьооннорохайдах эрэ кэпсээн курдук холку, улахан ыьыыта-хаьыыта суох, эриэ=дэхси, бир таьымнаахтык аа5ыллар интонациялаахтар. Угустрэр автор тус тэйэтин оло5ун, куннээ5и туьбуктэрин кытта баьычы ситимнээхтэр. Ол курдук сэриигэ сылдьан бааьырбытын «Олоору сытан» диэн хоьонугар бэрт ча5ылхайдык суруйбута. Аа5ар Проня Тортоюсов 9 кылаас.

16. Тимофей Сметанин «Саллаат сүрэҕэ» Хоһооннорун хомуурунньуга 1945с .бэчээттэммитэ. Ол курдук хомуурунньук аатын сукпут хоьоону аа5ар Винокуров Женя 10 кылаас.

17. «Учугэйин даа, тыыннаах буолар!» Тимофей Сметанин хоьоонунан бугунну курэхпитин тумуктуур 11 кылаас уорэнээччитэ Айсен Батюшкин.

ТУМУК: Тыыннаах буолуу айхалыгар

Тын-тын тыаьаан комус бакааллар!

Учугэйин даа, тыыннаах буолар,

Уорун-котун тыыаннаахтар!