Сабақтың тақырыбы: Өздік есімдігінің түрленуі (7 сынып)

Қазақ тілі

7 сынып Мерзімі:27.11.15ж

Сабақтың тақырыбы:Өздік есімдігінің түрленуі

Сабақтың мақсаты:

а)Білімділік: Өздік есімдігінің түрленуі туралы түсінік беру; есімдіктің түрлерін ажырата білуге үйрету;әр түрлі жаттығуларды орындату арқылы теориялық білімдерін жетілдіру.

ә)Дамытушылық: Оқушылардың сын тұрғысынан ойлауын дамытып, ой шақыра білуге, шағын топта жұмыс істеуге дағдыландыру, шығармашылық қабілеттерін дамыту.

б)Тәрбиелік: Оқушыларды ізденімпаздыққа, шығармашылыққа, өз ойларын еркін айта білуге, адамгершілікке, елін, жерін сүюге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:Жаңа сабақты меңгерту

Сабақтың әдісі: топпен жұмыс, сұрақ-жауап, «Мен-саған,сен - маған», "Көршіме бір сауал" ойындары

Сабақтың көрнекілігі: слайд, БҮҮ кестесі

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі

а) Оқушылармен сәлемдесу

ә) Оқушыларды түгелдеу

б) Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

в) Сыныпты үш топқа бөлу

(Алма ағашындағы алмаларды алу арқылы топқа бөлу)

Психологиялық дайындық

Шаттық шеңберін құру

Қуанышты шеңберге,

Қандай жақсы қол берген.

Достарды біз қолдаймыз,

Белсенді жұмыс жасаймыз.

(Әр топ бір-біріне жылы лебіздерін білдіреді)

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

Үйге берілген жаттығу жұмысын тексеру.

«Мен-саған, сен - маған» ойыны

1.Қазақ тілінде қосымша қаншаға бөлінеді?

2.Қазақ тілінде неше жалғау бар?

3.Есімдік қандай сөз табы? (Есім сөздердің орнына жүретін сөз табы)

4.Есім сөздерге қандай сөз таптарын жатқызамыз?

5.Есімдік мағынасына қарай қаншаға бөлінеді?

6.Жіктеу есімдігі дегеніміз не?

7.Сілтеу есімдіктерін ата

8.Сұрау есімдігі дегеніміз не?

Ой қозғау

(Оқушылардың білімін ортаға салу)

• Өзім - тәңірі табынамын өзіме.

• Сөзім - құран, бағынамын сөзіме

• Бұзушы да, түзеуші де өзіммін,

• Енді, ескілік, келдің өлер кезіңе!

Мағжан Жұмабаев

ІІІ. Жаңа сабақ

Өздік есімдігіне әр тұлғадағы өз деген бір ғана сөз жатады.Өз есімдігі көбінесе тәуелденіп, көптеліп, септеліп қолданылады да жіктеу есімдіктерінің немесе зат есімнің орнына қолданылады. Мысалы: Өзі де көп кешігіп қалғанына өкінді.Өздік есімдігі түбір тұлғада өз түрінде зат есімді анықтап жұмсалады. Өз есімдігімен жасалған өз-өзінен, өзінен-өзі, өзді-өзі деген қос сөздер дефис арқылы жасалады.Өздік есімдігі әдетте тәуелденіп барып септеледі және жіктеледі.

Өздік есімдігінің тәуелденуі

Жекеше түрі

Көпше түрі

І. Менің өзім

Біздің өзіміз

ІІ. Сенің өзің

Сендердің өздерің

Сіздің өзіңіз

Сіздердің өздеріңіз

ІІІ. Оның өзі

Олардың өздері

Өз есімдігі тәуелденіп барып септеледі

Септік

өзім

өзің

өзіңіз

өзі

Атау

өзім

өзің

өзіңіз

өзі

Ілік

өзімнің

өзіңнің

өзіңіздің

өзінің

Барыс

өзіме

өзіңе

өзіңізге

өзіне

Табыс

өзімді

өзіңді

өзіңізді

өзін

Жатыс

өзімде

өзіңде

өзіңізде

өзінде

Шығыс

өзімнен

өзіңнен

өзіңізден

өзінен

Көмектес

өзіммен

өзіңмен

өзіңізбен

өзімен

Өз есімдігі тәуелденіп барып жіктеледі

Жекеше түрі

Көпше түрі

Жақ

Өзім

Өзің

Өзің

І.

Мен өзіммін

өзіңмін

Біз өзімізбіз

өзіңбіз

ІІ.

Сен өзімсің

өзіңсің

Сендер өзімсіңдер

өзіңсіңдер

Сіз өзімсіз

өзіңсіз

Сіздер өзімсіздер

өзіңсіздер

ІІІ.

Ол өзім

өзің

Олар өзім

өзің

ІV. Жаңа сабақты бекіту

І топ Көп нүктенің орнына тиісті есімдікті қойып, мақал -мәтелдерді толықтырыңдар.Есімдіктерді мағынасына ажыратыңдар

1. Отанға опасыздық еткенің,

... ...... түбіне жеткенің.(өз түбіңе жеткенің)

2.Сараң ...... затын ...... қызғанады. (өз ,өзіненде)

3.Кісі елінде күркірегенше,

........ еліңде дүркіре. (өз )

4. ....... үйім -өлең төсегім. (өз )

5.Жаманның ...... бола алмайды, (өзі)

Болғанды көре алмайды.

6.Қорқақ ...... көлеңкесінен де қорқады. (өз)

7. Өзін - өзі билеген ер бақытты,
билеген ел бақытты. ( Өзін - өзі)

8. Үлкенді сен сыйласаң, Кіші ...(сені) сыйлайды.

9. Не ексең ... (соны) орасың.

10. Біреу тойып секіреді, ... (Біреу) тоңып секіреді.

І топ Көп нүктенің орнына өздік есімдігінің түрленген түрін қойыңдар
Мен--------------------айттым
Сен --------------------айттың
Сіз ---------------------айттыңыз
Ол ---------------------айтты
Біз ----------------------айттық
Сендер ----------------айттыңдар
Сіздер -----------------айттыңыздар
Олар -------------------айтты
ІІІ топ Өздік есімдігін сатылай кешенді талдау

Өздері

1. Бұл сөз үш құрамнан тұр:өз-дер-і

2. Тұлғасына қарай-өз-негізгі түбір.Себебі сөздің әрі қарай бөлшектенбейтін мағына беретін негізгі бөлігі

3. Құрлысына қарай - дара. Себебі бір ғана негізгі түбірден тұр.

4. Сөзде бір лексикалық,үш грамматикалық мағына бар.

5.Лексикалық мағынасы-адам ұғымында жұмсалып тұрған сөз.

6.1.Бірінші грамматикалық мағынасы-лексикалық мағынаның жалпылауынан жасалған жалпы граматикалық мағына-есімдік

6.2.Екінші грамматикалық мағынасы- (-дер)көптік жалғауы арқылы берілген категориялық-грамматикалық мағына-көптік мағына

6.3.Үшінші грамматикалық мағынасы - (і) тәуелдік жалғауының үшінші жағы арқылы берілген категориялық-грамматикалық мағына-меншіктік мағына

7.Өздері - Кімдері?деген сұраққа жауап беріп береді.Ендеше,бұл-есімдік.Есімдік дегеніміз-есім сөздердің орнына жүретін сөз табы.

8.Мағынасына қарай-өздік есімдігі .Себебі жіктеу есімдіктері мен зат есімнің орнына жүретін сөз табы.

Сергіту сәті

Мен, сен, ол, олар,

Бәрімізде бір ұжым

Мынау сабақ бұл ұстаз

Қуанышты күн бүгін

Оқулықпен жұмыс

Берілгені:Мәтінді оқып ішінен есімдіктерді тауып, мағыналық түрлеріне қарай ажыратып жазыңдар.Есімдіктердің қалай түрленіп тұрғанын ауызша айтыңдар.

Тәуелсіз Қазақстан

Отан деген не? Бұл сөзді әрқайсымыз күн сайын әлденеше рет естіп жүрміз. «Отан от басынан басталады» дейді халық. Отан дегеніміз- әр адамның туып-өскен жері, туған-туысқандарымен, жақындарымен, бүкіл дос-жарандарымен бірге тұратын мекені. Қазақ елінде тұратын барлық адамның Отаны- Қазақстан Республикасы. 1991 жылы 16 желтоқсан біздің еліміз Қазақстан тәуелсіз республика болып жарияланды. Осы күнге жету үшін қазақ халқы қаншама қиыншылықты бастан өткізді. Әр мемлекеттің дербес, тәуелсіз ел болуы- барша бақыттың бастауы. Елдің өз құқы өз қолында, ешкімге тәуелді емес.Сондықтан біз өз елімізде еркін тұрып,еркін жүреміз.

Бүгін біз еліміздің сан мың жылдар бойы армандаған, сол жолда ғасырлар бойы найзаның ұшымен, ерлеріміздің ерен ісімен, кешегі дүниені дүр сілкіндірген Желтоқсан оқиғасымен келген, тарихымызда мәңгі алтын әріптермен жазылып есте қалды
Шығармашылық жұмыс

«Мен өз елімді мақтан тұтамын» тақырыбында эссе жазу

«Ән - көңілдің ажары» демекші, сазды кезеңге де жеттік, балалар! Мына өлеңдер шумағының кімдікі екенін тауып,әнімен орындайық

Өзге емес,өзім айтам өз жайымды,

Жүрегім жалын атқан сөз дайында.

Тереңдеп жалын атқан дауыл күйді

Тербетіп,тулатып бір қозғайын да (Қ.Аманжолов)

Қалың ағаш жапырағы

Сыбырласып өзді-өзі,

Көрінбей жердің топырағы,

Құлпырған жасыл жер жүзі. (А.Құнанбаев)

Өзіңмен Арыстым

Бойында таныстым

Жайнаған күндей құрбым сен

Жағада тұрдың сен! (Ш.Қалдаяқов)

V. Сабақты қорытындылау

"Көршіме бір сауал" ойыны
Есімдікке байланысты әр топ бір-біріне сұрақ береді

Балама тест

/ Тест қорытындысын оқушылар өзара тексереді./

1. Өзім, өзі, өзің есімдіктері өздік есімдікке жата ма?
а/ иә; ә/ жоқ.

2. Бұл, сол, ол есімдіктері сұрау есімдігіне жата ма?
а/ иә; ә/ жоқ.

3. Есім сөздердің орнына есімдік қолданылады ма?
а/ иә; ә/ жоқ.

4. Мен, сен, ол есімдіктері сілтеу есімдігіне жата ма?
а/ иә; ә/ жоқ.

5. Кім, не, қай, қалай есімдіктері жіктеу есімдігіне жата ма?
а/ иә; ә/ жоқ.

«БҮҮ» кестесі

Білемін

Үйрендім

Үйренгім келеді

VІ. Үйге тапсырма

Өздік есімдігін қатыстырып сөйлем құрап келу

VIІ. Бағалау

Белсенді қатысқан оқушыларды бағалау

Балама тест. / Тест қорытындысын оқушылар өзара тексереді./

1. Өзім, өзі, өзің есімдіктері өздік есімдікке жата ма?
а/ иә; ә/ жоқ.

2. Бұл, сол, ол есімдіктері сұрау есімдігіне жата ма?
а/ иә; ә/ жоқ.

3. Есім сөздердің орнына есімдік қолданылады ма?
а/ иә; ә/ жоқ.

4. Мен, сен, ол есімдіктері сілтеу есімдігіне жата ма?
а/ иә; ә/ жоқ.

5. Кім, не, қай, қалай есімдіктері жіктеу есімдігіне жата ма?
а/ иә; ә/ жоқ.

• Өзім - тәңірі табынамын өзіме.

• Сөзім - құран, бағынамын сөзіме

• Бұзушы да, түзеуші де өзіммін,

• Енді, ескілік, келдің өлер кезіңе!

Мағжан Жұмабаев

Көп нүктенің орнына тиісті есімдікті қойып, мақал -мәтелдерді толықтырыңдар.Есімдіктерді мағынасына ажыратыңдар.

1. Отанға опасыздық еткенің,

... ...... түбіне жеткенің.(өз түбіңе жеткенің)

2.Сараң ...... затын ...... қызғанады. (өз ,өзіненде)

3.Кісі елінде күркірегенше,

........ еліңде дүркіре. (өз )

4. ....... үйім -өлең төсегім. (өз )

5.Жаманның ...... бола алмайды, (өзі)

Болғанды көре алмайды.

6.Қорқақ ...... көлеңкесінен де қорқады. (өз)

7. Өзін - өзі билеген ер бақытты,
билеген ел бақытты. ( Өзін - өзі)

8. Үлкенді сен сыйласаң, Кіші ...(сені) сыйлайды.

9. Не ексең ... (соны) орасың.

10. Біреу тойып секіреді, ... (Біреу) тоңып секіреді.

Көп нүктенің орнына өздік есімдігінің түрленген түрін қойыңдар

Мен--------------------айттым
Сен --------------------айттың
Сіз ---------------------айттыңыз
Ол ---------------------айтты
Біз ----------------------айттық
Сендер ----------------айттыңдар
Сіздер -----------------айттыңыздар
Олар -------------------айтты

ІІІ топ Өздік есімдігін сатылай кешенді талдау

Өздері

1. Бұл сөз үш құрамнан тұр:өз-дер-і

2. Тұлғасына қарай-өз-негізгі түбір.Себебі сөздің әрі қарай бөлшектенбейтін мағына беретін негізгі бөлігі

3. Құрлысына қарай - дара. Себебі бір ғана негізгі түбірден тұр.

4. Сөзде бір лексикалық,үш грамматикалық мағына бар.

5.Лексикалық мағынасы-адам ұғымында жұмсалып тұрған сөз.

6.1.Бірінші грамматикалық мағынасы-лексикалық мағынаның жалпылауынан жасалған жалпы граматикалық мағына-есімдік

6.2.Екінші грамматикалық мағынасы- (-дер)көптік жалғауы арқылы берілген категориялық-грамматикалық мағына-көптік мағына

6.3.Үшінші грамматикалық мағынасы - (і) тәуелдік жалғауының үшінші жағы арқылы берілген категориялық-грамматикалық мағына-меншіктік мағына

7.Өздері - Кімдері?деген сұраққа жауап беріп береді.Ендеше,бұл-есімдік.Есімдік дегеніміз-есім сөздердің орнына жүретін сөз табы.

8.Мағынасына қарай-өздік есімдігі .Себебі жіктеу есімдіктері мен зат есімнің орнына жүретін сөз табы.

Сергіту сәті

а) Заттың өзін де, белгісін де,санын да білдірмейтін, есім сөздерге орынбасарлық қызмет істейтін қай сөз табы?(есімдік)

ә)Етікшінің аспабының біріне ұқсас есімдіктің қай түрі?(Біз-жіктеу есімдігі)

б)Басқаның бәрін өзі сұрайды, өзінен ешкім сұраймайды.(Сұрау есімдігі)

в)Жақтас жалғауға жіктеле қояды, жақтас емесіне жоламай қояды.(Мен,сен)

г)Көпшіл және көңілшек
Ештемені бөліп жатпайды
Көптік ұғым беріп,
Көпшілікті қармайды.(Жалпылау есімдігі)

ғ)Әрі сан есім,әрі есімдік болатын қандай сөз?(Біреу )

д)Бір ғана сөз есімдіктің бір түрін жасайды.Ол қай сөз?(«өз»сөзі, өздік есімдік )

Жаңа сабақ тақырыбын,мақсатын таныстыру.
Өздік есімдігі тек қана бір өз деген жалғыз есімдік жатады.
Өздік есімдігі тәуелденіп барып септеледі,жіктеледі.
Кейде өз есімдігі өзі орнына жүретін жіктеу есімдігімен немесе зат есіммен де тіркесіп қатар жұмсалады.

Көп нүктенің орнына өздік есімдігінің түрленген түрін қойыңдар
Мен--------------------айттым.
Сен --------------------айттың.
Сіз ---------------------айттыңыз.
Ол ---------------------айтты.
Біз ----------------------айттық.
Сендер ----------------айттыңдар.
Сіздер -----------------айттыңыздар.
Олар -------------------айтты.

111111

жасалады.

Өлеңдегі түсірілген сөздерді орнына қойыңдар:

Өзім - тәңірі табынамын ... (өзіме)

Сөзім - құран, бағынамын ...! (сөзіме)

Бұзушы да, түзуші де ..., (өзіммін)

Енді, ескілік, келдің өлер ... ! (кезіңе)

Мағжан Жұмабаев.

Керекті сөздер: сөзіме, өзіме, өзіммін, кезіңе.

Тапсырма: Өздік есімдігін тауып, олардың қалай түрленіп тұрғанын анықта.

Өзім - түбірі өз, -ім тәуелдік жалғаудың І жағы

Өзіме - түбірі өз, -ім тәуелдік жалғаудың І жағы, -е барыс септігі

Өзіммін - түбірі өз, -ім тәуелдік жалғаудың І жағы, -мін жіктік жалғау І жағы.

- Ойын патшалығына қош келдіңіздер!

"+" белгісін тиісті жеріне қояйық!

Өздік есімдіктері Тәуелденіп тұр Жіктеліп тұр Септеліп тұр Көптеліп тұр

Өзін

Өздері

Өзіңсің

Өзім

Өлеңдерден өздік есімдігін тауып, қалай түрленіп тұрғанын түсіндіріңдер.

Өзіңе-өзің жүк артып,

Өмір деген - тер төгу.

Бір нәрсеге құмартып,

Бір нәрседен жеркену.

Мектебім - айтар әнім,

Сан рет қайталадым.

Өзіңнен алғанымды

Өзіңе қайтарамын.

Армандаймыз, аңсаймыз, қиялдаймыз,

Мына думан өмірге сыя алмаймыз.

Бос қиялмен өтпесем жарар еді,

Көктемеген егінді жия алмай біз.

Өзімізді, себебі, жиі алдаймыз,

Өзімізден өзіміз ұялмаймыз.

222222222222222

Өлеңдегі түсірілген сөздерді орнына қойыңдар:

Өзім - тәңірі табынамын … (өзіме)

Сөзім - құран, бағынамын …! (сөзіме)

Бұзушы да, түзуші де …, (өзіммін)

Енді, ескілік, келдің өлер … ! (кезіңе)

Мағжан Жұмабаев.

Керекті сөздер: сөзіме, өзіме, өзіммін, кезіңе.

Тапсырма: Өздік есімдігін тауып, олардың қалай түрленіп тұрғанын анықта.

Өзім - түбірі өз, -ім тәуелдік жалғаудың І жағы

Өзіме - түбірі өз, -ім тәуелдік жалғаудың І жағы, -е барыс септігі

Өзіммін - түбірі өз, -ім тәуелдік жалғаудың І жағы, -мін жіктік жалғау І жағы.

• Ойын патшалығына қош келдіңіздер!

"+" белгісін тиісті жеріне қояйық!

Өздік есімдіктері

Тәуелденіп тұр

Жіктеліп тұр

Септеліп тұр

Көптеліп тұр

Өзін

Өздері

Өзіңсің

Өзім

Мақал-мәтелдерді сөйлем мүшесіне талда:

1. Хас сараң өз затын өзінен қызғанады.

2. Қорқақ өзінің көлеңкесінен де қорқады.

Өлеңдерден өздік есімдігін тауып, қалай түрленіп тұрғанын түсіндіріңдер.

Өзіңе-өзің жүк артып,

Өмір деген - тер төгу.

Бір нәрсеге құмартып,

Бір нәрседен жеркену.

Мектебім - айтар әнім,

Сан рет қайталадым.

Өзіңнен алғанымды

Өзіңе қайтарамын.

Армандаймыз, аңсаймыз, қиялдаймыз,

Мына думан өмірге сыя алмаймыз.

Бос қиялмен өтпесем жарар еді,

Көктемеген егінді жия алмай біз.

Өзімізді, себебі, жиі алдаймыз,

Өзімізден өзіміз ұялмаймыз.

«Ән - көңілдің ажары» демекші, сазды кезеңге де жеттік, балалар! Мына өлеңдер шумағын әнімен орындап, талдау жұмыстарын жасайық.

Өзге емес,өзім айтам өз жайымды,

Жүрегім жалын атқан сөз дайында.

Тереңдеп жалын атқан дауыл күйді

Тербетіп,тулатып бір қозғайын да

Қалың ағаш жапырағы

Сыбырласып өзді-өзі,

Көрінбей жердің топырағы,

Құлпырған жасыл жер жүзі.

Өзіңмен Арыстым

Бойында таныстым

Жайнаған күндей құрбым сен

Жағада тұрдың сен!

3333333333333333

Өткен сабақты қалай бекітеміз?
"Көршіме бір сауал" ойынын ойнайық!
Берілген сұрау есімдігін қатыстырып
көршімізге сұрақ қояйық:
Кімнің, қайсымыз,
нешеуі, кімдермен,
нешеуден, кімсіздер,
қандаймыз.
Мысалы: Сен кімнің баласысың?
Жаңа сабақ: Өздік есімдігінің түрленуі

444444444444

Өлеңдегі түсірілген сөздерді орнына қойыңдар:
Өзім - тәңірі, табынамын ...
Сөзім - құран, бағынамын ...!
Бұзушы да, түзуші де ...,
Енді, ескілік, келдің өлер ... !
Мағжан Жұмабаев.
Керекті сөздер: сөзіме, өзіме, өзіммін, кезіңе.
Мақал-мәтелдерді
сөйлем мүшесіне талдайық:
Хас сараң өз затын өзінен қызғанады.
Қорқақ өзінің көлеңкесінен де қорқады.
Өздік есімдігі қалай түрленіп тұр?
Балалар! Өлең патшалығына қош келдіңдер!
Өздік есімдігінің түрленуіне талдау жаса:
Сенбе жұртқа,
тұрса да қанша мақтап.
Әуре етеді ішіне қулық сақтап,
Өзіңе сен, өзіңді алып шығар
Еңбегің мен ақылың екі жақтап.
Өздік есімдігінің емлесіне байланысты бүгін не білдің?
Өзіңе-өзің жүк артып,
Өмір деген тер төгу.
Бір нәрсеге құмартып,
Бір нәрседен жиіркену.
Білімді шәкірттерім!Ән патшалығына қош келдіңдер!
«Ән - көңілдің ажары»
Қалың ағаш жапырағы
Сыбдырласып өзді-өзі.
Көрінбей жердің топырағы
Құлпырып жасыл жер жүзі.
Бойында Арыстың
Өзіңмен таныстым.
Жайнаған гүлдей құрбым ең,
Жағада тұрдың сен.
Өнерлі шәкірттерім! Ойын патшалығына қош келдіңіздер!
"+" белгісін тиісті жеріне қояйық!
Өздік есімдіктері
Тәуелденіп тұр
Жіктеліп тұр
Септеліп тұр
көптеліп тұр

Өзін
Өздері
Өзіңсің
Өзім
44444444444

Тапсырмалар:

І. Көп нүктенің орнына тиісті есімдікті қойып, мақал -мәтелдерді толықтырыңдар.Есімдіктерді мағынасына ажыратыңдар.

1. Отанға опасыздық еткенің,

... ...... түбіне жеткенің.(өз түбіңе жеткенің)

2.Сараң ...... затын ...... қызғанады. (өз ,өзіненде)

3.Кісі елінде күркірегенше,

........ еліңде дүркіре. (өз )

4. ....... үйім -өлең төсегім. (өз )

5.Жаманның ...... бола алмайды, (өзі)

Болғанды көре алмайды.

6.Қорқақ ...... көлеңкесінен де қорқады. (Өз)

7. Өзін - өзі билеген ер бақытты,
билеген ел бақытты. ( Өзін - өзі)

8. Үлкенді сен сыйласаң, Кіші ...(сені) сыйлайды.

9. Не ексең ... (соны) орасың.

10. Біреу тойып секіреді, ... (Біреу) тоңып секіреді.

000000000

ІV. Бекіту кезеңі.
1.«Кім жылдам» ойыны. Берілген өлең жолдарынан өздік есімдікті тауып, толық анықтама беру.
1. «Ана тілін - арың бұл
Ұятың боп тұр бетте,
Өзге тілдің бәрін біл
Өз тіліңді құрметте»


3. Туған тілім - тірлігімнің айғағы,
Тілім барда айтылар сыр бойдағы,
Өссе тілім, мен де бірге өсемін,
Өшсе тілім, мен де бірге өшемін.

4. Ана тілім - күшім менің, қуатым,
Жырым сендік жүрегімнен туатын.

5. Өзім - тәңірі, табынамын өзіме,
Сөзім құран, бағынамын сөзіме.
Бұзушы да, түзеуші де өзіммін,
Енді, ескілік, келдің өлер кезіңе.

6. «Өз алдына ел болуға өзінің тілі, әдебиеті бар ел ғана жарай алатынын ұмытпауымыз керек» / А. Байтұрсынов/

2. Тақтамен жұмыс. Екі оқушы тақтаға шығып, «Өз кітабым» деген сөзді жекеше, көпше түрінде тәуелдеп жазып шығады.
Менің өз кітабым - өзімнің кітабым
Сенің өз кітабың - өзіңнің кітабың
Сіздің өз кітабыңыз - өзіңіздің кітабыңыз
Оның өз кітабы - өзіңнің кітабың

Біздің өз кітаптарымыз - өздеріміздің кітаптарымыз
Сендердің өз кітаптарың - өздеріңнің кітаптарың
Сіздердің өз кітаптарыңыз - өздеріңіздің кітаптарыңыз
Олардың өз кітаптары - өздерінің кітаптары

3. Балама тест. / Тест қорытындысын оқушылар өзара тексереді./
1. Өзім, өзі, өзің есімдіктері өздік есімдікке жата ма?
а/ иә; ә/ жоқ.
2 Бұл, сол, ол есімдіктері сұрау есімдігіне жата ма?
а/ иә; ә/ жоқ.
3 Есім сөздердің орнына есімдік қолданылады ма?
а/ иә; ә/ жоқ.
4 Мен, сен, ол есімдіктері сілтеу есімдігіне жата ма?
а/ иә; ә/ жоқ.
5 Кім, не, қай, қалай есімдіктері жіктеу есімдігіне жата ма?
а/ иә; ә/ жоқ.
4. Кітаппен жұмыс. Мақал - мәтелдерді көшіріп жазып, өздік есімдігін тауып, олардың қандай тұлғада тұрғанын анықтау./ 198 - жаттығу /
Мысалы: өзінің - өздік есімдігі, түбірі - өз, - і - ІІІ жақ тәуелдік жалғауы, - нің - ілік септігінің жалғауы, сөйлемде анықтауыш қызметін атқарып тұр.
V. Бағалау.
VІ. Үй тапсырмасы. «Өздік есімдікті» қолдана отырып өлең жолдарын жазу

2222222222222222222222222

Тақырыбы: Өздік есімдігінің түрленуі

Сабақтың мақсаты:Білімділік: Есімдіктің мағыналық түрлерін ажырата отырып,өздік есімдігі туралы түсінік беру,өзіндік ерекшеліктерін айқындау.

Дамытушылық: ойлау қабілеттерін, қиялдарын дамыту,ой қорытып,нақты шешім жасауға үйретіп,өздеріне сенімдерін арттыру.

Тәрбиелік: Сауатты жазуға,ұқыптылыққа баулу, сөйлеу мәдениеттерін қалыптастыру.


Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың көрнекілігі:Интерактивті тақта,үлестірме қағаздар,сызба таблицалар.

Пәнаралық байланыс: Қазақ әдебиеті,музыка.

Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру кезеңі
-Сәлемдесу.
-Оқушыларды түгендеу.
-Сабақтың мақсатымен таныстыру.
Үй тапсырмасын сұрау.
Есімдік дегеніміз не?
Құрамына қарай қалай бөлінеді?
Мағынасына қарай нешеге бөлінеді?

« Сен қалай ойлайсың? Тілдік жаттығу жасау.»
(Есімдіктердің мағыналық түрлеріне қарай топтастыру.)

Жіктеу есімдігі-----------------------------------------------------------------
Сілтеу есімдігі-----------------------------------------------------------------
Сұрау есімдігі-------------------------------------------------------------------

Не?,мен,анау,қайсы?,сіз,біз,осы,нешеу?,мына.
Сергіту сәті

б)Басқаның бәрін өзі сұрайды, өзінен ешкім сұраймайды.(Сұрау есімдігі)

в)Жақтас жалғауға жіктеле қояды, жақтас емесіне жоламай қояды.(Мен,сен)

г)Көпшіл және көңілшек
Ештемені бөліп жатпайды
Көптік ұғым беріп,
Көпшілікті қармайды.(Жалпылау есімдігі)

ғ)Әрі сан есім,әрі есімдік болатын қандай сөз?(Біреу )

д)Бір ғана сөз есімдіктің бір түрін жасайды.Ол қай сөз?(«өз»сөзі, өздік есімдік )

Жаңа сабақ тақырыбын,мақсатын таныстыру.
Өздік есімдігі тек қана бір өз деген жалғыз есімдік жатады.
Өздік есімдігі тәуелденіп барып септеледі,жіктеледі.
Кейде өз есімдігі өзі орнына жүретін жіктеу есімдігімен немесе зат есіммен де тіркесіп қатар жұмсалады.
Көп нүктенің орнына өздік есімдігінің түрленген түрін қою.
Мен--------------------айттым.
Сен --------------------айттың.
Сіз ---------------------айттыңыз.
Ол ---------------------айтты.
Біз ----------------------айттық.
Сендер ----------------айттыңдар.
Сіздер -----------------айттыңыздар.
Олар -------------------айтты.
Көп нүктенің орнына өздік есімдігінің түрленген түрін қою.

Өз есімдігімен жасалған өз-өзінен,өзінен- өзі,өзді-өзі деген қос сөздер дефис арқылы жазылады.

Өздік есімдігінің септелуі

Септік өзім өзің өзіңіз өзі
А.
І.
Б.
Т.
Ж.
Ш.
К.

Сазды поэзия минуты. Роза Бағланова атындағы сайыстың жүлдегері Мадікенова Лаураның орындауындағы Қ. Аманжоловтың «Өзім туралы» әнін тыңдату.

-Балалар,әннің мәтінінде өздік есімдігі кездесті ме? Өздік есімдігін тауып түрінг ажыратып, емлесін түсіндіріңдер.

Қасым Аманжолов туралы не білесіңдер?

«Біліміңді байқап көр»( есімдіктерді тауып,мағыналық түрлеріне ажыратып,тұлғалық талдау жасау.)
Адам- өз өмірінің суретшісі
Адам -өз өмірінің суретшісі.Ол өмірді сырлап бояуға, оған ажар,түр беруге , оны әшекейлеп өрнектеуге еңбек етеді.Әрбір адам өз өмір жолының сара сәулелі болғанын жақсы көреді. Оның ой-тілегі , дем алмай істеген қызметі-өмірінің барометрі.Өмір бойы құмырсқадай қыбырлап еңбек еткен адам дүниеге терең түсіністікпен , өзгеше қарайды. Осы жолда ол өзінің ойын,күшін,қуатын сарп етеді де ,өмірді өз тағынан құлатпайды.
Б.Бұлқышев.

Кітаппен жұмыс. 88-жаттығу.Өздік есімдіктерін тауып,қандай тұлғада түрленіп тұрғанын айтқызу.Үш топқа үш шумақты бөліп беру.Өлең мәтіндерінен үш автордың айтпақ ойын түйіндету, авторлар туралы білетіндерін сұрау.



Білекті біліп айтар сөзін ұтар,
Ол емес сөзіңді бедел тұтар.
Білімсіз не айтса да, білмей айтар-
Өз тілі өзінің кеп басын жұтар.
( А.Йүгінеки)

Келгенде өзді-өзіңе мықты-ақсыңдар,
Қайтейін,өзге десе көнгішіңді.
Сықылды сынық бұтақ төмендесең,
Кім жұлмас оңайдағы жемісіңді?!
(А.Байтұрсынов)

Басқа жұрт балалары оқу қуған,
Біліммен өз жұртының бетін жуған.
Ішіп-жеп жүрсе егер хайуан малдай,
Адамзат жер жүзіне не үшін туған?!
(М. Жұмабаев)



«Ойлан,тап!»ойыны(сөздерді пайдаланып,өздік есімдігін қатыстырып мақал құрастыр.)

Түбіңе,Отанға,еткенің,жеткенің,опасыздық

Бәрі,жақсы ,Ел-елдің,бәрінен,жақсы,елің

Сұлтан,Кісі,елінде,ұлтан,болғанша,бол