Қазақ тілі сабағын деңгейлеп оқыту технологиясы арқылы ұйымдастыру тиімділігі

Мазмұны

Кіріспе 5

1 3-сынып қазақ тілі сабағында деңгейлеп оқытудың теориялық негіздері

1.1 3-сыныпта қазақ тілін оқытуда қолданылатын деңгейлік тапсырмалардың негізгі белгілері 7

1.2 3-сыныпта қазақ тілін оқытудағы деңгейлік тапсырмалар мен оқушылардың даму мониторингі 19

2 3-сыныптың оқу-тәрбие үрдісінде деңгейлеп оқыту технологиясын қолдану әдістемесі

2.1.3- сыныптағы тіл сабақтарында деңгейлеп оқыту технологиясын қолданып жүргізу жолдары

2.2.3-сыныпта қазақ тілі сабағын деңгейлеп оқыту технологиясына сүйене жүргізудің мүмкіндіктері

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Қосымша

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі: Қазіргі кезде бүкіл дүние жүзілік білім әлеміне кіру мақсатында Қазақcтанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты өзгерістер енгізумен қатар жүргізіледі. Елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы өзгерістер білім беру саласына жаңаша қарауда: мұғалімнің оқу -тәрбие үрдісін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды, оқушылардан танымдық, шығармашылық потенциялдық дамытуды талап етеді.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеті ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар , ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау , оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін көздейді. Бұл міндеттерді шешу үшін әр мұғалімде күнделікті ізденіс арқылы, барлық жаңалықтармен қатар тұру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа практикаға, жаңа қарым - қатынасқа өту қажеттілі туындайды [1].

Ғылым өзін-өзі түзете отырып, үздіксіз ілгері жылжи береді. «Ғылым - саты »,- деп В.Гюго айтқандай ғылым мен техниканың дамуы білім жүйесіне тың серпіліс әкеледі. Мемлекетіміздің білім беру жүйесінде жаңа бағыт , жаңа мазмұн жүріп жатыр. Білім білік дағдысын механикалық түрде емес , танымдық қабілетті дамыған өзін - өзі көрсете алатын жеке тұлғаны қалыптастыруға оқыту технологиясының маңызы зор .

Бүгінгі таңда Қазақстандық педагог ғалымдар: Ә.Жүнісбек, А. Таубаева , Ж. Қараев, М.Жанпейісовалардың еңбектері білім беру үрдісінде кең қолданылады [ 2].

Педагогика ғылымдарының докторы , профессор Жауынбай Амантұрұлы Қараевтың деңгейлеп оқыту педагогикалық технологиясының мақсаты - жан - жақты дамыған тұлғаны қалыптастыру.

Мұнда баланың таным қабілетіне сай төрт деңгейлік тапсырмалар даярлауда жеке тұлғаны жаңалыққа ұмтылуға итермелейтін жаңа қабілеттерін ашуға болатындығы ескеріледі.

Деңгейлік тапсырмалар - жеңілден қиынға, қарапайымнан күрделіге қарай сатылы түрде орындалатын жұмыстар жүйесі. Деңгейлік тапсырмалар арқылы оқыту оқушылардың қазақ тіл білімінің барлық саласы бойынша алған білімін тереңдете түсу мақсатында қолданылады. Деңгейлік тапсырмалармен жұмыс жүргізу, біріншіден, оқушының жеке қабілетін ашуға, екіншіден, өзіне деген сенімін жетілдіруге, үшіншіден, пәнге деген қызығушылығын арттыруға, төртіншіден, сабақтың тиімді, сапалы әрі қызықты өтуіне жағдай жасайды. Сонымен қатар қазақ тілі сабағында оқушылардың білімін терендетудің бір жолы - оқу процесінде жаңа технологияны ұтымды пайдалана білу.

Сол себепті зерттеу жұмысымыздың мәнділігі Ж.А.Қаревтың деңгейлеп оқыту технологиясындағы оқушылардың білім деңгейіне қарай жұмысты ғылыми түрде қалыптастыру қажеттілігіне назар аудару болып табылады[2].

Жұмыстың ғылыми жаңалығы: 3-сыныптың оқу -тәрбие үрдісінде деңгейлеп оқытудың әдіс -тәсілдерін пайдаланудың ерекшеліктері, мүмкіндіктері мен жолдары бағыттары көрсетілді .

Жұмыстың қазіргі ғылыми жағдайының бағалануы. 3-сыныптағы оқу- тәрбие үрдісінде «Деңгейлеп оқыту технологиясын» пайдалануды теориялық және практикалық жағынан негіздеу

Бастауыш мектептің білім мен тәрбие беру ерекшелігіне сай әрбір пәндерінің жаңа сапалық деңгейге көтерілу мүмкіндігін анықтау.

Зерттеудің мақсаты: Қазақ тілін 3- сынып оқушыларына деңгейлік тапсырмалар негізінде меңгертудің ұтымды әдістемесін, жолдарын, әдістерін ұсыну; денгейлік тапсырмалардың өзіне тән белгілерін анықтау

Зерттеудің міндеттері:

1.Деңгейлеп оқыту технологиясының теориялық әдістемелік негізіне сүйену.

2.Бастауыш мектептің қазақ тілі пәнінде деңгейлеп оқыту технологиясының элементтерін қолдана отырып, оқушыларға деңгейлік тапсырмалар дайындау жүйесін жасау, шеңберін кеңейту.

3.Деңгейлік тапсырмаларға сүйене отырып , сынақ (тест) , сауалнама және сабақ жоспарының үлгілерін жасау.

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: Қазақ тілін бастауыш сынып оқушыларына деңгейлік тапсырмалар негізінде меңгертуге байланысты тұжырымдалған ғылыми қағидалар тіл білімінің қазақ тілі әдістемесін теориялық тұрғыдан толықтырады.

Қазақ тілін бастауыш сынып оқушыларына деңгейлік тапсырмалар негізінде меңгерту әдістемесін бастауыш мектеп мұғалімдері тәжірибеде қолдана алады.

Жұмыстың практикалық маңызы: Деңгейлеп оқыту технологиясының тиімділігін бастауыш мектеп пәндерінің ерекшелігіне, мақсатына сай қолдансақ, онда сабақтың жетілуі мүмкіндігі көрініп , яғни оқушының сабаққа қызығушылығы арта түсуі, мұғалімнің шебер ұйымдастырушылығынан оқушыда психологиялық - педагогикалық жүйе тәрбиеленеді, білім жүйесі күрделенеді , себебі деңгейлеп оқыту бастауыш мектеп пәндерінің деңгейінің жоғары болуына әсерін тигізеді.

Зерттеудің нысаны: Бастауыш мектептің оқу -тәрбие үрдісіндегі

3-сыныбындағы қазақ тілі пәні.

Зерттеу базасы: Тәжірибелі-эксперимент жұмысы Шымкент қаласының № 38 Н.Оңдасынов атындағы мектеп-гимназиясында өткізілді.

1 3-сынып қазақ тілі сабағында деңгейлеп оқытудың теориялық негіздері

1.1 3-сыныпта қазақ тілін оқытуда қолданылатын деңгейлік тапсырмалардың негізгі белгілері

Н.Ә. Назарбаев: «Қазақстан Республикасын топтастырудың аса маңызды факторы болып табылатын мемлекеттік тілді меңгерту - Қазақстан Республикасының әрбір азаматының парызы», деп көрсетті.

Осыған орайда, филология ғылымдарының докторы Әлімхан Жүсіпбектің «Қазақ тілін меңгерту үшін оның грамматикасын ескеруіміз қажет » деген пікіріне сүйенуіміз қажет. Ал, қазақ тілін терең білім беруде деңгейлеп оқытудағы грамматикалық тапсырмалар мұғалімнің де, оқушының да шығармашылық пен ғылыми ізденуіне жол көрсетеді.

Қазіргі кезде біздің Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда . Бұл педагогика теориясы мен оқу -тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгерді , білім берудің мазмұны жаңарып , жаңа көзқарас, басқаша қарым-қатынас , өзгеше менталитет пайда болуда. [3].

Білім беру мазмұны жаңа үрдістік біліктермен , ақпараттарды қабылдау қабілетінің дамуымен ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы білім беру бағдарламасының нақтылануымен байланысқа түсуде.

Ақпарат дәстүрлі әдістері: ауызша және жазбаша , телефон және радио байланыс - қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын беруде.

Баланың жеке басын тәрбиелеуде оның жан дүниесінің рухани баюына , азамат , тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлуде. Есте сақтау , ақыл -ойын дамытатын оқуға көшу;

Бүгінгі жас ұрпаққа жан-жақты білім беру, тәрбиелеу әрбір ұстаздың басты міндеті. Бастауыш мектептің алдында тұрған негізгі мәселе оқушуларды дамыта оқыту, яғни оқушыны оқу әрекетіне қалыптастыру, олардың оқуға ынтасын ояту ,қызығушылығын ояту.

ХХІ ғасыр табалдырығында тұрған азамат дамуының жаңа кезеңі білім беру прогрестің ең маңызды факторларының бірі болып саналатын кезең [4].

Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту тұжырымдамасында қазіргі мектептер:

-практикалық қызметте жинақталған барлық игіліктердің сақталуы ;

-қоғамның интелектуалды қуатын жетілдіру;

-еліміздің материалдық -қаржылық әл-ауқатын әрі қарай дамыту;

-орта білім беру жүйесін әрі қарай дамыту тағы сол сияқты міндеттерді көздейді.

Ғылыми -педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып табылған оқыту үрдісінің нәтижесін көтеретін әдіс-тәсілдері , түрлері көбінде жаңашыл инновация деп аталады.

Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруді мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің бірі.

Оқытудың қазіргі жаңа технологияларын меңгеру және оқушылардың психологиялық жас ерекшеліктеріне сай келтіріп,сабақ үрдісіне ендіру мол ізденушілікті талап етеді.Әрине,ұстаз әрбір сабағын мазмұнды құрып,жаңа технологиямен сабақ беріп отырса,оқушылардың терең әрі тиянақты білім алуына жол ашылады.Сондықтан да қазіргі ұрпақты білім нәрімен сусындатуда жаңа технологияның алатын орны ерекше. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық,рухани,азаматтық және де басқа көптеген адам келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді,өзін-өзі дамытуға көмектеседі.Оқушылардың ойлау қабілетін дамыту, өз бетінше жұмыс жасауға дағдыландыру барысында өз іс-тәжірибемде педагогика ғылымының докторы,профессор Ж.Қараевтың деңгейлеп оқыту технологиясын қолдана отырып сабақ жүргіземін. Деңгейлік тапсырмаларды жүргізудегі негізгі мақсат-баланың қабілетін ашу, шығармашылығын шыңдау, іздендіру, пәнге қызығушылығын арттыру.

Инновациялық процесті зерттеу барысында жүйенің бір жағдайдан екінші жаңа жағдайға көшуі және жаңалықты енгізу процесіне басшылық жасау мәселелерін зерттеу маңыздылығы Н.В.Горбунова,М.В,Кларин, А.В.Лоренсов, М.М.Потащник, В.И.Загвязинский , Т.И.Шамова, Н.Р.Чосуорбекова және т.б. зерттеулерінде қарастырылған. [5]

Бүгінгі таңда Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, Ш.А.Амоношвилидің ізгілікті тұлғалық теориясы , В.А.Шаталовтың оқу материалының тірек белгілерімен тірек конспектілері (сызба үлгілері)негізінде қарқынды оқыту технологиясы , П.И.Третьяковтың , К.Вазинаның , М.М. Жанпейісованың модульдік оқыту технологиясы , В.М.Монаховтың , В.П.Беспальконың және басқа да көптеген ғалымдардың технологиялары кеңінен танымал. Сонымен қатар Лысенкованың «Перспективті дамыта оқыту технологиясы», Н.П.Гузиктің «Сынып ішіндегі деңгейлеп -саралап оқыту технологиясы», В.В.Фирсовтың «Міндетті нәтижелер негізіндегі саралап оқыту технологиясы », Н.Н.Пиканның «Саралап деңгейлеу технологиясы»,В.Дьяченконың «Жобалап оқыту технологиясы », М.Жанпейісованың «Модульдік оқыту технологиясы », В.М. Монахавтың технологиясы, Д.Б. Эльконин, В.В Давыдовтың «Дамыта оқыту технологиясы», В.Занковтың дамыта оқыту жүйесі, И.П.Волковтың «Шығармашылық пен дамыта білім беру технологиясы», Ш.Амоношвилидің «Ізгілікті - тұлғаны оқыту технологиясы», В.Д.Шадриков «жеке бағытталған оқу жоспары негізінде оқыту технологиясы», «Ұжымдық тәсілмен оқыту технологиясы» «Ақпараттық оқыту технологиясы» (Дьяченко), «Проблемалық оқыту технологиясы », «Ойын арқылы оқыту технологиясы » В.В. Гузив т.с.с. жаңа технологиялық оқыту түрлері зерттелді.[6]

Ал, В.П.Беспалько деңгейлік технологиясы:

1. «Міндетті», «оқушылық».

2. Алгоритмдік .

3. Эвристикалық .

4. Шығармашылық ,- деп төртке бөлді. Ж. А. Қараевтың технологиясында төрт деңгейлік тапсырмалар кездеседі.Онда:

1. Жаңа өтілген тақырыпты қайталау, пысықтау , ереже жаттау.

2. Ойлау қабілеттерін жетілдіру.

3. Танымдық іздену.

4. Ұғым , түсінік , қиялын тәжірибеде қолдану талаптарын қояды[2,67].

Деңгейлеп оқыту технологиясының төрт деңгейлік тапсырмаларын барлық оқушылардың толық орындауы талап етіліп, әр деңгей ұпаймен белгіленіп, рейтингті жүйелеп есептелінеді , мониторинг бойынша баға қойылады. Деңгейлеп оқыту технологиясы әр оқушының қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне орай оқытуды көздейді . Яғни мықтылар өз қабілеті мен икемдігін бекіте түседі. Әлсіздер өзіне сыни көзбен қарауға дағдыланып сенімсіздіктен арылып , белсенділігі артады. Күшті топтарда оқуға деген құлшыныс ұлғайып , білім дәрежесі деңгейлес топтарда оқу жеңілдейді.[7]

Мектепке жаңадан келген бала даралық сапаларымен таныла отырып, бір ортаға бейімделу кезеңін бастап кешіреді. Бұл жолдағы қиындықтар, яғни баланың құрдастарымен, сабаққа көзқарасы, өзіндік сана сезімі, тіл табысуы, сөйлеу ерекшелігі, түсіну, ұғыну деңгейлері - осының бәрі бала психикасына едәуір әсер етеді. Мұғалімге оқушының жай- күйін бақылап, жаңа ортаға баулу үшін оқушылардың психикалық ерекшеліктері туралы алғашқы деректер өте қажет. Бұл деректер баланың мектептегі оқуға психологиялық тұрғыдан даярлығын анықтау барысында алынады. Ал психологиялық даярлықты анықтау ісін арнайы маман- психодиагност немесе психолог жүргізуі керек. Сондықтан бастауыш сынып оқушыларының тұлғалық психикалық даярлық диогностикасын анықтап алудың жалпы теориялық және практикалық жүзіндегі тиімділігін ғылыми тұрғыда негіздеу қажет[8].

Қазақ тілін оқытып, үйрету - көптеген ізденістерді, жаңа технологияны керек етеді. Қазақ тілі пәнін оқытуда ең басты мәселе - сабақта әр оқушыға қолайлы жағдай жасау, оқу барысын жүйелі түрде жүргізу. Соңғы кезде модульдік технология негізінде деңгейлік тапсырмалар арқылы әр оқушының қабілеттілік деңгейін анықтап, топтық әдіспен жұмыс істеймін. Деңгейлеп оқыту технологиясы деңгейлік тапсырмалар арқылы іске асады. Деңгейлік тапсырмалар оқушының шығармашылық қабілетін дамытып, іздендіруге жетелейді, пәнге деген қызығушылығын арттырады.

Жетістіктерге жету үшін ең алдымен оқушылардың білім дәрежесін, ынтасын, ақыл - ой, еңбек дағдысын, өз жұмысына деген жауапкершілігін ескеру қажет. Деңгейлік тапсырмаларды қандай дәрежеде орындай алса баға біліміне қарай қойылады. Бұл әдістің негізгі ұстанымы - қарапайымнан күрделіге жетіп, игерту. Деңгейлік тапсырмаларды - белгілі бір тақырыпты біткен кезде немесе бақылау жұмысын жүргізгенде және қайталау өткізгенде пайдалану өте ұтымды. Бұл әдістің тағы бір ұтымды жағы - оқушы өзінің нені білмейтінін анық анғарып, келесіде өзі ізденіп оқып келеді. Яғни оқу процесін технологияландыру дегеніміз- білім беру бағыттарына сай оқыту процесін құрастыру.

Педагогикалық технологияның өзіндік ерекшелігі -қойылған мақсатқа жету мүмкіндігіне кепілдік беретін оқыту процесін құрастыру және оны жүзеге асыру . Оқылатын пән мазмұны мұғалім мен оқушының өзара байланысты іс- әрекеті. Оқушының ішкі даму процесі негізінде анықталған нақты мақсат қана педагогикалық технология құрылымын түсіну кілті бола алады. (Қосымша №1 кесте).

Қазақстанда Ж.А.Қараевтің, Ш.Т.Таубаева, Қ.Қ.Қабдықайыров, С.Н.Лактионова, М.М.Жанпейісованың және басқа да ғалымдардың оқытудың жаңа технологиялары белсенді түрде қолдануда.

Ал соңғы жылдары оқытудың модульдік технологиясы мен В.М. Монаховтың , Дьяченконың оқытудың ұжымдық тәсілі , сондай-ақ , прфессор Ж.Қараевтың оқытудың дербестендіру мен дифференциялау және білім беруді демократияландыру мен ізгілендіру ұстанымдарына негізделген жаңа педагогикалық компьютерлік технологиясы еліміздің көптеген мектептерінде қолданысқа ие болуда [9].

Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшелігі- баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы.

Оқытудың тиімділігін арттыру мақсатында жаңа білім парадигмасына сүйене отырып , біз оқыту технологияларын тиімді жақтарын таңдап алуымыз қажет және оқыту - тәрбие үрдісінде озық технологияларды белсенділікпен енгізілуі керек.

Еліміздің болашағы көркейіп өркениетті елдің қатарына қосылуы бүгінгі ұрпақ бейнесінен көрінеді.

Қазіргі білім беру саласында проблема- әлеуметтік- педагогикалық және ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына жаңалық енгізудің тиімді жаңа әдістерін іздестіру , оны өмірде пайдалану.Әр заманның ұсынары бар және қалай болғанда да заман ағымынан қалмай, ілгеру жүру- ұлы мұрат.[10]

ХХ ғасырдың аяқ кезіндегі педагогикалық ой -тұжырымдардағы гуманизм идеялары , еркін білім беру, оқушының жеке тұлғалық күшін дамыту үшін мектептің алдында оқытудың және тәрбиелеудің жаңа технологияларын қолдана отырып , жеке тұлғаның дамуына мектеп ортасында қолайлы жағдай жасау қажеттілігі туындайды. Мектептің педагогикалық құрылымында негізгі құндылық - оқушы және оның жеке тұлғасы.[8,24].

Педагогика ғылымының докторы Ж. Қараевтың деңгейлік оқыту жүйесі туралы іліміне сүйеніп, әр пән бойынша деңгейлік тапсырмалар дайындауға болады. Өйткені қазіргі экономикалық жағдай оқушының жаңа үрдістерін талап етуде. Сондықтан ғылыми ізденіс барысында педагогика саласында оқытудың деңгейлік жүйесі оқушыларға ғылым негізін меңгертудің негізгі тиімді жолы болып табылады. Деңгейлік оқытудың ерекшелігі - оқушылардың сабақ барысында бірнеше деңгейде жұмыс жасай алатындығында. Сонымен бірге қазіргі жаңа технологиямен оқыту барысында компьютерлер мен оларды басқарушы алгоритмдер біздің қоғаммыздың маңызды бөлігіне айналды. Олай дейтініміз , бүгінгі таңдағы жаңадан шығып жатқан электронды оқулықтар оқушыны жаңаша оқытудың , жаңа оқу әдістерін , жаңа мазмұнды қажет етеді. [11].

Оқытудың жаңа технологиясының бірі - жалпы білім беретін мектептерде әр пәнді деңгейлік тапсырмалар арқылы оқыту болып табылады.Оқушыларды деңгейге бөліп оқытуға бола ма, оның қандай тиімді жолдары бар , деңгейге бөліп оқытудың өзіндік ерекшелігі қандай және жеке тұлға тәрбиелеуде қандай көмегі бар деген сауалдарға тоқталсақ , деңгейге бөліп оқытудың кезінде оқушылардың тәжірибелік- теориялық дайындығын , оқуға деген ынтасын , дара қасиетін әлеуметтік- психологиялық танымал , сұранымын ескеру талап етеді.Сондықтан да тиімді дәрежеге жету үшін оқушының білім мен деңгейіне байланысты жұмысты ғылыми түрде ұйымдастыру қажет.

Қазіргі базалық білім беру - жеткілікті білімнің төменгі шегі. Мұғалім баланы оқыту барысында оқушыға тақпақ жаттатып , ережелерді оқытып, жаттығулар орындатып әр түрлі жұмыстар жүргізеді. Оны талап етеді. Ол мұғалім үшін қиын жұмыс емес . Оқушы мұғалімнің айтқанын кітаптан оқып, тақпақты жаттап (тіпті оларды қызықтырмаса да), ережені айтып беруі мүмкін. Бірақ, оқушы сол оқыған материалдың ішкі дүниесін түсінді ме , міне, негізгі мәселе осында жатыр [12].

Мектеп оқушыларының білім деңгейінің көрсеткішін төмендегідей бағалауға болады: 1 деңгей (төмен) -эпизодтық. Білімді жаңа жағдайға көшіру мұғалім көмегімен жүзеге асырылады; 2- деңгей -түсініктерді жүйелеу деңгейі . 70% ғылыми ұғымдарды саналы түрде анықтайды.; 3- деңгей (жоғары) бастапқы ғылыми ұғымға өту (ауысу) деңгейі деп белгілейді.[13].

Мектеп оқушыларына берілетін тапсырмалар оқушылардың ойлауына әсер етеді,тапсырманы орындау үшін бала жауапты өзі іздестіреді, оны шешуде ақыл -ойы дамиды, ойлауына жан-жақты әсер етеді деп түйіндейді. Бірінші деңгей тапсырмалары жаттап алуға лайықты,алдыңғы сабақта жаңадан меңгерілетін өңін өзгетпей қайталап , пысықтауына мүмкіндік береді, екінші деңгей тапсырмалары материалды реттеуге және жүйелеуге берілген тапсырмалар, үшінші деңгей танымдық - іздену түрдегі заңдылықтар шығару қорытынды жұмыстары.

Деңгейлік тапсырмалар ауқымы өте кең. Оқулықтағы жаттығулар - өтілген ережелер бойынша қайталау, пысықтау, бекіту жұмыстарын арналған тілдік, грамматикалық жұмыстар жүйесі.деңгейлік тапсырмалар құрамында мәтіндер , сөзжұмбақтар, қызықты грамматика , тестік сұрақтар, іскерлік ойындар мен тренингтер жүйесін қамтиды. Бұлар оқытудың деңгейіне сәйкес оқушыны саралап оқытуға ыңғайлы , әрі оқу бағдарламасы оқушының жас ерекшелігі мен білім деңгейіне сай құрылып , оқулыққа қосымша пайдалануға беріледі.

Оқушыны деңгейге бөліп оқыту үшін сабақ жаңаша жоспарланады. Оқушыларға деңгейлік тапсырмалар беру арқылы сан түрлі жұмыс жүргізіледі. Оқушының алған білімін жүзеге асыралатыны тексеріледі. Өз бетімен жұмыс орындауға бейімділігі бақылауға алынады. Қорытындысында деңгейлік тапсырмалар арқылы жұмыс жасаудың тиімділігі байқалады. Оқушының белсенділігі мен іскерлігі артып , шығармашылыққа ұмтылады. Деңгейлік оқыту барысында біліктілікке жетеді [14].

Бірінші деңгей тапсырмаларды білімнің мимималдық шегі, мемлекеттік стандарт талабына сәйкес бағдарлама мөлшерінен аспайтын , оқушының жас ерекшелігіне сай болады. Сынып бағдарламасына байланысты лексикалық тақырыптар мен грамматикалық тапсырмалар , тілдік ережелер, жазба жұмыстарын орындайды. Кейіннен жоғарғы сыныптарда оқыған кезде де есінде тұрақты қалатындай бағытта сөздік минимумдарды меңгереді. Тыңдап , түсініп оқу , аударып, жаза алады. Айналадағы адамдардың айтқанын түсінеді , естігені бойынша сұрақтарға жауап береді. Естігенін қайталап айтады. Жеңіл ережелерді жаттап алады. Фонетиканы толық меңгереді.Грамматикалық, лексикалық тапсырмалар орындайды. Мәтін мен жұмыс жасайды.

Екінші деңгей тапсырмалары түрленіп , күрделене түседі, сынып бағдарламасына сай лингвистиканың барлық бағдарламасымен жұмыс істейді. Оқушы өз бетімен керегінше қызмет етеді. Оқу мотивтерді қанағаттанарлық дәрежеде . Ықыласы жоғары. Оқушының сөйлеуі , хабарды түсінуі , қабылдауы , жазба жұмыстарын орындау көрсеткіштері міндетті деңгейден әлде қайда жоғары болады. Бірінші деңгейден бастау алған сөйлеу үшінші деңгей оқушылардың шығармашылыққа деген мотивтердің айқын көрінуімен логикалық ойлау дәрежесінен жоғары болумен , өз жеке басының белсенділігімен , ісіне талдау жасай білуімен , білімді жаңа жағдайда пайдаланумен сипатталады. Хабарлау, суреттеу, , бейнелеу тапсырмаларын орындайды. Ситуацияға байланысты әр түрлі нұсқада диолог құрады. Мәтін бойынша сұрақ қояды. Талдау , жинақтау, салыстыру жұмыстарын жүргізеді. Танымдық-«іздену (эвристикалық) түрдегі жұмыстарды ізденіп өз бетімен орындайды.

Төртінші деңгей дарынды , іздемпаз , қабілеті жоғары , талапты балаларға арналады. Оқушыларға мұғалім тек тақырыбын ғана береді , оқушының өз мақсатын қояды, әдістерін іздейді, нәтижеге жетеді. Жазба жұмыстарын орындайды.

Оқыту практикасында деңгейлеп оқыту технологиясын енгізуге оқу ақпараттарының көлемінің ұлғаюы , оқушыларға түсетін «салмақтың»артуы басты себеп болады.

Деңгейлеп оқыту - оқылатын ақпараттың азаюы арқылы емес , оқушыларға қойылатын талаптардың әртүрлілігі арқылы жүзеге асырылады

Деңгейлеп оқыту технологиясының мақсаты - әрбір оқушы өзінің даму деңгейінің оқу материалын меңгеруін қамтамасыз ету[15].

Деңгейлеп оқыту ерекшелігі :

1.Деңгейлеп оқыту әр оқушыға өз мүмкіндіктерін барынша пайдалана отырып білім алуына жағдай жасап, мүмкіндік береді.

2.Деңгейлеп оқыту әртүрлі категориялардағы балаларға бірдей зейін аударып ,олармен саралай жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

3.Деңгейлеп -саралап оқыту құрылымында білім игерудің негізгі үш деңгейі қарастырылады: ең төменгі деңгей (минималды базалық), бағдарламалық , күрделенген деңгей.

Базалық деңгей - мемлекеттік стандар бойынша анықталған ең төменгі шек. Сондықтан оны әрбір оқушы меңгеруі тиіс . Бұл деңгей оқушыға өзінің қызығушылығы мен қабілетін ескере отырып , уақытымен күшін дұрыс пайдалануына мүмкіндік береді.

4.Оқушының жеке тәжірибесіне негізделген оқыту технологиясы тиімді де нәтижелі болу үшін :

*жеке тұлға ерекшеліктеріне;

*психикалық даму ерекшеліктеріне (есте сақтау, қабілетінің ерекшелігіне , ойлау ,қабылдау, зейін еркшелігіне , өзінің эмоциясын басқара білуіне );

*пән бойынша білімді игеру деңгейіне / оқушының білімімен іс-әрекет тәсіліне назар аударып , көңіл бөлу керек [11,36].

Деңгейлеп оқыту барысында оқушы мен мұғалім іс әрекетінің жүйесі.

Кесте 1

Кезеңдер

Мұғалімнің іс-әрекеті

Оқушының іс-әрекеті

Дайындық кезең

Оқушыларды оқу материалын базалық, бағдарламалық күрделенген деңгейлер бойынша игеруін анықтау.

Диагностикалық кезең.

Білімді меңгеру деңгейін анықтайтын тапсырмаларды дайындау. Оқушылардың білімді меңгеру деңгейін диагностикалау . Оқушылардан сауалнама алу.Сынып жетекшілерімен оқушылар және олардың ата-аналарымен әңгімелесу.

Диагностика нәтижелері мен өз қызығушылықтары негізінде пәнді оқу деңгейі таңдалады.Оқушы өзіндік таңдау жасайды.

Оқушыларды топтарға бөлу кезеңі

Оқушыларды топқа бөлуді ұйымдастыру : әр топ үшін оқу мазмұнын анықтау Әр деңгейде оқытуға қойылатын нақты талаптарды дайындау Дайындалған талаптарды оқушыларға ұсыну.

Белгілі топты оқушының таңдауы. Топтардағы оқыту талаптарының жобасын талқылауға қатысу.

Деңгейлеп оқыту жүзеге асырылу кезеңі.

Оқушылардың топтардағы жұмысын ұйымдастыру.

Таңдалған топта өзінің оқу іс-әрекетін ұйымдастыру.

Деңгейлеп оқыту жағдайына білімді меңгеру нәтижелерін бағалау кезеңі.

Атқарылған жұмыстар нәтижесі бойынша оқушыларды бағалау. /Кері байланыстың дұрыс орнауы , жүзеге асыру/.

Жеткен нәтижелер бойынша өзара бағалауды және өзін-өзі бағалауды жүзеге асыру.

Бастапқы ғылыми идеялар :

-деңгейлеп оқыту әр оқушыға өз мүмкіндіктерін барынша пайдалана отырып білім алуына жағдай жасап, мүмкіндік береді .

-деңгейлеп оқыту әр түрлі категориядағы балаларға бірдей зейін аударып, олармен саралай жұмыс істеуге мүмкіндік береді .

-деңгейлеп-саралап жұмыс істеуге мүмкіндік береді Деңгейлеп оқыту құрылымында білімді игерудің негізгі үш деңгейі қарастырылады: ең төменгі деңгей бағдарламалық және күрделенген деңгей. Базалық деңгей - мемлекеттік стандарт бойынша анықталған ең төменгі шек.

Сондықтан оны әрбір оқушы меңгеруі тиіс . Бұл деңгей оқушыға өзінің қызығушылығы мен қабілетін ескере отырып, уақыты мен күшін дұрыс пайдалануына мүмкіндік береді.

-оқушының жеке тәжірибесінде негізделген деңгейлеп оқыту технологиясы тиімді де нәтижелі болу үшін:

-жеке тұлға ерекшеліктеріне;

-психикалық даму ерекшеліктеріне (есте сақтау қабілетінің ерекшелігіне , ойлау, қабылдау, зейін ерекшелігіне , өзінің эмоциясын басқара білуіне );

-пән бойынша білімді игеру деңгейіне (оқушының білімі мен іс әрекет тәсіліне назар аударып, көңіл бөлу керек ).

Әрбір тақырып бойынша өткізілетін сабақтар кезектесіп келетін бес типтен құралады.

Бірінші - тақырыпты жалпы талдау сабақтары (оларды лекциялар деп атайды).

Екінші - қиыстырылған семинар сабақтарда оқушылардың өзіндік жұмысының процесінде оқу материалдарының тереңдей талдануы.

Үшінші - материалды пән аралық қорытындылау сабақтары.

Төртінші - материалды қорытындылау және білімді жүйелеу сабақтары (тақырыптық сынақтар деп аталады).

Бесінші - практикум сабақтар. Балалардың даму деңгейінің бірыңғай болмауына, жеке қабілеттеріндегі айырмашылықтармен басқада себептерге байланысты сыныпта оқу үздіктерімен үлгермеушілер пайда болатыны белгілі.

Сондықтан мұғалім сабақтың барлық кезеңдерінде : жаңа материалды беру, бекіту, қайталау, білім, білік дағдыны бағалау кезінде деңгейлеп саралап оқытуды ұйымдастырады [16].

Білім беру ұйымдастырудағы қайта құрулармен оқытудың жаңа мазмұны мұғалімдер қауымына жаңаша іскерлікпен пәндерді оқытудың жаңаша технологиясын ендіру міндеттерін шешуді талап етуде.

Кеңестік педагогика мен дидактиканың озық шеберлері В.Шаталовтың , В.Шейманның, Е.Ильиннің тәжірибелерінің мақсаты - оқушының оқу танымдық қызметін дұрыс ұйымдастыра отырып түпкі нәтижеге жету яғни оқушының сабақ үстінде бағдарламалық талаптар (міндетті және мүмкіндік ) деңгейінде жан-жақты терең біліммен саналы тәрбие алуы еді. ХХ ғасырдың соңында адамдар жаңа технологиялық зерттеулер (В.Беспалько, В.Монахов) жаңартылған әдістемелік жүйенің оқыту үрдісінде іске асуы үшін оны технологияландырудың қажет екенін дәлелдеп отыр[17].

Педагогикалық технология мынадай төрт негізгі шартты қанағаттандыруы тиіс (В.Беспалько).

-педагогикалық технология оқытудағы педагогикалық экспромптарды жоюы қажет.

-оқушының танымдық қызметінің құрылымы мен мазмұнын анықтайтын оқу тәрбие үрдісінің табысына негізделуі қажет.

-оқу мақсатын диогностикалық түрде анықтап, оның меңгерілуі сапасын дәл тексеріліп , базалау қажет.

-іс жүзінде оқу-үрдісінің толықтығын қамтамасыз етуі тиіс.

Қазіргі заман талабы әр оқушының сабақ кезінде жаңа білім қосып қана қоймай, соны өзі игеріп, ізденіп, талап - пікір таластыру деңгейіне жетіп , даму үстінде . Осындай өздігімен дамуды қалыптастыратын Ж.Қараевтың «Деңгейлеп- саралап оқыту» технологиясының тиімділігі мен маңыздылығы қажетті . Бұл технология оқу үрдісінде:

-оқушыға сенімділік білдіру;

-пәнге қызығушылығын арттыру;

-оқушы біліміне сеніп, әрі дамыту;

-өзіндік шығармашылық деңгейге көтерілу көзделген [4,63].

Профессор Ж. Қараевтың технологиясының тиімділігі сол жаңа тақырыпты балаларға шығармашылық ізденіс үстінде өздігінен меңгеруі тиіс.Сондықтан мұндай сабақтарда оқушылардың ынтасын белсенділігін арттыру үшін мәселелік сұрақтар қойып отыру .Тақырып бойынша жасалған деңгейлік тапсырмалар жүйесі сабақта қарастырылды.

Сабақ үш кезеңмен жүргізіледі және оның мынадай тиімділіктері бар.

1-кезең. Тірек тапсырмалар мен жұмыс.

Мұнда жаңа тақырыпты меңгеруге қажетті бұрын өтілген материалдарды қайталау.Бұл үйде орындалып келетін тапсырма болғандықтан ,үй жұмысын талдауға барлық оқушыларды қатыстыруға және уақыт үнемдеуге мүмкіндік береді. Осы кезеңде әңгімелесу , көрнекілік мәселелік оқыту әдістерін қолдана отырып, оқушылардың бұрын алған білімін ескере сабаққа қызығушылығын арттыру және білімін қадағалау жүзеге асырылады. Осы жұмыстар арқылы оқушының сабаққа зейіні ауып, жаңа тақырыпты өздігінен меңгеруге дайындалады.

2- кезең. Жаңа тақырыпты өздігінен меңгеру.

Бұл кезеңде оқушыларға тақырыпты меңгеру жұмыстар беріледі. Алдымен оқулықпен жұмыс істеп тақырыптан керекті мәліметтерді таба білуге , ізденімпаздыққа үйренеді , әр оқушының танымдық қызметіндегі дербестікті дамытуға мүмкіндік туады . Оқытудағы іздену көзқарасы оқушының өнімді іс -әрекетіне негізделеді. Мұнда оқушы жаңа тәжірибені мүмкіндігінше өз бетімен меңгеруі тиіс. Оқу барысында оқушы өзін-өзі жетілдіреді . Одан кейінгі кезеңде оқушы тақырыпты оқып үйреніп топ болып талдауға уақыт беріледі. Оқушы тақырыпты оқып болған кезде мұғалімнің үй тапсырмасын тексеруге немесе жеке оқушылармен жұмыс істеуге уақыты бар . Мұнда оқушылардың барлығы қатысады. Тақырып тақтада талданады. Оқушылар жартылай ізденіс , мәселелік және зерттеу әдістерін қолданады.

3-кезең. Деңгейлік тапсырмалар тиімділігі.

Оқушылар білімін бағалау мен бақылау жүйесі арасындағы байланыс. Қоюшы әр сабақта жинаған ұпайларын «Даму мониторинг» кестесінде белгілеп отыру арқылы талдау жасалады.

Деңгейлік тапсырмалардың мақсаты:

• жеңілден қиынға, қарапайымнан күрделіге қарай сатылы түрде орындалатын жұмыстар.

• оқушы ізденіске, шығармашылыққа бөленеді.

• дарынды оқушылар мүмкіндігі анықталды.

• әр оқушы өзін -өзі бағалайды, өз білімін жоғары деңгейге жеткізе алады, материалды толық меңгереді.

• жаңа тақырыпты жаңа әдіспен түсіндіріледі.

• тест, диктант арқылы тақырып меңгеріледі.

• өзіндік жұмыстар жүргізіледі.

• бақылау жұмысы алынады.

• бақылау парағы жасалады.

Оқытудың қазіргі жаңа технологияларын меңгеру және оқушылардың психологиялық жас ерекшеліктеріне сай келтіріп,сабақ үрдісіне ендіру мол ізденушілікті талап етеді.Әрине,ұстаз әрбір сабағын мазмұнды құрып,жаңа технологиямен сабақ беріп отырса,оқушылардың терең әрі тиянақты білім алуына жол ашылады.Сондықтан да қазіргі ұрпақты білім нәрімен сусындатуда жаңа технологияның алатын орны ерекше. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық,рухани,азаматтық және де басқа көптеген адам келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді,өзін-өзі дамытуға көмектеседі.Оқушылардың ойлау қабілетін дамыту, өз бетінше жұмыс жасауға дағдыландыру барысында өз іс-тәжірибемде педагогика ғылымының докторы,профессор Ж.Қараевтың деңгейлеп оқыту технологиясын қолдана отырып сабақ жүргіземін.

Деңгейлік тапсырмаларды жүргізудегі негізгі мақсат-баланың қабілетін ашу, шығармашылығын шыңдау, іздендіру, пәнге қызығушылығын арттыру. Осы мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттерді жүзегеасырамыз. 1.Оқушылардың өздігінен білімін толықтыра, жетілдіре отырып, жаңа білім алуы. 2.Оқушылардың бір-бірімен білім алмасуына дағдылануы. 3.Берілген білімді пысықтау. 4.Оқушының білімін тексеру, бақылау. 5.Шығармашылық қабілетін арттыру. Деңгейлік тапсырмалар арқылы оқушылардың тілін дамытып,сөздік қорын молайтуға мүмкіндік бар.Деңгейлеп оқытудың ерекшелігі:оқушылардың сабақ үрдісінде бірнеше деңгейде жұмыс жүргізе алатындығында..Деңгейлік тапсырмалар арқылы мұғалім оқушының нені білетінін, нені меңгергенін, нені меңгермегенін біледі,соның нәтижесінде оқушыларда намыс оты оянып,басқалардан қалып қоймауды ойлап өз мүмкіндігіне қарай дайындық жасайды,әрі тырысады.

Деңгейлік тапсырмалар дегеніміз - балаға шамадан тыс жүктеме беру емес, керісінше оқушының біліміне, мүмкіндігіне, сұранысы мен қабілетіне сәйкес дайындалған сатылы жұмыстар жүйесі[18]. Деңгейлік әдістің маңыздылығы - оқушының шығармашылықпен белсенді жұмыс істеуін дамытады, әр оқушыны өздігінен үйренуге баулиды, өткен грамматикалық, лексикалық тақырыптарды жүйелі игеруге дағдыландырады, ой еңбегімен айналысуға жетелейді, яғни оқу-танымдық құзіреттілігі қалыптасады.
Бұл технология бойынша оқушылардың білімді өздігінен саналы түрде меңгеруіне ерекеше мән берілген.Оқу іс-әрекетінің негізгі түрі оқушылардың өздігінен орындайтын жұмысы болып табылады.
Деңгейлеп оқыту технологиясы оқушының да,мұғалімнің де белсенді шығармашылық қызметін дамытуға арналған.1-деңгейдегі тапсырма мемлекеттік стандарттық деңгей,бұны орындауға барлығы міндетті.2-3 деңгей бірте-бірте күрделенеді және бұл тапсырманы орындауға оқушылар құқылы,ал 4-деңгейді шығармашылықпен жұмыс істей алатын оқушылар орындайды.Әрине ,барлық оқушы 4-деңгейді түгел орындап шығады деу артық.1-2 деңгейді түгел жуық орындайды да,озат оқитындар алға кетедіДеңгейлік тапсырмаларды карточка ретінде, тест түрінде сабақта және үйге беруге болады. Сабақта оқушыларға өз ойларын талдауға, айтуға, қорытындылауға көп көңіл бөлу қажет. Мұғалім білімі нашарларға көмек беріп, қабілеттілермен жұмыс ұйымдастырып отыру арқылы қазақ тілін оқуға деген қызығушылығын, белсендігін арттырады.

Қабілеттілік деңгейі бойынша оқушыларға үш топ ұсынылады:
1 топ - орташа деңгей - бұларға тақырып бойынша жеңіл тапсырмалар беріледі.
2 топ - мүмкіндік деңгей - стандарт талабы бойынша, жалпы жоспар бойынша тапсырмалар орындайды.
3 топ - шығармашылық топ - күрделеген шығармашылық, шеберлік қабілетін қолдануы қажет.
Мысалы, фонетиканы өткен кезде келесі тапсырмаларды оқушыларға ұсынуға болады.

І Үстел сөзін фонетикалық талдау
Бірінші саты: 1 топ - неше дыбыстан құралған
2 топ - неше дауысты, неше дауыссыз дыбыстар бар
3 топ - дыбыстық талдау жасау

Екінші саты: 1 топ - неше дыбысты, неше дауыссыз дыбыс
2 топ - дыбыстық талдау жасау
3 топ - үлгі бойынша сөз құрастыру

Мысалы: ү [ү] - жіңішке дауысты дыбыс
С [с] - қатаң дауыссыз дыбыс
T [т] - қатаң дауыссыз дыбыс
E [е] - жіңішке дауысты дыбыс
Л [л] - үнді дауыссыз дыбыс

Үшінші саты: 1 топ - дыбыстық талдау
2 топ - үлгі бойынша өз сөзін құрастыру
3 топ - сөзді тап [] - жуан дауысты дыбыс
[] - ұяң дауыссыз дыбыс
[] - жуан дауысты дыбыс
[] - қатаң дауыссыз дыбыс (ағаш)
ІІ Артық сөзді тап, түсінік бер.
1 топ - әке, сән, өзен, қол (қол - жуан сөз)
2 топ - кітап, мұғалім, сағат, қазір (сағат - жуан сөз)
3 топ - бүгін, саябақ, саяжай, қоян (бүгін - жіңішке)

ІІІ Буын түрлерін анықта
1 топ - берілген сөзді неше буын бар: Көше
2 топ - буын түрлерін анықта: Көше
3 топ - үлгі бойынша сөз құрастыр: Кесе

IV Көп нүктенің орынына дұрыс дыбыс (әріп) жаз.
1 топ - д...птер, ...демі, с...н, п...н;
2 топ - к...т...п, с...р...т..., ...йн..., ...к...;
3 топ - ...әи..., ...а..., ...а...а..., е...і...;

V Сөз құрамын бекіткен кезде келесі тапсырмалар ұсынуға болады
1. 1 топ - түбір сөз жаз
2 топ - көптік жалғауын қос
3 топ - схема бойынша сөз құрастыр түбір+жалғау

2. Схема бойынша сөз құрастыр
Би, ән, балық
1 топ - түбір+жалғау
2 топ - түбір+жұрнақ+жалғау
3 топ - түбір+жұрнақ+жалғау+ жалғау

3. 1 топ - септіктерді ата
2 топ - сұрақтары қандай
3 топ - жалғауларын жаз

4. Септік жалғауларын тауып түрлерін ажырат.
Алия кеше Асқармен Өлкетану мұражайына барды.
1 топ - Әлия
2 топ - Асқармен
3 топ - Мұражайына

Қорыта келе, деңгейлік тапсырмалар ауқымы өте кең. Мектеп оқушыларына берілетін тапсырмалар оқушылардың ойлауына әсер етеді. Тасырманы орындау үшін бала жауапты өзі іздестіреді. Оны шешуде ақыл - ойы дамиды , ойлануына жан - жақты әсер етеді деп түйіндеуге болады.

Деңгейлеп оқыту -оқылатын ақпараттың азаюы арқылы емес, оқушыларға қойылатын талаптардың әртүрлілігі арқылы жүзеге асырылады. Қазіргі заман талабы әр оқушының сабақ кезінде жаңа білім қосып қана қоймай, соны игеріп, ізденіп, талап - пікір таластыру деңгейіне жету мақсатын көздейді.

1.2 3-сыныпта қазақ тілін оқытудағы деңгейлік тапсырмалар мен оқушылардың даму мониторингі

Қазіргі заманның талабына сай білім беру үшін бүгінгі таңда оқытудың мазмұнын өзгерту, яғни білім беру сапасын арттыру қажеттілігі туындап отыр.Көптеген педагогикалық технологиялар оқу-тәрбие үрдісінде пайдаланып келеді.

Деңгейлеп оқыту оқушылардың білімін жаңа әдіспен ,яғни рейтингтік жүйе бойынша бағалауға мүмкіндік береді. .Яғни оқушылардың әр тақырып бойынша қорытынды бағасы оның жинап алған ұпайымен сәйкес қойылады. Жинаған ұпайларын оқушылар сабақ соңында кестеде тиіс нүктемен белгілеп отырады. Осы нүктелердің арасын үздіксіз сызықпен біртіндеп қосса , график шығады. Ол оқушының даму мониторингі деп аталады [19]

Мониторинг дегеніміз - белгілі бір нәрсенің жай -күйін бақылау , талдау және болжау жүйесі. Бұл сөз ағылшынның «монитор» деген сөзінен алынған. Белгілі параметрлі анықтаудағы бақылау құралы. Мониторинг техникалық құралдардың көмегімен жүргізілетін бақылаудың ерекше түрі деп қарастыруға болады.

Мониторинг жүргізгенде шұғыл түрде белгілі бір ақпараттың көлемін талдай аламыз және өңдей аламыз. Бақылаудың тиімді жаңа технологиясы уақытты үнемдеуге мүмкіндік береді. Компьютерді қолдану арқылы үнемі бақылауға болады. Бұл - мониторингтің тағы бір ерекшелігі.

Мониторинг- педагогикалық үрдіс негізінде білім беру мақсатын таңдаудағы өзекті мәселе мен құралдарын шешу барысында диогностикалық , прогностикалық зерттеудің жағдайын ғылыми негізге сүйене отырып үздіксіз бақылау.

«Мониторинг» деген сөздің өзі Ресейде Чернобль апатын кейін Чернобльдеге балалардың денсаулық жағдайын, бақылау ретінде пайда болды және орыс тіліне сіңіп кетті.

Мониторинг ішінде басқарудың өзіндік қызметі, педагогикалық әрекет барысында бағалау жүргізіледі. Соның барысында кері байланыс қамтамасыз етіледі. Педагогикалық жүйенің соңғы мақсаты нәтижелер мәлімделеді. Педагогикалық мониторинг педагогикалық жүйенің дамуын болжау , сонымен қатар оның жағдайын үздіксіз бақылауын қамтамасыз етуді көрсетеді. Сондай-ақ , ол әлеуметтік - психологиялық , медициналық мониторинг , оқушының жеке басының көзқарасын жалпылай алу мақсатында бұл оқу орындарында ең қажетті болып табылады.

Мониторингтің мәні әр тоқсанның не әр тараудың соңында шыққан графиктен көріп тұрады. Даму мониторингіне қарап , білім деңгейін оқушы өзі бақылап отырады. Яғни оқушылар өздігімен орындайтын жұмыстарын өзі бағалайды. Бағалаудың әділетсіздік мәселесі шешіледі.

Мониторинг ерекшеліктері:

1)оқушының белгілі бір тақырыпты төмендеу меңгергенін , аздау ұпай алғанын байқап , біліміндегі олқылықты жою мақсатында тапсырмалар жүйесін ұсынамыз;

2)шәкірт өз кемшілігін байқайды, өз тұрғыластарынан қалмау үшін не керек екенін аңғарады.

3)өз зейінін тәрбиелейді ;

4)білім жүйлігімен тізбекті байқайды.

5)ойланып оқуға дағдыланады;

6)білім алуға жоспар, тезис құруға машықтанады;

7)оқушының білім сапасын арттыруға жағдай туады;

Мониторингтің көмегімен оқушы білімді меңгеру деңгейін ғана емес, анықтайтын білім сапасын , дағды қалыптасқанын бақылауға болады[20]

Білім мониторинг -көп деңгейлік жүйе .

1-деңгей- жеке дара және дербес , оны мұғалім жүзеге асырады.(сынып оқушыларының даму динамикасын белгілі бір бағытта белгілеу).

2-деңгей - мектепішілік.

Мұнда оқушы білімінің дамуын мекеменің әкімшілігі жүзеге асырады(сыныптардың даму динамикасын бақылау).Тоқсан , жарты жылдық , жыл бойында анықталған критерий бойынша бақылау.

3-деңгей . білім мекемелерінің даму динамикасын байқау.

Оқыту ісіндегі маңызды жұмыстардың бірі - оқушылардың пәндер бойынша алған білім деңгейлерін бақылау және тиісті дәрежеде бақылау.

Оқушының сабаққа тиянақты қатысып отыруы , өз оқуына жауапкершілікпен қарауы, алған теориялық білімін болашақта пайдалана білуі осы кезеңнің дұрыс өткізілуіне көп байланысты.

Рейтенгтік жүйеде сабақта орындаға әрбір тапсырмаларын ұпай арқылы бағалап отыру көзделеді. Бұл жүйе арқылы оқушының әр пән бойынша даму деңгейі мен бейім қабілетін ертерек байқауға мүмкіндік жасалады.

Рейтинг жүйесінің артықшылығы төмендегідей.

Оқушы қызметінде:

1)оқушыны жеке тұлға ретінде өз бетінше дамуы мен тәрбиесіне ықпал етеді;

2)пәндерді оқытуда ізгілендіру ұстанымына жәрдемдеседі;

3)оқу жұмысында мұғалім мен оқушының ынтымақтастығын қалыптастыру;

4)рейтинг бақылау қызметі тәрбилеуші , дамытушы, бақылаушы және басқарушы рөлін де атқара алады;

5)рейтингтік жүйе оқушылардың танымдық іс-әрекетіне тікелей саналы түрде әсер етуге мүмкіндік туғызады. Шәкірттің ақыл-ой әрекетінің сипаттамаларын, тапсырманы орындау тездігі , түсіну тереңдігі т.б. көрсететін жүйелі байланыс сапсы артады;

6)жұмыс нәтижесі мен өз мінез-құлқын дұрыс бақылап -бағалау дағдысын қалыптастырады;

7)ырықты зейінін тәрбиелеп , жетілдіруге ықпал етеді;

Мұғалімнің қызметінде:

1)оқушының оқуындағы кемшіліктерді анықтап , түзетудің әдістері мен тәсілдерін алдын -ала белгілі бір жүйеге келтіру мүмкіндігі бар ;

2)бақылау үлгілерін , бағалаудың қалыпты критерийін жасау;

3)оқу қызметін тиімді ұйымдастыру мен оған түзету жасау тәсілдерін меңгерту;

4)оқушының білім деңгейін бағалау мен анықтауда компьютермен жұмыс істеу дағдысын меңгеруі;

5)сыныптағы әр оқушы үшін жаңа көңіл-күй ахауалын қамтамасыз етуді жоғары деңгейде ұйымдастыру т.б. педагогикалық қызметтің орнығуына жағдай жасау;

Мониторинг пен рейтинг өзара тығыз байланысты . Мониторингсіз рейтинг , рейтингсіз мониторинг болуы мүмкін емес . Сондықтан аладымен рейтингтік жүйеге кеңірек тоқталып өтсек дейміз.

Рейтингтік жүйе әрбір оқушының дара қабілеттері мен мүмкіндіктерін нақты анықтап береді.Жыл бойына баға алмай қалған немесе қай тақырыпта көңілді көбіріек бөлу керек екендігін нақтылап көрсетіп тұратын білім көрсеткіші іспеттес кесте . Білім берудің мемлекеттік стандарт талаптарына сай оқыту нәтижелеріне қорытынды шығарғанда оқушы мен оқытушының іс-әрекетінде рейтинг бағаны пайдалану орынды[21].

Рейтинг көрсеткіші бағаланатын нысанның топтағы басқа осындай нысандарға қатысты реттік орнын сипаттайды.

Оқушының рейтингі оған қойылған барлық бағалардың жиынына тең шаманы көрсетеді.Оқытушының рейтингі оның қойған барлық бағаларының жиынына тең шаманы айтады.

Оқушылардың үлгерім деңгейіне қойылатын бағасы рейтинг әдісімен өлшенгенде мыналар ескеріледі:

-оқушылардың білімі мен білігі;

-орындалған жұмыстың көлемі мен саны;

-тексерілген жұмыстың маңыздылығы;

-тексерілген жұмыстың күрделілігі;

-босатылған сабақтың саны;

-сыныптағы және мектептегі тәрбиелік жұмыстарға қатысуы;

-олимпиадаға қатысуы.

Рейтингтік жүйенің ең басты ерекшелігі - шәкірттің сыныптағы сабақ кезеңдері , үйдегі іс-әрекетін толығымен қамтып, бүтін сандармен өрнектелетін балдар ретінде қойылып отырады . Олар оқу үрдісінің өң бойында нәтижесін көрсете алады.

Рейтинг жүйесінде оқушының оқу әрекетінің барлық түрлері бағаланады. Бұнда оқу үрдісіндегі және одан тыс оқу әрекетінің жинақтаған нәтижелері оқушының білім деңгейін сипаттайды .

Академик В.Беспалько оқушылардың білімді қабылдаудың кешенді құрылымын ұсынады:

1-деңгей : реппродуктивтті білімге сәйкес көмек беру арқылы есте сақтау.

2-деңгей : алгоритмдік деңгей бұл бағдарламадағы базалық білімге сәйкес;

3-деңгей :эвристикалық деңгей . Оқушылар материалды саналы түрде меңгереді, өз бетімен белсенділік көрсетеді.

4-деңгей :шығармашылық деңгей . Бұл деңгейде өз бетімен оқу материалын меңгерген оқушы шығармашылықпен жұмыс жасайды[2,56] .

Рейтінг -тест жүйесін енгізу жолында баса көңіл аударатын мәселе тест сұрақтарының сапасы. Ол төмендегдей сипатта:

1)тест сұрақтары мен жауаптың нұсқаулары нақты қойылып мейлінше түсінікті болуы ;

2)сұрақ оқушының өз бетінше ойлауына жауаптарды салыстыра отырып , дұрысын табуына мүмкіндік беретіндей дәрежеде болғаны дұрыс ;

3)тест әзірлеуде сұрақтардың әр түрлі дәрежеде құрастырылуы және сұрақтарды жеңілге қарағанда жоғарырақ ұпаймен бағалау;

4)тест сұрақтарының ғылыми түрде жасалуы және тақырыпты толық қамтуы;

5)сұрақтардың оқушылардың теориялық мәселелерді білуімен қатар алған білімін іс-тәжірибесімен байланыстыра бейімділігн байқауы.

Кең өріс алып келе жатқан жаңалықтың бірі болып саналатын бұл әдіс оқушылардың тереңде тиянақты білім алуына жол ашады.

Жалпы білім беретін мектепті реформалау барысында шәкірттердің оқытудың нәтижелерін тексеру және бағалау жүйесін жетілдіру мәселелерін күн тәртібінен түскен жоқ . Осы тұрғыдан алған да оқыту нәтижелерін бағалаудың қазіргі тәртібін қайта қараған жөн. Рейтингтік жүйе оқушының тапсырманы жеке орындауын қатаң түрде талап етеді. Бұл дәстүрлі жүйеден гөрі оқушы біліміне әділ баға береді.

I-деңгей - Оқушының деңгейін , міндетті түрде фактілі білімдердің жалпы қорын жинақтау. Тақырыпты зерделеуде ережелердің , анықтамаларды білу, не үйрендің , не аласың?

II деңгей - алгоритмдік деңгей -өткен материалды ережелерді, анықтамаларды одан әрі ашып көрсете білу, тереңдетіп беру, есептер, ребустар, сөзжұмбақ тапсырмалар оқулықтың соңындағы тапсырмаларды беруге болады.

III деңгей - эвристикалық деңгей (танымдық іздену ) жаңа тақырып меңгерген білімдерін жетілдіріп, тереңдетумен қатар өзінше анализ ,салыстыру , анықтау , қорытындылау , проблемалық жағдайларды шешу.

IV деңгей - шығармашылық деңгей - оқулық тапсырмасынан тыс олимпиада, рефераттар, теорема дәлелдеу, мұғалімнің көмегінсіз жаңа заңдылықты қорытындылау, айқындау [22].

Қазақстан тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы барысында орта білім берудің жүйелі реформалануы қоғамдық тұрғыдан үлкен маңызға ие болды. Білім беруді реформалауды жүзеге асырудың және бір маңызды сипаты қазіргі уақыттағы оқыту процесін технологияландырудың қажеттігінен туып отыр. Осыған орай, соңғы кезде оқытудың әр түрлі педагогикалық технологиялары жасалып, мектеп практикасына енгізілуде. Атап айтқанда , В.К Дьяченконың оқыту технологиясы жұмыстарында айтылғанда оқытудың ұжымдық тәсілі.[ ].

Профессор Ж.А. Қараевтың жұмыстарында еліміздің көптеген мектептерінде қолданылып жүрген:

-оқытуды дербестендіру мен деңгейлік дифференциалдау;

- білім беруді демократияландыру мен ізгілендіру

Принциптеріне негізделген жаңа педагогикалық компьютерлік технология алғаш рет зерттелген. Егер осы жұмыстарда қарастырылған оқытудың педагогикалық технологиясын оқу-тәрбие процесіне, оқытудың жаңартылған жүйесінің жобасы ретінде енгізетін болсақ, онда:

• білімді демократияландыруға және ізгілендіруге;

• оқыту сапасын арттыруға;

• басқару тиімділігін жетілдіруге;

• оқушылардың дамуына бақылау жасауға;

• оған сәйкес бағалауға болатыны дәлелденіп отыр[19,63].

Бұл жағдайда педагогикалық технология- компьютерлік техниканың тиімді пайдаланылуына мүмкіндік туғызады. Сондықтан да , бірқатар мектептерде жүргізіліп жатқан біздің тәжірибелік -сынақ жұмыстарымыздың басты міндеті дәл осындай оқытудың жаңа педагогикалық техналогиясын оқыту процесіне енгізу болып табылады. Білімді толық меңгерту технологиясы оқушының білім деңгейлерін шығармашылық деңгейге көтерілуімен түсіндіріледі. Орыс ғалымы В.П.Беспалько зерттеулерінен білім деңгейлері төмендегіше сатылана көрсетілген.

Деңгейлерді жеке-жеке қарастырып, басты белгілеріне түсінік беруге болады.

Оқушылық деңгейде бала мұғалім көмегімен амал-әрекет жасайды. Алдындағы мақсатты шешуге ұмтылады, бұрынғы білімдерін пайдаланады.

Алгоритмдік: деңгейде мақсат анық болғанымен, ситуация түсініксіз, оны оқушының өзі толықтырады, табады, шешеді. Бұнда да бұрынға білім көмекке келеді. Оқушы жаңа хабар, білімді өз ізденісімен ала алады. Бұл деңгей-өнімді деңгей деп есептеледі.

Шығармашылық деңгейде мақсат жалпылама , анық емес. Оқушы оны өзі анықтайды, өз бетінше жаңа дүние әкеледі. Деңгейлік тапсырмалар арқылы оқыту технологиясы - оқушылардың сабаққа белсенділігін арттырады, олардың логикалық ойлау қабілеттерін дамытады. Деңгейлік тапсырмалар арқылы оқыту технологиясы арқылы қазақ тілін меңгерту барысында оқушылардың сөйлеу мәдениетін жетілдіруге, тілдік қарым-қатынасқа еркін түсуін дамытуға басты назар аударылды. Мұның себебі, оқушыларға тілдің фонетикалық, лексикалық және грамматикалық заңдылықтары мен ережелерін үйретумен қатар, олардың сөйлеу мәдениетін жетілдіру мақсатында туындап отыр. Сондықтан бастауыш сыныпта қазақ тілін деңгейлік тапсырмалар арқылы оқыту технологиясы арқылы меңгеру барысында мынадай енгізгі талаптар ескерілуі қажет:

1. Оқу жоспарына сай оқыту процесінде деңгейлік тапсырмаларды қолдану жолдары;

2. Деңгейлік тапсырмалардың оқушыларға дамытушылық әсерінің себептері;

3. Оқушылардың мұғаліммен және өзара қарым-қатынасқа түсу формалары;

4. Деңгейлік тапсырмалар арқылы оқушыларға тілдік материалдарды игерту әдіс-тәсілдері;

5. Деңгейлік тапсырмаларды оқушылардың танымдық, білімдік, шығармашылық қабілеттерін жетілдіру дәрежесіне қарай дұрыс таңдай білу жолдары;

6. Оқушылардың сөйлеу мәдениетінің жетілдіру жолдары;

7. Деңгейлік тапсырмаларды арқылы оқушылардың сабаққа деген қызығушылықтарын туғызу жолдары;

8. Қазақ тілі заңдылықтары мен ережелерін деңгейлік тапсырмалар арқылы меңгерту оқушылардың білімін тереңдетуге, тіл мәдениетін жетілдіруге септігін тигізетіндігі[23].

Бастауыш сыныпта қазақ тілін деңгейлік тапсырмалар арқылы игерту жұмыстарын деңгейлік дәрежеде жүзеге асырудың маңызы зор. Деңгейлік тапсырмалар ─ оқушылардың білімі мен қабілетін жетілдіруге арналған сатыланып дамитын жұмыстар жүйесі. Бұл жұмыстарда мұғалім әрбір оқушыға жеке-жеке тапсырма беріп, оның жеке тұлғалық қабілетін арттыру процесін барлық уақытта өзінің назарынан тыс қалдырмайды.

В.П.Беспалько оқушылардың мүмкіндік деңгейлерін төртке бөліп көрсетеді: Бірінші деңгейі - міндетті; Екінші деңгейі - алгоритмдік; Үшінші деңгейі - эвристикалық; Төртінші деңгейі - шығармашылық.

І деңгейде (оқушылық деңгей) оқушы жаңа материалдың тақырыбын түсінуге арналған тапсырмаларды орындайды. Тапсырмалар жаңа материалды оқушы есінде ұзақ сақтау мақсатында жасалады.

ІІ деңгейде (алгоритмдік деңгей) алғашқы деңгейдегі білім мазмұны тереңірек қамтылуы көзделіп, тапсырмалардың құрылысы мен мазмұны күрделене түседі. Оны орындаудың әрбір қадамы алгоритимдік түрде беріледі, яғни тапсырмалар бір - бірімен тығыз байланыста бола келіп, жүйелі түрде, алғашқысынан кейінгісі дамытылған түрде, кейінгісінен соңғысы тереңдетілген түрде ұсынылады.

ІІІ деңгей (ізденімдік деңгей) оқушы өзіндік ізденісі арқылы жаңа материалдың қыр-сырын тануға арналған тапсырмаларды орындайды. Мұнда ол жаңа материал бойынша меңгерген алғашқы қарапайым білімдерін жетілдіріп, оны тереңдете отырып, өз ізденісінің нәтижесінде жаңа білім алады.

IV деңгей (шығармашылық деңгей) ... оқушы IV деңгейдегі тапсырмаларды орындау барысында жаңа тақырыпты еркін меңгеріп ... өз пікірі, өз айтар ойы бар жеке тұлға дәрежесіне көтеріледі

Ғалымдардың пікірлерін негізге ала отырып, бастауыш сыныпта қазақ тілін деңгейлік тапсырмалар арқылы меңгерту жұмыстары үш кезеңде жүргізілді.

Бірінші кезеңде қазақ тілінің ережелері мен заңдылықтарын, сөздің тура және ауыспалы мағыналарын меңгертуге назар аударылды. Бұл кезеңде оқушылар қазақ тілінен жинақтаған білімдерін еске түсіруге, негізгі білімдерін жүйелеуге, оқушылардың жады мен зейінін жетілдіруге арналған ойындар жүргізілді. Деңгейлік тапсырмаларды қолдану барысында оқушылар тілдік заңдылықтардың өзіндік ерекшеліктерін, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын танып білу дағдыларын игерді[24].

Екінші кезеңде оқушылар өздігінен ізденуге, тапсырмаларды түрлі әдіс-тәсілдер арқылы шешуге үйренді. Тілдік қатынаста сөздерді орынды қолдану дағдыларын игерді. Осы кезеңде берілген деңгейлік тапсырмалар оқушылардың ізденімпаздық қабілетін жетілдіруге, сөздердің мағыналық реңктерін айыра білуге, проблемалық жағдаяттарда дұрыс шешім қабылдауға үйренді.

Бұл кезеңде оқушылар жаңа тақырыпты өздігінен игеруге, анықтама мен ережелерді өздері шығарып дәлелдеуге, сыныптас достарының пікірін тындауға, басқа адамның сөзін құрметтеуге дағдыланды.

Үшінші кезеңде оқушылар өз ойын анық, дәлелді және сенімді жеткізуге үйренді. Игерген білімдерін тілдік қарым-қатынаста орынды қолдану, шығармашылдықпен жұмыс істеу қабілеттері жетілді.

Сонымен қатар оқушылар шығармашылдық деңгейде мәтіндегі ойды жалғастырды, өзіндік айтар ойын жоспарлай алды, өзінің пікірін анық жеткізді.

Педагогикалық технология дегеніміз- тәжірибеде жүзеге асырылатын, (В.П. Беспалько), белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы [25].

Жалпы , педагогика ғылымында баланы оқыту мен тәрбиелеудің мақсаты -жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болып табылғандықтан бұл жерде де, жаңа технология бойынша, әдістемелік жүйенің басты компоненті- оқыту мақсаты болып қалады. Бірақ бұл мақсат - өздігіне дамуға ұмтылатын жеке тұлғаны қалыптастыру, сондықтан оның өзіндік танымдылық іс -әрекеті белгілі бір дәрежеде белсендірілуі қажет. Жаңа мақсат оқытудың әдістемелік жүйесінің қалған бөліктерінің (мазмұны, әдісі оқыту түрі мен құралдарының) олардың өзара байланыстағы қалыптармен өзгерулерін талап етеді.

Осы талапты орындау үшін төмендегі төрт ұсынысты қажет деп санаймыз.

Жаңаша өзгерген мақсат оқушылардың өздігінен танып, іздену іс-әрекетінің әдістерін меңгерулерін талап етеді. Бұл әдістердің мұғалімдердің күнделікті жұмысына пайдаланып жүрген оқыту әдістерінен айырмашылығы бар. Демек , біздің жағдайымыздағы «оқыту әдістемесі» деп отырғанымыз «оқушы-мұғалім» деген өзара тығыз байланыстағы қатынасты қарастырады. Бұл жағдайда бірінші орында оқушы тұрады және оның өз бетімен білім алудағы белсенділігіне аса назар аударылады.

Жаңаша оқытудың негізгі түрлері болып, оқытудың дербес және топтық түрлері табылады. Оқытудың бұл түрлеріндегі ең бастысы оқушыға деген сенім, оның өз ісіне жауап беру мүмкіндігіне сүйене отырып өз беделі мен қадір-қасиет сезімін дамыту.

Оқытудың фронтальды түрі, көбінесе, бағыт беру, талқылау және түзету енгізуде ғана пайдалынылады.

Жаңа технологияның жаңа мақсаты бойынша «оқытуды ізгілендіру» қажет деп отырмыз ғой. Ол -оқыту құралдарына деген көзқарасты да өзгеруді талап етеді. Бұл өзгерістер бойынша оқу құралдары оқушылардың өздігінен танымдық іс -әрекетін жүргізе алатындай құралдар болуы керек

Бұрынғы дәстүрлі оқулықтар мұндай талапты қанағаттандыра алмайды сондықтан оқушылардың өз бетімен білім алуына аса бейімделген жаңа типтегі оқулықтар қажет. Ол оқулықтардың қандай болу керек екендігі төменде айтылады. Осы жерде компьютерлік техниканың да функциональды мүмкіндіктерінің мол екендігін ескере кету қажет, себебі комьютерлік техника-оқушыға, ол ізденіс және зерттеу жұмыстарын жүргізе алатындай оқытушы орта құруына мүмкіндік береді. Жаңа мақсат талап ететін жаңа оқулықтарда -оқу материалдарының мазмұны жаңаша баяндалуы қажет [26].

Оқытудың басты мақсаты өздігімен білім алып дами алатын жеке тұлға қалыптастыру болғандықтан, теориялық материалдардың мазмұны әңгімелесуші - оқулықтарда беріліп, оқушының өздігімен жаңа тақырыпты меңгеруіне қолайлы және қызықты мазмұндалуы керек. Мұндай талаптарды қанағаттандыру үшін оқулықта келтірілген тапсырмалар «сұрақ-жауап» диалогы түрінде беріледі, оқушылардың өздігімен танымдық іс-әрекетін дамытуға бағытталады. Бұл тапсырмалар , негізінен, жаңа тақырып бойынша заңдар мен ережелерді өздігімен шығаруға және анықтамаларды өздігінен құрастыруға жетелейді. Жаңа меңгерген тақырыптарды бекіту үшін, қарапайым мысалдар келтірсе жеткілікті. Осындай әңгімелесуші- оқулықтардың мазмұны, бұл жағдайда, білім алу құралына айналады.

Біздің педагогикалық техналогияны құруға қажетті тұжырымдама, С.Л. Рубинштейннің еңбектерінде айтылған, «ойлау барысында ойлау берік объектісін жаңа байланыстарға қосуға педагогикалық, психологиялық негіз бар»-деген ойыннан алынған. Ол бойынша өнертапқыштық пен жаңалықтар ашуға жетелейтін баланың жаңа қасиеттерін ашуға болады екен.

Технологиямыздың тағы бір психологиялық негізі болып табылатын теория

Л.С. Выготскийдің «оқыту процесінде оқушының ақыл -ойының дамуы «актуальды даму»аймағынан «жақын арадағы даму» аймағына ауысуы» туралы теориясы. Бұл ауысу- тапсырмаларды қайталап орындауға ғана арналған 1-ші деңгейден өнімді іс-әрекетті қажет ететін жоғарғы деңгейлерге ауысу негізіндегі іс-әрекет арқылы жүзеге асады.

Осындай іс-әрекет деңгейлері арқылы оқушылар оқу материалдарын әр түрлі деңгейде қабылдайды.

В.П.Беспалько бұл деңгейлерді төртке бөледі: Бірінші деңгей- «міндетті, оқушылық», екінші -алгоритмдік, үшінші-эвристикалық және төртінші -шығармашылық деңгейлердегі қабылдау [27].

Сондықтан да, оқушылардың білім, білік, дағдыларын жетілдіру үшін, оқытудың жаңа технологиясы бойынша, дифференциалды және дербес деңгейлік принциптерінің талаптарына сәйкес өткізілетін әртүрлі сабақ түрлеріне арналған жаңа тұрпаттағы оқулықтар мен оқу құралдары қажет. Бұлар әңгімелесуші-оқулықтар және оларға қосымша төрт деңгейдегі тапсырмалар берілген жұмыс дәптерлері.

Әңгімелесуші -оқулық бойынша оқушылар жаңа тақырыпты өз бетімен меңгеріп, анықтама, ережелерін өзі шығарады. Қарапайым жаттығу мысалдармен оларды бекіткеннен кейін, жұмыс дәптерлеріндегі деңгейлік тапсырмаларды орындауға көшеді. Деңгейлік тапсырмаларға, мысалы математика пәнінен, төмендегідей талаптар қойылады.

Бірінші деңгейдегі тапсырмаларға:

1. жаттап алуға лайықталған болуы керек:

2. алдыңғы сабақта жаңадан меңгерілген білімнің өңін өзгертпей қайталап, пысықтануына мүмкіндік беруі тиіс:

3. тапсырмалар жаңа тақырып үшін типті және өмірмен байланысты болуы керек.

Қазақ тілі пәнінде мұндай талаптар жаңа тақырыпты игеру соңында орындаған жаттығуларға ұқсас тапсырмалар құру арқылы орындалады және олар оқушының өзі шығарған ереже, анықтама, заңдарын бекітуге арналады. Мұндай тапсырмаларды құрастырған кезде олардың танымдылығы мен қызықтылық жақтарына ерекше көңіл аударған жөн.

Екінші деңгейдегі тапсырмаларға:

1. Өтіп кеткен материалдарды реттеуге және жүйелеуге берілген тапсырмалар. Бұлар өзгертілген жағдайлардағы тапсырмалар, яғни бұрынғы тапсырмаларға ұқсас, бірақ оларды орындау үшін алғашқы алған білімдерін түрлендіріп пайдалану қажет болады.

Оқушының ойлау қабілетін жетілдіруге берілетін тапсырмалар. Оларда біздің ұлттық ерекшеліктеріміз ескеріліп, танымдық және үйретімділік маңызы болуы қажет болады. Бұлар : логикалық тапсырмалар, ребустар мен сөзжұмбақтар.

Үшінші эвристикалық деңгейдегі тапсырмаларды біз төмендегінше топтастырдық:

1. танымдық-іздену (эвристикалық) түрдегі тапсырмаларды орындау барысында оқушылар жаңа тақырып бойынша меңгерген алғашқы қарапайым білімдерін (заңдылықтар шығару, анықтамалар, формулаларды жаттау, т .с. с. жетілдіріп, тереңдетумен қатар, ол тағы да жаңа білімді меңгеріп, өзі үшін жаңалық ашуы тиіс. Эврика! Мұндай жұмыс -анализ бен синтез және салыстыру арқылы негізгісін анықтау, қорытындылау сияқты ой жұмыстарын қажет етеді. Мұндай есептерді шешу барысын оқушылар жаңа есептерге тап болады да, проблемалық жағдай туындайды. Оны шешу үшін оқушы жаңа әдістер іздеуі керек.

2. Әртүрлі әдіс, тәсілдермен шешілетін есептер.

3. Өздігінен мысалдар мен есептер құрастыру және оны өздігінен шығару өмірден алынған мәліметтер негізінде диаграмма графиктер салу, жергілікті жағдайда өлшеу жұмыстарын шығару, көрнекі құралдар дайындау берілетін тапсырмаларға берілген тапсырмалар.

Төртінші шығармашылық деңгей тапсырмалары:

1. Оқушылардың жинағын өмірлік тәжірибесі мен қалыптастырған ұғым түсініктерінің, қиялы мен белсенді ой еңбегінің нәтижесінде жаңаша, бұған дейін болмаған, белгілі бір дәрежеде олардың жеке басының икемділігін байқататын дүние жасап шығуына негізделген теорема дәлелдеген заңдылықтарды оқулыққа сүйенбей мұғалімнің көмегінсіз қорытып шығарды.

2. Берілген тақырыпқа өз бетінше реферат, баяндамалар дайындау.

Демек , бұл тапсырмалар -оқушылардың біліктілігі мен дағдысын қалыптастыру және оны бағалау деңгейі болады [28].

Сонымен , қорытып айтатын болсақ, бұлар:

Бірінші деңгей үшін-игерілгенді пысықтау мен қайталауға, ережелері мен анықтамаларды, формулаларды жаттауға арналған.

Жоғары деңгейлер үшін-алған білімдерін өз бетімен қорыту мен жүйелеуге және тәжірибеде қолдануға арналған тапсырмалар.

Технология бойынша жүргізілетін оқушылардың өз бетімен білім алу процесі «басқаруға ыңғайсыз»-делініп, сыналып жатады. Сонда айтатындары: «оқушы осы кезеңде өз білгенін істейді, оның іс-әрекеті көбінесе, қате болады»-дейді.

Мүмкін , дәстүрлі оқу процесінде оқушыларды дәстүрлі оқулықтар бойынша өздігінен оқытуға тырысып, осыған ұқсас өздік жұмыстарды жүргізген кезде солай болса, болған шығар.

Бірақ , оқытудың жаңа технологиясы жағдайында:

-оқушылардың өздігінен жүргізетін танымдық іс-әрекеті үшін тапсырмалар күрделілігі төрт деңгей бойынша құрастырылып;

-Оқыту проблемалық принциптер бойынша жүргізіліп;

- барлық деңгейдегі тапсырмалар қызғылықты мазмұндалған болса, оқушыларда ынталану пайда болады. Сондықтан да, жаңа технология бойынша сабақ беруші мұғалімдер, үзіліс кезінде де оқушылардың сабақтан бас алмайтындығын байқаған. Олар өзара бәсекелесе отырып жұмбақ, сөзжұмбақ, ребус сияқты әр деңгейдегі тапсырмаларды шешіп, өтіп жатқан тақырыптан барынша көп ұпай алуға тырысқан, себебі, ертең жаңа тақырып басталады. Нәтижесінде «екіліктер жойылумен қатар,» «үштік» алып жүрудің өзі де ұят саналатын болған [29].

Осы жерде , «үлгерімі кейіндеп қалып, өз құрбыларын, белгілі бір себептермен, қуып жете алмайтын оқушылармен қалай жұмыс істеуі қажет?»-деген сұрақ туады. Бұл мәселенің де шешуі қарастырылған.

• Мұндай жағдайда, барлық тапсырмаларды мезгілінде орындаған оқушылар үлгермеушілерге көмектеседі;

• Сыныптың басқа оқушылары өздігінен жұмыс істеп жатқан кезде мұғалімнің де үлгерімі төмен оқушыларға дербес көмек көрсетуіне уақыты болады. Ол сынып оқушыларының өздік жұмыс іс-әрекеттерін ұйымдастырып, басқару, жалпы бақылау жасау және балалардың өз-өзін бағалауын бақылау функциясын атқарады.

• Бұл қалайша жүзеге асырылады? Бізге үйреншікті бақылау мен бағалауға қарағанда деңгейлеп оқыту барысындағы бақылау мен бағалаудың ерекшелігі неде?

• Деңгейлік тапсырмаларды енгізгендегі басты мақсат-сынып оқушыларын «қабілетті»және «қабілетсіз» деп жасанды түрде әр түрлі жіктерге бөлуді болдырмау. Осы арқылы деңгейлік және дербес оқыту принциптерімен қатар, барлық оқушыға қатысты, ізгілендіру принципі де сақталады.

Деңгейлеп оқыту барысында оқушының бірінші деңгейдегі тапсырмаларды дұрыс орындағаны есепке алынып отырылады.

Қандай оқушы болмасын, мысалы өзінің жақсы оқитынына қарамастан, жұмысын «оқушылық», «міндетті», 1-ші деңгейдің , ол үшін жеңіл болса да, тапсырмаларын орындаудан бастайды.

Барлық оқушылар жұмысын бір мезгілде бастап: әрқайсысы, білім игерудегі өз қабілетіне қарай, өз биігіне жетеді. Бұл барлық оқушыларды тірек білімімен қамтамасыз етеді және Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңының талаптарына сай келеді. Нақтырақ айтсақ :

- барлық оқушылардың оқу мақсатында 100% қол жеткізуінің кепілі болады және оқу пәндерінің барлық тақырыбы бойынша ең болмағанда міндетті бірінші деңгейді игеруін толық жүзеге асырады. Бұл өз кезегінде, мемлекеттік стандарттың min-талаптарының орындалуына кепілдік береді.

«Есепке алу» жүйесін жүргізу нәтижесінде үлгерімі нашар оқушылар да, кем дегенде, «оқушылық» деңгейге сәйкес білімді толық меңгеріп алатынын өз тәжірибемізден байқадық. Себебі ,ол осы деңгейдің тапсырмаларын толық және дұрыс орындап, өткізбегенінше, келесі деңгейге көшпейді. «Міндетті» деңгейде толық меңгергеннен кейін оқушы әрі қарай ілгері ұмтылады; өзіне өзінің сенімі артады.

Олардың әрқайсысы 1-ші деңгейлік тапсырмаларды орындауға міндетті және жоғары деңгейлік тапсырмаларды орындауға міндетті және жоғары деңгейлік тапсырмаларды орындауға құқылы.

Осылайша , бір деңгейден бір деңгейге, өз білімін біртіндеп толықтыра отырып, өз қабылетін де жетілдіреді. Бұл жағдайда жоғары деңгейлік тапсырмаларды орындау әр оқушының мақсатына айналды. Біз дайындаған жұмыс дәптерлерінде тапсырмалар үш деңгейде ғана берілген. Төртінші деңгей тапсырмаларын құрастыру мүмкіншілігін ұстаздарға қалдырдық [30].

Деңгейлік тапсырмаларды дұрыс орындағаны үшін оқушылар сол деңгейді игергеніне сәйкес ұпай алады: бірінші деңгей үшін-5 ұпай, екінші деңгей үшін-10 ұпай, үшінші деңгей үшін-15 ұпай.

Біздің жағдайда, әр жаңа тақырып бойынша жасалған деңгейлік жұмыстардың үш деңгейге бөлінуі, үй жұмысын жақсы ұйымдастыруға және реттеуге мүмкіндік береді. Себебі, тақырыпты меңгерудегі төрт деңгейлік тапсырмалар үлгерімі өте жақсы оқушыға есептеліп, соған сәйкес құрылғандықтан, бұл жұмыстарды толық, сабақ үстінде орындап бітіруге, барлық оқушылардың мүмкіндігі жете бермейді. Сондықтан да олар үйде өз бетімен немесе сабақтан тыс уақытта мұғалімнің көмегімен аяқтауға беріледі:

- бірінші деңгейдің тапсырмаларын орындап үлгерген оқушыларға екінші деңгейдің тапсырмалары;

• екінші деңгейдің тапсырмаларын орындаған оқушыларға одан да жоғары деңгейлік тапсырмалар беріледі;

• т. с. с. деңгейден деңгейге көтеріле береді.

Ең жоғары деңгейдегі шығармашылықты қажет ететін тапсырмаларды, әрине, дарынды да, еңбекқор оқушы орындай алады.

Осылайша , әр тақырып бойынша оқушыларға, сыныптан тыс уақытта, жоғары деңгейлік тапсырмаларды орындау арқылы көбірек ұпай жинап көтеріңкі баға алуға мүмкіндік беріледі және дамыта оқыту принципі орындалады. Нәтижесінде оқушылардың табиғи қабылеттері мен дарындылық қасиеттерінің ашылуына жақсы жағдай жасалады.

Сонымен, әр деңгейдегі тапсырмаларды оқушылар (дұрыс орындалғандығын мұғалімге тексеріп алып) тақта жанында ілулі тұратын жалпы ведомоста және өздеріндегі арнайы деңгейлік жұмыс дәптерлерінің соңындағы ведомоста (+)- пен белгілеп отырады.

Бұл оқушылар арасында, олардың бір-бірінің үлгерім деңгейлерін бақылай отыра алатындықтарынан, өзара жарыс тудырады. Бірақ , оқушылардың өзара көмегіне және мұғалім тарапынан жасалатын демеп жіберуге жол беріледі. Сондықтан бақылау мен бағалау ішкі бақылау мен ішкі бағалау болып табылады. Сабақ дұрыс орындалған барлық тапсырмалар жиналған ұпайларды есептеумен аяқталады.

Жинаған ұпайларын оқушылар әр сабақтың соңында нүктемен белгілеп отырады. Осы нүктелердің арасын түзу сызықтармен біртіндеп қосса, график шығады. Ол - оқушының даму мониторингі деп аталады. Мониторинг бойынша мұғалім кезекті тақырыптық бақылау жұмысының алдында әр оқушының өткен материалды қандай деңгеймен меңгергенін қадағалап, үлгермеушілермен қосымша жұмыс жүргізеді.

Тақырыптық бақылау жұмысы да әр деңгейлі тапсырмалармен беріледі. Бұл жағдайда ол бөгде біреудің көмегінсіз орындалады және мұғалім тарапынан оқушылар қатаң бақыланып, өздерінің нақты алған білімдерін тиісті ұпайларын алады. Осындай бақылау мен бағалауды біз сыртқы бағалау ретінде қарастырамыз. Бұл ұпайлар , оқушылардың даму моторингтерінде белгіленеді.

Оқушының даму моторингі, оның жеке басының қабілетіне қарай тақырып бойынша игерген білім сапасының обьективті сипатын көрсетеді. Осы жағдайда оқушының даму деңгейі - басқалармен емес, уақыт өткен сайын, өзімен -өзін салыстыру арқылы анықталғандықтан, ол оқушыларға деген ізгілік қатынасты көрсетеді[31].

Сонымен, оқытудың педагогикалық технологиясын қолдану жағдайында бағалау процесі арнайы қосу әдісімен жүзеге асырылады. Бағалау жүйесі негізі болып оқушы білімінің ең төменгі деңгейі алынады және ол деңгей мемлекеттік стандарттың ең төменгі талабына сәйкес келеді. Бұл деңгейдегі тапсырмаларды дарындылығына да, бейімділігіне де, жоғары даму деңгейіне де қарамастан оқушылардың барлығының дұрыс орындауы міндетті.

Бірінші деңгейдегі барлық дұрыс және мезгілінде орындалған тапсырмалар «есепке» алынып отырады дедік қой. Осы бірінші деңгейдің «есепке алынбаған» тапсырмаларын қашан «есепке алғанша», міндетті түрде, қайта-қайта тапсырыла береді.

Өзін -өзі бағалау «қосу» әдісімен жүргізілетіндіктен оқушы бұрынғыдай «екілік» аламын деп қорықпайды. Оқушыда жоғары ұпай жинауда ұмтылушылық пайда болады. Бұл дұрыс орындалған тапсырмалардың саны тікелей тәуелді.

Сонымен :

• технологияның принциптері -оқытуды ізгілендіру мен демократияландыру жағдайында, өздігінен даму бағдарын анықтап, дамитын және өздігінен дұрыс шешім қабылдай алатын, өзін-өзі жетілдіріп өсіруші, өзін-өзі тәрбиелеуші тұлға қалыптастыруға болады екен;

• өздігінен оқытудың осындай мақсаттары жүзеге асыру үшін, білім беру жүйесінің алдында тұрған басты мақсат- жаңа технологиясының талаптарына сай жаңа оқулықтар буынын жазу болып табылады[32].

• Жаңа оқулықтар мен дидактикалық құралдардың ерекшелігі-қысқа мерзімді ешқандай бейімдеусіз -ақ олардың мазмұнын компьютерге кіргізуге болады себебі, бұл құралдардың құрылымы электрондық оқулық құрылымдарына ұқсас .

Қорыта келе, «Деңгейлеп оқыту технологиясы » еліміздің көптеген мектептерінде қолданылып жүр.Осылардың ішінде барлық деңгейдегі тапсырмалар қызғылықты мазмұндалған болса, оқушыларда ынталану пайда болады. Сондықтан да деңгейлеп оқыту технология бойынша сабақтан бас алмайтындығы байқалған. Олар өзара бәсекелесе отырып жұмбақ , сөзжұмбақ, ребустар сияқты әртүрлі тапсырмаларды шешіп, өтіп жатқан тақырыптан барынша көп ұпай алуға тырысқан, себебі, ертең жаңа тақырып басталады. Нәтижесінде оқушылардың ынтасы артып, сонымен қатар даму мониторингі де күннен -күнге жоғарылай түседі. Демек , мұғалім берген тапсырмалар оқушылардың біліктілігі мен дағдысын қалыптастыра отырып, бағалау деңгейі жоғарылай түседі. Сонымен қатар, тапсырмалар ауқымы да өсіп , шығармашылыққа ұласады.

2 3-сыныптың оқу-тәрбие үрдісінде деңгейлеп оқыту технологиясын қолдану әдістемесі

2.1 3- сыныптардағы тіл сабақтарында деңгейлеп оқыту технологиясын қолданып жүргізу жолдары

Қазіргі заман талабы бойынша оқытудың басты мақсаты өздігінен білім алып дами алатын жеке тұлғаны қалыптастыру болғандықтан , біздің бастауыш сынып бірлестігі Ж.А.Қараевтың деңгейлеп оқыту технологиясын өз сабақтарында кеңінен қолданып жүрміз. Бұл технология оқушының білім деңгейіне сәйкес жеңілден қиынға қарай оқытылады. Деңгейлеп оқыту төрт бөліктен тұратыны барлық ұстаздарға белгілі .

1. Оқушылық деңгей. Бұл міндетті деңгей боғандықтан барлық оқушы тапсырманы толық орындауы тиіс.

2. Алгоритмдік деңгей. Бұл деңгейде өтіп кеткен материалды талдап , бұрынғы тапсырмаларға ұқсас орындайды. Бірақ бұларды орындау үшін алған білімдерін түрлендіріп пайдалану керек[33].

3. Эвристикалық деңгей. Өз бетіндік жұмысты қалыптастыру мақсатында оқушылар жаңа тақырып бойынша меңгерген қарапайым білімдерін жетілдіріп тереңдетеді. Тағы жаңа білімдерін меңгеріп, өзі үшін жаңалық ашады. Анализ бен синтез , салыстыру арқылы анықтау , қорытындылау. Бұл деңгейде ребус , сөзжұмбақ , анаграмма құрастыру , зертханалық жұмыс жүргізу , эвристикалық сұрақтар болуы қажет.

4. Шығармашылық деңгей. Бұл деңгейде берілген тақырыпқа өз бетімен реферат , баяндама , эссе , өлең , жұмбақ , жаңылтпаш құрастыра білу қажет .Біз сіздермен осы технологияны қазақ тілі пәнінде қалай қолданып жүргеніміз жайлы ой бөліссек деген оймен сіздерге ұсынып отырмыз.

Бастауыш мектепте деңгейлеп оқыту әдістемесін қазақ тілі сабақтарында қолданудың үлкен мәні бар. Ол өтілген тақырыпты терең меңгеруге сол арқылы оқушының материалды толық бекітуіне көп ықпалын тигізеді Баланың дамуы барысында таным белсенділігі артады. Мектеп жасына дейінгі балалар заттарды түсіне, формасына қарап ажырата бастайды, олардың құрылысын, пайдалану тәсілдерін білгісі келеді. Балалар өте байқағыш, әр нәрсеге үңіле қарайды, кейде терең ойға шомылады.

Сонымен, баланың жан-жақты дамуына іс-әрекеттердің рөлі өте зор екеніне көз жеткіздік. Олай болса әрбір тәрбиеші, мұғалім оқыту процесіне осы іс-әрекеттердің орын алып, орындалуын мақсат етіп қойса және әрбір мектеп жасындағы балаларға арналған әртүрлі іс-шараларда ескерілсе мұғалім еңбегі жемісті болары сөзсіз.

Мектепте оқытылатын пәндердің барлығы дерлік тіл арқылы түсіндіріледі. Нәтижеде қазақ тілінен теориялық білім беру арқылы оқушылардың ой-өрісін, дүниетанымын, жазу, сызу, тілін дамыту жүзеге асырылады.

Тіл білімі салаларының ішінде морфология оқушының тілдік қабілеттерін артыруда ерекше рөл атқарады.. Себебі морфологияны дұрыс меңгермеген оқушының дұрыс сөйлеу, қатесіз, сауатты жазу дағдылары толық қалыптаспайды.

Бастауыш сыныпта морфологияны оқытуда оқушыларға сөз және оның құрамы, түбір және қосымша, қосымшаның түрлері, сөз таптарының ерекшеліктері, күрделі сөздер, оның түрлері жайында түсінік беріледі. Демек, оқушы морфологиялық ұғымдардың бұл қасиеттерін біліп, мәнін ұғыну арқылы ойын дәл, жүйелі етіп, анық жеткізуге, сауатты жазуға үйренеді. Осы ретте мектептегі қазақ тілі сабағында морфологияны оқыту барысында кемшіліктер жоқ емес, бар. Себебі мұғалімдердің оқулықтағы дайын ережені жаттатып, жаттығуды орындатумен, шалағай мысалдар келтірумен шектеліп қана қоятындары кездеседі[34].

Мұғалім құрғақ ережені оқушыға жаттатқызудың зиян екенін естен шығармауы керек. Жаттанды нәрсе көпке бармай, тез арада ұмтылып қалары әсте анық.

Қазіргі таңда оқыту мазмұны жаңартылып, жаңа буын оқулықтарының негізінде жасалған бағдарламалар бастауыш мектеп мұғалімдерінің жаңаша жұмыс істеуін, оқушылардың белсенділігі мен қызығушылығын арттыруды талап етуде.

Сондықтан әрбір сабақта бұрыннан белгілі мәліметтерді қайталай бермей, оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін іздестіру керек. Сабақта айтылған материалдардың барлығы оқушының есінде түгел қалмаса да, оның ішінен ең негізгісін қалдыру үшін тер төгу - міндетіміз.

Мысалы, 3 -сыныпта сөз таптарынан өткенді қайталау сабағында шығармашылық деңгейдегі тапсырмаларды пайдалануымызға болады.

Оқушылар 4 топқа бөлініп, зат, сын есім, сан есім, етістік сөздерге мысалдар келтіріп, өткенді естеріне түсіреді. Оқушылар ойлаған мысалдар арқылы ережені бір-біріне түзетеді.

Морфологиялық ұғымдарды оқытуда оқушылардың меңгерген білімі тиянақты болу үшін грамматикалық ойындарды жиі пайдаланса, баланың оқуға қызығушылығы арта түседі. Мысалы, «Қызықты грамматика» кітапшасын пайдалана отырып, сыныпты үш топқа бөліп, үш түрлі (Сұңқар, Тұлпар, Жауқазын сияқты) ат қойып өтілген материалдарды қайталау үшін оқушыларды өзара жарыстырып, тапсырма беру жақсы нәтижелі болады[35]. Сабақ үстінде сын есім мен сан есімнің , зат есімнің алдында тұратыны, етістіктің сөйлемнің соңында келетін сияқты тілдің заңдылықтарын оқушылардың сөйлеу барысында дұрыс қолданылуын қадағалап отыру керек. Сонда балалар тіл мәдениетінің нормаларын сақтауға да жаттығады. Мысалы, 3- сыныпта өтілген «Жұрнақ пен жалғау » тақырыбында , білімді бекіту сабағында мынадай деңгейлік тапсырмалар берілді.

3- сынып бойынша .

1- деңгей тапсырмасы мынадай болды:

Жұмбақты көшіріп , қосымшалы сөздердің астын сыздырту.

Әрі шешен , әрі әнші , әрі күйші.

Әр үйде бар, тапқышым , кәне ,тапшы.

2- деңгей . Мақалды жатқа жаздыру , қарамен жазылған сөздердегі жұрнақ пен жалғауды тиіс белгілермен белгілету.

1.Өнерлінің өрісі кең.

2. Білімдіге дүние жарық .

Білімсіздің күні кәріп .

3- деңгей. Сөздердегі -шы, - ші, - лы , - лі, -ды, - ді жұрнақтарын жалғап жазып , 2-3 сөйлем құрастыру , түбір мен қосымшаны ажыратқызу.

Білім - білімді

Ән - әнші Ақыл - ақылшы

өнер - өнерлі Жұмыс - жұмысшы Қар - қарлы

Үлгі : Менің әнші болғым келеді.

4- деңгей. «Менің досым » тақырыбына шағын әңгіме жаздырып , қосымшалы сөздердің астын сыздырту.

3-сынып бойынша.

«Түбір мен қосымшаның жазылуы » тақырыбына мынандай деңгейлік тапсырма берілді.

1- деңгей. Көп нүктенің орнына - лар , - лер, -тар , - тер - дар , - дер жалғауының тиістісін қойып , сөздерді көшіріп жаз.

Балалар , өрмекшілер , достар , көбелектер , қыздар , гүлдер.

2- деңгей . Қосымшалы сөздердің түбірін , жұрнағын ,

жалғауын ажыратқызу.

Қосымшалы

Сөздер

Түбір

Жұрнақ

Жалғау

Оқушылар

оқу

шы

лар

Әншілер

ән

ші

лер

Ғарышкерге

ғарыш

кер

ге

Асханада

ас

хана

да

3- деңгей . Көп нүктенің орнына негізгі түбірді тауып жаздырту .

Осы сөздерді қатыстырып 3-4 құрап жаздырту.

Қақ -қағу , қағады , қағып.

• жағу , жағып ,жағады.

• шабу , шауып шабады.

- шөгу , шөгіп , шөгеді.

Үлгі : Асан атасына шөп шабуға көмектесті.

4- деңгей. «Қыс » тақырыбына бір шумақ өлең құрастыру немесе әңгіме жаздырту .

Әрбір тапсырманы кезеңдерге бөліп қарастырдық.

1-кезең. Ұйымдастырушы және үй тапсырмасын тексеру кезең.

Жаңа тақырыпты оқушыларға меңгеруге қажетті және оған негіз болатындай өткен тақырыптар бойынша еске түсіруге арналған төмендегі тапсырмаларға балалар үйден дайындалып келеді. Сондықтан оларды жаңа сабақтың алғашқы 2 минутты аралығында пысықтап үлгеруге мүмкіндік туады.

1.Мамандық иелерімен танысу.

Мамандық иелерінің аттарына сұрақ қою.

2.Сөз таптарын атау . Оларға қысқаша тоқталып өту.

Сөз таптары

Зат есім Сын есім Сан есім Етістік

1. Зат есімдерге берілетін сұрақтар .

Кім ? Кімдер? Не ? Нелер?

2- кезең. Оқушылардың оқулықпен жұмыс жасау дағдысын

қалыптастыру кезеңі.

Жаңа тақырыпты өз бетімен меңгеруге жетілуші тапсырмаларды орындату. Бөлінген 8 - 10 минут уақыт өткен соң , мұғалім өзі балалармен бірге талқылап келесі 10 - 12 минутта сабақтың негізгі мақсатына жетеді

1.Қарамен жазылған сөздердің түбірі мен қосымшасын ажырату арқылы зат есіді табу.

2.Зат есімге жалғанған қосымша арқылы заттың біреуге тән екендігін ажырату.

А)Менің қаламым . Біздің қаламымыз.

Сенің қаламың Сендердің қаламдарың.

Сіздің қаламыңыз. Сіздердің қаламдарың.

Оның қаламы. Олардың қаламдары.

ә) Сөздерді берілген үлгі бойынша өзгертіп жазу.

Б) Сұрақ қою арқылы тәуелдеулі сөздерді табу.

3. Бекіту, қорытындылау.

А) Зат есімнің тәуелденуі дегеніміз не?

Ә) Дәптер сөзін тәуелдеу.

3- кезең. Оқушылармен кері байланыс жасау. Олардың алғаш алған білімдерін тексеру.

Деңгейлік тапсырмалар .

1-деңгей. (5- ұпай).

Жаңа тақырыпта кездескен негізгі ұғымдар үлгі бойынша берілген тапсырмаларды орындау. Оларға барлық оқушы міндетті жауап береді. Барлығы 5- ұпай жинап есептелінеді.Бағаларын алады. Егер оқушы осы деңгейден аса алмаса журналға «3» бағасын қойылады.

1.Зат есімнің тәуелденуі не?

2. Кітап сөзін тәуелдеу.

3. Өлеңді мәнерлеп оқып , тәуелді сөздерді табу

2- деңгей. (10 ұпай).

1- деңгейдегі алған білімдеріне негізделіп құралады. Дұрыс орындай алмаған 5- ұпай тағы 10 ұпай қосып , 15 ұпай жинайды. Келесі деңгейдің тапсырмаларына шамасы жетпесе журналға «4» қойылады. Олар :

-ым , - ім , - ымыз, - іміз.

- ың, - ің, - ыңыз, - іңіз.

- ы, - і, - ы , - і;

2 . Жекеше және көпше түрде тәуелденеді .

3. Зат есімнің жеке қасиеттері.

3-деңгей. (15 ұпай).

Бұл эвристикалық болғандықтан , оқушы тақырып бойынша негізгі қорытып , өз пікірін айта алатындай тапсырма болуы мүмкін . Дұрыс жауап бере алған оқушы 1 -2 деңгейден жинаған 15 ұпайға тағы ,15 ұпай қосып 30 ұпай жинайды . Жуналға «5»деген баға қойылады.

1.Сөз таптарының қай түрі тәуелденеді?

2.Бір сөзді қосымшалар арқылы тәуелдеп зат есімге айналдыру.

4- деңгей.

1.Зат есімнің тәуелденуін басқаша тұрғыда өзгерте алуы.

2. «Болашақ заманға саяхат» тақырыбына ой қозғау.

Сабақтың соңында әр оқушының жинаған ұпайлары есептеледі. Үйде әркім өзінің тоқтаған жерінен деңгейлік тапсырмаларды жалғастырып орындап келуге тапсырмалар алады. Тақырып бойынша қорытынды баға журналға келесі сабақтың басында қойылады.

Төртінші шығармашылық деңгейдің тапсырмалары негізінен мемлекеттік стандарттық міндетті деңгейінен жоғары болғандықтан , оның бағасы ерекше - бестен жоғары деп бағаланады. Бұл жерде : бірінші деңгейдің тапсырмалары мемлекеттік стандарттың міндетті ең минимальді қолсап көлемі болғандықтан , оны өте жақсы меңгерген кездің өзінде келесі деңгейдің тапсырмаларына шамасы келесе есептелуі немесе үздіксіздікпен бағаланады.

Оқушылардың жаңа тақырыпты өз беттерімен меңгерілуі үшін қолайлы әдіс - тәсіл : тапсырмаларды сұрақ - жауап , диолог түрінде беріп, оқушылардың танымдық іс - әрекетін дамытуға бағыт - бағдар беру. Бұл тапсырмалар негізінен жаңа тақырып бойынша заңдар мен ережелерді оқушылар өз бетімен шығаруға және анықтамаларды өздігінен құрастыруға жетелейді. Жаңа меңгерген тақырыптарды бекіту үшін қарапайым ойындар , схемалар, тіректермен жұмыс жасаған тиімді. Соңынан оқушылар жұмыс дәптерлеріндегі деңгейлік тапсырмаларды орындау арқылы алғаш алған білімдерін тереңдетіп, бойындағы жеке қабілетін дамыта алады. Деңгейлік тапсырмаларға төмендегі талаптар қойылды.

Бірінші , оқулық деңгейдегі тапсырмалар :

-жаттап алуға лайықты болу керек ;

-жаңа тақырыпта меңгерілген білімнің өңін өзгертпей қайталап , пысықтауына мүмкіндік беруі тиіс;

-тапсырмалар жаңа тақырып үшін типті және өмірмен байланысты болуы тиіс;

Екінші , алгоритмдік деңгейдегі тапсырмалар :

Өтіп кеткен материалды реттеуге және жүйелеуге берілген тапсырмалар . Бұлар өзгертілген жағдайда тапсырмаларды талдап, бұрынғы тапсырмаларға ұқсас , бірақ оларды орындау үшін алғашқы алған білімдерін түрлендіріп пайдалануын қажет ететіндей нұсқа беру[36].

Үшінші , эвристикалық деңегйдегі тапсырмаларды орындау барысында оқушылардың жаңа тақырып бойынша меңгерген алғашқы қарапайым білімдерін (заңдылықтар шығару, анықтамалар , формулалар жаттау , т.с.с.) жетілдіріп, тереңдетумен қатар , ол тағы да жаңа білімді меңгеріп , ол үшін жаңалық ашуы тиіс : Эврика - анализ бен синтез және салыстыру арқылы негізгісін анықтау , қорытындылау сияқты ой жұмыстарын қажет етеді. Мұндай тапсырмаларды орындау барысында оқушылар үшін жаңа проблемалық жағдай туындайды. Оны шешу үшін оқушы өзі жаңа әдістер іздеуі керек.

Төртінші шығармашылық деңгей тапсырмалары: берілген тақырыпта өз бетімен баяндама , реферат дайындау.

Сонымен қорыта айтқанда, бірінші деңгей үшін - игерілгенді пысықтау мен қайталауға , ережелер мен анықтамаларды , формулаларды жаттауға арналған. Жоғарғы деңгей үшін - алған білімдерін өз бетімегн тереңдетіп қорытуға , жүйелеуге және тәжірибеде қолдануға арналған тапсырмалар.

2.2 3-сыныпта қазақ тілі сабағын деңгейлеп оқыту технологиясына сүйене жүргізудің мүмкіндіктері

Көптеген педагог - мамандардың анықтауы бойынша деңгейлік тапсырмаларға мынадай талаптар қойылатыны анықталды. Бірінші деңгейлік тапсырмалар жаттап алуға лайықты болуы қажет, екінші деңгейлік оқыту жаңа тақырыпты қайталап, пысықтауына мүмкіндік беруі тиіс, үшінші деңгей тапсырмалары өмірмен байланысты болуы керек, төртінші деңгей тапсырмалары баланың шығармашылық қабілетін оятуы қажет. Яғни, бала берілген тақырып бойынша ізденуі керек. Деңгейлік тапсырманы дұрыс орындағаны үшін оқушы сол деңгейге сәйкес өз ұпайларын алып отырады.

Бірінші деңгей үшін - 5 ұпай, екінші деңгей үшін - 10 ұпай, үшінші деңгей үшін - 15 ұпай. Ескерте кететін бір жайт оқушы қаншалықты жақсы оқыса да тапсырманы орындауды бірінші деңгейден бастайды. Осылайша әр бір деңгейден екінші деңгейге өтіп, өз білімін жетілдіріп отырады. Егер оқушы бірінші деңгейге жауап беріп, екіншісіне жауап бере алмаса оған «үш» бағасы қойылады, екінші деңгей тапсырмасын орындаған оқушыға «төрт», ал үшінші деңгей тапсырмасына жетіп, оны орындаған оқушыға «бес» қойылады.

Осы деңгейлеп оқыту технологиясы бойынша 3-сыныпта «Сын есімді қайталау» тақырыбында сабақ жоспарын мысалға келтірейік:

Тақырыбы: Сын есімнен өткенді қайталау.

Мақсаты: Оқушылардың өткен сабақта алған білімдерін жүйелеу. Ойлау белсенділіктерін арттыру.

Әдісі: Өткен тақырып бойынша білімін байқап, бағалау, оқушыны іздендіру.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

1. Сын есім дегеніміз не? Сын есімнің сұрақтары? Мысал келтіру.

2. Дара сын есім дегеніміз не? Мысал келтіру.

3. Күрделі сын есім дегеніміз не? Мысал келтіру.

4. Қарсы мәндес сын есім дегеніміз не? Мысал келтіру.

ІІІ. Сын есім тақырыбын қаншалықты меңгергендігін деңгейлік тапсырмалар арқылы тексеру.

Бірінші деңгей. (5 ұпай)

1. Өлең жолдарынан сын есімді табыңдар.

«Жасыл емес жайнаған,

Ақ мамық қар айналаң.

Сырғанақтап ойнайсың,

Қызыққа енді тоймайсың».

«Көрікті өлкеме қарашы,

Тізілген орман, тау, қаласы.

Алтай мен Атырау арасы,

Қазақтың кең-байтақ даласы».

(М. Әлімбаев)

2. Қарсы мәндес сын есім сыңарын табыңдар.

Ащы - тәтті Қымбат - арзан

Жұмсақ - қатты Үлкен - кіші

Жақсы - жаман Ыстық - суық

3. Дара сын есімді табыңдар.

1. Жанар қызғылт түсті қарандашты таңдап алды.

2. Есік алдында қара ала күшіктер ұядан біртіндеп шыға бастады.

3. Біз кең көшемен жүріп келеміз.

4. Аспанда ала бұлттар жөңкіліп кетіп барады.

Екінші деңгей (10 ұпай)

1. Мына сын есімдерден сөз тіркесін жасаңдар.

1. Жасыл. 2. Әдемі. 3. Үлкен. 4. Көкшіл. 5. Қымбат.

2. Көп нүктенің орнына қарсы мәндес сын есімдерді тауып қою.

«Ақылды іс тындырады

.................. тіс сындырады»

«Мейірімді алғыс алса,

.................. қарғыс алар».

3.Дара сын есімдерден күрделі сын есім жасаңдар.

Ақ, қоңыр, боз, торы.

Үшінші деңгей (15 ұпай).

1. Мына күрделі сын есімдерді қатыстырып, сөйлем құрап жазыңдар.

Қызыл ала, қара көк, сары ала, көк ала.

2. Құрамында дара, күрделі және қатыстық сын есімдері бар қысқаша мәтін құрап жазыңдар.

Төртінші деңгей шығармашылық деңгей болғандықтан қабілетті оқушыларға сын есім тақырыбында реферат, баяндама жаздыру, проблемалық ситуация құру арқылы оқушыға тапсырма беруге болады.

Сондай-ақ оқушыларға деңгейлік тапсырмаларды деңгейлік сұрақтар түрінде де беруге болады.

Мысалы:

Бірінші деңгей сұрақтары.

1. Сын есім дегеніміз не?

2. Сын есім сұрақтары?

3. Сын есімге мысал келтіру.

Екінші деңгей сұрақтары.

1. Дара сын есім дегеніміз не?

2. Күрделі сын есім дегеніміз не?

3. Қарсы мәндес сын есімге мысал келтіру.

Үшінші деңгей сұрақтары.

1. Сын есімнің өзге сөз таптарынан ерекшелігі.

2. Дара және күрделі сын есімді қалай ажыратамыз?

Бұл деңгейлік тапсырмаларды оқушы ешкімнің көмегінсіз орындауға тиіс. Бұл оның өз білімін қалыптастыруға өз-өзіне сенімін бекітуге көмектеседі.

Сын есімді оқытуда деңгейлік тапсырмалар:

- сын есімнің ережесін өз бетімен шығаруға және құрастыруға

- сын есімнің өзіндік ерекшеліктерін анықтауға

- берілген сын есім сөздерге сөйлем құрау арқылы өз ойын дамытуға

- оқушының сын есім бойынша өз білімін тексеруге оны қорытуға

- жоғары деңгейдегі сын есім сұрақтары мен тапсырмаларын жетуге тырысады.

Бастауыш мектепте деңгейлеп оқыту әдістемесін қазақ тілі сабақтарында қолданудың үлкен мәні бар. Ол өтілген тақырыпты терең меңгеруге сол арқылы оқушының материалды толық бекітуіне көп ықпалын тигізеді.

Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу дағдыларын қалыптастыруда олардың айтатын ойларын жинақы әрi толық жеткiзуi үшін деңгейлік тапсырмалар маңызды рөл атқарады. Бұл үшiн мынадай мәселелер ескерiлуi керек:

• Оқушыдан өз ойын шашыратпай, жинақы айтып беруi талап етiледі.

• Сұрақ-жауап әдiсi арқылы шағын диалог немесе монолог құрғызу жолдары;

• Қазақ тiлiнен алған бiлiмдерiн мен бiлiктерiн пайдалана алуы.

1. Үшінші сынып оқушыларының сөйлеу дағдыларын қалыптастырудың сапалы әдiс-тәсiлдерi және оларды қолдану жүйесін анықтау;

2. Оқушылардың сөйлеу дағдыларын қалыптастыру жаттығулары мен тапсырмаларының оқу бағдарламасымен сәйкес болуы;

3. Оқушылардың сөйлеу дағдыларын қалыптастыру тапсырмаларының тәрбиелiк, бiлiмдiк және дамытушылық мақсатта болуы және оларды қолдану жолдарын анықтау;

Бастауыш мектеп пәндерінде деңгейлеп оқыту технологиясының мүмкіндіктеріне сүйену оның тиімділігін арттырып, маңыздылығын ескеру жөніндегі біздің болжамымыз .

Зерттеу кезеңінің бірінші кезеңінде ең алдымен сыныптағы оқушылардың бірін- бірі таңдауды (симпатия) бақылаудан бастадық. Бақылау жұмысын мынандай міндетті алға қойды.

1.Партада кіммен отырғың келеді? Тапсырмасы арқылы оқушылар өз деңгейіне байланысты екіншісін таңдайды.

2.Қазақ тілі сабағын алдымен стандартты бағамен жүргіздік.

3.Осы пәндерден алған білімдерінің көрсеткіш үлгерім сапасын анықтап алдық.

25 оқушыға жүргізген тест жауаптарын талдай келе оқушыларды міндетті деңгейдегі мүмкіндіктерін бастапқы кезеңді анықтадық. Мұнда эксперименттік тобының жоғары деңгейі 25,6 % , орта 30,8 % , төмен 43,6 % көрсетсе оқушылардың тек стандартты деңгейде жұмыс істеулері пәндік білім беру мазмұнының өз деңгейінде болмай, тек бір дарынды тұрғыда ғана берілмеуі, балалардың шығармашылық әрекетіне көңіл бөлмеуі ескерілді.

Эксперимент жүргізудің екінші кезеңінде білім берудегі инновациялық технологиялар әдістерін басшылыққа ала отырып, деңгейлеп оқыту технологиясының негізіне сүйендік.

-3-сынып оқушыларына сабақ беру процесінде деңгейлеп оқыту технологиясын үйрету. Бұл дегеніміз деңгейлік тапсырмаларды әрбір өтілген сабақ тақырыбына құру;

-Арнайы тест, сауалнама жүргізу арқылы білім мониторингін бағалау, реттік көрсеткіштерін алып отыру;

-Әрине, оқушыда алгоритмдік , эвристикалық және шығармашылық деңгейдің қалыптасуы қарастырылды. Ол үшін әрбір оқушымен сабақта деңгейлеп оқыту технологиясының элементтерін қолданудан бастадық;

- Әрбір деңгей тапсырмасын оқушы үшін бір мәселе тудырды;

-Әрбір сабақта түрлі тәсілдерді ұйымдастырдық;

Біріншіден сұрақ қою арқылы ,екінші арнайы даярланған жаттығулар, сызбалар, логикалық тапсырмалар беру арқылы. Үшіншіден, пікір айту тапсырмаларын талдау, өз пікірлерін қолдау, шешім қабылдау. Төртіншіден ,тапсырма бойынша немесе оқыған тақырып бойынша деңгейлік тапсырма жасау қарастырылады. Нәтижесінде 3-сыныптағы әрбір сабақта деңгейлеп оқыту технологиясының тиімділігі ескеріліп отырудан технология әрбір сабақтың мәнін - маңыздылығын алуда сапаны көтеруде өз әдісімнің пайдасын көрсетті. Экспериментті топтарда бастапқы кезеңде жоғары 25,6 %, орта 30,8 % , төмен 44,3 % құрса. Эксперимент жұмысынан кейін жасалынған бақылауымыздың нәтижесі : жоғары 44,3 % , орта 48,5 % , төмен 12,7 % көрсетті.Бұдан деңгейлеп оқыту технология негізінде өткізілген сабақтар , жүргізілген эксперименттік топты бақылау тобымен салыстырғанда бақылау тобында деңгейлеп оқытудың тиімділігі біршама ғана болса, эксперимент айқын айырмашылығын көреміз.

(кесте )

Топтар

Эксперименттік топ жоғары

Бақылау тобы

жоғары

Эксперименттік орта

Бақылау тобы орта

Эксперименттік топ төмен

Бақылау тобы

төмен

Бастапқы

(эксперименке

дейінгі кезең.)

25,6%

25,2%

30,8%

30,5%

43,6%

44,3%

Эксперименттен

кейінгі кезең

38,8%

28,1%

48,5%

32,6%

12,7%

39,3%

Алынған нәтиже бойынша бастауыш мектептің барлық пәндерінде деңгейлеп оқыту технологиясы бойынша сабақ жүргізудің толық мүмкіндіктері бар . Себебі: бұл технологияға сүйене отырып сабақта жеке тұлғаны шығармашылық тұрғыда дамытатын көрсеткіштер талданып маңыздылығы анықталған. 3- сыныпта деңгейлеп оқыту технологиясының тиімділігі мен маңыздылығын анықтау жұмысымызды жасап қорытындыға келдік .Эксперимент нәтижесі бойынша мұндай модельді сабақтар технологиясының басты деңгей: оқыту әдісінің жағдайы, оқытудың әр түрлі формасы, дидактикалық материал жеке қима қағаздар ретінде тапсырма :

1.Оқушының танымын , қызығушылығын, ойлау қабілетін ояту.

2.Өз бетінше жұмыс істеуге жол берді.

3.Оқушылардың тақырыпты түсінуге құлшынысының пайда болуы байқалды.

4.Оқушының жеке дара қасиетін дамытты.

5. Өздіндік жұмыс жасауға әсер етті.

Сондықтан, мұндай сабақ моделін оқушының білімдерін дамытады деп есептеуге болады деген қорытындыға келдік. Деңгейлеп оқыту технологиясын қолдана отырып, оқушылардың оқуға, білімге деген көзқарастарын және де қызығушылығын ояттым.

Қорытынды.

Бастауыш мектепте жаңа педагогикалық технологияны пайдалану білім беру жүйесінің дамуының негізгі көзі болып табылады. Осыған сәйкес қазіргі бастауыш мектепте қолданылып жүрген жаңа технологияның бірі - деңгейлеп оқыту технологиясы. Қазіргі таңда бұл мәселеге арналған көптеген педагогтар, зерттеуші-ғалымдардың мақалалары жарық көруде.

Деңгейлеп оқыту технологиясының жетістігі оқушы заңдар мен ережелерді өз бетімен шығаруға және анықтамаларды өздігінен құрастыруға дағдыланады. Ол үшін оқушыларға өтілген тақырып бойынша оқушы білімін тексеру мақсатында деңгейлік тапсырмалар беріледі. Сол арқылы оқушы біріншіден өз қабілетін дамытады, екіншіден білімін тереңдетеді және психологиялық тұрғыдан жоғары деңгей талабына жетуге тырысады.

Деңгейлеп оқыту технологиясының негізі деңгейлік тапсырмалармен тығыз сабақтасады. Деңгейлік тапсырмалардың көздейтін мақсаты - оқушының ой-санасын жеңілден ауырға қарай біртіндеп өсіру, дамыту.

Ана тілі мен өзі өмір сүріп отырған қоғамның, жалпы тіл мен мәдениеттің өзара байланысып түсінуде тілдегі сөздің мағынасын білу оқушының танымын кеңейтеді. Сондықтан қазақ тілінің сөздік қорын, тіл байлығын, сөз сырын терендей ұғындыруда деңгейлік тапсырмалардың алатын маңызы зор. Жаңа буын оқулықтарында берілген тапсырмалардың барлығы міндетті және мүмкіндік деңгейіне бөліп құрастырылған. Міндетті деңгейдің мақсаты - оқушының жаңадан меңгерген білімін бекіту,нақтылау, тілдік ұғымдарды ажырату, оларды тілдік қатынаста орнымен қолдануға үйрету; мүмкіндік деңгейдің мақсаты - оқушылардың өз бетінше белгілі бір тақырыпқа арнап шығарма жазуын жетілдіру, ой толғауын дамыту, арнайы суреттербойынша әңгіме жазуға дағдыландыру; т.б. Дегенмен бұл екі деңгейде меңгерілетін тапсырмалар оқушылардың есте сақтауына, бірден қабылдауына, ойлау қабілетін жетілдіруіне ауыр соғуы мүмкін. Сондықтан бастауыш сынып оқушыларына тіл байлығымыздың қайнары болып табылатын қазақ тілін төрт деңгейге (оқушылық, алгоритмдік, ізденімдік, шығармашылық) бөліп оқытудың маңызы зор. Себебі, біріншіден, алғашқы деңгейлердегі (оқушылық, алгоритмдік) тапсырмаларға қарағанда ізденімдік және шығармашылық деңгейлерде орындалатын жұмыстардың мазмұны мен жүргізілу жолдары бірте-бірте қиындай түседі; екіншіден, оқушы тапсырмаларды қызығып орындауы үшін сабақта түрлі амал-тәсілдер іске қосылады; үшіншіден, сабақтағы бір теориялық мәселе бірнеше жаттығулар мен тапсырмалар арқылы пысықталады; төртіншіден, оқушы белгілі бір тақырып бойьшша түрлі тапсырмалармен жұмыс жасайды; бесіншіден, қиындығы сатылай өскен тапсырмалар желісі оқушының қабілетін ұштап, шығармашылық жұмысқа жетелеп отырады.

Деңгейлік тапсырмалардың жүзеге асуы оқушыларға психологиялық тұрғыдан әр түрлі әсер етеді. Оқушылық деңгейдегі тапсырма, жаттығуларды орындау арқылы оқушы оперативтік есіндегі білім мазмұнын қорытады, талдайды, жинақтайды. Алгоритмдік деңгейдегі тапсырма, жаттығулар алғашқыдан гөрі кеңейтілген түрде беріледі. Мұнда "оперативтік ес" пен "үзақ уақыттық жадынын," ара байланысы түзіледі. Ізденімдік деңгейдегі тапсырмалар оқушылардың ізденісін қажет ететіндіктен, олардын ойлау ерекшеліктері де соған бейімделеді.

Шыгармашылық деңгей - оқушының интеллектуалдық ойлау дәрежесінің өскендігін дәлелдейтін деңгей. Шығармашылық деңгейде оқушының шығармашылық ойлауы, шығармашылық қабілеті оның тілден алған біліміне сүйене отырып дамытылады.

Деңгейлік тапсырмаларды орындау барысында оқушылардың өз бетімен ойланып, қиялының дамуына жағдай жасалуы тиіс. Деңгейлік тапсырмалардың түрленіп берілуі оқушынын ақыл-ойын дамытады. Оқушының ойлауы арқылы біртіндеп қиялы туындайды. Бұл жөнінде М.Мұқанов: "Продуктивті ойды толықтыруда қиял ерекше орын алады. Өйткені продуктивті ой - ойланып-толғанудың нәтижесі болғандықтан, қабылданған хабарларды өзгертіп отырудың ерекше мәні бар", - дейді.¹ Сондықтан берілетін тапсырмалардың оқушының қиялын дамытуға ықпалы арнайы қарастырылды.

Оқушының ойлау, қабылдау, зейіндік, танымдық қабілеттері айқындалып, жетілдірілетіндіктен, оқу процесінің өту формасы, мазмұны, әдіс-тәсілдері - барлығы оқушының жеке психикалык күйімен, оның даму процесімен тығыз байланысты. Деңгейлік тапсырмалар арқылы лексикалық ұғымдарды меңгертуде оқушының жеке тұлғасын дамыту - әр мұғалімнің алдында тұрған басты міндет.

Білім берудің жаңа мазмұнын оқу үрдісіне енгізуде Қазақстандық ғалым Ж.А. Қараевтың «Деңгейлеп оқыту технологиясына » сүйеніп, сыныптағы әрбір тұлғаның танымдық қабілетін дамытуға деңгейлік тапсырмалар дайындап , шығармашылық деңгейге дейін жетелеуге болатын оқушыларды анықтауға болатындығына көз жеткіздік. Деңгейлік тапсырмалар барлық оқушыларға жеңілден ауырға , қарапайымнан күрделіге қарай әзірленіп, «қабілетті», «қабілетсіз» деген ұғымдардан арылуға көмектесіп, өзіне де өзгеге де пайдасын тигізетін тұлғаны тәрбиелеуге әсерін тигізді. Оған қоса, оқушылардың оқуға деген ынтасын арттыру , білім дәрежесінің жоғарылауына септігін тигізді.Сыныпта үздік оқитын оқушылар терең білім алып , үлгермеушілерге көмектесіп мүмкіндік жасауы ізгіленген тұлғаның кейбір қажеттерінің пайда болғандығын байқатты.

Қорытындысы тест - оқушылар білімінің бақылау түрі болды. Тест ағымының (испытание) сынау , өлшеу деген сөзінен шыққан . Барлық өтілген тақырыптың нәтижесі берілген білім қорытындысы тест әдісі бойынша бекітіліп , бағаланып отырды.

Қорыта келе деңгейлеп оқыту технологиясы материал сипаттамалы түрде емес , шынайы проблема негізінде берілуі тиіс . Қазіргі заманғы ғылым мен техниканың даму кезеңі оқу - ағарту саласын техникалық жаңа әдістерді кең көлемде қолдануды қажет етеді.

Әрбір сабақ тақырыбын меңгерту барысында жеке тұлғаның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне сай білім беріліп , ол орталарға көмектесіп , қабілетті жоғарыларға ерекше назар аударылуы керек. Мұнда деңгейлік технологиясының маңызы ерекше. Адам бойындағы қабілетті шыңдауға оның деңгейі ескеріліп, сараланып, дараланып отыруы тиіс. Қазақтың асқан жұлдызы Ш. Уәлиханов «Халықтың кемеліне келіп , өркендеуі үшін ең алдымен азаттық пен білім керек » деуі өте көрегендікпен айтылған. Осынау асыл сөздің мәні мен мағынасы бүгінгі күнмен үндесіп - ақ тұр.

Оқушының ой - өрісі мен дүниетанымын кеңейтіп , білім аясының мейлінше өсуіне оқушылардың қабілетіне қарай деңгейленіп, сараланып оқытудың ықпалы зор.

Педагогика ғылымының докторы , профессор Ж.Қараевтың әдістемесі негізінде деңгейлеп оқыту технологиясының мақсаты - өз бетімен дами алатын , әр түрлі өмірдің қиыншылықтарына төзе білетін , белсенді , білімді тұлға тәрбиелеу. Мұнда аладымен, дамыта оқыту идеясын жүзеге асыруға мүмкіндік берсе , ол оқушының ойлауын , елестету мен есте сақтауын ынтасын , белсенділігін дамытып, білім сапасының артуына көмектеседі. Әр тұлғаның мемлекеттік - стандартты деңгейінен көтерілуіне кепілдік береді. Оған қоса мұғалімнің де ,оқушының да шығармашылық қызметін дамытуға бағытталған

Қорыта айтқанда, деңгейлеп оқыту технологиясының тиімділігі осы тәжірибе барысында байқалып, оқушылардың оқуға деген қызығушылығы мен қатар шығармашылық деңгейі де көтерілді. Әр оқушы өзінің деңгейіне , білім дәрежесіне байланысты тапсырмалар орындай отырып, әлсіздер білім алуға ұмтыла түседі, мықтылардың өзіне тән деген сенімділіктері арта түсті. Нәтижесінде: жан - жақты шығармашылық іс - әрекеті бар тұлға болып қалыптаса алады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

1 Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. // Қ.М, 2/6 шілде , 1999ж.

2 Қараев Ж.А. Дамыта оқыту технологиясы. Алматы,2001.

3 Албытова Н. Интерактивтік әдістердің кәсіптік шеберлікті арттырудағы ролі. Алматы, 2005

4 Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологий. - М.: «Педагогика»,1989ж. 21-38 бет.

5 Жанпейісова М.М. Технология модульного обучения. -Ақтөбе : РИПК:СО, 1999ж.

6 Таубаева Ш. Т. , Лактмонова С.Н. , Педагогическая инновация как

теория и практика нововедений в системе образавания : научный фонд и перспективы развитие . /Книга 1/- Алматы: Научно -

издательский центр «Ғылым » 2001.

7 Мұхамбетов С.Қ. Педагогика .Ақтөбе, 2001.

8 Педогогика . Дәріс құралы . Алматы: «Нұрлы әлем », 2003, /Абай

атындағы қазақ ұлттық Педагогикалық Университеті/ .

9Әбиев Ж . , Бабаев с. , Құдиярова А. Педагогика . - Алматы : Дарын , 2004.

10 Қоянбаев Ж. Б. , Қоянбаев Р. М. Педагогика , -Алматы ,2000.

11 Бұзаубақова К.Ж. К.Құдайбергенов Жаңа педагогикалық технология . Тараз : ТарМу , 2003.

12 Ахметова А. К. Принципы технологий и содержание образовательной

программы . - Алматы , 1995.

13 Инновационное обучение : Стартегия и практика . / Под . ред.

В.Я. Ляудие. - М. , 1994.

14 Керимбаева М. Р. Инновационные процесс в школе : проблемы ,

перспективы , поиск, - Алматы, 1995.

15 Сабыров Т.А Оқушылардың өз белсенділіктерін арттыру жолдары.

Алматы «Мектеп»,1978ж. 110-бет.

16 В.А.Рахматшаева . Психология взаимоотношений .

Алматы,Оқу әдебиеті.1996ж.

17 Шаталов В.Ф. Эксперимент продалжается. М «Педагогика » 1989.

18 Лысенко. С.Н. Методика дифференцированного обучения .

М, «Просвещения»,1988.

19 Қараев Ж.А. Педогогическая технология дифференцированного

обучения.Алматы, 1999.5-17 бет , 17-21 бет.

20 Кларин М.В. Технология обучения :идеал и реальность.

Рига, Эксперимент , 1999,180-бет.

21Кобдикова Ж.У. Педагогическое технология уровневой дифференциаций обучения в средней школе. Алматы, 2001.

22 Пидкасистый П.И. Самостоятельная дейтельность школьника в обучении. М, 1980.

23 Кобдикова Ж.У.Оқыту процесін технологияландыру .Алматы, 2000,11-15б

24 Мейірманқұлова Т. Білім берудегі инновациялық технологиялар - Алматы, «Үш Қиян», 2005 , 12-бет.

25 Баймаханова С. Деңгейлеп саралап оқыту. //Қазақстан мектебі.

№10, 2004, 63-67 бет.

26 Кемелжанова М. Деңгейлеп оқыту . //Бастауыш мектеп .

№9 , 2005, 45-46 бет.

27 Мұханмедина Ж. Деңгейлеп саралап оқыту .(тест) //Қазақстан мектебі.

№9 ,2005, 70-бет.

28 Мұхитанова С. Деңгейлеп оқыту тәсілімен // Қазақстан мектебі .

№ 12, 2004 ,51-52 бет.

29 Ахметова Г. Мониторинг және бағалау. // Қазақстан мектебі.

№ 2 ,2005 ,38-45 бет.

30 Әлімжанов Д, Маманов Ы. Қазақ тілін оқыту методикасы, Алматы: мектеп, 1996, 248 б.

31 Әбдіғалиева Қ. Осы заманғы педагогикалық технология.

//Қазақстан мектебі - 2001 №2 8-13 бет.

32 Фирсов В.В Дифференциация обучения на основе обязательных результатов обучения.-М: -1984.

33 Таубаева Ш.Т. Барсай.Б.Т. Оқытудың қазіргі технологиялары . //Бастауыш мектеп №3-4 ,1999.

34 Оқытудың жаңа технологиялары.//Халық тәлімі арнайы басылым.

№1 2002 , 3-7 бет.

35 Амоношвили Ш.А. Воспитательная и образовательная функция оценки учения школьников. М;- 1984.

36.Уәйісова Г.И.; Балақаева М.Б.; Жұмабаева Ә.Е.; Қазақ тілі : / Жалпы білім беретін мектептің 3- сыныбына арналған оқулық /. - Алматы : Атамұра , 2003.- 192 бет.

Қосымша .

№1. Деңгейлеп оқыту технологиясы

.

№3 Ж. Қараевтың деңгейлеп оқыту технологиясы бойыша деңгейлік тапсырмалар дайындауға қойылатын талаптар.

№4. Деңгейлеп оқыту технологиясында рейтингтік жүйемен мониторинг бойынша оқушылар білімін бағалау.

Білім рейтингісі

№

сұрақ

ұпай

барлығы

I

4

2

8

II

3

3

9

III

2

5

10

IІV

1

10

10

Баға мониторингі

№

Ұпай

бағалау

I

2-8

3- қанағат

I

8-15

4-жақсы

I

15-25

5- өте жақсы

I

25-35

5- өте жақсы

Пән : қазақ тілі.

Сынып: 3 «А»

Сабақтың тақырыбы: ЕТІСТІК. (қайталау сабағы) .

С а б а қ т ы ң м а қ с а т ы :

Білімділік: Етістік туралы берілген білімдерін еске түсіру.

Дамытушылық: ол заттың әр алуан іс-әрекетін

қимылын білдіретін сөз екендігін,

оған қойылатын сұрақтар, етістіктің зат

есіммен байланысы жөнінде берілген

түсініктерді кеңейту.

Тәрбиелілік: берілген жаттығуларды орындау

барысында оқушыларға сұрақ қою арқылы

жаңа тақырыпты саналы түрде ұғындыру.

Еңбек қорлыққа , тазалыққа тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: кітап, сурет, ереже.

Сабақтың барысы:

1.Үйымдастыру кезеңі.

2.Үй тапсырмасын тексеру .

3..Жаңа сабақ.

4.Сабақты бекіту.

5.Сабақты бағалау.

Үйге тапсырма «Зат есімді » жазып жекеше, көпше түрде тәуелдеп, ережені жаттап келу.Ал, барлығың да тәуелдеп жазып келген боларсыңдар. (2-3 оқушыға оқытамын.).Сабақты бекіту үшін балалардан ережені түгел сұрап бекітемін.

1.Сөйлем дегеніміз не?

Белгілі ойды білдіретін сөздердің жиынтығын сөйлем дейміз.

2.Сөйлем неден құралады?

Сөйлем сөзден құралады.

3.Сөйлем мүшелері дегеніміз не?

Сөйлем құрамында нақты сұраққа жауап беріп тұрған , толық мағыналы сөздерді сөйлем мүшелері дейміз.Мысалы: Айдын бормен жазды.

4.Қандай сөйлем мүшелерін білесіңдер ?

Бастауыш, баяндауыш.

1.Бастауыш дегеніміз не?

Кім ? Не? Кімдер ? Нелер? деген сұраққа жауап беретін сөйлемнің негізгі мүшесін бастауыш дейміз Мысалы : Сәуле тоқыды.

2.Баяндауыш дегеніміз не?

Бастауыштың ісін - қимылын білдіретін сөздерді баяндауыш дейміз.Баяндауышқа не істеді? Не қылды?Қайтты? деген сұрақтар қойылады. (Сара жазды. Гүл өсті.)

3.Қандай жағдайда бастауыш пен баяндауыштың арасына сызықша қойылады?

Бастауыш та , баяндауыш та зат есімнен жасалса , бастауыштан кейін сызықша (-) қойылады.Мысалы: Әмір - күйші.

4.Бастауыш пен баяндауыш қандай сөйлемнің қандай мүшелері?

Бастауыш пен баяндауыш сөйлемнің тұраулы мүшелері.

5.Тұрлаусыз мүшелер дегеніміз не?

Сөйлемдегі бастауыш баяндауыштан басқа сөйлем мүшелер дейміз. Оларға қандай? Кімге? Неге? Қашан? Қайда? деген сұрақтар қойылады.

6.Сөйлем мүшесінің байланысы дегеніміз не?

Сөйлем мүшелері мағынасына қарай өзара байланысын айтамыз. Олардың байланысын сұрақ қою арқылы анықтаймыз. Сызба арқылы көрсетеміз.

7.Жай сөйлем қандай болып бөлінеді?

Жай сөйлем жалаң жайылма болып екіге бөлінеді.

8.Қаратпа сөз дегеніміз не?

Тілде біреудің назарын аудару үшін қолданылатын сөздерді қаратпа сөз дейміз.

9. Сөз дегеніміз не?

Сөз затың ,сапаның , қимылдың атауы.

10. Сөз құрамы дегеніміз не?

Сөз құрамын сөздің түбірін жұрнағын , жалғауын ажырату арқылы білеміз.

11.Түбір сөз және туынды сөз дегеніміз не?

Түбір сөзге жұрнақ жалғану арқылы жасалған сөзді туынды сөз дейміз. Мысалы: ерлік , жұмысшы.

12.Сөз таптары дегеніміз не?

Сөз мағынасына қарай бірнеше сөз таптарына бөлінеді:

1. Зат есім

2. Сын есім.

3. Сан есім .

4. Етістік.

1. Зат есім дегеніміз не?

Заттың атын білдіретін сөздерді зат есім дейміз.Зат есімдерге кім? Не? Кімдер ? нелер? деген сұрақтар қойылады.

2.Зат есім нешеге бөлінеді?

Зат есім негізгі және туынды болып бөлінеді.

1.Негізгі түбірден болған зат есімді негізгі зат есім дейміз.

(ана, жер, көз).

2.Түбір сөзге жұрнақ жалғану арқылы жасалған зат есімді туынды зат есім дейміз. Мысалы :іскер , байлық, кезекші.

2. Зат есімнің тәуелденуі дегеніміз не?

Заттың біреуге тән екенін білдіретін қосымшаларды тәуелдік жалғаулары дейміз.Тәуелдік жалғаулары 2-жақта : жекеше , көпше.

3. Зат есімнің тәуелденуі.

I - жақ -ж - м -ым -ім I-жақ - мыз міз, ымыз, іміз

II- жақ -ж, - ң, -ың, -ің II - жақ -ың,- ің

-ңыз,- ңіз -ыңыз,- іңіз

III-жақ -ж, -сы, -сі,-ы, -і III - жақ -ы, -і

Балалар бәріңнің де өткен сабақты жақсы түсініп, меңгергендерің көрініп тұр. Жақсы.

Енді балалар жұмысты оқулықпен жүргіземіз.

Оқулықтағы 326 - жаттығуға қарайық.

Өлеңді оқытып, ауызша талдатамын.

Отынды да жарамын,

Дүкенге де барамын.

Үлкендерге ослай

Мен қолғанат боламын.

Ә.Асылбеков.

Қарамен жазылған сөздерге сұрақ қойғызып, олардың қай сөз табы екенін айтқызамын.

327- жаттығу.

Сөйлемді көшіріп жазғызамын.Астын сыздырамын.

Мал өрістен келді . Апам биелерді сауды. Ол биелердің сүтінен қымыз ашытты. Біз қымыз іштік. Қымыз денсаулыққа пайдалы.

-Қымыздың денсаулығы жоқ кісілерге емдік қасиеті бар. Біз оны дүниетану сабағынан танысып білгенбіз.

-Осы қымыз қайда ашытылып , қайдан алынып келінеді?

-Ауылдан.

-Ал маған кім айтады 2003-2005 жылы Қазақстан Республикасында қандай жыл болып жарияланды?

-2003-2005 жылдар ауыл жылы болып жарияланды.

-Ауылға байланысты қандай тақпақтар білесіңдер?

1.Шұғылалы таңымыз 2. Ауыл жері сәніміз

Ауыл жері - бағымыз Мәуесі мал бағымыз.

Қайнарына мөп- мөлдір, Саясында жетілер,

Сусындайды жанымыз. Балдай бала шағымыз.

3.Жүрегімнің лүпілі 4. Гүлденсе біздің аулымз

Сағындырды ауылды Гүлденеміз бәріміз

Ауылдағы қарттарым Ауылменен әрқашан

Түзетер біздің қауымды Кіреді біздің сәніміз.

328 - жаттығу .

Өлеңді мәнерлеп оқытамын.

Төскейден жел еседі,

Төменнен бұлт көшді,

Туған жерім мен үшін

Көк майсасын төседі.

1.Өлеңді жатқа дәптерге жаздырамын.

2.Етістікті тапқызып олардың қай сөзбен байланысып тұрғанын айтқызамын.

Олардың байланысын не қою арқылы білеміз?

Не арқылы көрсетеміз? Сызба арқылы.

Сабақты бекіту.

-Төскей деген сөзді кім қалай түсінеді?

Оқушылардың жауаптары тыңдалады. (дәптерге жазылады).

Төскей - таудың беткей төсі . Әдемі гүлдер өсетін , күн түсетін беті.

Балалар мәтіннің не себебті «Мейірімді қыз қыз» атауын кім біледі.

1.Мейірімді -деген сөз біреуге жаны ашыған үлкендердің тілін алғыш мейірімі қатты түсетін баланы айтамыз.

1. Мейірді сөзіне қарама қарсы сөз қандай сөз.(Мейірімсіз).

Мейірімсіз адам деп қандай адамды айтамыз?

2. Ешкімге жаны ашымайтын үлкенің тілін алмайтын қатігез адамды айтамыз.

1.Мәтін дегеніміз не?

-мәтін мағынасы жағынан өзара байланысты екі не одан да көп сөйлемнен құралады. Мәтінге ат қоюға болады.

2.Мәтін неше бөліктен тұрады?

1. Басы. 2.Негізгі бөлім. 3.Соңы .Қорытынды бөлім.

3.Мәтіннің қандай түрлері бар?

1.Сипаттау 2.әңгімелеу 3. пайымдау.

Сабақта етістік сөзін сөзжұмбақтан тапқызып ережесімен таныстыру арқылы аяқтаймын.

Сабақты қорыту.

Білімдерін бағалау.

Үйге тапсырма.

329- жаттығуды жазып етістіктерді тауып келу.

Ж. Қараев технологиясы бойынша деңгейлік тапсырмалар:

Зат есім тақырыбына байланысты берілген тапсырмалар:

I-деңгей тапсырмасы .

1.Зат есім дегеніміз не?

2.Зат есім түрлерін ата.

3. Негізгі зат есім дегеніміз не?

4.Туынды зат есім дегеніміз не?

II- деңгей тапсырмасы .

1.Зат есімнің жалпы және жалқы есім түрлері бар. Мысал келтір.

2. 1.Мәтінді түсініп оқы .

2.Зат есімнің астын сыз.

Қайсысы жалпы есім, қайсысы жалқы есім екенін айт.

Ауылдағы үлгілі отбасының бірі - Омаровтар әулеті. Өйткені Омаров Әділ - озат жұмысшы . Балалары тәртіпті, сабақты жақсы оқиды. Үлкен ұлы Қазақстан Қарулы күштері қатарында адал қызмет атқарады.

III- деңгей тапсырмасы .

1. Қала атауы: Алматы, ................, .................,......................., .......................

2.Зат есімді тәуелде .

Мысалы: қарындаш., әке.

IV- деңгей тапсырмасы .

Өз қалаң немесе ауылың туралы эссе жаз

Осы деңгелік тапсырма бойынша үлгі нұсқа.

1- деңгейлік тапсырма .

1. Зат есім дегеніміз заттың атын білдіретін сөздерді айамыз. Зат есімдерге кім ? не? Кімдер ? нелер ? деген сұрақтар қойылады.

2. Зат есім түрлері: негізгі және туынды болып бөлінеді.

3.Негізгі түбірден болған зат есімді негізгі зат есім дейміз.

Мысалы: ана , жер, көз.

4. Түбір сөзге жұрнақ жалғану арқылы жасалған зат есімді туынды зат есім дейміз. Мысалы: іскер, байлық, кезекші.

II- деңгей тапсырмасы.

1. Кісінің аты - жөні , жер - су аттары жан - жануарға қойылатын атаулар жалқы есім деп аталады.

Жалқы есім әр уақытта бас әріппен жазылады: Сәуле, Тараз, Ақтөс.

2. Жалқы есімдерден басқа зат есімдерді жалпы есімдер дейміз. Жалпы есімдер кіші әріппен жазылады.: көген , қазына , өзен , аққу, оқытушы.

3. Ребус шешуі: оқулық.

III- деңгей тапсырмасы .

1.Қала атауы: Алматы , Тараз , Астана , Арқалық, Атырау.

2. Зат есімді тәуелде. Мысалы : қарындаш , әке.

I. Менің қарындашым, әкем.

II. Сенің қарындашың , әкең.

Сіздің қарындашыңыз, әкеңіз.

III. Оның қарындашы, әкесі.

I. Біздің қарындашымыз, әкеміз.

II. Сендердің қарындаштарың, әкелерің.

Сіздердің қарындаштарыңыз, әкелеріңіз.

3. Олардың қарындаштары, әкелер.

IV- деңгей тапсырмасы .

Менің туған жерім.

Меің туып өскен жерім Тараз қаласы Байзақ ауданы Абай аулы . Мен ауылда оқып білім алдым . Біздің ауыл өте әдемі ,айнала қоршаған жасыл- желек , биік ағаштар мен бақтар. Сонымен қатар мұражай мен мәдениет үйі бар. Біз ол жерлерге мейрам, мерекелерде барып демалып қайтамыз.Өзімнің туып өскен жерім әр уақытта маған ыстық.

Етістік тақырыбына байланысты берілген деңгейлік тапсырма :

1. деңгей тапсырмасы .

1. Етістік дегеніміз не?

2.Етістік түрлерін ата.

3.Дара , күрделі етістік дегеніміз не?

4.Жұмбақтың шешуін тап.

1.Күн күледі,жер түледі.

2. Қалың киімді ұнатады,

Шешіндірсең жылатады.

II- деңгей тапсырмасы .

1. Берілген сөздерден сөйлем құрап жаз.

а) Жанында , бір мал, қораның, шөп, тұр.

ә)Малдан , шықты, тауық.

б)Ол , салыпты , ұя , маяға.

в)Жүсіп , маяның , шықты , үстіне,

г)Ол, алды, ұядан , жұмыртқа.

2. Көп нүктенің орнына тиісті зат есімдерді қойып, сөйлемді көшіріп жаз.

..............................кісінейді, ....................... мөңірейді,.................... ызыңдайды,....................үреді,..............қыңсылдайды,..................шықылықтайды.

3.Тірек сызбаны толтыр.

Ш-деңгей тапсырмасы .

1. Сөзжұмбақты шеш.

1. Ата - анаға қызының баласы кім болады?

2.Апан - апан ,ескі шапан.

Иір қобыз, жарық жұлдыз.

3.Иесі - сәби, өзі әрі төсек, әрі оған үй.

4. Қазақ халқы қыста жейтін етін не деп атайды.

5.Сұйық заттар құятын теріден жасалған ыдыс.

6.Жанұяға жаңадан мүше болып келген адам.

7.Тілі бар, үні жоқ,

Өзін адам түсінген .

Жүрегі бар да қаны жоқ,

Сөйлеп тұрған ішінен .

2. Жұмбақты шешіп , жаттап ал.

Жерде жатып желіндейді,

Күз түскенше желінбейді.

Үндеместен төлдеп жатыр ,

Су беріңдер шөлдеп жатыр.

IV- деңгей тапсырмасы .

Суретке қара. Сурет бойынша сөйлем құрастыр.

«Әжейдің шеберлігі».

.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Сын есім тақырыбына байланысты берілген деңгейлік тапсырма:

1. деңгей тапсырмасы .

1. Сын есім дегеніміз не?

2.Мысал келтір.

3.Көп нүктенің орнына тиісті сын есімді қойып жаз.

…………… бәтеңке , ……… тон, ……………сай, ………….айран, …….шие, ……….. көше.

Керекті сөздер: қалың , жылы, ащы, терең, кең, тәтті.

4. Мақалды жатқа жаз.

1.Жақсы адам - елдің ырысы,

Жақсы жер - жанның тынысы.

2.Адам адамның аты арып , тоны тозбас.

1. Сын есімді тауып , оның қай сөзбен байланысып тұрғаныны сызбамен көрсет.

II-деңгей тапсырмасы .

1.Бір зат есімге қатысты бірнеше сын есім тауып жаз.

Мысалы : тақтай , көше , жылқы , кесе.

Үлгі : жалпақ

қалың тақтай

тегіс

2. 1Жұмбақты оқы , шешуін тап.

2.Сын есімнің астын ирек сызықпен, зат есімді түзу сызық сыз.

Үстіне тігіп көк шатыр ,

Астында қызғылт дәу жатыр.

3.Сөзжұмбақты шеш.

1.Зат атауы.

2.Кітап қандай?

3.Сенім синонимі.

4………………. ертеңі бітпес.

5.Өзен аты.

6. Бір аптада неше күн бар.

7.Қазақтың қос жұлдызы.

III-деңгей тапсырмасы.

Сын есім Зат есім.

Жазық,арық, биік аспан, түйе, дала,

Ашық, бойшаң,қысқа , қымыз, қыз, сорпа ,

Ащы, дәмді, сұр , жуас жіп, қой, тау, қоян.

Сын есімдерді тиісті зат есімдермен тіркестіріп көшіріп жаз.

2.Жаңылтпашты жатқа жаз.

Үшкір тұмсық ,

Сұр шымшық .

Сордан ұшты,

Құрт шымшып.

1.Сын есімдердің астын ирек сызықпен сыз.

2.Олар заттың қандай белгісін білдіріп тұр?

IV-деңгей тапсырмасы .

Ормандағы жан - жануарлар туралы қысқаша әңгіме жаз.

(олардың түсін , түрін сипатта).

Мысалы мына тақырыпта «Ормандағы айлакер түлкі.»

Сан есім тақырыбына байланысты берілген деңгейлік тапсырмалар:

1. деңгей тапсырмасы .

1.Сан есім денегіміз не?

2. Мысал келтір.

3. Сөйлемді көшіріп жаз.Сан есімнің астын сыз . Оларға сұрақ қой.

Біз үшінші сыныпта оқимыз.Сыныпта жиырма бес оқушы бар.

Әр партада екі оқушы отырады. Мен екінші қатарда, бірінші

партада отырамын.

4. Сан есімдерге -ыншы , -інші жұрнағының тиістісін жалға . Сонда оларға қандай сұрақ қойылады.Сөздерді қатыстырп сөйлем құра .

Үш күн, екі үй, алты бала, жеті ата ,тоғыз пәтер.

Үлгі :үш күн - үшінші күн.

II-деңгей тапсырмасы .

1. Санды сөзбен жаз.Оларды қатыстырып сөйлем құра.

5 , 6, 7 , 10, 20, 90.

18, 23, 54, 66, 77.

Үлгі :Мен бесінші сыныпта оқимын .

2.Көп нүктенің орнына тиісті сан есімдерді қойып көшіріп жаз. Сан есімдердің астын сыз.

Асқар ………….. жаста. Ол ……………..сыныпта оқиды. Ағасы оған үнтаспа сыйлады.. Үнтаспа ……………..теңге тұрады. .Асқардың ағасы шопан. Ол …………….рет бәйге алды.

*Сан есімлерді тап.Олардың астын сыз.

*Шопан, бәйге сөздернің мағынасын түсіндір.

3.Мақалды жатқа жаз.

*Ер бір рет өледі. * Қырық кісі бір жақ

Қорқақ мың рет өледі. Қыңыр кісі бір жақ.

1.Сан есімді тап .

2.Мақалдың мағынасын ауызша түсіндір

3. 3. Қыңыр деген сөздің мағынасын түсіндір.

III- деңгейлік тапсырма .

1.Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойып, көшіріп жаз.

Неше ? Қанша ? Нешеу?

Бір біреу

........... ..............

Керекті сөздер:

екі , үш, төрт , алты , жеті, екеу, үшеу, төртеу, бесеу, алтау, жетеу.

«Ойлан, тап!»

8 + 6 = 14 + 4 =

7 + 8 = 9 + 4 =

12 - 7 = 25 - 5 =

Математикамен байланыс.

Л ө е й с м

10 15 13 5 14 20

Өрнектерді есептеп, мәнін табу. Шешулеріндегі сандарды әріптермен алмастыру. «Сөйлем» сөзін шығарып алу.

IV-деңгей.

Зат есімдерді қатыстырып «Біздің сынып » тақырыбына эссе жаз.

Сабақтың тақырыбы

Қазақ тілі . 3 «a»- сынып .

Сабақтың тақырыбы: Етістік .

Сабақтың мақсаты :

Білімділік : Етістік сөз табы туралы толық теориялық білім беру.

Етістіктің негізгі лексикалық мағынасы мен қызметі

туралы ұғымдарын кеңейту.

Дамытушылық: сөйлемді жүйелі құруға , өзінен қорытынды шығара

білугі дағдыландыру , ойлау жүйесін дамыту ,

сөздік қорын молайту.

Тәрбиелілік : әдемі жазуға , мәнерлі сөйлеуге тәрбиелеу .

ұлттық ойын арқылы адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі : аралас сабақ.

Сабақтың әдісі : әңгімелеу , түсіндіру, , сұрақ - жауап , ауызша ,

жазбаша жазу жұмыстары .

Деңгейлеп оқыту технологиясы , «Қыз қуу» ойыны .

Көрнекі құралдар : тақырыпқа байланысты суреттер , сызба ,

ойын , деңгейлік тапсырма , тиым сөздер .

С а б а қ т ы ң б а р ы с ы :

I. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушыларды қазақ тілі сабағына даярлаймын.

Қазақ тілім -өз тілім- ана тілім,

Абай , Мұхтар сөйлеген дана тілім .

Қастерлейді ұл қызың мәңгі сені .

Болашағым , бақытым , дара тілім !

-міне , балалар кемеңгер , ғұлама ақындарымыз тілі - туған тіліміз қазақ тілі .

II.Өткенді пысықтау.

а)Үй тапсырмасын тексеру .

ә)Өтілген материалды пысықтау.

-Ал, балалар үйге қандай тапсырма берілді ?

а)Үйге 350 - жаттығу , ереже жаттауға берілді .

350 - жаттығу.

/Көп нүктенің орнына асықпа болымсыз етістігін өзгертіп жаз/.

Мен асықпадым. Мен асықпаймын.

Сен ................ Сен ..................

Сіз ................. Сіз ...................

Ол .................. Ол ....................

ә) «Қыз қуу » ойыны .

- Кәне , балалар ойын ойнайық . Ойын «қыз қуу » деп аталады. Ол жайында кім не біледі?

-«Қыз қуу» бұл үлкен тойларда ойналатын ойын түрі . Ержігіт қызды қуып жетіп бетінен сүюі керек , ал жете алмаса қамшы жейді . Бұл ойын көбіне қазақтың кең даласында ойналады және «Наурыз мерекесінде » көптеп ойналады.

-Ал , енді осы ойынды біз сыныбымызда да ойнап көрейік!

- Балалар сендер қыздарды қуып жетер ме екенсіңдер , әлде қамшы жейсіңдерме осыны тамашалайық.

Ойын шарты :

Тақтадағы плакка салынған «Қыз қуу» ойынының суреті . Суреттің

(атың үстінде қыз бен бала) астында конвертте тапсырмалар. Берілген тапсырмаларды алып , осыған жауап береміз. Егер жауап бере алмасақ, сіздің атыңыз жылжымай қалып отырады . Іске сәт!

1- тапсырма .

Жаңылтпашты жатқа айт.

Ұл балаларға:

Біздің ел күрішті , Күрішті оруға

Рысты - күрішті Рысты кірісті.

Қыздарға :

Шежіреші кісі шежіре айтты,

Ішіндегі шежіресін шешіле айтты.

2 - тапсырма.

Қыздарға: Батыр туралы 3- мақал айт.

Батыр туса ел ырысы,

Жаңбыр жауса жер ырысы.

Ұл балаларға: Қыздарға байланысты 3- мақал айт.

Қыз өссе елдің көркі ,

Гүл өссе жердің көркі.

3- тапсырма.

Қыздарға:

1.Етістік дегініміз не?

2.Зат есім дегеніміз не?

Ұл балаларға:

1.Етістік негізгі және туынды болып бөлінеді . Ережесін айт.

2.Етістік болымды және болымсыз болып бөлінеді Ережесін айт.

Ш.Жаңа сабақ .

- Ал, балалар енді етістік туралы біз қаншалықты игергенімізді ары қарай жаттығулар және түрлі сұрақтар арқылы білеміз.

* Кітаппен жұмыс.

354 - жаттығу.

1.Өлеңді мәнерлеп оқы. Етістіктерді тап , олардың болымды , болымсыз

екенін айт. Өлеңнің болымсыз етістігі бар шумағын көшіріп жаз.

Ойыншықты шашпаймын,

Терезені ашпаймын.

Сыртқа шығып ойнасақ,

Қаздан қорқып қашпаймын.

• Өздік жұмыс.

Берілген етістіктерге тиісті жұрнақтарды жалғап болымсыз етістік жаса.

Жібер, шақыр, ал, жап, төк, шық.

*Есіңде болсын! Тиым сөздер.

Көргенді жас , пәк бала, Құр бекерден ер................

Дастарханнан аттама! Бос бесікті тербетпе

Жоқ әдетті шығарма. Тұзды баспа

Түнде көлден су алма. Шоқты шашпа

Мәнді сөзді тыңда Дастарханға егілме ,

Малдың басын ұрма . Көп алдында керілме.

Деңгейлік тапсырма.

1-деңгей.

1.Етістік дегеніміз не?

2.Етістік түрлерін ата.

3.Негізгі және туынды етістік дегеніміз не?

4.Болымды және болымсыз етістік дегеніміз не ?

2-деңгей.

1.Сөйлемді көшіріп жаз. Етістік пен зат есімнің астын сыз.

Үйректер көлге қонды.

Олар жүзіп жүр. Болат үйректерге жақын келді.Үйректер оны көріп ұшып кетті.

2. Көп нүктенің орына ы, і әріптерінің тиістісін қойып , көшіріп жаз. Жұмбақтың шешуін тап .

Көтеріліп тең ..зден,

Аспанға бес...к барам... н.

Би... ктеп қайта түскенде,

Өң... к...рер далан ... ң .

3. Болымды етістіктен , болымсыз етістік жаса.

Жаз - жазба айт- ...................

Ойна- .................... бар-.....................

Күл -........................ кел-......................

3- деңгей.

1. Берілген сөздерден 4- сөйлем құрап жаз.

Адамға , шыдамды , шөлге , түйе , өте, пайдалы , шипалы , шұбат , ол, сусын , ыстықта , суықта , жүре береді.

2. Ребусты шеш.

4- деңгей.

Берілген сурет бойынша әңгіме құра., тақырып қой.

V.Сабақты қорыту .

Оқушылардың білімін бағалау.

Тест.

1-нұсқа.

1.Етістікті көрсет.

а) ораза , айт.

ә)сөз , тіл.

б) айт, сөйле .

в) айтпа

2.Туынды сын есімді көрсет.

а)білгіш, айтқыш, байқағыш.

ә)өнерлі, таза , әдемі.

б) үлкендеу , ақыл , айна .

в)көркем ,сұлу

3.Сан есімнің сұрақтарын көрсет.

а) Қанша? Қайда? Неше?

ә) Қанша? Неше? Нешінші ?

б)Неше? Нешінші? Қанша? Қашан?

в) Нешеу?

4.Сан есімді көрсет.

а)бес , сана ,ұйқы.

ә)елу бес , жас, кәрі.

б)қырық , елу , екі жүз.

в)есік екеу.

5.Түбір сөзге жұрнақ жалғану арқылы жасалған сын есімді, қандай сын есім дейміз?

А)туынды .

ә)негізгі

б)қосымша

в)жұрнақ

6.Реттік сан есім қатарын белгіле.

а) екі , үшеу, үшінші .

ә) үшінші , төртінші,бесінші.

б)бесінші ,алтыншы , бесеу.

в) атау , жетеу.

7.Берілген етістіктен болымсыз етістік жаса

а)жой

ә)үрле

б)тарт

в)сұра

9.Туынды етістік қатарын белгіле.

а)оқы , шегеле, отыр.

ә)тағала, шегеле, жырла.

б)отыр, тұр , жүр.

в) таға , шеге.

10.Туынды сын есім қатарын белгіле.

а)көк , ақылды , жасыл.

ә)тәртіпті , аппақ , қызғылт.

б) өнерлі , саналы, таулы .

в) өнер, сана.

11.Зат есім дегеніміз не?

а) заттың иесін білдіреді.

ә )заттың сынын білдіреді.

б )заттың атын білдіреді.

в )заттың санын білдіреді.

12.Түбір сөзді тап.

а)өнерпаз

ә)шалғы

б)сушы

в)жұмыс

13.Мына сөздер қай сөз табына жатады?Сөздерді әр сөз табының тұсына топтап жаз: жасыл, алма жатыр , алтау

а)зат есім

ә)етістік

б)сан есім

в)сын есім

14.Етістіктің сұрағын көрсет?

а)кім? не?

ә)не істеді? не қылды?

б)кімді? нені?

в)барлығы дұрыс.

15.Қай сызбада зат есім мен сын есім дұрыс байланысып тұр?

а) жапырақ

асыл бұйым

қымбат

ә) сандық

қысқа тоғай

келген

б) үй

биік тал

тау

в) барлығы дұрыс.

Аты - жөні................................................................................................

Тест.

2-нұсқа.

1.Сан есімнің түрлерін тап.

а)болымды , болымсыз.

ә)есептілік, реттілік.

б)жалқы, жалпы.

в)жалаң, жайылма.

2.Күрделі зат есімді белгіле?

а)шаңғышы

ә)Абай Құнанбаев

б)бапкер

в)әнші

3.Дара етістікті тап.

а)Айбар оқып отыр.

ә)Айбар оқыды.

б)Айбарда оқығалы отыр .

в)Айбар оқып болды.

4.Сөйлем неден құралады?

а)дыбыс

ә)сөз

б)буын

в)түбір

5.Дұрысын тап.

а) Жалқы есім бас әріппен жазылады.

ә)Жалпы есім бас әріппен жазылады.

б)Сөздер бас әріппен жазылады.

в)Жер, су , аттары бас әріппен жазылады.

6.Туынды сын есім қатарын көрсет?

а)тау, дала , гүл.

ә)сулы , өнегелі, әсерлі.

б)біл, жүз, тап.

в)оқы , тұр, ойна .

7.Берілген етістіктен болымсыз етістік жаса

а)би

ә)ойна

б)жай

в)тұр

8.Туынды етістікті тап.

а)оқы

ә)жазба

б)жаз

в)шегеле.

9..Мына сын есімнің қайсысына алма сөзімен тіркестіріп айтуға болады?

а)ұзын , биік.

ә)қызыл , дәмдә.

б)үлкен, кең.

в)сары, тор.

10.Реттік сан есім қатарын белгіле.

а)екі , үшеу, үшінші.

ә)үшінші , төртінші , бесінші.

б)бесінші , алтыншы , бесеу.

в)бесеу, алтау, он шақты.

11.Сын есім қатарын белгіле.

а)киім

ә)түймедей

б)сексен

в)отыр

12.Жіктелген тәуелді зат есім қатарын табыңдар.

а)дәрігерімсің

ә)көмекші

б)шөптің

в)айна

13.Күрделенген сын есімді көрсет.

а) ақша бұлт

ә)көк ала доп

б)төрт, бес алма

в)алама қызыл

14.Туынды зат есім қалай жасалады?

а)жалғау жалғану арқылы

ә)жұрнақ жалғану арқылы

б)туынды зат есім болмайды.

в)дұрыс жауабы жоқ.

15.Қай сызбада зат есім мен сын есім дұрыс байланысып тұр?

а) жапырақ

жасыл бұйым

қымбат

ә) сандық

ұзын тоғай

келген

б) әдемі

қыз көркем

сұлу

в) барлығы дұрыс

№

1- нұсқа

2-нұсқа

1

б

ә

2

а

ә

3

ә

а

4

ә

ә

5

б

а

6

б

ә

7

ә

в

8

ә

В

9

ә

ә

10

Б

ә

11

Б

ә

12

Б

а

13

ә

ә

14

ә

ә

15

б

б

65