Эдебий масаллар. Эюп Дерменджининъ Айнеджи тилькининъ олюми

Къырымтатар эдебиятындан дерснинъ план-конспекты

5 сыныф

Мевзу: Эдебий масаллар. Эюп Дерменджининъ «Айнеджи тилькининъ олюми» масалы.

Макъсат: Эдебий масаллар акъкъында малюмат берюв; талебелерни языджынынъ терджимеиалынен таныш этюв; масалнынъ мундериджесинен таныштырув; нутукъларыны инкишав эттирюв; сёз байлыгъыны зенгинлештирюв; окъувгъа авеслик ашлав; яхшылыкъны яманлыкътан фаркъ этмесини огретмек.

Донатма: Портретлер, ресимлер, аталар сёзлери иле карточкалар, йымшакъ оюнджакълар, харита.

Дерснинъ кетишаты:

1. Тешкилий момент.

‒ Селямлашув.

‒ Ким невбетчи?

‒ Сыныфта ким ёкъ?

2. Дерснинъ макъсадларыны элян этюв.

3. Эвге берильген вазифени сорав. Тестлер.

4. Мий уждюми.

5. Янъы мевзу.

Биз балалыкътан халкъ масалларыны авесликнен динълеймиз ве окъуймыз. Халкъ масалларында тылсымлы адиселер ве неснелер акъкъында тасвирлене, айванлар исе инсан киби сёйленеве арекет этелер. Балаларны зевкъландырмакъ, эглендирмек ичюн халкъ асырлар девамында чокътан-чокъ масаллар яраткъан. Бу сой масалларгъа халкъ масаллары дейлер, чюнки оларны халкъ яраткъан. Халкъ масалларынынъ муэллифи белли дегильдир. Пек чокъ языджылар балалар ичюн масаллар яздылар, шимди де язалар ве эр вакъыт язаджакълар, чюнки масалны балалар севелер, масал оларны зевкъландыра ве тербиелей. Эльбетте, сизлер А.С. Пушкин, Г.Х. Андерсен, Ш. Перронынъ ве диггер белли языджыларнынъ масалларыны окъугъандырсыз. Насыл масалларыны окъудынъыз? Къырымтатар языджылары да балалар ичюн чокъ масаллар яздылар. Олардан Зиядин Джавтобели, Эюп Дерменджи, Энвер Селямет, Эшреф Ибраим, Билял Мамбет ве дигерлери балаларгъа багъышлап чокъ меракълы ве зевкълы масаллар уйдурып яздылар. Языджылар язгъан масалларгъа эдебий масал дейлер. (Талебелер дефтерлерине саны ве анълатманы язалар).

6. Раатлыкъ дакъкъасы. «Ким тез ве догъру язаджакъ» оюны.

Оджа языджыларнынъ яратыджылыгъы сёзлерни тез айта. Сыныф эки командагъа болюне. Бирер-бирер чыкъып сёзлерни язалар (эр талебе бир ариф яза).

Демек, халкъ масалларынынъ муэллифи белли дегильдир. Эдебий масаллар исе языджыларнынъ яратыджылыгъыдыр. Бу сой масалларнынъ муэллифи беллидир.

7. Бугунь дерсте Эюп Дерменджининъ терджимеиалынен ве о язгъан «Айнеджи тилькининъ олюми» масалынен таныш оладжасынъыз.

Хаританен иш. Талебелер Къырымнынъ шеэрлерини косьтерелер.

Эюп Дерменджи 1907сенеси Ялта этрафында ерлешкен Кикинеиз коюнде догъды. Онынъ балалыгъы ве яшлыгъы дюльбер ялы боюнда кечти. Кой мектебини битирген сонъ Эюп Дерменджи Ялтадаки оджалар окъув юртунда окъуды. Онынъ биринджи шиирлери 1930-ынджы сенеси басылды. О, балалар ичюн чокъ шиирлер ве масаллар язды. Олардан энъ белли сойлар халкъ агъыз яратыджылыгъы эсасында язылгъан «Къартбабай ве онынъ Арслан копеги», «Айнеджи тилькининъ олюми» ве диггер эсерлердир. Эюп Дерменджи Языджылар бирлигининъ азасы эди. 1945 сенеси Гурьев шеэринде вефат этти.

(Талебелер дефтерлерине языджынынъ терджимеиалынен багълы сенелерни язалар).

8. Лугъат иши.

энъкъастан - яландан

джылгъа - дере

муэллиф - эсерни язгъан языджы

эппейи - чокъ вакъыт

белли - билинген

(Муэллиф, белли сёзлеринен джумлелер тизелер).

9. Масалны оджа окъуп башлай, талебелер девам этелер (яхшы окъугъан талебелер окъуйлар).

10. Пекитюв.

Масалны талебелер роллерге болюштирип окъуйлар.

11. Суаллер.

1. Айнеджи тильки такътакъкъушны, къоянны ве хоразны насыл алдата?

2. Кирпи не ичюн тилькиге ачувлана?

3. Кирпи тилькиден ахтыман алмакъ ичюн, оны насыл алдата?

4. Айванлар айнеджи тилькини насыл джезалайлар?

(Талебелер ресимлерге бакъып, китаптан джевапларыны тапып окъуйлар).

12. Нетиджелев.

«Айнеджи тилькининъ олюми» масалынынъ халкъ масалларындан насыл фаркъы бар?

Халкъ масалларында айнеджи тильки эксерий алда гъалип чыкъа. Эюп Дерменджининъ масалында исе айванлар бирлешип, тилькини джезалайлар. Языджы муим бир фикирни исбат эте - ярамазлыкъкъа, хиянетликке, зулумгъа къаршы бирлешип курешмек керек.

Бу мевзугъа багъышлангъан бойле аталар сёзлери бар:

Хиянет олма, пешман олурсынъ!

Бирлешкен бинъни йыкъар.

Бинъ дост - аз, бир душман - чокъ.

Бирлик урса - ольдюрир, ашын берсе - тойдурыр.

Бугунь дерсте эдебий масалнен таныш олдыкъ. Шимди Эйлер Веннинъ диаграммасыны толдурып, халкъ ве эдебий масаллар арасында олгъан фаркъны ве умумийликни къайд этеджемиз.

Эдебий масалларнынъ муэллифи белли

Зевкълы муджизели икяе

Халкъ масалларнынъ муэллифи белли дегильдир

13. Эв вазифеси.

1. «Айнеджи тилькининъ олюми» масалыны окъумакъ

2. Бегенген парчаны эзберлемек

3. Янъы сёзлерни эзберлемек

4. Ресим сызмакъ

14. Дерснинъ нетиджеси. Баалав. Талебелерге баалар къоюла.