Рабочая Программа Башкирский язык

Аңлатма яҙыу.

Башҡортостан Республикаһы президентының Указы менән 1999 йылдың 15 февралендә башҡорт теле, урыҫ теле менән бер рәттән, республикала дәүләт теле тип ҡабул ителде. Эш программаһы түбәндәге норматив - хоҡуҡ документтарына нигеҙләнеп төҙөлдө:

1. Рәсәй Федерацияһы Мәғариф һәм Фән министырлығының № 1089 бойороғо менән 5.03.2004 10.11.2011 йыл раҫланған Дәүләт белем биреү стандарттарының Федераль компоненты, Рәсәй Федерацияһы Мәғәриф һәм Фән министырлығының 10.11.2011 йыл №2643 31.01.2012 йыл 69 бойороғо менән үҙгәртелгән.

2. Рәсәй Федерацияһының "Рәсәй Федерацияһында Мәғариф тураһында" Федераль законы 29.12.2012 №273-ФЗ.

3. Башҡортостан Республикаһының "БашҡортостанРеспубликаһының Мәғариф тураһында" законы 01.07.2013 №696 - 3.

4. "Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәре тураһында" законы 25 октябрь 1991 йыл №1807-1 (24.07.98, 11.12.2002 йыл үҙгәртелгән).

5. " Башҡортостан халыҡтары телдәре тураһында" законы 15.02.1999 йыл №216 - 3.

6. Башҡортостан Республикаһында Милли мәғарифты үҫтереү концепцияһы 31.12.2009 йыл №УП - 730.

7. Башҡортостан Республикаһының Мәғариф һәм Фән министырлығының 29.04.2015 йылдың №905 бойороғо менән раҫланған 2015-2016 уҡыу йылына базис план.

8. Аҡкүҙ төп белем биреү мәктәбе муниципаль дөйөм бюджет белем биреү учреждениеһының 31.08.2015 йылдың №74 приказы.

Уҡытыу урыҫ телендә алып барылған мәктәптәрҙә, Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министырлығы тарафынан тәҡдим ителгән уҡытыу планына ярашлы, башҡорт телен өйрәнеү түбәндәге программаға нигеҙләнеп алып барыла:

Башҡорт теле һәм әҙәбиәтенән программа.(Уҡытыу урыҫ телендә алып барылған мәктәптәрҙең I - IX кластары өсөн). БР Мәғариф министырлығы. Тикеев Д.С., Толомбаев Х.А., Вилданов А.Х. Дәүләтшина М.С. Өфө "Ватандаш" нәшриәте, 2005.

Был программа нигеҙендә уҡытыу 5-9 кластарҙа алып барыла.

5 - класы өсөн башҡорт (дәүләт) теленән эш программаһы 34 сәғәткә бүленгән (аҙнаһына 1 сәғәт).

Программа йөкмәткеһе 3 йүнәлештән тора:

башҡортса телмәр эшмәкәрлеген формалаштырыу һәм камиллаштырыу;

башҡорт теленең фонетик, лексик, грамматик үҙенсәлектәрен аңлау һәм үҙләштереү;

бәйләнешле текст менән эш итә белергә өйрәтеү.

2. Уҡыу предметының дөйөм характеристикаһы.

5-9 кластарҙа башҡорт телен өйрәтеүҙең үҙенсәлектәре.

Рус мәктәптәрендә эшләгән уҡытыусыларҙың төп бурысы балаларҙы башҡортса һөйләшергә, уҡырға өйрәтеү булғанлыҡтан, лингвистик материал, әҙәби текстар нигеҙендә, тел сараларын әҙәби текста күҙәтеү, табыу, дөрөҫ әйтеү һәм яҙыу, әңгәмә һәм ижади эштәр ваҡытында дөрөҫ ҡулланырға өйрәтеү йүнәлешендәге эштәр аша башҡарыла. Был күренеш әҙәбиәт һәм тел материалының тематик бәйләнешен дә, мәғәнәүи бәйләнешен дә тәъмин итә, тәрбиәүи сараларҙы үткәреүгә киң юл аса.

Рус телле мәктәптәрҙә эшләүсе башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусылары сит телдәрҙә уҡытыу алымдарын, уның ҡаҙаныштарын ижади файҙаланырға тейеш. Тел һәм әҙәбиәт дәрестәрен бер-береһе менән бәйләп алып барыу яңы һүҙҙәрҙе, терминдарҙы һүҙлеккә яҙып барыу, һүҙлекте һәр дәрестә тулыландыра барыу уҡыусыларҙы һүҙ байлығын арттырыуҙа, уларҙың яҙыу һәм һөйләү телмәрен үҫтереүгә булышлыҡ итәсәк.

Дәрестәрҙә уҡыусыларҙан диктанттар, изложениелар, иншалар яҙҙырыу ҙа бик мөһим. Телмәр үҫтереүҙә бындай эштәрҙең файҙаһы бик күп. Рус мәктәптәрендә башҡорт телен уҡыу программаһы дөйөм педагогик (методик) талаптарға, принциптарға нигеҙләнә.

Уларға түбәндәгеләр ҡайтып ҡала:

• Өйрәнелгән материалды анализлау, сағыштырыу, предметтарҙы ниндәйҙер билдәләре буйынса классификациялау, дөйөмләштереү;

• Предметтарҙың төп үҙенсәлектәрен айыра, аңлата белеү;

• Предметҡа, күренешкә ҡарата үҙ фекерен әйтә һәм уны иҫбатлай белеү;

• Уҡыусыларға әхләҡи һәм эстетик тәрбиә биреү;

• Уҡытыуҙы коммуникатив йүнәлештә алып барыу;

• Башҡорт теле системаһының бөтә кимәлдәрен (фонетик, лексик, морфологик, синтаксик, стилистик, пунктуацион) иҫәпкә алыу һәм практик файҙаланыу;

• Телмәр эшмәкәлеген бөтә төрҙәре өҫтөндә эшләү;

• Предмет-ара бәйләнеш, тарих, сәнғәт, мәҙәниәт, әҙәбиәт, халыҡ ижады һәм традицияларына нигеҙләнеп өйрәнеү.

Башҡорт телен һәм мәҙәниәтен белмәгән балаларға башҡорт телен өйрәткәндә, түбәндәге принциптарға нигеҙләнергә кәрәк.

1. Башҡорт теле - балаларҙы башҡорт донъяһына алып инеү асҡысы.

2. Башҡорт телендә башҡорт менталитеты сағылышын күрһәтеү.

3. Башҡорт телен фәҡәт ғәмәли үҙләштереү маҡсатынан сығып өйрәнеү.

Шул нигеҙҙә башҡорт телен өйрәтеүҙең маҡсаттары һәм бурыстары билдәләнде:

1. Уҡыусыларҙы башҡорт әҙәби телендә дөрөҫ һөйләшергә, өйҙә, йәмәғәт урындарында, хеҙмәт процесында башҡорт әҙәби телен практик файҙаланырға өйрәтеү.

2. Башҡорт теленең фонетик, лексик, грамматик нормалары буйынса белем һәм күнекмәләр биреү.

3.Башҡорт телендә нәшер ителә торған гәзит-журналдарҙы, әҙәби китаптарҙы үҙ аллы уҡып аңлау күнекмәләрен биреү.

4.Үҙ фекереңде билдәле кимәлдә бәйләнешле итеп һөйләй һәм яҙа алыу күнекмәләрен формалаштырыу.

5. Телде өйрәнеү барышында балаларҙы башҡорт халҡының фәһемле тарихы, бай мәҙәниәте, сәнғәте, әҙәбиәте, башҡорт йолалары, күренекле шәхестәре, тыуған илдең тәбиғәте менән таныштырыу, уларҙы башҡорт донъяһына алып инеү, башҡорт халҡына, уның теленә, үҙе йәшәгән төйәккә ихтирам һәм һөйөү тәрбиәләү.

6.Бөтә һаналғандарға таянып, рус һәм башҡорт телдәрен, әҙәбиәтен өйрәнеү нигеҙендә, балаларҙа туған телгә ихтирам тәрбиәләү, уларға илһөйәр һәм интернациональ тәрбиә биреү.

3.Уҡыу планында предметтың урыны.

Уҡыусыларҙың белем кимәленә талаптар

Уҡытыусы уҡыған йәки һөйләгән, үҙең уҡыған тексты аңлай алыу;

Уҡыған әҫәр, картина, экскурсия, ҡараған фильм буйынса әңгәмәлә ҡатнашыу;

Предметты, күренеште элементар рәүештә һүрәтләү, уға үҙ мөнәсәбәтеңде белдереү;

Хәбәр, һорау, өндәү һөйләмдәрҙе, поэтик әҫәрҙәрҙе дөрөҫ интонация менән һөйләү;

8 - 10 шиғырҙы яттан тасуири һөйләй белеү;

Тексты шыма, аңлы, дөрөҫ, тотош һүҙләп уҡыу, логик баҫымдарҙы, паузаларҙы дөрөҫ әйтеү; тасуири уҡыу; текстың өлөштәренә, иллюстрацияларына исем биреү, өҙөк буйынса план төҙөү; текстан аңлашылмаған һүҙҙәрҙе, һүрәтләү, тасуирлау сараларын табыу, мәғәнәләрен аңлатыу, һүҙлектәр менән эш итеү;

Хикәйә, әкиәт, мәҡәл, йомаҡ жанрҙарын практик айыра белеү;

Ҙур булмаған һөйләмдәрҙе күсереп һәм яттан яҙыу; текст, күҙәтеүҙәр йәки экскурсия буйынса һорауҙарға яуап яҙыу; бер телдән икенсе телгә тәржемә итеү;

Өйрәтеү характерындағы изложение, иншалар яҙыу; яҙғанды элементар формала камиллаштыра алыу.

Уҡыу-уҡытыу программаһында планлаштарылған һөҙөмтәләрҙе үҙләштерелеүен баһалау

Яҙма эш төрҙәре (изложение,инша) яҙыу уҡыусыларҙың уҡыу кимәленә, белеменә, мөмкинселегенә ҡарап уҡытыусы ҡарамағына ҡалдырыла һәм улар урынына шул уҡ күләмдә түбәндәге яҙма эштәр үткәрергә мөмкин:

-карточкалар менән эш;

-тест;

-һүрәт буйынса һөйләмдәр төҙөү;

-текста һөйләмдәрҙә һүҙҙәр тәртибе;

-терәк текстар менән инша яҙырға өйрәнеү:

-һүҙлек диктанты;

-һөйләмдәр төҙөү;

-һүҙлек менән эш;

-һүрәтләү иншаһы;

-синквейн төҙөү (слайд төҙөү: шәжәрәләр, минең ғаиләмде…)

Яҙма эштәрҙе баһалау нормалары.

Инша һәм изложениеларҙы баһалау.

«5»

1.Эштең йөкмәткеһе темаға тулыһынса тап килә.

2.Фактик хаталар юҡ.

3.Йөкмәтке эҙмә - эҙлекле асыла.

4.Эштең һүҙлеге бай.

5.Стиль һәм мәғәнәүи яҡтан текст камил. Эштә йөкмәтке яғынан-5,телмәр яғынан 5 кәмселек булырға мөмкин.

3 орфографик, 3 пунктуацион йә 4 грамматик хата булыуы мөмкин.

"4"

1.Эштең йөкмәткеһе нигеҙҙә темаға тура килә(бер ни тиклем тайпылыштар бар).

2.Йөкмәтке дөрөҫ, ләкин ҡайһы бер фактик, һөйләм төҙөлөшөндә хаталар бар.

3.Фекер ебендә бер ни тиклем эҙмә - эҙлелек боҙолған.

4.Ҡайһы бер осраҡта һүҙҙәрҙең ҡулланылышында хата китеүе мөмкин.

5.Эштең стиле ярайһы уҡ төҙөк һәм мәғәнәле. Дөйөм алғанда,эштең йөкмәткеһендә 8,телмәрендә 8 кәмселек булыуы мөмкин.

7 орфографик,6 пунктуацион йәки 2 орфографик, 13 пунктуацион, 5 грамматик хата.

"3"

1.Эш теманан байтаҡ ҡына ситкә тайпылған.

2.Эштең йөкмәткеһе нигеҙҙә дөрөҫ, ләкин фактик, һөйләм төҙөлөшөндә хаталар байтаҡ.

3.Эҙмә - эҙлелек тулыһынса һаҡланмай, һүҙҙәрҙең ҡулланылышында хаталар бар.

4.Эштә йөкмәтке яғынан -15,телмәре яғынан15 хата булыуы мөмкин.

10 орфографик,13 пунктуацион, 8 грамматик хата.

"2"

1.Эш теманы асмай.

2.Бик күп фактик, һүҙҙәр ҡулланылышында хаталар ебәрелгән.

3.Эштең бөтә өлөштәрендә лә фекерҙең эҙмә-эҙлелеге боҙолған, һөйләмдәр урынлы ҡулланылмаған, бәйләнеш юҡ.

4.Эштең йөкмәткеһендә-20 ,телмәрендә-20-нән күберәк хата ебәрелгән.

12-15орфографик,10 пунктуацион,12 грамматик хата .

Диктанттарҙы баһалау.

Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәр өсөн әҙерләнгән диктанттар тексына бөтә үҙ аллы һәм ярҙамсы һүҙҙәр инә.Грамматик эштәр өҫтәп бирелгәндә, диктант текстары бер аҙ ҡыҫҡартыла.Орфограммаларҙың һәм пунктограммаларҙың дөйөм һаны түбәндәгеләрҙән артмаҫҡа тейеш: Iкласта-3 орфограмма, II -4/1 , III- 5/2 , IV-6/2 , V -8/3 VI-10/3 , VII -12/6, VIII-14/6, IX-16/6

Диктантты баһалағанда төҙәтелә,әммә иҫәпкә алынмай торған хаталар:

1) мәктәп программаһына индерелмәгән ҡағиҙәләргә яҙылыштар;

2) әле үтелмәгән ҡағиҙәләргә яһалған хаталар;

3) автор ҡуйған ҡатмарлы пунктуация;

4) механик рәүештә бер хәреф урынына икенсеһен яҙыу.

Тупаҫ булмаған хаталар:

1) ҡағиҙәләрҙең иҫкәрмәләренә ҡараған хаталар;

2) бәйләү юлы менән яһалған ҡушма яңғыҙлыҡ атамаларҙа ҙур хәрефтең яҙылышына хаталар;

3) бер тыныш билдәһе урынына икенсеһен ҡуйыу;

4) үҙләштерелгән һүҙҙәрҙең ялғауҙары яҙылышына хаталар.

Диктант бер генә билдә менән баһалана.

«5»-хатаһыҙ йәки тупаҫ булмаған 1орфографик, 2пунктуацион хата булған эшкә: 1/0,1/2,0/2.

«4»-2 орфографик, 2 пунктуацион , 1орфографик, 3 пунктуацион: 2/2,1/3,2/3,3/3,1/5,0/7.

«3»- 4 орфографик, 4пунктуацион, 3 орфографик, 5 пунктуацион: 4/4,3/5,3/6,

өс бер типтағы хата ебәрелһә, 6/6 хаталы эшкә лә өс ҡуйыла.

«2»- 9 орфографик, 9 пунктуацион:8/10,9/9

«1»- уҡытыусы ҡарамағында.

Өҫтәлмә эштәрҙе баһалау:

«5»-бөтә эш теүәл йәки бер хата булғанда.

«4»-эштең яртыһынан күберәге дөрөҫ эшләнһә.

«3»-яртыһынан әҙерегә дөрөҫ эшләнһә.

«2»-бер эш тә дөрөҫ эшләнмәгән.

Әҙәбиәт буйынса белемдәрҙе баһалау.

Әҙәбиәт буйынса ла уҡыусы белемен баһалауҙың төрлө юлдары һәм үҙенсәлектәре бар, Исеменән үк күренеүенсә, әҙәбиәт дәресе уҡыусыларҙы әҙәпкә,тәртипкә, кешелеклелеккә өйрәтеү менән бергә матурҙы йәмһеҙҙән, яҡшыны насарҙан айырырға ла күнекмә бирә. Тимәк, һәр әҙәбиәт дәресе уҡыусыға тәьҫир итерлек, һоҡланып ултырырлыҡ та булырға тейеш. Шуның менән бергә һәр әҙәбиәт дәресендә тиерлек уҡыусы белеме лә баһаланырға, сиреккә, йыллыҡҡа билдәләр ҡуйылырға бурыслы. Хәҙер әҙәбиәт дәрестәрендә баһалар ҡуйылыу мөмкинлектәрен, юлдарын ҡарап үтәйек.

Уҡыу тиҙлеген тикшереү.

Башланғыс кластарҙан алып, һәр бала билдәле бер кимәлдә, тиҙлектә шыма итеп уҡый белергә лә бурыслы. Ғөмүмән, етеҙ, дөрөҫ, тасуири уҡыу, уҡырға өйрәтеү әҙәбиәт дәрестәренең тәүге мөһим талаптарының береһе. Уны, йәғни уҡыу тиҙлеген, 1 бала минутына күпме һүҙ укыуына ҡарап билдәләйҙәр. Һәр сирек һайын бер тапҡыр уҡыу тиҙлеге тикшерелә. Баһалар класс журналына ҡуйыла. Түбәндә башланғыс кластарҙан алып, уҡыусы минутына күпме һүҙ уҡырға тейеш булған һандар килтерелә. Уларға ҡарап, уҡыу тиҙлегенә ниндәй талаптар ҡуйылғанын билдәләргә мөмкин.

кластар

5 билдәһе

4 билдәһе

3 билдәһе

2 билдәһе

5

100

90

80

80-дән кәмерәк

6

110

100

90

90- дан кәмерәк

7

120

110

100

100- ҙән кәмерәе

8

130

120

110

110- дан кәмерәк

9

140

130

120

120- нән кәмерәк

V-IX класс уҡыусыларының башҡорт теле буйынса белемдәрен, белеүҙәрен (умение) һәм күнекмәләрен баһалау нормалары

Телдән биргән яуаптарҙы билдәләү нормалары.

Үтелгәндәрҙе ҡабатлау, уҡыусыларҙан яуап алыу,уларҙың башҡорт теле буйынса белемдәрен ,белеүҙәрен һәм күнекмәләрен тикшереү, иҫәпкә алыу, шуның менән бергә, алған белемдәргә таянып, тел берәмектәренә, күренештәренә аңлатма бирергә өйрәтеү алымдарының береһе иҫәпләнә.

Уҡыусының яуабын баһалағанда, түбәндәге критерийҙар менән эш ителергә тейеш:

Яуаптың тулы һәм дөрөҫ булыуы;

Үтелгәнде аңлы үҙләштереү,аңлау кимәле;

Яуаптың телмәр төҙөлөшө,әҙәби тел нормаларына ярашлы булыуы.

Уҡыусының телдән биргән яуабы үтелгән материалдың уҡытыусы тәҡдим иткән өлөшөнә логик эҙмә-эҙлекле аңлатманы эсенә алған бәйләнешле телмәр булырға, яуап биреүсе баланың өйрәнелгән ҡағиҙәләргә, билдәләмәләргә таянып эш итә белеүен күрһәтергә тейеш.

Әгәр уҡыусы:

Тәҡдим ителгән теманы тулы аңлатһа, тел төшөнсәләренә дөрөҫ билдәләмә бирһә;

үтелгән материалды тулы аңлауын, белемдәрен практик ҡуллана белеүен күрһәтһә;

материалды эҙмә -эҙлекле һәм әҙәби тел нормаларына ярашлы аңлатһа, уның яуабы «5» билдәһе менән баһалана.

Әгәр уҡыусы «5» билдәһен ҡуйыу талаптарына ярашлы яуап бирһә, ләкин һирәк яһала торған хаталар ебәреп тә уҡытыусы иҫкәртеүенән һуң уларҙы төҙәтеп барһа, телендә, телмәр төҙөлөшөндә һирәк-һаяҡ яңылышлыҡтар китһә, уның яуабы «4» билдәһе менән баһалана.

Әгәр уҡыусы тәҡдим ителгән темаға ҡараған төп төшөнсәләрҙе аңлауын һәм белеүен күрһәтһә, ләкин материалды тулы аңлата алмаһа, төшөнсәләрҙең һәм ҡағиҙәләрҙең билдәләмәләрендә хаталар ебәрһә; әйткән фекерҙәрен тулы һәм иҫбатлауҙы нигеҙләй белмәһә,үҙ миҫалдарын килтерә алмаһа; яуабында эҙмә-эҙлелек һаҡланмаһа,телмәр төҙөлөшөндә хаталар булһа,уның яуабы «3» билдәһе менән баһалана.

Әгәр уҡыусы ҡаралған материалдың күберәк өлөшөн белмәүен, билдәләмәләрҙе һәм ҡағиҙәләрҙе әйткәндә уларҙың төп фекерен боҙоуға килтерә торған хаталар ебәрһә, материалды икеләнеүҙәр менән системаһыҙ аңлатһа, уның яуабы «2» билдәһе менән баһалана.

4.Уҡыу предметы йөкмәткеһенең дөйөм ҡиммәттәргә ориентацияһы (йүнәлеше).

Башҡорт телен өйрәнгәндә уҡыусыларҙың дөйөм телмәр үҫеше стимуляциялана; коммуникатив мәҙәниәте үҫә; дөйөм ҡиммәттәргә ориентацияһы формалаша һәм дәрестә аралашыу процесында, балалар фольклоры үрнәктәре һәм текстар менән танышҡанда әхләҡи тәрбиә нигеҙҙәре барлыҡҡа килә; сит мәҙәниәткә ҡарата толерантлыҡ формалаша.

5. Уҡыу предметын өйрәнеүҙең һөҙөмтәләре.

Башҡорт телен өйрәнеүҙең шәхси һөҙөмтәләренә түбәндәгеләр инә: донъяны күп телле һәм мәҙәниәтле йәмғиәт булараҡ ҡабул итеү; үҙеңде илдең гражданины итеп тойоу; телде( шул иҫәптән башҡорт телен) төп аралашыу сараһы булараҡ ҡабул итеү; башҡорт теле саралары ярҙамында( балалар фольклоры, балалар әҙәбиәтенең ҡайһы бер үрнәктәре) башҡорт халҡының тормошо менән танышыу.

Метапредмет һөҙөмтәләр.

Уҡыусының коммуникатив һәләттәрен үҫтереү; элементар коммуникатив мәьәләне сисеү өсөн адекват тел һәм телмәр сараларын һайлау һәләтен үҫтереү; танып белеү һәм эмоциональ сфераларын үҫтереү; башҡорт телен өйрәнеүгә мотивация булдырыу; уҡытыу - методик комплекстың төрлө компонеттары (дәреслек, аудиодиск һ.б.) менән эшләргә өйрәтеү.

Предмет һөҙөмтәләре.

Башҡорт теле нормалары( фонетик, лексик, грамматик) тураһында белешмә; курс йөкмәткеһе кимәлендә).

А. Коммуникатив сферала( башҡорт телен аралашыу сараһы булараҡ өйрәнеүҙә)

Телмәр эшмәкәрлегенең түбәндәге төрҙәрендә телмәр компетенцияһы:

Һөйләү телмәрендә:

• аралашыуҙың типик ситуацияларында этикет диалог алып барыу;

• уҡыусының үҙе, ғаиләһе, дуҫы тураһында һөйләүе; предмет, картинаны һүрәтләүе; персонажды ҡыҫҡаса ҡылыҡһырлауы;

Тел компетенцияһы (тел сараларын үҙләштереү).

Башҡорт теленең өндәрен дөрөҫ әйтеү һәм айырыу; һүҙҙәргә һәм фразаларға дөрөҫ баҫым ҡуйыу;

төрлө һөйләм төрҙәрен интонация менән уҡыу;

башланғыс мәктәп курсында өйрәнелгән уҡыу һәм орфографик ҡағиҙәләрҙе ҡулланыу; тыңлап аңлауҙа;

уҡыусының уҡытыусы һәм класташтарының телмәрен тыңлап аңлау: аудиояҙмаларҙағы текстарҙың йөкмәткеһен аңлауы;

уҡыуҙа:

өйрәнелгән тел материалына таянып төҙөлгән ҙур булмаған текстарҙы ҡысҡырып уҡыу;

өйрәнелгән тел материалы менән бер рәттән яңы һүҙҙәрҙе лә үҙ эсенә алған текстарҙы эстән уҡыу һәм уларҙың төп йөкмәткеһен аңлау, текстан кәрәкле информацияны табыу;

яҙма телмәрҙә:

яҙыу техникаһына эйә булыу;

үрнәк буйынса байрам менән ҡотлау һәм шәхси хат яҙыу;

башланғыс мәктәп курсында өйрәнелгән лексик берәмектәрҙе( һүҙҙәр, һүҙбәйләнештәр, баһалау лексикаһы) һәм грамматик күренештәрҙе таныу һәм телмәрҙә ҡулланыу.

Социомәҙәни компетенция.

Географик атамаларҙы, билдәле балалар әҫәрҙәренең персонаждарын, популяр әкиәттәрҙең сюжеттарын, балар фольклорын ҙур булмаған әҫәрҙәрен(шиғырҙар. йырҙар) белеү;

Б. Танып белеү сфераһы:

Башҡорт һәм рус телдәренең күренештәрен сағыштыра белеү; өлгө буйынса күнегеүҙәр эшләй белеү; ҡағиҙәләр, таблицаларҙы ҡуллана белеү; үҙ-үҙеңде баһалай белеү;

В. Дөйөм ҡиммәттәргә йүнәлеш сфераһында:

Башҡорт телен фекер, хис-тойғо, эмоцияларҙы белдереү сараһы булараҡ ҡабул итеү;

Балалар фольклоры ярҙамында башҡорт халҡының рухи ҡиммәттәрен үҙләштереү;

Г.Эстетик сферала:

Башҡорт телендәге хис-тойғо һәм эмоцияларҙы белдереүсе сараларҙы үҙләштереү; балалар әҙәбиәте үрнәктәре менән танышҡанда матурлыҡты танырға өйрәнеү;

Д. Хеҙмәт сфераһы:

Уҡыу прцесында билдәләнгән планға ярашлы эшләй белеү.

6.Уҡыу предметының йөкмәткеһе.

Төп йөкмәтке линиялары.

Башҡорт теле курсында түбәндәге йөкмәтке линияларын билдәләп була:

• телмәр эшмәкәрлегенең төп төрҙәрендә коммуникатив оҫталыҡтар;

• тел саралары һәм уларҙы ҡулланыу күнекмәләре;

• социомәҙәни компетенция;

• дөйөм уҡыу һәм махсус уҡыу оҫталыҡтары.

5 классата уҡыу предметының төп йөкмәткеһе.

С. Муллабаев. Шатлыҡлы иртә.

Тасуири уҡыу күнекмәләре үткәреү. Уҡыусыларҙың йәйге тәьҫораттары менән уртаҡлашыу, уҡыу, белем, яңы уҡыу йылы тураһында әңгәмә ойоштороу.

Б. Бикбай. Туған тел. Р. Ғарипов. Туған тел.

Шиғырҙарҙа туған телде данлау, хөрмәтләү мотивтарының сағылышы. Тасуири уҡыу күнекмәләре. Туған телдең ҡәҙере, уны белеүҙең мөһимлеге тураһында әңгәмә.

Әминбәк (башҡорт халыҡ әкиәте).

Әкиәттең йөкмәткеһен үҙләштереү, әкиәт стилендә һөйләү күнекмәләре үткәреү. Һүҙлек өҫтөндә эш.

К. Кинйәбулатова. Көҙ еткәс. Ф. Рәхимғолова. Көҙгө Урал. Р. Ғарипов. Торналар. Н. Иҙелбай. Дүрт миҙгел.

Б. Ноғоманов. Йәйбикә менән Көҙбикә.

Әҫәрҙәрҙә көҙгө тәбиғәттең тасуирланыуын ҡарау, уны үҙең күргәндәр менән сағыштырыу. Шиғырҙарҙы тасуири уҡыу, һүрәттәр төшөрөү. Яңы һүҙҙәрҙе, һүҙбәйләнештәрҙе үҙләштереү. Сағыштырыу тураһында төшөнсә биреү.

М. Кәрим. Сыйырсыҡ балаһы. А. Йәғәфәрова. Яҡшылыҡ.

Әҫәрҙәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү. Үҙ һүҙҙәрең менән һөйләү күнекмәләре үткәреү. Хикәйә менән әкиәтте сағыштырыу.

Н. Әминева. Тыуган ер. Д. Бураҡаев. Урал тауҙары. Тыуған ер (ҡобайыр). Т. Ғәниева. Уралиә тигән ил (әкиәт).

Р. Ниғмәти. Йәмле Ағиҙел буйҙары (поэманан өҙөк). Ф. Рәхимғолова. Мин - Башҡортостандан. Ә. Вахитов. Аҡһаҡал аманаты.

«Минең тыуған төйәгем» темаһына әңгәмә. Тасуири уҡыу күнекмәләре. Тыуған ер, тыуған төйәк, Башҡортостан, Урал тураһындағы башҡа әҫәрҙәрҙе иҫкә төшөрөү.

А. Йәғәфәрова. Дуҫлыҡ менән шаярмайҙар (әкиәт). Ф. Мөхәмәтйәнов. Ҡыҙыҡ һүҙ. Ф. Иҫәнғолов. Хәмит күпере. Йылмайыу. Р. Ғарипов. Алма.

Шиғырҙар өҫтөндә тасуири уҡыу күнекмәләре үткәреү. Әкиәттәрҙең һәм хикәйәнең йөкмәткеһен үҙләштереү, уларҙа дуҫлыҡ, хеҙмәт темаһының сағылышын ҡарау. Образдарға характеристика биреү. Яңы һүҙҙәр үҙләштереү.

С. Әлибаев. Ҡыш. Н. Мусин. Ҡоралайҙар. В. Әхмәҙиев. Ҡышҡы урманда. Ҡ. Даян. Шыршы. М. Кәрим. Ҡыш бабай бәләкәй саҡта.

Шиғырҙарҙа ҡышҡы тәбиғәттең матурлығының, шыршы байрамының тасуирланыуы. Тасуири уҡыу күнекмәләре үткәреү. Хикәйәләрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү, һөйләргә өйрәнеү. Образдарға характеристика биреү. Яңы һүҙҙәрҙе, һүҙбәйләнештәрҙе үҙләштереү. Шиғри телмәр һәм проза телмәре. Хикәйәләү тураһында төшөнсә.

Башҡорт халҡының ауыҙ-тел ижады. «Аҡъял батыр», «Ҡамыр батыр» әкиәттәре. Мәҡәлдәр. Йомаҡтар. Таҡмаҡтар. Йырҙар.

Башҡорт халыҡ ауыҙ-тел ижады тураһында дөйөм белешмә биреү, уның традицион жанрҙарын барлау, һәр жанрға хас үҙенсәлектәрҙе асыҡлау. Әкиәттәрҙең тематик төркөмдәрен ҡарау. Әкиәттәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү, әкиәт стилендә һөйләү күнекмәләре үткәреү. Әкиәт геройҙарына характеристика биреү. Мәҡәлдәрҙең, йомаҡтарҙың, таҡмаҡтарҙың, йырҙарҙың жанр үҙенсәлектәренә төшөнөү.

Р. Солтангәрәев. Эшләп ашаһаң. З. Биишева. Йәшәү - хеҙмәт. Ф. Туғыҙбаева. Яңы күлдәк. «Ҡәмән менән Сәмән, картуф сәскән Сәлмән» әкиәте.

Әҫәрҙәрҙә хеҙмәткә һөйөү тәрбиәләү, һөнәр һайлау. «Минең буласаҡ һөнәрем» темаһына әңгәмә. Төрлө һөнәрҙәр тураһында мәҡәлдәр йыйыу, йырҙар тыңлау.

Д. Бүләков. Яралы китап. Ғ. Рамазанов. Ағайым хаты. Ә. Вахитов. Өс бөртөк бойҙай. М. кәрим. Дан кәпәс түгел.

Н. Мусин. Атайымдың ос һәнәге.

Хикәйәләрҙә һуғыш темаһының бирелеше. Фронтта һәм тылда ил азатлығы өсөн көрәш. Образдарға характеристика. Әҫәрҙәрҙең йөкмәткеһен тасуири һөйләргә өйрәнеү. Һүҙлек өҫтөндә эш. Тәржемә күнекмәләре үткәреү. Хикәйә тураһында төшөнсә.

Ә. Әминев. Әсикмәк. Ф. Мөхәмәтйәнов. Әсәйем ҡулы. Әсә йөрәге (ҡобайыр). Ғ. Аллаяров. Таҫтамал.

К. Кинйәбулатова. Әсә күңеле.

Әҫәрҙәрҙә әсә образының бирелешен асыҡлау. Шиғырҙарҙы тасуири итеп уҡыу күнекмәләре үткәреү. Хикәйәләрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү, һөйләргә өйрәнеү.

Р. Назаров. Яҙ килә. З. Хисмәтуллин. Сыйырсыҡ. С. Әлибаев. Яҙҙы кем килтергән? М. Кәрим. Һеңлемдең төшө.

Ҡ. Даян. Торналар. Р. Ғарипов. Һабантурғай йыры.

Әҫәрҙәр өҫтөндә тасуири уҡыу күнекмәләре үткәреү. Шиғырҙарҙа миҙгелдәр алмашыныуы, тәбиғәттең уяныуы, яҙ килеүе, ҡоштарҙың, хайуандарҙың тормошондағы үҙгәрештәрҙе күҙәтеү. Хикәйәләрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү, һөйләү, тәржемә күнекмәләре үткәреү. Яҙ тураһында әңгәмә үткәреү, ижади эштәр башҡарыу. Йәнләндереү тураһында төшөнсә.

«Айыу менән бал ҡорттары» башҡорт халыҡ әкиәте. Б. Ноғоманов. Ҡарһылыу менән Яҙһылыу. Ғ. Хисамов. Аҡъяурын сал бөркөт.

Әҫәрҙәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү, һөйләү, һүҙлек, тәржемә эшен башҡарыу. Әкиәт геройҙарының эштәрен барлау. Ауыҙ-тел ижады һәм әҙәбиәт.

М. Кәрим. «Өс таған» повесынан өҙөктәр.

Өҙөктәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү, ҡысҡырып, дөрөҫ интонация менән уҡыу күнекмәләре үткәреү. Әҫәрҙә ысын дуҫлыҡтың сағылышын ҡарау, дуҫлыҡ тураһында әңгәмә ойоштороу. Ғабдулла, Вәзир, Айҙар образдарына характеристика биреү.

А. Игебаев. Еңеү көнө. К. Мәргән. Ҡурайсының үлеме. Р. Ниғмәти. Еңеүселәргә дан. В. Исхаҡов. Миҙал һәм малай.

Еңеү көнөнә арналған шиғырҙарҙы тасуири уҡыу. Шағирҙарҙың был иҫтәлекле тарихи ваҡиғаға, еңеүселәргә мөнәсәбәтен, ватансылыҡ тойғоларының сағылышын күҙәтеү, Еңеү көнө, Бөйөк Ватан һуғышы, халҡыбыҙҙың ил азатлығы өсөн һуғышта күрһәткән батырлығы тураһында әңгәмәләр ойоштороу, ижади эштәр башҡарыу. Яңы һүҙҙәрҙе үҙләштереү, тәржемә эштәре башҡарыу. Еңеү тураһында йырҙар өйрәнеү.

Р. Назаров. Тракторсы йыры. З. Хисмәтуллин. Урман ҡунағы. С. Агиш. Турыҡай. М. Ғафури. Һарыҡты кем ашаған?

Шиғырҙы тасуири итеп уҡыу күнекмәләре үткәреү. Үҙ һөнәреңә, хеҙмәткә һөйөү, ил, халыҡ, киләсәк алдында бурыс төшөнсәләре тураһында фекер алышыу. Сәсмә әҫәрҙәрҙе тасуири итеп уҡыу үҙенсәлектәренә төшөнөү. Мәҫәлдәрҙең мәғәнәһенә төшөнөү, йөкмәткеһен үҙ һүҙҙәрең менән һөйләп өйрәнеү. Әҫәрҙе ролдәргә бүлеп уҡыу, образдарға характеристика биреү.

Аллегория һәм мәҫәл тураһында төшөнсә.

С. Муллабаев. Йомарт йәй. Б. Рафиҡов. Йондоҙ һанаусы малай. М. Кәрим. Ап-аҡ мөғжизә.

Шиғырҙа йәйге тәбиғәттең тасуирланыуы. Үҫемлектәрҙең, бөжәктәрҙең тормошон күҙәтеү. Йәй, йәйге каникул, йәйге эштәр тураһында әңгәмәләшеү, ижади эштәр башҡарыу. Тасуири уҡыу күнекмәләре. Хикәйәләрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү, образдарға характеристика биреү, яҙма эштәр эшләү. Йәйге тәбиғәткә экскурсия ойоштороу.

6 класста уҡыу предметының төп йөкмәткеһе.

Йырым минең - Башҡортостан.

З.Биишева"Башҡортостан". Р.Ғарипов "Дан һиңә, Дан Башҡортостан!". С.Яруллин "Башҡорт аты". Башҡорт теле буйынса алдағы кластарҙа үтелгәндәрҙе ҡабатлау. Башҡорт әҙәби теле. Уның нормалары тураһында төшөнсә биреү.

Уҙған ғүмер - ҡалған хәтер.

"Ҡолой кантон"( Башҡорт халыҡ йыры). Ғ Хөсәйенов "Рудасы Исмәғил Тасим улы" (повестан өҙөк). Һүҙ төркөмдәре тураһында төшөнсә. Үҙ аллы һәм ярҙамсы һүҙ төркөмдәре.

Ил һаҡлап, азатлыҡ даулап.

Ғ.Хөсәйенов"Алдар батыр ҡиссаһы". Степан Злобин "Салауат Юлаев". Һүрәтләү сралары. Исемдәрҙең һан,эйәлек, килеш һәм хәбәрлек категориялары менән үҙгәрешенең үҙенсәлектәрен, ялғауҙарының фонетик варианттарының ҡулланышын практик күҙәтеү күнегеүҙәре. Бәйет тураһында төшөнсә.

Ағиҙелкәй алҡын, һыуы һалҡын.

Башҡортостан йылғалары тураһында белешмә. Башҡорт халыҡ йыры "Йәмле Ағиҙел буйҙары". Тамыр, яһалма, ҡушма сифаттар.

Тау башында балҡый бер ҡала.

Р.Янбулатов"Гүзәл Өфөм - баш ҡалам"(йыр). А.Камалов"Боронғо башҡорт ҡалалары".Минең тыуған ҡалам.

Башҡорт йолалары.

А.Ҡобағошов"Ҡарға бутҡаһы тәмлеме?" Т.Ҡарамышева" Кәкүк сәйе". Башҡорт йолаларры тураһында белешмә. Һүҙҙәр һәм һүҙбәйләнештәр.

Башҡорт аштары.

Ҡ.Даян "Башҡорт ҡымыҙы". М.Өмөтбаев"Башҡорт ҡорото". Н.Сафин "Бишбармаҡ". Башҡорт халҡының милли аштары тураһында белешмә. Сифаттарҙың үҙгәреше. Башҡорт һәм рус телендәге оҡшаш һәм айырмалы яҡтарҙы билдәләү. Сифат темаһын ҡабатлау.

Әсәм теле - сәсән теле.

Башҡорт теле (белешмә) . З.Биишева "Башҡорт теле". Башҡорт халыҡ әкиәте "Яҡшы һүҙ - йән аҙығы".Ә.Вахитов "Һүҙ хаҡында баллада". Алмаш. Төп үҙенсәлектәре. Рус телендәге алмаштар сағыштырыу, тәржемә күнекмәләре үткәреү. Килтерелгән текстарҙан алмаштарҙы табыу.

Башҡорттар китте һуғышҡа.

Ҡ.Даян "Шайморатов генирал" (йыр). Ә.Бикчәнтәев "Бөркөт һауала үлә". Алмаштарҙың башҡорт телендә мәғәнә үҙенсәлектәре, төркөмсәләре, телмәрҙә ҡулланыу.

Тылсымлы әкиәттәр.

Башҡорт халыҡ әкиәттәре (белешмә). "Аҡъял батыр" . "Алдар менән шайтан". Тормош- көнкүреш әкиәттәре. "Ҡурай". "Ҡурай моңо". Йомаҡтар. Алмаш төркөмсәләрен ҡабатлау. Һандар. Ябай һәм ҡушма һандар. Һандарҙың телмәрҙә ҡулланылышы.

Боронғо әҙәби ҡомартҡыларыбыҙ.

Ҡол Ғәли "Йософ ҡиссаһы". "Ҡармасан менән Сәрмәсән". С.Юлаев. М.Аҡмулла Нәсихәттәр. Сәсәндәр ижады.

Башҡортостандың халыҡ шағирҙары, яҙыусылары.

М.Ғафури, Р.Ниғмәти, М.Кәрим, С.Ҡудаш, Р.Ғарипов, Н.Нәжми, Р.Бикбаев, Ә.Атнабаев, М.Кәримов, Т.Йосопов, А.Филиппов, А.Игебаев, Ҡ.Аралбай, З.Биишева, Ә.Хәкимов, Н.Мусин, Н.Асанбаев, Ғ.Хөсәйенов, С.Паварисов. Һандарҙың төркөмсәләре.

Дуҫлыҡ менән көслөбөҙ.

Ҡ.Аралбай "Дуҫлыҡ һәйкәле". М.Кәрим "Беҙҙең өйҙөң йәме". З.Биишева "Дуҫ булайыҡ".

7 класста уҡыу предметының төп йөкмәткеһе.

Халыҡ ижады тураһында. Әкиәттәр.

Әкиәттәр тураһында түбән кластарҙа үтәнде иҫкә төшөрөү.Тематик яҡтан әкиәттәрҙең төркөмдәре: тормош-көнкүреш, тылсымлы, батырҙар һәм хайуандар тураһындағы әкиәттәр.

Хайуандар тураһындағы әкиәттәр. "Етем төлкө", "Айыу менән бал ҡорто". Тылсымлы әкиәттәр. "Алтын алма", "Әбйәлил". Тормош - көнкүреш әкиәттәре. "Алтын тамсы", "Һаранбай менән Зиннәт ағай".

Әкиәттәрҙе мәғәнәүи өлөштәргә бүлеү. Исемдәр биреп план төҙөргә өйрәтеү.

Әҙәбиәт теорияһы. Эпитет, гтпербола, аллегория төшөнсәләрен ҡабатлау.

Риүәйәт һәм легендалар.

Риүәйәт һәм легендаларға төшөнсә биреү. Уларҙың тематик бүленеше, оҡшаш һәм айырма яҡтары. Ер-һыу, ырыу-ҡәбилә тарихы: "Етегән йондоҙ", "Ай менән Зөһрә". Ырым-ышаныу: "Сыңрау торна". Тарихи риүәйәттәр: "Бошман Ҡыпсаҡ батыр". Тормош-көнкүреш риүәйәте: "Ғилмияза".

Ҡылымдарҙың затлы һәм затһыҙ, барлыҡ-юҡлыҡ формалары. Ҡылымдарҙың күләм һәм йүнәлеш категориялары менән практик таныштырыу күнегеүҙәре.Төп йүнәлештән башҡа ҡылым йүнәлештәренең айырым ялғауҙары булыуын күрһәтеү һәм башҡорт телендә биш йүнәлеш: төп йүнәлеш, ҡайтым йүнәлеше, төшөм йүнәлеше, йөкмәтеү йүнәлеше һәм уртаҡлыҡ йүнәлеше барлығын практик миҫалдарҙа күрһәтеү.

Ҡылымдарҙың затлы формаларының үҙенсәлектәрен: һан, зат, заман менән үҙгәрешен асыҡлау, уларҙы рус теленә тәржемә итеү күнегеүҙәрен эшләтеү.

Хәбәр һөйкәлеше ҡылымдары, уларҙың мәғәнәләре, заман формалары, һан, зат менән үҙгәреше, ниндәй һөйләм киҫәге була алыуы.

Хәҙерге заман хәбәр һөйкәлеше ҡылымдары, уларҙың мәғәнәләре, яһалышы, үҙгәреше.

Йырҙар.

Йыр тураһында төшөнсә. Боронғо һәм хәҙерге йырҙар. Оҙон һәм ҡыҫҡа йырҙар. Йырҙарҙа көй һәм моңдоң әһәмиәте. Тематикаһы һәм йөкмәткеһе яғынан йырҙарҙың төркөмдәргә бүленеше. Халыҡтың рухи тормошонда йырҙың роле. Тарихи һәм лирик йырҙар. "Эскадрон", "Урал". Тыуған ил һәм халыҡ берҙәмлеге тураһында "Йәйләүек". Ҡасҡындар тураһында"Буранбай", "Бейеш". Кантон башлыҡтары тураһында"Тәфтиләү", "Ҡолой кантон". Ҡатын-ҡыҙҙар яҙмышы тураһында"Зөлхиҙә", "Ғилмияҙа".

Хәбәр һөйкәлеше ҡылымдарының үткән заманы.

Таҡмаҡтар.

Таҡмаҡтар тураһында төшөнсә. Бейеү таҡмаҡтары. Уйын таҡмаҡтары. Таҡмаҡтарҙың башҡарылыу үҙенсәлектәре, уларҙың йырҙарҙан айырмаһы.

Алтын көҙ.

М.Тажи "Алтын көҙ", Ф.Рахимғолова "Көҙ" шиғырҙарында көҙгө тәбиғәттәң , көҙ билдәләренең һүрәтләнеше.

Әҙәбиәт теорияһы: Поэтик телдәге һүрәтләү сараларын ҡабатлау. Метафора тураһында төшөнсә.

М.Ғафури "Ҡыр ҡаҙы" хикәйәһенең идея-тематик йөкмәткеһе. Малайҙың һәм уның атаһының ҡыр ҡаҙына ҡарата мөнәсәбәте. Хикәйәлә ҡоштарға, хайуандарға һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү һәм ярҙам итеү мотивы. Кеше һәм тәбиғәт темаһына әңгәмә үткәреү.

Бойороҡ һөйкәлеше ҡылымдарының эш ҡушыуҙы, бойороуҙы белдереүе, яһалышы, һан, зат менән үзгәреше, барлыҡта йәки юҡлыҡта килеүе.

Уҡыу - белем шишмәһе.

Р.Байбулатов " Нурлы күҙҙәр". Н.Мусин"Тайғаҡ баҫма".Әҫәрҙәрҙә дуҫлыҡ, тырышлыҡ, тоғролоҡ, намыҫлылыҡ һәм әхлаҡпроблемаларының сағылышы. Хәмзә һәм уҡытыусы, һуғыш ветераны Уғатар ағай образдары. Рәхмәт менән хас сифаттар. Хәмзәнең ҡылығын баһалау.

Теләк һөйкәлеше ҡылымдары, уларҙың яһалышы, мәғәнәһе, үҙгәреше.

Дуҫлыҡта - берҙәмлек.

Б.Бикбай"Рус теле", Р.Сафин"Дуҫлыҡ", Ш.Бикҡол"Дуҫлыҡ", М.Кәрим "Миләш". Был шиғырҙарҙа дуҫлыҡты данлау. Ысын дуҫлыҡты баһалау. Рус һәм башҡорт халҡы араһындағы дүҫлыҡҡа һоҡланыу, ғорурланыу тәрбиәләү.

Р.Байбулатов"Һарыбай" .Әҫәрҙең идея-тематик йөкмәткеһен үҙләштереү. Унда дуҫлыҡтың сағылышы. Төп геройҙың характерҙарына хас сифаттар.

Ә.Бикчәнтәев "Бакенщиктар илаҡ булмай". Әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү. Унда батырлыҡтың сағылышы. Ата һәм ул образдары.

Шарт һөйкәлеше ҡылымдары, уларҙың яһалышы, мәғәнәһе, үҙгәреше.

Хеҙмәте юҡтың - хөрмәте юҡ.

М.Ғафури"Гөлдәр баҡсаһында" шиғырында эшсәнлек, дуҫлыҡ һәм дошманлыҡтың ҡапма-ҡаршы һүрәтләнеүе.

М.Ямалетдинов"Ураҡ өҫтө" шиғырындаураҡ ваҡытында иген урыусы комбайнерҙың хеҙмәте. Уйылдан образы.

Ж.Кейекбаев"Оморҙаҡ бабай". Хикәйәнең идея-тематик йөкмәткеһен үҙләштереү.Оморҙаҡ бабай образына хас сифаттар.

Ҡылымдарҙың затһыҙ формалары: сифат ҡылым, хәл ҡылым, исем ҡылым, уртаҡ ҡылым. Уларҙың зат, һан менән үҙгәрмәүе.

Исем ҡылымда ҡылым билдәләре: барлыҡ-юҡлыҡ, ҡылым күләмдәре һәм йүнәлештәре ялғауҙарын ҡабул итә алыуы. Исем билдәләре: килеш, һан, эйәлек категориялары менән үҙгәреүе.

Исем ҡылымдарҙың исемгә күсеүе. Исем ҡылымдарҙы рус теленә тәржемә итеү.

Ж.Кейебаев "Туғандар һәм таныштар" романынан өҙөк.Башҡорт халҡының йылҡысылыҡ, солоҡсолоҡ һөнәрҙәре тураһында әңгәмә ойоштороу, яҙма эштәр башҡарыу.

Уртаҡ ҡылым, уның мәғәнәһе, яһалышы, барлыҡ-юҡлыҡ менән үҙгәреше.

Башҡортостан - ғәзиз ерем.

Ә.Үтәбаев "Башҡортостан" шиғырында лирик геройҙың кисерештәрендә башҡортостан, тыуған ил образы. А.Игебаев "Онотманым һине, ауылым" шиғырында хистәр байлығы. Тыуған ерҙең күңелгә яҡын булыуын еткереү.

Сифат ҡылым, унда бер үк ваҡытта сифатлыҡ һәм ҡылымлыҡ мәғәнәһенең булыуы, йәғни предметтың, заттың билдәһен уның эше, хәрәкәте буйынса белдереүе.Сифат ҡылымдың заман менән үҙгәреүе.

М.Кәрим"Ҡайын япрағы тураһында". Шиғырҙа ҡайын һәм япраҡ образы. Башҡортостандың данлы тарихының сағылышы.

Ап -аҡ ҡарҙар яуа.

К.Кинйәбулатова"Һаумы аҡ ҡыш!", Ш.Бикҡол "Урман", Ә.Әхмәт-Хужа "Эй, Ҡыш бабай, Ҡыш бабай!", Г.Ғәлиева"Ҡарһылыу". Шиғырҙарҙа ҡыш миҙгеленең, тәбиғәт күренештәренең һүрәтләнеше.

Хәл ҡылым, уларҙың яһалышы, мәғәнәләре, төрҙәре, үҙенсәлектәре. Хәл ҡылымдар процестың билдәһен белдереүҙәре менән рәүештәргә оҡшай, ә уларҙың барлыҡ-юҡлыҡ, күләм, йүнәлеш ялғауҙары ҡабул итеүе- ҡылымлыҡ билдәләре. Хәл ҡылымдың ҡулланышы һәм дөрөҫ яҙылышы.

Ә.Әһлиуллин"Биҙәкле сана". Әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү. Боронго сана яһау һөнәренең сағылышы. Имаметдин ҡарттың һөнәре, халыҡ араһындағы абруйы. Әҫәрҙә дуҫлыҡ, татулыҡ мотивы.

Ҡылым төркөмсәләренең рус теленә тәржемә ителеү үҙенсәлектәрен практик эштәр башҡарғанда күҙәтеү, уларҙы тәржемә итеү күнекмәләрен үҫтереү.

Ҡылымдарҙы дөйөмләштереп ҡабатлау.

Ил намыҫы - ир күңелендә.

Р.Шәкүр "Һаҡта тора илдең улдары" шиғырында Тыуған илде, тыныслыҡты һаҡлаусы ил улдары образдары.

Ф.Аҡбулатова "Атай икмәге" хикәйәһе. Йөкмәткене үҙләштереү. Әҫәрҙә Бөйөк Ватан һуғышының һүрәтләнеше.

Рәүештәр.Уларҙың мәғәнәләре.

В.Исхаков "Кеше күңеле- тәрән дарья". Әҫәрҙең идея - тематик йөкмәткеһен үҙләштереү. Исеменең мәғәнәһен асыҡлау. Һуғыш осоронда тылда халыҡтың тормошо һәм эшсәнлеге.

Рәүеш төркөмсәләре: төп рәүеш, ваҡыт рәүеше, урын рәүештәре, оҡшатыу-сағыштырыу рәүештәре, күләм-дәрәжә рәүештәре, сәбәп-маҡсат рәүештәре тураһында төшөнсә.

Ғәзиздәрҙән -ғәзиз әсәләр.

Г.Юнысова "Әсәйҙәр байрамы", "Йырлайым әсәйҙәр тураһынла". Ф.Мөхәмәтдинов "Әсәйем ҡулы" шиғырҙарын һәм йырҙы тасуири уҡыу. Әсәйҙәр изгелегенең, бөйөклөгөнөң сағылышы.

Ф.Иҫәнғолов "Бер ҡаҙаҡ май". Әҫәрҙә әсә һәм бала араһындағы мөнәсәбәтте баһалау.

Ә.Бикчәнтәев "Яраланған бүре күҙҙәре". Әҫәрҙә әсәнең ҡыҙын үҙаллы тормошҡа әҙерләүе. Г.Яҡупова "Әсәйҙәр ниңә ҡартая?", "Мейес әбей". Әсә менән бала, ейән менән өләсәй мөнәсәбәттәре тураһында әңгәмә ойоштороу.

Теркәүестәр. Уларҙың һөйләм киҫәктәрен һәм ҡушма һөйләмдә ябай һөйләмдәрҙе бәйләп йөрөүе. Теркәүестәрҙең төркөмсәләре: теҙеү һәм эйәртеү теркәүестәре, уларҙың телмәрҙәге ҡулланышын күҙәтеү.

Теркәүес һүҙҙәр: парлы һәм яңғыҙ теркәүес һүҙҙәр, уларҙың һөйләмдәрҙе һәм һөйләм киҫәктәрен бәйләүе күрһәтеү алмаштары менән белдерелә, яңғыҙ теркәүес һүҙҙәр: һорау һәм күрһәтеү алмаштары менән белдерелгән парлы теркәүес һүҙҙәр.

Эх, күңелле яҙ килә!

Р.Ниғмәти "Яҙ килде,яҙ" шиғырында яҙ килеү менән тәбиғәттең уяныуын, яҙғы эштәр башланыуының һүрәтләнеше.

Р.Гариповтың"Һабантурғай" шиғырында яҙ килтереүсе һабантурғай образы.

Һ.Дәүләтшина "Айбикә" повесы.Әҫәрҙә азатлыҡ өсөн көрәштең, ҡатын-ҡыҙҙың рухи үсешенең һүрәтләнеше.Ауыл кешеһе йәшәйешенең сағылышы.

Бәйләүестәр. Бәйләүестәрҙең төркөмсәләре, мәғәнәләре. Уларҙың телмәрҙәге әһәмиәте. Синоним бәйләүестәрҙе ҡулланыу күнекмәләрен нығытыу.

Тел - тере шишмә.

Ҡ.Аралбай "Башҡорт теле", Ғ.Байбурин" Тыуған илемә" шиғырҙарында тыуған телгә, илгә, халыҡҡа ихтирам һәм дан йырланыуы.

М.Кәрим " Оҙон - оҙаҡ бала саҡ" повесы. Идея-тематик йөкмәткеһен үҙләштереү.Әҫәрҙә әҙәп-әхләҡ мәсьәләләре.

Киҫәксәләр. Уларҙың айырым һүҙгә йәки һөйләмгә ниндәй булһа ла мәғәнә төҫмөрләнеше биреүсе ярҙамсы һүҙ булыуы тураһында төшөнсә. Киҫәксәләрҙең төркөмсәләре, уларҙың дөрөҫ яҙылышы, телмәрҙә дөрөҫ ҡулланыу күнекмәләрен нығытыу.

Йәмле йәй.

М.Ғафури "Болон" шиғырында йәйге болон матурлығының тасуирланыуы.

Мөнәсәбәт һүҙҙәр. Уларҙың һөйләмдә хәбәр булып килеүе, шулай уҡ һөйләмгә төрлө модаллек мәғәнәләрен биреүгә лә хеҙмәт итеүе, дөрөҫ яҙылышы.

Х.Назар "Йәйге йәшен" Әҫәрҙә йәйге тәбиғәт күренештәренең һүрәтләнеше.

Ымлыҡтар. Уларҙың кешеләрҙең хис-тойғоһон, теләк-ынтылышын белдереүе. Ымлыҡ төрҙәре, телмәрҙәге әһәмиәте, дөрөҫ яҙылышы. Ымлыҡтарҙың яңы һүҙҙәр яһауҙа нигеҙ булыуы. С.Әлибай " Ямғыр теләү" шиғырында ямғыр теләүҙең һүрәтләнеше.

Н.Игеҙйәнова "Өйөрөлмәк" әҫәренең йөкмәткеһен үҙләштереү. Әҫәрҙә һүрәтләнгән хәл-ваҡиғаларҙы баһалау. Әҫәрҙең төп идеяһын һәм образдарын асыу.

8 класска уҡыу предметының төп йөкмәткеһе.

Мәктәп - белем шишмәһе - 3 сәғәт.

С.Әлибай. Мәктәп юлы. Н. Мусин Һабаҡ.

Шиғирҙарҙа мәктәп тормошо менән мәктәп юлының бәйләнеше, әҫәрҙәрҙә балаларҙың йәйге каникулдағы эштәренең һүрәтләнеше.

Н.Мусин Һабаҡ. Хикәйәлә юмор аша кәмселекте фашлау.

Һүҙбәйләнештәр, уларҙың яһалышы һәм төҙөлөшө. Ҡушма һүҙ һәм һүҙбәйләнеш, уларҙың оҡшашлығы һәм айырмаһы. Һөйләмдә һүҙҙәр бәйләнеше: теҙмә һәм эйәртеүле бәйләнеш, уларҙы барлыҡҡа килтереүсе саралар.

Халыҡ ижады - халыҡ хазинаһы - 4

Ике сәсән, Сура батыр ҡобайырҙарының идея-тематик йөкмәткеһен үҙләштереү, образдарын асыу.

Бәйләнешле телмәр үҫтереү.

Көҙ - хеҙмәт һәм байлыҡ миҙгеле - 4

Көҙгө ямғыр, Көҙгө көн шиғырҙарында көҙгө моңһоу тәбиғәттең һүрәтләнеше.

Һөйләмдең баш киҫәктәре.

Эйә менән хәбәр. Эйәнең төп билдәләре һәм грамматик бирелеше. Составы. Эйә менән хәбәрҙең килеү урыны. Эйә менән хәбәр араһында һыҙыҡ.

Р.Ханнанов Икмәк ҡәҙере. Әҫәрҙә көҙгө ураҡ, игенсе хеҙмәтенең һүрәтләнеше.

Р.Өмөтбаев Әмир баҫыуы. Ябай халыҡтың һуғыш йылдарындағы фиҙәҡәр хеҙмәте. Тыл менән фронттың берҙәмлеге. Бригадир Әмирҙең кешелеклеге, НКВД кешеләренең аяуһыҙлығы.

Башҡортостан - алтын бишек -2

А.Игебаев Башҡортостан - илгенәм, Башҡортостан, И.Кинйәбулатов Дуҫлыҡ төйәге шиғырҙарында Башҡортостан, Тыуған ер образдары. Башҡортостандың данлы тарихы.

Һөйләмдең эйәрсән киҫәктәре.

Аныҡлаусылар, уларҙың бирелеше, һөйләмдә исем менән белдерелгән киҫәккә ҡарауы.

Тиң һәм тиң булмаған аныҡлаусылар.

Тиң булмаған аныҡлаусыларҙың предметтарҙы, заттарҙы төрлө яҡтан асыҡлауы, өҫтәлмәлектәр, уларҙың үҙенсәлектәре.

Салауат батыр ир ине - 4

Салауат батыр ҡобайыры, Ф.Күзбәков Яу ораны бит һин, Салауат!, Ф.Рахимғолова Салауат, Т.Дәүләтбирҙина Салауат рухы. Шиғырҙарҙа башҡорт халҡының милли батыры Салауат рухының сағылышы. Илен, халҡын һөйөүсе, ирек өсөн көрәшеүсе Салауат образы.

Я.Хамматов Салауат романы Әҫәрҙә Салауат образында йыр-моңға, тәбиғәткә ғашиҡ, көслө, батыр үҫмерҙең һүрәтләнеше.

Тарихи осорға характеристика.

Урын хәле. Ваҡыт хәле. Уларҙың телмәрҙәге роле.

Ҡыш - 6

Ш.Бабич Ҡышҡы юлда,М.Ғәйфуллина Ҡыш моңдары. Ҡышҡы тәбиғәттең һүрәтләнеше. Шиғырҙарҙы тасуири уҡып, ҡышты тасуирлау сараларын асыҡлау.

Маҡсат хәле, Сәбәп хәле.

Б.Рафиҡов Бүреләр. Әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү. Бер ғайләнең тормошо аша һуғыш йылындағы аслыҡтың,ауыр тормошотоң һүрәтләнеше.

И.Теләүембәтов маралым таңы. Әҫәрҙә кейектәрҙең ҡышҡы көнитмешенең һүрәтләнеше. Кешеләрҙең тәбиғәткә мөнәсәбәте.

Шарт хәле. Кире хәл.

Хәлдәрҙең мәғәнәләре, Үҙҙәре эйәргән һүҙҙәргә бәйләнеү саралары , бирелеше.

Күләм-дәрәжә хәле.

Данлы йылдар, шанлы йылдар - 10

М.Кәрим Үлмәҫбай Поэмаһы.Үлмәҫбай, теребай образдары аша Бөйөк Ватан һуғышы йылдарындағы башҡот яугирҙарының батырлыҡтарын һүрәтләү.

Ябай һөйләм синтаксисы.

Н.Ғәлимов Яуҙан ҡайтҡан ҡурай. Әҫәрҙең идея-тематик йөкмәткеһен үҙләштереү. План төҙөп һөләргә өйрәнеү.

Р.Өмөтбаев Генирал Кусимов әҫәренән өҙөк. Бөйөк Ватан һуғышында башҡорт атлыларының ҡаһарманлығын асыҡлау.

Тиң киҫәкле һөйләмдәр.

Тиң киҫәктәр тураһында төшөнсә, уларҙың һөйләмдә бер үк һүҙгә ҡарауы, бер һорауға яуап булыуы.

Тиң киҫәктәрҙе бәйләүсе теркәүестәр.

Тиң киҫәктәр эргәһендә дөйөмләштереүсе һүҙҙәр.

Әсәйем - күңел ҡояшым - 5

Ш.Биҡҡол Әсәйемдең кәңәштәре.

Ике һәм бер составлы һөйләмдәр.

Т.Ғиниатуллин Әсә һәм бала. Әҫәрҙә әсә һәм бала образдары, уларҙың үҙ-ара мөнәсәбәтенең сағылышы.

Бер составлы һөйләмдәрҙең төрҙәре.

Тулы һәм кәм һөйләмдәр.

Әҙәп барҙа - иман бар - 4

Х.Назар Өс һүҙ. Шиғырҙың йөкмәткеһен үҙләштереү, төп идеяһын асыҡлау.

Һөйләмдең айырымланған эйәрсән киҫәктәре.

Айырымланыу тураһында төшөнсә. Өҫтәлмәлектәрҙең айырымланыуы.

М.Ямалетдинов Иман. Хикәйәнең идея-тематик йөкмәткеһен асыҡлау.

З.Ғәлимов Ялан сәскәләре. Әҫәрҙә атай һәм улдың мөнәсәбәте. Атай үрнәге, уның менән ғорурланыу, татыу ғаилә мөнәсәбәттәрен күрһәтеү.

Шаулап-гөрләп яҙ килә - 4

Р.Ғарипов Яҙғы йыр. Шиғырҙа тәбиғәттең йәнләнеүен һүрәтләгән сараларҙы асыҡлау.

Айырымланған эйәрсән киҫәктәр эргәһендә тыныш билдәләре.

З.Ураҡсин Алмағас, Сәскә ғүмере. Хикәйәләрҙә кешенең тәбиғәткә мөнәсәбәте.

Хәлдәрҙең айырымланыуы. Хәл әйтемдәре.

Р.Сафин Тол ҡатындар һәм аяҡһыҙҙар бейеүе. Шиғырҙа һуғыштан һуңғы ауыр осорҙоң һүрәтләнеүе.

Ай уралым, Уралым! - 8

Ҡ. Аралбай Ер тураһында ете һүҙ. Б.Бикбай Ер,. Шиғыр һәм поэманан өҙөктә ерҙе һаҡлау, ер өсөн көрәш проблемаларының сағылышы.

Һөйләм киҫәктәре менән бәйләнеше булмаған һүҙҙәр.Өндәш һүҙҙәр һәм улар эргәһендә тыныш билдәләре.

Ж. Кейекбаев урал тураһында ҡобайыр.

Уралдың сал тарихының һүрәтләнеше, ер, азатлыҡ, көрәш темаларының сағылышы.

Инеш һүҙҙәр, һүҙбәйләнештәр. Инеш һөйләмдәр.

Н.Мусин Һуңғы солоҡ романынан өҙөк.

М.Уразаев Еҙ ҡурай. Яуҙа башын һалған яугир иҫтәлеге булараҡ ҡурай образы.

Тура һәм ситләтелгән телмәр тураһында төшөнсә.

Тура телмәр эргәһендә тыныш билдәләренең ҡуйылышы.

Йәй - 14

Ф.Рәхимғолова Бал ҡорто һәм күбәләк. Башҡорт балы тураһында әңгәмә ойоштороу.

А.Йәғәфәрова кескәй шишмә. План төҙөп һөйләргә өйрәнеү.

Ш.Янбаев Дегәнәк. Кеше тормошонда үҫемлектәрҙең әһәмиәте.Ашарға яраҡлы һәм яраҡһыҙ үҫемлектәр тураһында әңгәмә.

Р.Солтангәрәев Һуңғы һунар. Нәфселек һәм намыҫлылыҡ проблемалары. Дункандың тоғро дуҫ булыуы.

Ә.Хәмәтдинова Йәшел дарыухана Әҫәрҙә һүрәтләнгән үләндәрҙең шифаһын асыҡлау.

9 класста уҡытыу предметының төп йөкмәткеһе.

V - VIII синыфтарҙа үтелгәндәрҙе ҡабатлау.

Морфология буйынса үтелгәндәрҙе ҡабатлау. Ябай һөйләм синтаксисы буйынса ҡабатлау.

Башҡорт халыҡ ижады.

"Урал батыр" эпосы."Иҙүкәй менән Мораҙым" эпосы.

Ҡушма һөйләм синтаксисы.

Ҡушма һөйләм тураһында төшөнсә. Ҡушма һөйләм һәм уның төрҙәре. Теҙмә һәм эйәртеүле ҡушма һөйләмдәр. Теҙмә ҡушма һөйләмдәр. Теркәүесһеҙ теҙмә ҡушма һөйләмдәр, уларҙа тыныш билдәләренең ҡуйылышы.Текәүесле теҙмә ҡушма һөйләмдәр. Эйәртеүле ҡушма һөйләмдәр. Баш һәм эйәрсән һөйләм.

Боронғо әҙәби ҡомартҡылар.

Мәхмүд Ҡашғари "Диуану лүғәт әт - түрк". Йософ Баласағуни "Ҡутадғу билиг", "Айтулдының Көнтыуҙыға хеҙмәткә барыуы", "Уғыҙнамә", "Ҡорҡот - ата". Ҡол Ғәли "Ҡисса - Йософ", "Буҙйегет".

Эйәрсән һөйләм төрҙәре.

Эйә һөйләм. Хәбәр эйәрсән һөйләм. Аныҡлаусы һөйләм. Тултырыусы һөйләм.

Урта быуат әҙәби ҡомартҡылары.

Ҡотобтоң "Хөсрәү вә ширин" поэмаһының ҡыҫҡаса йөкмәткеһе . Сәйф Сарайҙың "Гөлөстан бит - төрки" поэмаһы тураһында. Хәрәзмиҙең "Мөхәббәтнамә" әҫәре. Хөсәм Кәтибтең "Жөмжөмә Солтан" әҫәре тураһында.

Милли - колониаль иҙеүгә ҡаршы көрәш.

Батыршаның батшаға яҙған хаты тураһында.

"Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу". "Бахтиәрнамә".

Йырауҙар.

Һабрау." Һабрауҙың Уралға төбәп әйткәне." Асан Ҡайғы "Асан - ата "йыры. Ҡаҙтуған йырау.

Сәсәндәр ижады.

Ҡобағош сәсән "Аҡмырҙа сәсән менән Ҡобағош сәсәндең әйтешкәне". Ҡарас сәсән "Ҡарас менән Аҡша". Ерәнсә сәсән "Ерәнсә сәсәндең Әбелхәйер ханға әйткәне". Байыҡ сәсән "Байыҡ сәсәндең ҡаҙаҡ аҡыны Бохар менән әйтешкәне". Буранбай Йәркәй сәсән "Бөҙрә тал". Ишмөхәмәт сәсән"Саңды үҙәк". Ғәбит сәсән"Иҙел менән Яйыҡ".

Хәл һөйләмдәр.

Ваҡыт һөйләм. Урын һөйләм. Рәүеш һөйләм. Сәбәп һөйләм. Маҡсат һөйләм. Күләм - дәрәжә һөйләм. Шарт һөйләм. Кире һөйләм.

Салауат Юлаев.

"Яу", "Тирмәмдә", "Уҡ","Зөләйха", "Бүгәсәүгә ҡушылып, ир-батырға ҡуш булып." Тажетдин Ялсығол "Рисалә -и ғәзизә", "Сәфәрҙә юлдаштарға миһырбанлыҡ бәйәне"."Тарихнамә - и Болғар". Ғәбдерәхим Усман. "Мөһиммәт әз - заман".

Рус ғалимдары һәм яҙыусылары ижадында Башҡортостан темаһы.

Башҡортостан тураһында рус яҙыусылары.

Ҡатмарлы синтаксик төҙөлмәләр.

Күп эйәрсәнеле ҡушма һөйләмдәр һәм уларҙа тыныш билдәләре. Ҡатнаш ҡушма һөйләмдәр һәм уларҙа тыныш билдәләре. Теҙемдәр һәм уларҙа тыныш билдәләре.

Ғәли Соҡорой."Тәуарих - Болғария" әҫәре тураһында. Мифтахетдин Аҡмулла. "Шиһабетдин мәржәни мәрҫиәһе", "Урыным зиндан", "Инсафлыҡ", М.Аҡмулланың шиғыр - ҡобайырҙары. Мөхәмәтсәлим Өмөтбаев. "Йомран иле", Үткән заманда башҡорт ҡыҙҙарының оҙатылыуы", "Ҡайыш илә йүкә", "Башҡорттар".

Тыныш билдәләренең ҡуйылышын ҡабатлау.

Һөйләм аҙағындағы тыныш билдәләре. Өтөрҙөң ҡуйылыу осраҡтары. Һыҙыҡтың ҡуйылыу осраҡтары. Нөктәле өтөрҙөң ҡуйылыу осраҡтары. Ике нөктәнең ҡуйылыу осраҡтары. Йәйәләр һәм тырнаҡтарҙың ҡуйылыу осраҡтары.

Ризаитдин Фәхретдин.

"Әсмә", Сафуан Яҡшығолов. "Башҡорт ағаларыма хитап", "Дим буйы". Фәтхелҡадир Сөләймәнов "Тимербай ҡурайсы", "Салауат батыр".

Морфология, синтаксис буйынса үтелгәндәрҙе дөйөмләштереү һәм системаға һалыу.

Мәжит Ғафури.

"Себер тимер юлы йәки милләттең хәле", "1906 йылдан 1907 йылға васыят", "1907 йылдың яуабы" , "Шағирҙың алтын приискыһында".

Шәйехзада Бабич.

"Халҡым өсөн", "Бер минут", "Көрәшеп үткәр ҡыҫҡа ғүмереңде", "Көтәм", "Башҡортостан", "Башҡорт халҡына көйлө хитап", "Ғазазил".

Календарь - тематик план.

№

Үткәреү

ваҡыты.

Дәрестең темаһы.

Дәрес

тибы.

Эшсәнлек

төрө

Уҡыусылар

ҙың белеменә

ҡарата төп

талаптар

Йыһаҙлау

Контроль төрө

Өйгә эш

План

буйы

нса

Фак

тик

1.

3.09

С.Муллабаев "Шатлыҡлы иртә".

Б.Бикбай "Туған тел".

Әҙәби әҫәрҙә өйрәнеү

Тасуири уҡыу,текст өҫтөндә эшләү

Яҙыусы тура

Һында ҡыҫҡа

са мәғлүмәт бирә белеү. Әҫәрҙәрҙе тас

уири уҡыу, йөкмәткеһен

һөйләү. Мәктәпкә, уҡыуға ҡарата һөйөү

тойғоһон үҫтереү.

Дәреслек, портрет,

Тасуири уҡырға.

2.

10.09

Башҡорт теленең үҙенсәлекле өндәре.

Яңы материал.

Һүҙҙәге

өндәр составын тикшереү

, дөрөҫ

әйтеү

һәм яҙыу.

Уҡыусыларҙың фонетика буйынса белемдәрен

тәрәнәйтеү.Тел

белеменең фонетика бүлеге һөйләм өндәрен

офоэпия бүлеге

һүҙҙәрҙе дөрөҫ әйтергә орфаграия бүлегенең дөрөҫ яҙарға өйрәтеүен үҙләштереү. Өн һәм хәрефте айыра белеү.

Транскрипция

Һүҙгә фонетик анализ.

5-се күнегеүҙе эшләргә.

3.

17.09

"Әминбәк" әкиәте.

Әҙәби әҫәрҙе өйрәнеү дәресе.

Әкиәт уҡыу, һорау

ҙарға яуап биреү, биремдәр үтәү, һүҙлек эше, ха

рактеристика.

Әкиәт менән танышыу, йөкмәт

кеһен һөйләү, һорауҙарға яуап

биреү. Әкиәттәге ыңғай һәм кире образдарҙы табыу, уларға хас сифаттарҙы билгеләү. Халыҡ ижады тураһында ғомуми мәғлүмәт биреү, уның жанрҙары, төрҙәре.

Йөкмәткеһен һөйләргә.

4.

24.09.

Һуҙынҡы һәм тартынҡы өндәр.

- уы, -үе өндәре.

Яңы материал

Һүҙҙәге өндәр составын тикшереү, дөрөҫ әйтеү һәм яҙыу.

Уҡыусыларҙың фонетика буйынса белемдәрен

тәрәнәйтеү.Тел

белеменең фонетика бүлеге һөйләм өндәрен

офоэпия бүлеге

һүҙҙәрҙе дөрөҫ әйтергә орфагра

ия бүлегенең дөрөҫ яҙарға өйрәтеүен үҙләштереү. Өн һәм хәрефте айыра белеү.

Транскрипция

Һүҙгә фонетик анализ

5.

1.

10

К.Кинйәбулатова "Көҙ еткәс".

Б.Ноғманов "Йәйбикә менән Ҡөҙбикә".

Әҙәби әҫәрҙе өйрәнеү дәресе.

Теория өйрәнеү дәресе.

Яңы төш

өнсәләр менән таныштырыу,һорауҙара яуап

биреү, биремдәр үтәү, һүҙлек эше,

Шағирҙар тураһында

ҡыҫҡаса мәғлүмәт бирә белеү. Авторҙарҙың төп фекерен билгеләү, әҫәрҙең йөкмәткеһен һөйләү.Сағыштырыу

һүрәтләү сараһы тураһында төшөнсә биреү. Туған яҡ тәбиғәтенең матурлығын күрә белергә өйрәтеү.

Дәреслек, портрет.

"Көҙ еткәс" ятларға.

6.

8.

10

Баҡорт телендә тартынҡы өндәр.

Яңы материал

Һүҙҙәге өндәр составын тикшереү, дөрөҫ әйтеү һәм яҙыу.

Уҡыусыларҙың фонетика буйынса белемдәрен

тәрәнәйтеү.Тел

белеменең фон

етика бүлеге һөйләм өндәренофоэпия бүлеге һүҙҙәрҙе дөрөҫ әйтергә орфаграия бүлегенең дөрөҫ яҙарға өйрәтеүен үҙләштереү. Өн һәм хәрефте айыра белеү.

Транскрипция

Һүҙгә фонетик анализ

43-сө күнегеүҙе эшләргә.

7.

15.

10

Диктант.

Белемдәрен тикшереү.

Материалды үҙләштереүҙе тикшереү.

Ҡағиҙәләрҙе ҡабатла.

8.

22.

10

М.Кәрим "Сыйырсыҡ балаһы".

Әҙәби әҫәрҙе өйрәнеү дәресе.

Һөйләшеү үткәреү

Һорауға яуапбиреү,биремдәр үтәү, һүҙлек эше,

Яҙыусының тормош юлы тураһында белешмә биреү. Тәбиғәткә ҡарата һөйөү тойғоһон арттырыу.

Дәреслек, портрет.

10-сы биремде үтә.

9.

29.

10

Ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡылар.

Яңы материал.

Һүҙҙәге өндәр составын тикшереү, дөрөҫ әйтеү һәм яҙыу.

Уҡыусыларҙың фонетика буйынса белемдәрен тәрәнәйтеү.Тел

белеменең фонетика бүлеге һөйләм өндәрен офоэпия бүлеге һүҙҙәрҙе дөрөҫ әйтергә орфаграия бүлегенең дөрөҫ яҙарға өйрәтеүен үҙләштереү. Өн һәм

хәрефте айыра белеү.

Транскрипция.

Һүҙгә фонетик анализ

58- се күнегеүҙе эшләргә.

10

5.

11

Н.Әминева "Тыуған ер"

"Тыуған ер" (ҡобайыр)

Әҙәби әҫәрҙе өйрәнеү дәресе.

Һөйләшеү үткәреү

Һорауға яуапбиреү,биремдәр үтәү, һүҙлек эше,

Яҙыусының тормош юлы тураһында белешмә биреү. Тыуған ергә ҡарата һөйөү тойғоһон арттырыу.

Дәреслек, портрет.

"Тыуған ер" ятларға.

11

12.

11

Т.Ғәниева "Уралиә тигән ил".

Әҙәби әҫәрҙе өйрәнеү дәресе.

Һөйләшеү үткәреү

Һорауға яуапбиреү,биремдәр үтәү, һүҙлек эше,

Яҙыусының тормош юлы тураһында белешмә биреү. Тыуған ергә ҡарата һөйөү тойғоһон арттырыу.

Дәреслек, портрет.

Йөкмәтке һөйләргә.

12

19.

11

Р.Ниғмәти "Йәмле Ағиҙел буйҙары".

Ф.Рахимғолова "Мин-Башҡортостандан!".

Әҙәби әҫәрҙе өйрәнеү дәресе.

Һөйләшеү үткәреү

Һорауға яуапбиреү,биремдәр үтәү,

Яҙыусылар тураһында ҡыҫҡаса белешмә биреү. Тасуири уҡыу күн

екмәләрен нығытыу. Тәбиғәткә һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү.

Дәреслек, п

ортрет,Ағиҙел төшкән һү

рәттәр, фо

толар

"Мин -Башҡортостандан!" ятларға.

13

26.

11

Ә.Вахитов "Аҡһаҡал аманаты".

Әҙәби әҫәрҙе өйрәнеү дәресе

Һөйләшеү үткәреү

Һорауға яуап биреү,биремдәр үтәү,

Яҙыусының тормош юлы тураһында белешмә биреү. Тыуған ергә ҡарата һөйөү тойғоһон арттырыу.

Дәреслек, портрет.

10-сы биремде үтәргә.

14

3.

12

Антонимдар.

Антонимдар тура

Һында бе

лемдәрҙе

иҫкә төшөрөү.

Күнегеүҙәр эшләү.

Антоним тураһында төшөнсә биреү.

Дәреслек.

72-се күнегеүҙе эшләргә.

15

10.12

Диктант.

Белемдәрен тикшереү.

Материалды үҙләштереүҙе тикшереү.

Ҡағиҙәләрҙе ҡабатла.

16

17.

12

А.Йәғәфәрова "Дуҫлыҡ менән шаярмайҙар".

Әҙәби әҫәрҙе өйрәнеү дәресе

Яңы төш

өнсәләр менән тан

ыштырыу,һорауҙарға яуап

биреү, биремдәр үтәү, һүҙлек эше,

Әкиәт менән таныш

ыу, Һорауҙарға яуап биреү. Әкиәттәге ың

ғай һәм кире образд

арҙы табыу,уларға хас сифаттарҙы билдәләү.

Дуҫтарҙың кәрәк булыуына, ысын дуҫ булырға инандырырға.

Дәреслек, портрет, картиналар

4-се һорауға яуап бир.

17

24.

12

Ф.Иҫәнғолов "Хәмит күпере".

Әҙәби әҫәрҙе өйрәнеү дәресе

Яңы әҫәр

менән тан

ыштырыу,һорауҙарға яуап

биреү, биремдәр үтәү, һүҙл

ек эше,

Яҙыусының тормош юлы тураһында белешмә биреү.

Дәреслек, портрет.

7- се һорауға яуап бир.

18

14.

01

Ф.Иҫәнғолов "Йылмайыу".

Әҫәрҙе анализлау дәресе.

Дәреслек, портрет.

Йөкмәткеһен һөйләргә.

19

21.

01

Омоним.

Омоним тураһында белемдәрҙе тикшереү.

Күнегеүҙәр эшләү.

Омоним тураһында төшөнсә биреү.

Дәреслек.

"Ҡыш "ятларға.

20

28.

01

Н.Мусин "Ҡоралайҙар".

Әҙәби әҫәрҙе өйрәнеү дәресе

Яңы әҫәр

менән тан

ыштырыу,һорауҙарға яуап

биреү, биремдәр үтәү, һүҙл

ек эше,

Яҙыусының тормош юлы тураһында белешмә биреү. Тәбиғәткә һөйөү тойғоһо үҫтереү. Тәбиғәткә ҡарата һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү.

Дәреслек, портрет.

"Кешенең матурлығы нимәлә?" хикәйә төҙө.

21

4.

02

М.Кәрим "Ҡыш бабай бәләкәй саҡта".Проза телмәре һәм шиғри телмәр.Хикәйәләү тура

Һында төшөнсә.

Әҙәби әҫәрҙе өйрәнеү дәресе.Теория өйрәнеү дәресе.

Яңы әҫәр

менән таныштырыу,һорауҙарға яуап

биреү, биремдәр үтәү, һүҙлек эше,

Яҙыусы тураһында белешмә биреү.

Йөкмәтке һөйләргә.

22

11

02

Ижек.

Яңы тема.

Һүҙ составы тураһында төшөнсә биреү

Күнегеүҙәр эшләү.

Дәреслек.

97-се күнегүҙе эшләргә.

23

18.

02

Инша.

Һөйләм үҫтереү.

Материалды үҙләштереүҙе тикшереү.Уҡыу

сыларҙың үҙаллы эш

сәнлеге, һорауҙарға яуап биреү. Йөкмәтке һөйләү. Образдарға хара

ктеристика биреү, айырмалы яҡтарын күрһәтеү

Яҙып бөтөрөгә.

24

25.

02

Башҡорт халыҡ әкиәте "Аҡъял батыр".

Әкиәтте өйрәнеү дәресе.

Яңы әҫәр менән таныштырыу.

Халыҡ ижады тураһында ғомуми мәғлүмәт биреү, уның жанырҙары. Әкиәт тураһында мәғлүмәт биреү.Уның төрҙәре.

Дәреслек.

Уҡырға139-153 се биттәр.

25

3.

03

Бшаҡорт халыҡ ижады. Йомаҡ .Мәҡәл. Йыр.

Әҙәби әҫәрҙе өйрәнеү дәресе.Теория өйрәнеү дәресе.

Яңы әҫәр менән таныштырыу.

Йомаҡтар һәм мәҡәл

дәр тураһында төшөнсә биреү, халыҡ йырҙарының үҙенсәлектәрен өйрәтеү. Халыҡ ижадына һөйөү һәм ихтирам тойғолары үҫтереү.

Дәреслек. "Б.х.и."китаптары.

"Урал" йы

рын ятларға.

26

10.

03

Башҡорт телендә баҫым.

Яңы тема.

Башҡорт телендә басымдың ниндәй ижектәргә төшөүе тураһындабелешмә биреү.

Күнегеүҙәр эшләү.

Дәреслек.

120-се күнегеүҙе эшләргә.

27

17.

03

Р.Солтангәрәев "Эшләп ашаһаң".

Әҙәби әҫәрҙе өйрәнеү дәресе

Яңы әҫәр

менән тан

ыштырыу,һорауҙарға яуап

биреү, биремдәр үтәү, һүҙлек эше,

Яҙыусы тураһында белешмә биреү.

"Беҙҙең ба

ҡса" темаһ

ына һүрәт төшөрөргә

28

24.

03

"Кәмән менән Сәмән, картуф сәскән Сәлмән."

Әҙәби әҫәрҙе өйрәнеү дәресе

Яңы әҫәр

менән тан

ыштырыу,һорауҙарға яуап

биреү, биремдәр үтәү, һүҙл

ек эше,

Әкиәт менән таныш

ыу, Һорауҙарға яуап биреү. Әкиәттәге ың

ғай һәм кире образд

арҙы табыу,уларға хас сифаттарҙы билдәләү.

Дәреслек.

Уҡырға, йөкмәткеһен һөйләргә.

29

7.

04

Һүҙьяһалыш һәм һүҙ составы.

Яңы тема.

Һүҙ соста

вы тураһ

ында төшөнсә биреү.

Күнегеүҙәр эшләү.

Дәреслек, карточкалар.

131-се күнегеүҙе эшләргә.

30

14.

04

Диктант.

Һөйләм үҫтереү.

Материалды үҙләштер

еүҙе тикшереү.

31

21.

04

Д.Бүләков "Яралы китап"

Әҙәби әҫәрҙе өйрәнеү дәресе

Кешеләр араһында дуҫлыҡ , бер-береңә иғтибарлы булыу мәсьәләләрен актуальләштереү

Дәреслек, портрет.

Уҡырға, йөкмәткеһен һөйләргә.

32

28.

04

Ә.Вахитов "Өс бөртөк бойҙай".

Әҙәби әҫәрҙе өйрәнеү дәресе

Яңы әҫәр

менән тан

ыштырыу,һорауҙарға яуап

биреү, биремдәр үтәү, һүҙл

ек эше,

Яҙыусының тормош юлы тураһында белешмә биреү. Хикәйәне аңлатмалы уҡыу. Йөкмәткене үҙләштереү. Ҡабат хеҙмәт темаһын күтәреү.

Дәреслек, портрет.

Уҡырға, йөкмәткеһен һөйләргә.

33

5.

05

Н.Мусин "Атайымдың ос һәнәге".

Әҙәби әҫәрҙе өйрәнеү дәресе

Яңы әҫәр

менән тан

ыштырыу,һорауҙарға яуап

биреү, биремдәр үтәү, һүҙл

ек эше,

Яҙыусының тормош юлы тураһында белешмә биреү. Хикәйәне аңлатмалы уҡыу. Йөкмәткене үҙләштереү. Ҡабат хеҙмәт темаһын күтәреү.

Дәреслек, портрет.

Уҡырға 246-254 биттәр.

34

12.

05

С.Агиш "Турыҡай".

Әҙәби әҫәрҙе өйрәнеү дәресе

Яңы әҫәр

менән тан

ыштырыу,һорауҙарға яуап

биреү, биремдәр үтәү, һүҙл

ек эше,

Яҙыусының тормош юлы тураһында белешмә биреү. Бәйләнешле фекрләй белеү һәләт

ен, дөрөҫ һөйләмдәр төҙөү оҫталығын үҫтереү. Йорт хайуанд

дарына мөхәббәт тәрбиәләү.

Дәреслек, портрет, аттар һүрәттәре.

Һүрәт төшөрөргә

35

19.

05

Контроль диктант.

Белемдәрен тикшереү

Материалды үҙләштереүҙе тикшереү.

36

26.

05

М.Ғафури "Һарыҡты кем ашаған?" "Ат менән эт", Мәҫәл, аллегория.

Әҙәби әҫәрҙе өйрәнеү дәресе.Теория өйрәнеү дәресе

Яңы әҫәр

менән тан

ыштырыу,һорауҙарға яуап

биреү, биремдәр үтәү, һүҙлек эше,

Мәҫәлдәрҙе тел-һүрәт

ләү саралары яғынан анализлау, һорауҙарға яуап биреү, тема буйы

нса фекер алышыу. Йөкмәткеһен һөйләү, был жанр әҫәрҙең үҙенсәлеген билгеләү.

Дәреслек, портрет.

Ятларға, һүрәт төшөрөргә.

Башҡорт (дәүләт) телен өйрәнеү өсөн уҡыу - уҡытыу методик ҡулланмалар.

Ғафаров Б.Б. Әҙәбиәт уҡытыу методикаһы. - Өфө: Китап, 2008.

5-9 кластарҙа башҡорт телен уҡытыу методикаһы. Аҙнағолов Р.Ғ. һ.б. Өфө: Китап,1996.

Башҡорт теленән урта мәктәп, гимназия, махсус урта белем биреүсе уҡыу йорттары уҡыусылары өсөн күргәҙмә әсбап. - Өфө, 2005.

Башҡорт әҙәбиәтенән урта мәктәп, гимназия, махсус урта белем биреүсе уҡыу йорттары уҡыусылары өсөн күргәҙмә әсбап. - Өфө, 2005.

Башҡорт әҙәбиәте буйынса аудио-видеоәсбап. - Өфө: Башҡортостан Республикаһының Мәғариф министрлығы, 2005.

Башҡорт теле. 5 - 6 кластар өсөн электрон дәреслек.

Аслаев Т. Х., Атнағолова С.В. Телмәр үҫтереү буйынса сюжетлы картиналар.-Өфө: Китап, 1996

Башҡорт теле грамматикаһы таблицаларҙа. Фонетика. Морфология. - Башҡортостандың бәләкәй даһийы. Өфө : «Эдвис» уҡытыу - методика үҙәге, 2008.

Материаль - техник ҡулланмалар.

телевизор

видеомагнитофон

DVD плеер

компьютер

принтер

Төп һәм өҫтәлмә әҙәбиәт.

Башҡорт теле: Рус мәктәптәренең 5-се класында уҡыусы башҡорт балалары өсөн өсөн дәреслек. Хажин В.И., Вилданов Ә.Х. - Өфө: Китап, 2008

Ғәбитова З.М. Телмәр үҫтереү дәрестәре. - Өфө: Китап, 2009.

Башҡортса - русса мәҡәлдәр һәм әйтемдәр һүҙлеге. - Өфө: Китап, 1994.

Әүбәкирова З.Ф., Әүбәкирова Х.E., Дилмөхәмәтов М.И. Мин башҡортса уҡыйым - Өфө: Китап, 2007.

Башҡорт теле таблицаларҙа, схемаларҙа hәм ҡағиҙәләрҙә. Әүбәкирова З.Ф.- Өфө, 2006.

Тел төҙәткестәр, тиҙәйткестәр, һанамыштар. Төҙөүселәр: Иҫәнғолова Ә.Ф., Дәүләтҡолова Г.Ш. - Өфө: Эшлекле династия, 2008.

Журналдар: «Башҡортостан уҡытыусыһы», «Аҡбуҙат», «Аманат».