Рабочая программа по башкирскому (государственному) языку 9 класс

Башҡортостан республикаһы

Федоровка районы Динес муниципаль

бюджет дөйөм белем биреү м2кт2бе

"?аралды"

Методик берләшмә ет2ксе3е

_______.

Протокол №1,

"___" ___________ 2014 йыл

" Килешелгән "

Укыу-укытыу эштәре буйынса директор урынба9ары ______Сабитова С.К

"___" ___________ 2014 йыл

"Ра9лайым"

Директор:

_________ Муллабаева Р.М

"___" ___________ 2014 йыл.

2014-2015 уҡыу йылына

9-сы класс өсөн

башҡорт (дәүләт) теленән

эш программаһы

йылына-68с24

а6на4а-2 с24

Сабитова Эльвира Фл1с ҡыҙы төҙөнө

Башҡорт теле һәм әҙәбиәте программаһы. (Уҡытыу урыҫ телендә алып барылған мәктәптәрҙең I - XI кластары өсөн). Төҙөүселәре: Тикеев Д.С., Толомбаев Х.А., Вилданов Ә.Х.,Дәүләтшина М.С.,Хөснөтдинова Ф.Ә., Хажин В.И.- Ижевск: «КнигоГрад», 2008 йыл

нигеҙендә төҙөлдө.

Дәреслек: Башҡорт теле: Урыҫ мәктәптәренең 9 синыфында уҡыған башҡорт балалары өсөн башҡорт теле һәм әҙәбиәте дәреслеге.- Өфө: Китап, 2006

2014 йыл

Аңлатма яҙыу.

Башҡортостан Президентының 1999 йылдың 15 февралендәге Указы менән башҡорт теле республикабыҙҙа, рус теле менән бер рәттән, дәүләт теле итеп раҫланды. Ошо указға ярашлы һәм Башҡортостан Республикаһының «Мәғариф тураһында» Законы нигеҙендә республика мәктәптәрендә уҡытыу һәм тәрбиә биреү Концепцияһы төҙөлдө. Унда милли мәктәптәрҙә туған телдәрҙе уҡытыуҙың мөһим проблемалары, бурыстары һәм юлдары билдәләнде.

1995 йылда үткәрелгән Беренсе Бөтә донъя башҡорттары Ҡоролтайы, башҡорт халҡын тергеҙеү, туған телде, тарих менән йолаларҙы, әҙәбиәт менән мәҙәниәтте өйрәнеү кәрәклеген билдәләп, тейешле ҡарарҙар ҡабул итте.

Эш программаһы Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы тарафынан раҫланған «Башҡорт теле һәм әҙәбиәте программаһы» (Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең I-XI кластары өсөн) нигеҙендә төҙөлдө. Төҙөүселәре Тикеев Д.С., Толомбаев Х.А., Вилданов Ә.Х., Дәүләтшина М.С.,Хөснөтдинова Ф.Ә, Хажин В.И. - Ижевск: «КнигоГрад», 2008.

Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы тарафынан тәҡдим ителгән программа Башҡортостан Республикаһы Федоровка районы Динес муниципаль бюджет дөйөм белем биреү учреждениеһының уҡыу планына ярашлы рәүештә тормошҡа ашырыла.

Эш прогаммаһы 68 сәғәткә бүленгән (аҙнаға2 сәғәт).

Дәреслек: Башҡорт теле: Урыҫ мәктәптәренең 9 синыфында уҡыған башҡорт балалары өсөн башҡорт теле һәм әҙәбиәте дәреслеге.- Өфө: Китап, 2006

Программа кимәле : базис

Программа буйынса башҡорт теленә өйрәтеүҙең маҡсаты һәм бурыстары:

1. Уҡыусыларҙы башҡорт әҙәби телендә дөрөҫ һөйләшергә, өйҙә, йәмәғәт урындарында, хеҙмәт процесында башҡорт әҙәби телен практик файҙаланырға өйрәтеү.

2. Башҡорт теленең фонетик, лексик, грамматик нормалары буйынса белем һәм күнекмәләр биреү.

3. Дәреслектәге, уҡыу ҡулланмаларындағы текстарҙы, башҡорт телендә сыға торған «Йәншишмә», «Аҡбуҙат», «Аманат», «Шоңҡар», «Йәшлек» гәзит-журналдарын үҙ аллы һәм аңлы уҡыу күнекмәләрен биреү.

4. Аралашыуҙа кәрәк була торған типик һөйләмдәрҙе күсереп, үҙ фекерҙәрен билдәле кимәлдә үҙ аллы яҙыу күнекмәләрен булдырыу.

5. Башҡорт телен өйҙә, йәмәғәт тормошонда, хеҙмәт процесында практик файҙаланырға өйрәтеү.

6. Башҡорт телен практик өйрәнеүгә бәйләп, балаларҙы башҡорт халҡының тарихы, мәҙәниәте, сәнғәте, әҙәбиәте, милли йолалары, башҡорт халҡының күренекле шәхестәре, уларҙың эшмәкәрлеге, ижады һәм башҡалар менән таныштырыу, балаларҙы башҡорт донъяһына алып инеү, башҡорт халҡына, үҙҙәре йәшәгән төйәккә ихтирам һәм һөйөү тәрбиәләү.

Уҡытыусының тел буйынса уҡыу- уҡытыу методик комплекты:

1. «Башҡорт теле һәм әҙәбиәте программаһы» (Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең I-XI кластары өсөн). Төҙөүселәре Тикеев Д.С., Толомбаев Х.А., Вилданов Ә.Х., Дәүләтшина М.С.,Хөснөтдинова Ф.Ә, Хажин В.И. - Ижевск: «КнигоГрад», 2008.

2. Башҡорт теле: Урыҫ мәктәптәренең 9 синыфында уҡыған башҡорт балалары өсөн башҡорт теле һәм әҙәбиәте дәреслеге. Өфө: Китап, 2001.

3. М.Ғ Усманова, З.М Ғәбитова. Башҡорт теленән диктанттар һәм изложениелар йыйынтығы. Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең 5-11 синыф уҡыусылары өсөн ҡулланма. Өфө, "Китап", 2002.

4. Мөхәммәтсәлим Өмөтбаев: уҡытыусығы ярҙамға. Башҡортостан Республикаhы фәндәр акад. Рәсәй фәндәр акад. ТТӘИ «Эшлекле династия». Өфө, 2009 й.

5. Ринат Камал: уҡытыусығы ярҙамға. Башҡортостан Республикаhы фәндәр акад. Рәсәй фәндәр акад. ТТӘИ «Эшлекле династия». Өфө, 2009 й.

6. Раҡаева А.С., Дәүләтшина М.С. «Башҡорт теленән контроль һорауҙар». Өфө, Педкнига - 2008 й.

7. Псәнчин В.Ш. Телдең күркәмлек саралары. Өфө: Китап, 2003 й.

8. Әхмәтйәнов К. Әҙәбиәт теорияһы. 3-сө баҫма. - Өфө: Китап, 2004й.

Уҡыусылар өсөн тел буйынса уҡыу- уҡытыу методик комплекты :

1. Башҡорт теле: Урыҫ мәктәптәренең 9 синыфында уҡыған башҡорт балалары өсөн башҡорт теле һәм әҙәбиәте дәреслеге.- Өфө: Китап, 2006

2. Әүбәкирова З.Ф., Әүбәкирова Х.E., Дилмөхәмәтов М.И. Мин башҡортса уҡыйым - Өфө: Китап, 2007.

3. Башҡорт теле таблицаларҙа, схемаларҙа hәм ҡағиҙәләрҙә. Әүбәкирова З.Ф.- Өфө, 2006.

Программа үҙенсәлектәренең характеристикаһы: Эш программаһы Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы тарафынан раҫланған «Башҡорт теле һәм әҙәбиәте программаһы» (Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең I-IX кластары өсөн) нигеҙендә төҙөлдө. Төҙөүселәре Тикеев Д.С., Толомбаев Х.А., Вилданов Ә.Х., Дәүләтшина М.С.,Хөснөтдинова Ф.Ә, Хажин В.И. - Ижевск: «КнигоГрад», 2008.

Башҡортостан Мәғариф Министрлығы тарафынан тәҡдим ителгән программа «10-сы урта дөйөм белем биреү мәктәбе» муниципаль бюджет дөйөм белем биреү учреждениеhының «Уҡыу планы»на ярашлы рәүештә тормошҡа ашырыла.

Был эш программаһында федераль һәм республика закондары талаптары тормошҡа ашырыла:

«Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәре тураһында» Законы, Рәсәй Федерацияһының «Мәғариф тураһында» Законы, «Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында» Законы, Башҡортостан Республикаһының «Мәғариф тураһында» Законы, Башҡортостан Республикаһында Милли мәғарифты үҫтереү концепцияһы.

Программа йөкмәткеһе 3 йүнәлештән тора: телмәр эшмәкәрлеген формалаштырыу һәм камиллаштырыу; телдең системаһын ( фонетика, орфография, орфоэпия, грамматика, пунктуация) өйрәнеү; бәйләнешле текст менән эшләргә өйрәтеүҙе күҙ уңында тота. Шулай уҡ унда милли тәрбиә тураһында ла мәсьәлә күтәрелә.

Программаның йөкмәткеһе һәм төҙөлөшө.

Башҡорт (д21л2т) телен өйрәтеүҙең байтаҡ үҙенсәлектәре бар. Уларҙың иң мөһимдәрен һанап китәбеҙ:

1. Башҡорт телен башланығыс кластарҙа алған белем һәм күнекмәләрҙе талаптарға ярашлы практик йүнәлештә тәрәнәйтеү, башҡорт теленең өндәр системаһы, лексик байлығы, морфологик категориялары һәм синтаксик төҙөлөшө тураһында белем биреү.

2. әҙәбиәт материалы еңелдән ауырға барыу принцибына ярашлы урынлаштырыла. Йөкмәткеһендә нигеҙҙә идея-тематик, тарихи-хронологик һәм жанр принцибы һаҡлана. Башҡортостандың мәҙәниәте, әҙәбиәте, сәнғәте өйрәнелә.

3. Башҡорт теле мотлаҡ практик рәүештә өйрәнелә.

Уҡытыу предметының төп йөкмәткеһе

Башҡорт халыҡ ижады - 18 сәғәт

Һүҙлек менән эш. Эпоста күтәрелгән философик, педагогик һәм әхлаҡ-этик проблемалар. Ҡушма һөйләм тураһында төшөнсә биреү, һөйләм төрҙәрен, тыныш билдәләрен үҙләштереү.

Сәсәндәр ижады - 3 сәғәт

Сәсәндәр ижады тураһында белешмә. Әҫәрҙәрҙең төп идеяһы, образдар системаһы, сағыштырмаса характеристика. Әйтеш тураһында төшөнсә.

Салауат Юлаев - 7 сәғәт.

Яугир-шағирҙың тормошо һәм яҙмышы. Салауат - яугир, шағир, сәсән. Шиғырҙарының тематикаһы һәм проблематикаһы. Тыуған ил, тәбиғәт, мөхәббәт, азатлыҡ һәм батырлыҡ тураһындағы шиғырҙары. Тарихи шәхес, әҙәби герой, тарихи ваҡиға һәм художестволы әҫәр тураһында төшөнсә. Картиналар буйынса эш. Эйәрсән һөйләм төрҙәре.

Тажетдин Ялсо4ол-1 сәғәт. Биографик белешмә

;2бдр2хим Усман-6 сәғәт. Яҙыусының тормош юлы һәм ижадына белешмә.К1п эй2рс2нле 7ушма 30йл2мд2р 32м улар6а тыныш билд2л2ре.

Аҡмулла - 12 сәғәт.

Биографик белешмә. Философик лирика. Тәбиғәт лирикаһы. Шиғыр-ҡобайырҙар. Эйәрсән һөйләм төрҙәре.

Өмөтбаев -7 сәғәт.

М.Өмөтбаевтың ғилми-ағартыу, тарих, этнография, фольклор, тәржемә өлкәһендәге эшмәкәрлеге. Ҡатмарлы синтаксик төҙөлмәләр. Күп эйәрсәнле ҡушма һөйләмдәр һәм уларҙа тыныш билдәләре.

Сафуан Яҡшығолов -3 сәғәт.

Яҙыусының тормош юлы һәм ижадына белешмә. Ҡатнаш ҡушма һөйләмдәр һәм уларҙа тыныш билдәләре.

Мәжит Ғафури -6 сәғәт.

Яҙыусының тормош юлы һәм ижадына белешмә. Әҫәрҙәрендә социаль тигеҙһеҙлекте, ғәҙелһеҙлекте фашлау. Художество методы, художество образ тураһында төшөнсә. Рәшит Нурмөхәммәтовтың картинаһы буйынса эш. Һыҙыҡ, нөктәле өтөр, ике нөктәнең ҡуйылыу осраҡтары.

Ш.Бабич - 8 сәғәт.

Шағирҙәың тормош һәм ижад юлы тураһында белешмә. Башҡортостан, азатлыҡ өсөн көрәш, тәбиғәт, мөхәббәт темаһы. Йәйәләр һәм тырнаҡтар ҡуйылыу осраҡтары. Синтаксис һәм пунктуация буйынса үтелгәндәрҙе дөйөмләштереү һәм системаға һалыу.

Уҡыусыларҙың белем кимәленә талаптар

1. Ҙур булмаған эпик әҫәрҙәрҙе йәки уларҙың өҙөктәрен һөйләп биреү.

Художество әҫәрҙәрҙе инсценировкалау.

2. Уҡытыусы ҡуйған проблемалы һорау ярҙамында геройға характеристика биреү.

• Тәҡдим ителгән әҫәрҙәрҙе тәржемә итә белеү, таныш булмаған һүҙҙәрҙе айыра белеү.

• 8-10 шиғырҙы яттан тасуири һөйләй белеү.

• Эпик, лирик, лироэпик һәм драматик әҫәрҙәрҙе айыра белеү.

3. Һорауҙарға тулы яуап һәм геройҙарға баһалама биреү

• Уҡылған әҫәрҙәргә үҙ мөнәсәбәтеңде белдерә белеү.

4. Телмәр ағышында өндәрҙең үҙгәреүен айыра һәм аңлата белеү.

• Диалогтарҙа башҡа кешеләрҙең телмәрендәге орфоэпик хаталарҙы күҙәтә һәм төркөмләй белеү.

• Һүҙлектәр менән файҙалана белеү

• Диктант, изложение һәи иншалар яҙыу

Уҡыу-уҡытыу программаһында планлаштарылған һөҙөмтәләрҙе үҙләштерелеүен баһалау

1. Класта һәм өйҙә башҡарыла торған яҙма эштәр өйрәтеү һәм тикшереү характерында була.

Уларға түбәндәгеләр инә:

• башҡорт теленән төрлө типтағы күнегеүҙәр;

• тәржемә эштәре (башҡорт теленән рус теленә һәм киреһенсә);

• дәреслектәрҙәге әҙәби текстарға пландар төҙөү;

• һорауҙарға яҙма яуаптар һәм иншалар;

• тел һәм әҙәби материалдар буйынса аналитик һәм дөйөмләштереү тибындағы схемалар, проекттар һ.б. төҙөү.

2. Башҡорт теленең ағымдағы, сирек йәки йыл аҙағында, шулай уҡ уҡыу йылы башында инеү диктанты, ҙур темаларҙан һуң йомғаҡлау контроль эштәре үткәрелә. Ағымдағы контроль эштәр программаның өйрәнелгән материалын үҙләштереүҙе тикшереү маҡсатында уҙғарыла. Уларҙың төрө һәм үткәреү йышлығы өйрәнелә торған материалдың ҡатмарлылығынан, уҡыусыларҙың белем кимәленән сығып билдәләнә. Ағымдағы контроль эштәр өсөн уҡытыусы йә тотош дәресте, йә уның бер өлөшөн генә файҙалана ала.

3. Уҡыу йылы башында инеү диктанты, сирек һәм йыл аҙағында йомғаҡлау контроль эштәре мәктәп администрацияһы менән берлектә төҙөлгән график буйынса үткәрелә. Контроль эштәрҙе сиректең беренсе көнөндә һәм дүшәмбелә үткәреү тәҡдим ителмәй.

Программа материалының үҙләштереү кимәле уҡыусыларҙың дәрестәрҙә телдән биргән яуаптарына һәм яҙма эштәренә ҡарап баһалана. Бының өсөн башҡорт теленән һәр класта түбәндәге күләмдә контроль эштәр, яҙма эштәр үткәреү ҡарала:

Программа материалының үҙләштереү кимәле уҡыусыларҙың дәрестәрҙә телдән биргән яуаптарына һәм яҙма эштәренә ҡарап баһалана. Бының өсөн башҡорт теленән түбәндәге күләмдә контроль эштәр, яҙма эштәр үткәреү ҡарала:

Диктант - 4

Изложение - 2

Инша - 2

Яҙма эш төрҙәре (изложение,инша) яҙыу уҡыусыларҙың уҡыу кимәленә, белеменә, мөмкинселегенә ҡарап уҡытыусы ҡарамағына ҡалдырыла һәм улар урынына шул уҡ күләмдә түбәндәге яҙма эштәр үткәрергә мөмкин:

-карточкалар менән эш;

-тест;

-һүрәт буйынса һөйләмдәр төҙөү;

-текста һөйләмдәрҙә һүҙҙәр тәртибе;

-терәк текстар менән инша яҙырға өйрәнеү:

-һүҙлек диктанты;

-һөйләмдәр төҙөү;

-һүҙлек менән эш;

-һүрәтләү иншаһы;

-синквейн төҙөү (слайд төҙөү: шәжәрәләр, минең ғаиләмде…)

Календарь-тематик план

№

Тема

Үткәрелеү ваҡыты

Иҫкәрмә

План.

Үткәрел.

1

Морфология буйынса үтелгәндәрҙе ҡабатлау.Исем, сифат, алмаш

2

Ябай һөйләм синтаксисы буйынса үтелгәндәрҙе ҡабатлау.

Һүҙбәйләнештәр

3

Ябай һөйләм синтаксисы буйынса үтелгәндәрҙе ҡабатлау.

Айырымланған эйәрсән киҫәктәр.

Башҡорт халыҡ ижады

4

«Урал батыр» эпосы.

5

Ҡушма һөйләм тураһында төшөнсә.

6

Ҡушма һөйләм һәм уның төрҙәре

7

Теҙмә һәм эйәртеүле ҡушма һөйләмдәр.

8

Теҙмә ҡушма һөйләмдәр.

9

И6е1к2й мен2н Мора6ым

10

Эйәртеүле ҡушма һөйләмдәр. Баш һәм эйәрсән һөйләм

11

Эйәрсән һөйләмде баш һөйләмгә бәйләүсе саралар. Тыныш билдәләре

12

Боронғо әҙәби ҡомарҡылар. Ҡол Ғәли. Ҡисса-и Йософ.

13

Урта быуат әҙәби ҡомарҡылары

14

Йырауҙар. Һабрау

15

Контроль диктант

16

Хаталар өҫтөндә эш Эйә һөйләм.

17

Хәбәр эйәрсән һөйләм.

18

Аныҡлаусы ,тултырыусы һөйләмдәр

Сәсәндәр ижады.

19

. Сәсәндәр ижады

20

Сәсәндәр ижады. Аҡмырҙа сәсән менән Ҡобағыш сәсәндең әйтешкәне

21

Хәл, ваҡыт һөйләмдәр.

Салауат Юлаев.

22

Салауат Юлаевтың тормошо.

23

Салауат Юлаев шиғырҙары.

24

Телмәр үҫтереү. Изложение.

25

Хаталар өҫтөндә эш Р21еш 30йл2м

26

С2б2п 30йл2м

27

Ма7сат 30йл2м.

28

Салауат Юлаев поэзияһы тураһында.

Тажетдин Ялсы4ол

29

Тажетдин Ялсы4ол ижады

;2бдр2хим Усман

30

;2бдр2хим Усман ижады

31

Контроль диктант

32

Хаталар өҫтөндә эш.. Күләм-дәрәжә һөйләм.

33

Шарт, кире һөйләмдәр

34

Урыҫ ғалимдары һәм яҙыусылары ижадтарында Башҡортостан темаһы.

35

Күп эйәрсәнле ҡушма һөйләмдәр һәм уларҙа тыныш билдәләре

;2ли Со7орой

36

;2ли Со7орой ижады

37

Ҡатнаш ҡушма һөйләмдәр.

Мифтахетдин А7мулла

38

Мифтахетдин Аҡмулла. Тормошо һәм ижады.

39

М Аҡмулла . Атайға хат.

40

М. Аҡмулла. Урыным - зиндан

41

М.Аҡмулланың тәбиғәткә арналған шиғырҙары. "Яҙ", " Көҙ".

42

Те6емд2р 32м улар6а тыныш билд2л2ре

43

Ҡушма һөйләм буйынса үтелгәндәрҙе ҡабатлау.

М. Өмөтбаев

44

Мөхәмәтсәлим Өмөтбаевтың тормош юлы һәи ижады

45

Тыныш билдәләренең ҡуйылышын ҡабатлау

46.

Һөйләм аҙағында тыныш билдәләре

47

Контроль диктант

48

Хаталар өҫтөндә эш Өтөрҙөң ҡуйылыу осраҡтары

49

Нөктәле өтөрҙөң ҡуйылыу осраҡтары

50

Йәйәләрҙең ҡуйылыу осраҡтары.

Сафуан Яҡшығолов

51

Сафуан Яҡшығолов. Тормошо, ижады

Ф2тхел7адир С0л2йм2нов

52

Ф2тхел7адир С0л2йм2нов ижады

53

Морфология һәм синтаксис буйынса үтелгәндәрҙе дөйөмләштереү һәм ҡабатлау

54

Телмәр үҫтереү. Изложение

55

Хаталар өҫтөндә эш Морфология һәм синтаксис буйынса үтелгәндәрҙе дөйөмләштереү һәм ҡабатлау

Мәжит Ғафури

56

. Мәжит Ғафури. Тормошо һәм ижады.

М.Ғафуриҙың Октябрь революцияһына тиклем ижады.

57

М.Ғафури «Шағирҙың алтын приискаһында»повесы

58

М.Ғафури «Шағирҙың алтын приискаһында»повесы.

59

М.Ғафури «Шағирҙың алтын приискаһында»повесы.I

60

М.Ғафури «Шағирҙың алтын приискаһында»повесы.

Ш.Бабич

61

Ш.Бабич ижадында азатлыҡ өсөн көрәш мотивтары

62

Ш.Бабич ижадында мөхәббәт лирикаһы. Мәҫәлдәре, тәмҫилдәре һәм балладалары

63

Ш.Бабич ижадында тормош-көнкүреш мотивтары. Тәбиғәт лирикаһы

64

Контроль диктант.

65

Хаталар өҫтөндә эш. Ш. Бабич ижадында Башҡортостан темаһы һәм халыҡ образы

66

. Кластан тыш уҡыу.

67

Кластан тыш уҡыу.

68

Йомғаҡлау дәресе.

Материаль-техник ҡулланмалар

• телевизор;

• видеомагнитофон;

• компьютер;

• фортепиано; баян; ҡубыҙ;

• DVD;

• мультимедиа проектор.

Әҙәбиәт исемлеге

1. Башҡорт теле: Урыҫ мәктәптәренең 9 синыфында уҡыған башҡорт балалары өсөн башҡорт теле һәм әҙәбиәте дәреслеге.- Өфө: Китап, 2006

2. Ғәбитова З.М. Телмәр үҫтереү дәрестәре. - Өфө: Китап, 2009.

3. Башҡортса - русса мәҡәлдәр һәм әйтемдәр һүҙлеге. - Өфө: Китап, 1994.

4. Әүбәкирова З.Ф., Әүбәкирова Х.E., Дилмөхәмәтов М.И. Мин башҡортса уҡыйым - Өфө: Китап, 2007.

5. Башҡорт теле таблицаларҙа, схемаларҙа hәм ҡағиҙәләрҙә. Әүбәкирова З.Ф.- Өфө, 2006.

6. Тел төҙәткестәр, тиҙәйткестәр, һанамыштар. Төҙөүселәр: Иҫәнғолова Ә.Ф., Дәүләтҡолова Г.Ш. - Өфө: Эшлекле династия, 2008.

7. Журналдар «Башҡортостан уҡытыусыһы», «Аҡбуҙат», «Аманат».

8. Ял минуттары өсөн күнегеүҙәр. Методик ҡулланма. Төҙөүселәр: Иҫәнғолова Ә.Ф., Дәүләтҡолова Г.Ш. - Өфө: Эшлекле династия, 2008.

9. Башҡорт шиғриәте антологияһы. Тарих, тел һәм әҙәбиәте институты. Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар. Рауил Бикбаев. Өфө: Китап, 2001й.

10. Әбсәләмов З.З. Башҡортса-русса грамматик-оргографик һүҙлек. Рус мәктәптәрендә уҡыған башҡорт балалары өсөн ҡулланма. - Өфө: Китап, 1993й.

11. Хажин В.И. Башҡортса-русса һәм русса-башҡортса кеҫә һүҙлеге. Өфө: Китап, 2006 й.

12. Ғ.Ғ.Хөсәйенов һ.б. Башҡорт әҙәбиәте тарихы (6 томда). Өфө: Китап, 1990-1996й.

13. Шарапов И. Ә. Дәрестәрҙә әҙәбиәт теорияһын һәм тыуған яҡты ѳйрәнеү / Ишмѳхәмәт Шарапов. - Ѳфѳ : Китап, 2008. - 96 б.

14. Усманова М.Ғ., Абдуллина Ф.Ф. Башҡорт теле. Мәктәп уҡыусылары һәм юғары уҡыу йорттарына уҡырға инеүселәр өсөн ҡулланма. - Өфө: Китап, 2000й.

15. Күсәйев А.Н. Русса-башҡортса техника терминдары һүҙлеге. - Өфө: Китап, 2003й.

16. Псәнчин В.Ш. Телдең күркәмлек саралары. Өфө: Китап, 2003 й.

17. Әхмәтйәнов К. Әҙәбиәт теорияһы. 3-сө баҫма. - Өфө: Китап, 2004й.

18. Әхмәҙиев Р.Х. Драматургияла жанр формалары. Өфө: Китап, 2003 й.

19. Сәлимов Н.Р. Башҡорт әҙәби теленең публицистик стиле. Өфө: Китап, 2003 й.

20. Харисов Ә.И. Башҡорт халҡының әҙәби мираҫы: XVIII-XIX быуаттар. Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1965й.

21. Шәхиев Р.В. Әҙәбиәттә герой орбитаһы: әҙәби тәнҡит мәҡәләләре, рецензиялар, ижади портреттар. Өфө: Китап, 2010 й.

22. Әхтәмов М.Ә. Башҡорт халыҡ мәҡәлдәре һәм әйтемдәре һүҙлеге. Өфө: Китап, 2008 й.

23. Шарапов И. Ә. Йырауҙар, сәсәндәр, мәғрифәтселәр. Өфө: Китап, 2007 й.