Урок-игра по национальной тувинской игре «Кажыктаалы»

УРОК-ИГРА «КАЖЫКТААЛЫ»

Айыы Чойгана Анатольевна,

МБОУ Усть-Элегестинская СОШ

Кызылского кожууна РТ

Клазы: 5

(Катаптаашкын кичээл).

Сорулгазы: I. Өөредиглиг.

1. Өөреникчиниң бар билиглеринге даянып алгаш антоним, синоним, омонимнерни болгаш омографтар улам ханы болгаш билдилии-биле өөредир;

2. оларны домак иштинден шын танып, тодарадып билир болгаш оларны аас болгаш бижимел чугаазынга ажыглап билиринге өөредир;

3. антонимнер, синонимнер, омонимнер болгаш омографтар домакка кандыг чугаа кезектери болуп чоруурун шын билиринге билиглерин быжыктырар.

II. Сайзырадылгалыг:

1. Уругларны кичээнгейлиг болурун, кичээлде ажыглаан материалдарын бодунун көрүүшкүнүнден, сайзыралының аайы-биле билип, ук билиглерни медерелдии-биле системажыдып бодап билирин сайзырадыр;

2. Логиктиг боданыышкынын, тыва дыл эртеминге сонуургалын «Кажык» деп оюннуң «Аът чарыжы» деп элементизин киирип тургаш оттурар.

III. Кижизидилгелиг:

1. Кичээлге ажыглап турар аргалар таварыштыр өөреникчилернин бодунга бүзүрелин, күжүн отурар, өске кижилерге дузалажып чоруурунга кижизидер;

2. Бөлүктер-биле ажылдадып тургаш хүнүдлээчел, биче сеткилдиг болурунга кижизидер.

Методиказы: башкының сөзү, хайгаарал...

Дерилгези: слайдылар, карточкалар, чуруктар, кажыктар...

Кичээлдиң чорудуу:

I. Организастыг кезээ.(Мотивация).

Сорулгазы:Уругларны кичээлге белеткээр.

Экии, уруглар! Бөгүнгү кичээливис онзагай кичээл болур. Ам шупту столдарынарже көрүптүңерем. Ында бичии арынчыгаштар бар. Оларнын кайы-бирээзин шилип алгаш к=д\р\пт\нерем. Чаа, четтирдим, х\л\мз\р\глер кандыг кончуг к=вей чоор, уруглар! Кичээливистен эки к\ш, ==р\шк\, быжыг билиг алыр бис.

II. Теманы актуалдыг болдурары.

Сорулгазы: +=ренген билиглерин катаптаар, билири билиглеринге немей немей чаа ч\\лдер билип алыры. +=реникчи б\р\з\н\н бергедээшкиннерин тодарадып алыры.

-Уруглар, бажанга ч\н\ канчаар болган ийик силер? Эрес хей, кажыктар чыып эккээр, кажык деп оюн дугайында билип эккээр болган силер. Кажык деп ч\л уруглар? Кажык дээрге дириг амытаннарнын болгаш кижилернин будунга чоруур с==г\. Мал-маганнын кажыктарын шаандан тура тыва чон чыып алгаш кажыктап ойнаар турган. Кажыктын 4 талазы аттарлыг: хой, аът, =шк\, инек. Ук оюнда «Д=рт берге» деп оюну бар, уруглар. Ойнакчы 4 кажыкты алгаш черге д\ж\рер. Бир эвес 4 ч\з\н д\шкен болза, ол кижи бай, аас-кежиктиг болур. Ону чедип алырда дараазында ч\\лдерни кылыр бис.

Слайд № 1 (Кажык)

Ам кичээнгейинерни самбыраже углаптынар. Мында 4 домак бижээн.

Слайд 2 (домактар).

1. Эртем чокта, эртен база д\н.

2. +=редилге, эртем, билиг - чырык оруум.

3. К\ске эвес, к\ж\ген аан, к\ске чедир х\незин чыыр.

4. Дангаар эртен орунум эдип турумда, арга иштинден куштар эдип кээр.

- Уруглар, силер ук домактардан ч\лерни тып алдынар? (Антоним, синоним, омонимнер болгаш омографтар).

Эрес хейлер! Бис б=г\н уламчылап антоним, синоним, омонимнер болгаш омографтарга катаптаашкын кылыр бис. Ам кыдыраашка теманы бижип алынар.

- Ук с\стер биске ч\ге ажыктыгыл? (Дылывысты байлак, чечен-мерген кылып турар).

- Эр хейлер!Ук тема биске аажок херек. Бир эвес олар чок турган болза бистиё с=стеривис, аас чугаавыс ядыы, чараш эвес болур болгай. Ам кичээливисте ч\н\ канчаарывысты тодарадып алыылынар. Силерге дузалаар с=стерни киирген бис.

Слайд № 3 (сорулгазынга херек с-стер).

1. Катаптаар...

2. Тып ==ренир...

3. Сайгарар...

Кичээлдин сорулгалары:

1. Антоним, синоним, омоним болгаш омограф с=стер дугайында билиивисти улам ханы кылдыр ==ренип катаптаар.

2. Оларнын аразында ылгалдарын тодарадып билиринге чанчыгар.

3. Лексиктиг уткаларын шын сайгарып, тайылбырлаар, с=с курлавырын байыдар.

Слайд № 4 ажыдар. - Эр хейлер! Сорулгаларывыс д\гж\ берди.

IV. Катаптаашкын.

Сорулгаларывысты чедип алырынга «Кажык» деп оюнда «Аът чарыштырар» деп оюнун ап алыылынар. Ынчангаш 2 б=л\кке чарлып алыылынар. 1-ги б=л\к «/ст\\ аалдын уруглары», 2-ги б=л\к «Алдыы аалдын уруглары» деп аттарлыг болур. Сорулгаларны онаалгалар дузазы-биле чедип алыр бис. Онаалгаларга кайы б=л\к шын харыы тыварыл оларныё аъды чылып-ла олурар болгай. (Мындыг хевирлиг болур. Слайд № 5 «Аът чарыштырары»).

Ам шупту экранче к=р\пт\нерем.

1. С=стер-биле оюн «Дистинчек кажык».

Б=л\кт\н ады

/ст\\ аалдын уругларынга

Алдыы аалдын уругларынга

Онаалга-

лары

1

Бердинген с=с каттыжыышкыннарында эскергенинер с=стернин утказын тайылбырлаар.

Долу д\шкен - долу суг.

Бердинген с=с каттыжыышкыннарында эскергенинер с=стернин утказын тайылбырлаар.

Кан дег кадык болунар.

Чинге-тараадан кылган кадык чидивис.

2

Бердинеген эжеш с=стерден чоок уткалыг эжеш с=стерни ушта бижинер:

амыраар - мунгараар, девидээр - с\рээдээр, диин - сырбык.

Бердинеген эжеш с=стерден удурланышкак уткалыг эжеш с=стерни ушта бижинер:

Узун - бедик, чолдак - чавыс, орлан-эрес.

Ынчангаш катаптаалынар, уруглар.

Антоним деп ч\л? Синоним деп ч\л? Омоним деп ч\л? Омограф деп ч\л? Эрес хейлер. Оларнын ажыы ч\\ ч\вел? Олар чокка чурттап к=рз\в\ссе кандыгыл, уруглар?

2. Физминутка.

- Ам ажылдаарынга эптиг кылдыр сула шимчээшкинден кылыптаалынар.

Эртенге х\н херелинге,

Эштип ойнаар, кастарымны.

Чалгыннарын херивиткеш,

Чаштып ойнаар, кастарымны.

Стол адаанче чаштына бээринерге ында чуруктар бар. Ук дириг амытаннарны алгаш кажаа иштинче киирер бис. Ч\ге ук дириг амытаннарны алган бис? (Ч\ге дээрге кажыкта 4 ч\з\н малдын аттары бар). Оларны кажаа иштинче киирип алырда база («Д=рт берге» деп оюн ойнааш киирер бис. /легер домактар тывар. (четтигер болза).)

(Кажаа чураан чурук азып алыр).

Ук чуруктарнын артында онаалгалар берген. Ону к\\сеткеш дириг амытаннарынар азар силер.

Хойда. Хойга хамаарышкан омограф с=с тыпкаш, домак чогаадыр.Кадар.

Инекте. Инекке хамаарышкан синоним с=с тыпкаш, домак чогаадыр. Ажыктыг.

Аът. Анаа хамаарышкан антоним с=с тыпкаш, домак чогаадыр. Бедик.

+шк\. Бо малга шээр малга хамаарышкан омоним с=с тыпкаш, домак чогаадыр. Харлыг.

Т\ёнел.

Кажаавысты азырал дириг амытаннар-биле долдуруп алдывыс, уруглар. Ам дараазында сорулгавыс чедип алырда дараазында ажылды кылыптаалынар.

• Оюн «Аъттын маны».

- Уруглар, ам баштайгы 4 домактарывыстан 3 дугаар домаавысты ап алгаш шупту «Демниг сааскан теве тудуп чиир» дээни дег» домактын лексиктиг сайгарылгазын кылыылынар.

Бедик -

Кроссворд-биле ажыл. 1.

2

л

е

к

с

и

н

о

н

и

м

3

о

м

о

н

и

м

4

к

а

н

т

о

н

и

м

1. С=с дугайында дылдын кайы кезээнге ==ренир бис? (лексика).

2. Чоок уткалыг состерни...?

3. Адаары, бижиири д=мей, а уткалары ангы с=стерни …?

4. Утклары шуут ангы с=стерни...?

Ынчангаш ук с=стерин каяа ==ренир бис? (Лексикага).

Эр хейлер!

• Антоним, синоним, омоним болгаш омографка кластерден тургузуптаалынар.

Эр хейлер!

• Кичээлге т\ннел.

Б=г\нг\ кичээлде сорулгаларны чедип алган. Ам т\ннээлинер. Ынчангаш антонимнер, синонимнер, омонимнер бистин чугаавысты байлак болдуруп турар.

6. Демдек салыры.

Кандыг-даа ажыл-иш, оюн, чаа-дайын тиилекчилиг болур болгай. Кайы аалдын уругларынын аъды мурнап келди? Ук уругларга 5 деп демдек салыр мен.

7. Онаалга бээри.

Кажык дугайында ук оюннун кандыг хевирлери барын тодарадып эккээр. Бис ч\гле аът чарыштырар оюнун к=рген бис. Ону тайылбырлаарда антонимнер, синонимнер, омонимнер ажыглап тургаш домактар чогаадыр.

8. Рефлексия.

Кажаанар ишти дириг амытаннар-биле долган-дыр? Кажыктаары, аът чарыштырып ойнаары солун болду бе?

Чамдык уругларнын кичээлдин сорулгаларын чедип алганынарны дараазында рефлексифтиг саазындан к==р бис:

+=реникчинин ады:

1. Шуптузун билип алдым, =ске кижиге тайылбырлап шыдаар мен. (5 баллов)

2. Бодум шуптузун билдим, ынчалза-даа =ске кижиге =ске кижиге тайылбырлавас мен..(4 балла)

3. Долу билиг чедип алырынга, ам-даа катаптаары негеттинип тур.(3 балла)

4. Ч\\-даа билип шыдавадым. (2 балла)

Кичээл дээш четтирдим. Менээ солун болду, силер-биле ажылдаары.