Шығармашылық баяндама «Тұлғада адамгершілікті жетілдіру»

Елбасымыз: «Халқымыздың басты қағидасы қоғамдық келісім болуы тиіс, ата-бабамыздың дәстүрлерін сақтай отырып, біз - бірлік, толеранттылық пен отансүйгіштіктің үлгісін көрсете білуіміз қажет» деп айтқан болатын, бұл жерде біз, яғни оқытушылар ұжымы Жолдау мен доктринаның өзара бірін-бірі толықтыратынын ескере отырып, білім беру мен тәрбие мәселесінде, ел қауіпсіздігіне нұқсан келтірер барлық теріс ағымдар мен әрекеттермен күресте, жоспарларымызда жолдау қағидаларына ерекше мән беруіміз керек. Стратегиялық құжатта қоғамдық келісім, дәстүрлер, бірлік деген ұғымдар басты басымдықтар мен құндылықтар қатарына жатқызылса, «мақсат- білім беру процесінің барлық қатысушыларының үздіксіз білім беру ресурстары мен технологияларына тең қол жеткізуін қамтамасыз ету, білім беру мекемелерінде Қазақстан Республикасының зияткерлік, дене бітімі жəне рухани дамыған азаматын қалыптастыру, тез өзгеретін əлемде оның табысты болуын қамтамасыз ететін білім алудағы қажеттілігін қанағаттандыру болып табылады» делінген.

Балаға берілетін адамгершілік тәрбие дегеніміз не? Оны қашан, қай уақытта бастауға болады? Ол не үшін қажет? - осындай сұрақтар жалпы білім беретін мектептің алдына қойылатын мәселелі сұрақ болып отыр. Мектеп бітіруші әрбір оқушыға мектептік кезеңде сәйкес және жеткілікті түрде адамгершілік білім берілуі керек, яғни бала адамгершілік білімінің бастауларымен үздіксіз әрі жүйелі түрде сусындауы қажет. Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа - адамгершілік - рухани тәрбие беру. Құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай адамды қалыптастыру оның туған кезінен басталуы керек. Халықта «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз - өзіне сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль атқарады.
Адамгершілікке тәрбиелеудің маңызды педагогикалық міндеттері - оқушылардың белсенділік өміршілдік, саналылық көзқарасын, сөз бен істің бірлігін адамгершілік нормаларынан ауытқуларға жол бермеуді қалыптастыру. Ол баланың жеке басының қалыптастырушы, дамудың аса маңызды бір саласы. Бұл арқылы Отанға, еңбекке қатынасын айқындайды. Тәрбиелі ұстаз шәкірттерге жан - жақты тәрбиені осы адамгершілік тәрбиесінен бастайды. Себебі бұл оның адамгершілік сезімін, сенімін белгілі мақсатқа, бағытқа жетелеу іс - әрекетін ұйымдастыруды жетілдіреді. Сонда ғана ұстаз шәкірттердің ізгі ниеттілігін, адалдығын, кішіпейілділігін қалыптастырады.

Рухани - адамгершілік тәрбие - екі жақты процесс. Бір жағынан ол үлкендердің, ата - аналардың, педагогтардың балаларға белсенді ықпалын, екінші жағынан - тәрбиеленушілердің белсенділігін қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен қарым - қатынастарынан көрінеді. Сондықтан белгілі бір мазмұнды іске асыра, адамгершілік ықпалдың әр түрлі әдістерін пайдалана отырып, педагог істелген жұмыстардың нәтижелерін, тәрбиелеушілерінің жетістіктерін зер салып талдау керек.

Адамгершіліктің негізі мінез - құлық нормалары мен ережелерінен тұрады. Олар адамдардың іс - қылықтарынан, мінез - құлықтарынан көрінеді, моральдық өзара қарым - қатынастарды басқарады. Отанға деген сүйіспеншілік, қоғам игілігі үшін адам еңбек ету, өзара көмек, сондай - ақ қоғамға тән адамгершіліктің өзге де формалары, бұл - сананың, сезімдердің, мінез - құлық пен өзара қарым - қатынастың бөлінбес элементтері, олардың негізінде қоғамымыздың қоғамдық - экономикалық құндылықтары жатады. Баланың өмірге белсенді көзқарасының бағыты үлкендер арқылы тәрбиеленеді. Тәрбиелеу, білім беру жұмысының мазмұны мен формалары балалардың мүмкіндігін ескеру арқылы нақтыланады. Адамгершілікке, еңбекке тәрбиелеу күнделікті өмірде, үлкендердің қолдан келетін жұмысты ұйымдастыру процесінде, ойын және оқу ісінде жоспарлы түрде іске асады.Дәл осы тұрғыда өзін-өзі тану пәні әлемдегі ең басты құндылық - адамның өмір сүру үшін, бақыт үшін, қуаныш үшін жаралғандығына негізделеді. Өмірдің осындай қарапайым ақиқатына - жақсы адам болуға тұлғаны жастайынан үйрету біздің басты міндетіміз. Бұл тұрғыда болашақ мұғалімнің рөлі аса зор. Өйткені ол оқыту мен тәрбиелеудің қазіргі әдістемесін жеткілікті меңгеріп, балалар психологиясын терең талдай отырып, белгілі бір жастағы балаларға бағытталған педагогикалық процесті ұйымдастыра алуымен қатар, әр оқушының ішкі жан-дүниесін байытуы және өзіндік қайталанбас жеке даралығын пайымдауы арқылы табиғи қабілеттіліктері мен жасампаздық әлеуетін ашуға бағытталған мақсатты білім беру үдерісін ұйымдастыруы қажет. Ал «Қазақстан-2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Елбасы жолдауы білім алушылардың қоғамға және өз-өзіне қызмет етуіне бағытталып, олардың жасампаздық белсенділігін танытуға мүмкіндік беретін өмірлік маңызы бар, кең ауқымды біліктілік дағдыларды қалыптастыруға көмектеседі дегім келеді.

Еліміздің егемендігі нығайып, ертеңіне сеніммен қадам басқан шағында заманына сай адамын тәрбиелеу басты міндет. Осы өрелі жолда ұрпақ өнегесі, олардың адамдық болмысы жайлы ой толғап, рухани-адамгершілік білім беруді басты идея етіп ұстанатын «Бөбек» қорының президенті С.Назарбаеваның «Өзін-өзі тану» авторлық бағдарламасының алға қойған мақсатының өзі ерекше. Өйткені, бұл пән жасөспірімге рухани-адамгершілік білім беру, дамыту арқылы үйлесімді қалыптасуына ықпал етеді.

Өзін-өзі тану пәні- әлемдегі ең басты құндылық - адамның өмір сүруі үшін, бақыт үшін, қуаныш үшін жаралғандығына негізделеді. Өмірдің осындай қарапайым ақиқатына - жақсы адам болуға, өз елінің патриоты болуға баланы жастайынан үйрету керек. Бұл тұрғыда өзін-өзі тану мұғалімнің рөлі аса зор. Өйткені ол оқыту мен тәрбиелеудің қазіргі әдістемесін жеткілікті меңгеріп, балалар психологиясын терең талдай отырып, белгілі бір жастағы балаларға бағытталған педагогикалық процесті ұйымдастыра алады.

«Тұлғада адамгершілікті жетілдіру» атты шығармашылық тақырыбы бойынша 2013 жылдың қыркүйек айыннан бастап жұмыс істеу бастадым. Енді оқушылардың өзін-өзі тану сабағындағы оқушыларды адамгершілікті жетілдіру мақсатында өткізген сабағымды мысалға келтірсем.

Пәні: Өзін-өзі тану. Сыныбы: 5

Тақырыбы: Сузлай билиш хам хунар

Мақсад: Уқувчиларнинг суз, суз кудрати, тил топишиши, хақидаги тушунчаларини кенгайтириш.

Таълимий мақсад: Сузни тушуна билиши, сузлашиши куникмасини шакллантириш.

Ривожлантирувчи мақсад: одамлар билан ижобий мунасабатда булиш куникмаларини ривожлантириш.

Тарбиявий мақсад: узаро хурматлаш рухида тарбиялаш.

Дарс услуби: савол-жавоб, фикрлашиш, изланувчанлик

Дарс тури: аралаш

Дарс жихози: дарслик, дафтар, слайд, кроссворд, сахна куринишлар, дидактик уйинлар

Дарснинг бориши:

1.Ташкилий қисм.

Уқувчиларнинг фикрларини туплаб, дарсга тайергарличини аниқлаш.

Шодлик давраси

Уқувчилар уз кайариятларини кутариш мақсадида Қ. Салихов сузи «Бир оғиз суз» шеъри уқилади.

Бир оғиз суз-дарсд, хасратинг аритар,

Бир суз берар баъзан сенга хадсиз хам

Бир оғиз суз бор оламга танитар,

Бир оғиз суз сархадлардан ошади,

Хумо кушдай кенг самани қучади,

Бир оғиз суз даъват булиб янграйди,

Бир оғиз суз орсиз қалбдай алдайди.

Елдің анасы

Бір өзіңсіз бүкіл елдің анасы,

Барлық бала, барлық жанның панасы,

Құшағында қалай ғана сыйды екен,

Бүкіл елдің «қазақ» атты баласы.

Жүз жасаңыз, өмірден түңілмеңіз,

Қалып қалмасын ешқашан көңілде мұз,

Алғыс айтып өзіңе басымды ием,

Күлдіріңіз, бөбектерді қуантыңыз,

Мұң шалмасын кең көңіл, ақ жүзіңді,

Ардақ тұтап бүкіл ел осы ісіңді.

Балалардың анасы, ел анамыз

Алпысқызы Сара ана жүз жасаңыз!

Уй вазифасини сураш:

1. Одамлар билан қандай тез тил топишии мумкин?

2. Нотанши одамларга дуч келганда сузни қандай бошлаб, қандай якунлаш маъкул?

Матн билан ишлаш

Мағжан Жұмабаевнинг «Суз ва маъно» матнини уқиб чиқиш.

Саволлар арқали хиқояни мустамқамлаш

1. Халиги кишининг айтганини қайси қушни туғри уқди?

2. Сузни хар қачон туғри маънода қабуллаш хожатми?

3. «Суз мағзи» деганни қандай тушуннасиз?

Матн тахлиш.

«-Ха, Оллохга шукур, куп карсадан хабари бор, тушунчаси кенг дустим бор. Нариги қушним менинг гапимнинг асл маъноини тушунмабди,»-деб фикрларини хулосалайди.

Вазиятларни тахлил қилиш.

Уқувчиларнинг дарсдан олган билимларини хар кунги хает билан боғлаш мақсадида вазиятларни мухокама қилиш.

1. Бейбининг урнида булсангиз нима келгин булардингиз?

2. Майра онасининг сузларини туғри тушунганми?

Тинчлик дақиқаси. Куй тагнланади.

Цитата. «Суз қадрини билмаган, уз қадрини билмайди.» Халқ мақоли

Мақоллар айтиш

Сахналаштириш

«Нима айтишингни, аел сухбати ол». Хинд хикояси.

қ

а

з

а

қ

т

и

л

и

Кросворд ечиш.

1. Дарахт номи

2. Фаси номи

3. Еввойи хайвон

4. Қизлар исми

5. Ов қиладиган асбоб

6. Бу йил қайси хайвон номи билан аталды

7. Шахар номи

8. Тоғда усадиган гул

9. Судралиб юрувчи жонивор

Хуржундаги сузлар

Донишманд ота насихатлари

1. Билмаган нарсани гапиришига киришманг

2. Бировнинг сузини булмасдан тингланг

3. Биров янглимиса, сукмай, секин-асталик билан тузатинг

4. Узингиз хатолашсангиз, буйниингизга олишдан уялманг

5. Катта кишилар билан назокат ила гаплашинг

6. Тушунмаган сузни одоб билан қайта суранг

Якунлаш

Юракдан-юракка

Қ.Накисбеков шеъри уқилади

Инсон деган доим ширин сузга хумар,

Айтар сузни энг авало, уйланиб ол,

Уйланмасдан хеч иш қилма, дема бир суз,

Феъл-атворнинг емонин қуй, яхшисин ол!

Уйга: уқиб килиш.

Пайдаланылған әдебиеттер

• А.С.Сейтаков.Өзін-өзі тану пәнін оқыту ерекшеліктері.Алматы.2006

• Б.А. Тұрғынбаева. Мұғалімнің шығармашылық әлеуметін біліктілікті арттыру жағдайында дамыту.: теория және тәжірибе // Aлматы. 2005, 174-бет

• К.Құдайбергенова. Құзырлылық - тұлға дамуының сапалық критерий // «білім сапасын бағалаудың мәселелері: әдіснамалық негізі және практикалық нәтижесі » атты халықаралық ғылыми - практикалық конференцияның материалдары. 2008. 30- 32-б

• «Самопознание kz» журналдары

• ustaz.kz сайты.