Урок якутской литературы Тиргэһиттэр (5 кылаас)

ТЕМА: А.Д.Неустроева «ТИРГЭhИТТЭР» (5 кылаас)

СЫАЛА-СОРУГА:

1. Айымньы ис хоhоонун илдьиритиhии, ырытыhыы, уус-ураннык кэпсиири ситиhии.

2. Тыл баайын, эгэлгэтин кэрэхсииргэ уhуйуу.

3. Булт сиэрин-туомун билии, тутуhуу.

УРУОК ТЭРИЛЭ:

1. Кинигэлэр А.Д.Неустроева «Кэпсээннэр», «Сүүрбэhис үйэ кэпсээнньиттэрэ».

2. Суруйааччы портрета (видеосюжет).

3. О5олор ойуулара.

ДУОСКА5А: күн-дьыл, тема, өйдөммөт тыллар, герой туhунан кэпсээ.

дьүhүнэ-бодото

тыла-өhө

Даайыс майгыта

Уйбааҥка5а, балтыгар сыhыана

1. ТЭРЭЭhИН ЧААhА. Дорооболоруҥ, олоруҥ. Бүгүн биhиэхэ саха тылын уонна литературатын учууталлара ыалдьыттыы кэллилэр. Онон бу уруокка тугу билэрбитин, сатыырбытын барытын көрдөрүө5үҥ.

2. СҮРҮН ЧААhА. Бүгүн биhиги А.Д.Неустроева «Тиргэhиттэр» диэн кэпсээнин сал5ыы үөрэтиэхпит.

1. Билэргит курдук уус-уран литература биир ураты жанрын кэпсээни үөрэтэ сылдьабыт. Саныа5ын эрэ, ханнык кэпсээни үөрэппиппитин. Ким этиэ5эй? Сөп. Онтон кэпсээн диэн туох этэй? Айымньы геройа диэн? Ханнык араастаа5ый? Сөп. Онон дьэ биhиги, санастыбыт.

Ааспыт уруокка Анна Денисовна оло5ун, айар үлэтин туhунан мин кылгастык билиhиннэрбитим уонна Гриша5а сорудах биэрбитим, өсс эбии билиhиннэрии онороругар. Онон билигин тылы Гриша5а биэрэбин. Баhыыба.

Бу кинигэлэргэ көрбүккүт курдук «Кэпсээннэр» диэн 1994 сыллаахха бэчээттэнэн тахсыбыт хомуурунньуга баар. Манна кини айымньылара бары кэриэтэ киирэ сылдьаллар. Онто «Сүүрбэhис уйэ кэпсээнньиттэрэ» диэн кинигэ5э аата да этэ сылдьарын курдук бу ааспыт үйэ5э биллибит, ча5ылхай кэпсээнньиттэр айымньыларын түмэн, хомуурунньук оҥорон таhаарбыттар. Онно Анна Денисовна «Тиргэhиттэр» диэн кэпсээнэ эмиэ киирэ сылдьар. Ол аата кини үлэтин сыаналаан, уhулуччулаах суруйааччылары кытары сэргэ тутан, бэчээттэтэн таhаарбыттар.

2. Кэпсээни ырытыhыы.

Ыйытыылар:

-айымньы темата тугуй? Туох туhунан кэпсэнэрий?

-идеята, иитэр-үөрэтэр сыала туохханый?

-айымньы аатын көрөөт, туох санаа үөскээтэ?

-тиргэни билигин туттабыт дуо?

-кэпсээни аа5ан баран хас чааска араарыахха сөбүй?

-чаастаргытын ааттаан.

3. Билигин I чааhын бэйэ5ит оҥорбут ойуугутунан туhанан уус-ураннык кэпсээн.

4. Кэпсээни сал5ыы аа5ыахпыт, ырытыhыахпыт. Маҥнай мин аа5ыам, онтон кэпсэтиhиэхпит. (IIч.)

Өйдөммөт тыллары быhаарыы:

Кыҥырай - ар5ас, томтор сиргэ үүммүт чараас тыа.

Оҥкумал - киhи-сүөhү харытыттан үөhээҥи сүhүө5э (киhиэхэ то5оно5уттан бүлгүнүгэр, оттон сүөhүгэ бүлгүнүттэн санныҥ уҥуо5ар диэритэ).

-кустара тиргэ5э туохтан иҥнибитий?

-хаhан кэлэн иҥнибитий?

-бултарын кимиэхэ биэриэх буоллулар?

-Уйбааҥка5а то5о туттарбата Даайыс?

-Ааныс то5о ыытан кэбистэ?

-О5олор кустарыттан мэлийэн баран хайдах буоллулар?

-Даайыс балтын хайдах гынна? (дуоскађа улэ)

-Уйбааҥка туох диэтэ эдьиийдэригэр?

Онон биhиги биллибит булдунан оонньонуллубатын, булду булт курдук көрүөхтээхпитин.. Онтон былыр-былыргыттан сахаларга «Булдунан оонньооботтор» диэн этиилэрэ бүгүннү күҥҥэ диэри тиийэн кэлбитин бары билэ5ит. Бултуур буоллахха оонньуу-күлүү курдук буолбакка, дьин-чахчы сыhаннаhыахха наада.

5. Билигин эhиги солбуhа-солбуhа аа5ыаххыт.

5. «Кэскил» хаhыатынан улэ. Сөбүлээбит ыстатыйа5ытыгар кылгас иhитиннэрии оҥоро5ут.

3. ТҮМҮК.

Онон биhиги бу уруокка Анна Денисовна Неустроева оло5ун, айар үлэтин уратытын, айымньыларын туhунан эбии кэпсэтистибит, онтон «Тиргэhиттэр» диэн кэпсээнин сал5ыы үөрэттибит.

Ыйытыылар:

-Суруйааччы сүрүннээн кимнээххэ анаан суруйар эбитий? Айымньылара ханныктарый?

-Булт сиэрин-туомун туhунан тугу биллигит?

Дьиэ5э улэ. 91-93с. кэпсииргэ бэлэмнэнии, ойууну сал5ыы оҥоруу.

Сыана туруоруу. Манан уруокпут бутэр, тахсан сынньанын.