- Преподавателю
- Другое
- «Дорҗин Басӊ –Тугтн отгин хәәртә үрн»
«Дорҗин Басӊ –Тугтн отгин хәәртә үрн»
| Раздел | Другое |
| Класс | 11 класс |
| Тип | Другие методич. материалы |
| Автор | Найминова Е.У. |
| Дата | 26.08.2015 |
| Формат | docx |
| Изображения | Есть |
МКОУ «Дорҗин Басӊгин нертә Тугтна дундын школ»
Көтчнрә район
Кичәлин төр: «Дорҗин Басӊ -Тугтн отгин хәәртә үрн»
класс: 11-гч
Нәәмнә Екатерина Утнасуновна хальмг келнә болн утх - зокъялын багш
Тугтн, 2013 җил
Кичәлин төр: Дорҗин Басң - Тугтн отгин хәәртә үрн
Кичәлин күцл:
-
Дорҗин Басңгин өссн - боссн hазрин туск тодрхаhар күүндвр кеҗ, төрскнч седкл сурhульчнрт үүдәлhн.
-
Бичәчин җирhлин болн билгин хаалhас ончта җилмүд тодлҗ авлhн.
Кичәлин дөңцл: компьютер, проектор, презентац, УДЕ эв-арһ олзллһн, дегтрмүдин hәәхүл.
Кичәлин йовуд:
-
Багшин үг
Эндрк кичәлдән Дорҗин Басңгин намтрин хаалһар зуульчлх зөвтәвидн. Түрүләд бичәчин өссн - боссн һазрин туск болн уңг - тохмин туск күүндцхәй.
Дорҗин Басңгин төрсн җил - 1918
Төрсн һазр - Тугтн әәмг Көтчнр нутг.
Эцкнь - Дорҗ
Аавнь - Бүүрн
Өвк эцкнь - Көгдә
Тугтн әәмг дөрвн әңгәс тогтна: Каакнахн, Манц - Гелңгәхн, Шоңһрцахн, Саарлахн.
Эн дөрвн әәмг Шорвин һолын өөр бәәршлҗ йовла.
Төрсн hазртан нерәдсн шүлг
«Эн мини төрсн нутгм»(тасрха)
Манц, Шорв, Иҗл-
туӊhлӊ әрүн hолмуд,
Манд эм болсн
турглсн булгин аршан,
Маӊhар дахҗ мандлсн
то уга тосхлтс,
Малд ундн болсн
Төгрг цегән нуурмуд-
Эн мини төрсн нутгм-
Эврә сәәхн Хальмгм…
Толин көдлмш: Туӊhлӊ - прозрачный
Əрүн - кристально чистый, светлый
Турглсн - нестись потоком
Булг - родник
Аршан - целебный источник
Билгтә шүлгч, түүкләч, орчулач
Дорҗин Басң Каакнахна әңгә Парихн арвна.
-
Җирһлин болн билгин хаалһин ончта җилмүд сурһульчнрт цәәлһлһн. Ончта җил болһниг харвлһн:
1918? 1935? 1939? 1940? 1941? 1942? 1943? 1957? 1963? 1965? 1968? 1969?
Җирһлин болн билгин хаалһ
-
Җил/намтр
Җирhлин хаалh
Билгин хаалh
05.04.1918
Көтчнр әәмг Тугтн хотнд төрлә.
1935
Yyдәлтин тyрyн ишкдл.
Хальмг бичәчнрин 1-гч чуулһна орлцач. Делегатнриг йөрәhәд, эврә шүлгән умшна.
«Улан хальмг»
«Улан баһчуд»
газетмyдт шүлгyд барлв.
1938
Багшин ахр курс төгсәсмн.
1939
Бичәчнрин Ниицәнә гешyн.
« Мини шүлгyд» - түрүн дегтр
1940
«Стихс болн поэмс» - хураңһу
1941
«Төрскни төлә» - хураңһу
1942
Төрскән Харсгч дәәнә орлцач.
1943-1957
Тууврин һашута җилмyд Красноярск крайд Хакасск областьд Саралинск районд давв.
1957
Җирhлин шин эргц: Хальмг Таңһчурн хәрҗ ирлһн,
«Хальмг yнн» газетд көдллһн.
1963
«Чик хаалһ» - роман
1965
«Эзн» - роман
1968
«Мини отг» келврмyдин хураңһу
1969
«Туурмҗ» - поэм
-
Yгин көдлмш.
Чуулһн - хург, съезд
Туувр - туулһн, (ссылка, депортация)
-
Шин төр батлҗ авлhн, күүндвр тогталhн
Багшин сурврмуд:
а) Тугтн әәмг ямаран дөрвн әңгд хувагдна?
(Каакнахн, Манц - Гелңгәхн, Шоңһрцахн, Саарлахн)
б) Дорҗин Басң ямаран әңгә, арвна? (Каакнахна әңгә Парихн арвна)
в) Бичәчин үүдәлтин түрүн ишкдл?
(Хальмг бичәчнрин чуулһнд эврә шүлгән умшна)
г) Ямаран һашута җилмүд Дорҗин Басң дааҗ һарв?
(Дәәнә болн Сиврин җилмүд)
д) «Туурмҗ» - поэм ямаран дәәнә баатрт нерәдлә?
(Советск Союзин баатрт Делгә Эрднид)
е) Ямаран дегтр бичкн төрскндән Дорҗин Басң нерәдсмб?
(«Мини отг» келврмүдин хураңһу)
-
Герин даалhвр.
Дорҗин Басңгин җирһлин, билгин хаалһ тодлҗ авлһн
Уӊг - тохман медҗ авлһн (әӊг, арвн)
-
Темдг тәвлhн.
Байрта менд харhцхай!