«Рухани адамгершілік білім беру, және тәрбие негіздері»

№38 «Шаттық» балабақшасы

тәрбиеші

Жакыпбекова Гулжан Куанышбековна

Рухани адамгершілік білім беру және тәрбие негіздері

Адамгершілік-рухани тәрбиенің маңыздылығы қай ғасырда болсын тәрбие мәселесі назардан тыс қалған емес. «Бала тәрбиесі мемлекеттің маңызды міндеті» деген сөзді Платон бекер айтпаған.

«Адамға ең бірінші керегі- тәрбие беру.Тәрбиесіз берілген білім -адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның өміріне опат әкеледі»,- деген екен данышпан Әл-Фараби бабамыз. Жас ұрпаққа тәрбие берудің ең бір қажеттісі, мол тәрбиенің түрі, бұл -патриоттық тәрбие. Еліміздің қарқынды дамуының болашағы жас ұрпақ тәрбиесімен тығыз байланысты.Бәсекеге қабілетті ,алдыңғы шептегі елу елдің қатарына көтерілу білім жүйесін жаңаша құруды қажетсінеді.Бұл мәселе тек оқыту технологияларын қолданумен шектелмейді, ең бастысы өз Отанының азаматын тәрбиелеу болып табылады. Болашақтың қауымына үлкен жауапкершілік жүктейді. Балабақшадағы білім мен тәрбие егіз ұғымдар.Мектепті білім тірегі десек ,ұстаз-оның жүрегі. Адамның адамгершілік жағынан қалыптасуы оның өз елінің патриотты болуын талап етеді,ал мұның өзі белгілі дәрежеде ұлттық дәстүрлерді, ұлттық ережелерді мақтанышты ,ар-ожданды жақсы білу деген сөз.Адамгершілік мәдениет адамзат қоғамының дамуы тарихы арқылы қалыптасады,әрбір дәуірдің өзіндік қайшылықтарымен біте қайнасып, жетіледі. Сондықтан да адамгершіліктің мәнін абстрактылы түрде қарап, оны адамдардың табиғатымен, биологиялық ерекшеліктерімен ғана байланыстыруға болмайды.Адамзат тарихында адамгершілікке байланысты пайда болған категорияларға мыналар жатады Жомарттық, батырлық, ерлік, әділдік, қарапайымдылық, кішіпейілдік, адалдық, шыншылдық, ұяттылық, ар мен намыс, тағы басқалары. Әрбір қоғам өзінің даму процесінде адамгершілік категорияларына, оның мазмұнына көптеген өзгерістер енгізіп отырған. Адамгершілік - адамдардың практикалық өмірінен тамыр алып, пайда болған әдетғұрыптар мен дәстүрлерді тудырып, солармен сәйкес дамиды.Ал мораль болса, шындыққа қарама-қарсы, теріс қарым-қатынаста пайда болады және адамның өзіне субьективті түрде міндет қоя білумен туындайды. Адамгершілік қасиеттері отбасыда, қоршаған ортада балалар балабақшасында, мектепте, адамдардың іс - әрекетін барысында бір-бірімен араласуы нәтижесінде қоғамдық. Адамның адамгершілігі - оның жоғары қасиеті, былайша айтсақ, кісілігі. Оның негізі белгілерінің бірі - адамдық ар-намысты ардақтау, әр уақытта жақсылық жасауға ұмтылу, соған дайын болу, «Өзің үшін еңбек қылсаң, - дейді Абай, -өзі үшін оттаған хайуанның бірі боласың. Досына достық қарыз іс, дұшпаныңа әділ бол».Ақылды, мейірімді адам кез-келген уақытта өзгенің жақсылығын бағалағыш болып келеді. Арлы адам - ардақты. Біздің ортамызда осы сапаларды бойына сіңіріп қана қоймай, өзін қоршаған ортаға таратушы, осындай өз сапаларымен жас ұрпақты тәрбиелеуші ұстаздар аз емес. Адамгершілігі мол адам- басқаларға қашан да үлгі-өнеге.

Батырлық, ерлік көрсету дегеніміз- адамның жан дүниесінің ерекше қасиеті. Ержүрек адамды бүкіл халық мақтаныш етеді. Бауыржан Момышұлы, Талғат Бигельдинов, Әлия Молдағұлова, Мәншүк Маметова, тағы басқа ер жүрек ұл-қыздарымыз халқымыздың мақтанышы. Олардың әрқайсысы біздің елімізге абырой, атақ, даңқ әкеледі. Соларды үлгі, өнеге етіп отыру. Әр адамның бойында жастайынан мынадай қасиеттер қалыптасуы керек. Олар: Отансүйгіштік.

Халқымыз кір жуып кіндік кескен атамекенін аялап, елінің тілі мен мәдинетін, әдибиеті мен тарихын, біртуар аяулы перзенттерін мақтан тұтып, қадірлеп, қастерлеуді ұрпағына аманат еткен.

Қазақ елі - біздің отаңымыз, атамекеніміз. Оны қастерлеп, қадірлеп қадір тұтқан адам ғана есейе келе туған халқы мен ел- жұртын, атамекенін шын көнілімен сүйетін болады. Өйткені халқымыз « Отан- от басынан басталады » деп береке айтпаған. Ата-анасын, өз үрім- бұтағың жанындай жақсы көріп сүймеген баланың ел- жұртын, халқы мен ұлтын сүйетін толыққанды азамат болуы екіталай. Ұлтжанды кісінің имандылық - адамгершілік қасиеттері, сондай-ақ, оның достарына, ата-анасына деген көзқарасынан да жақсы байқалады. Қазақ елінің кез-келген перзенті жұмыр жердің қай бұрышында жүрсе де өзінің іс- әрекеті мен мінез-құлқынан өз ұлты мен халқына деген сүйіспеншілік қасиеттерін тайға таңба басқандай айқындай айқын байқатып отыруы тиіс.

Әдептілік.

Бұл халқымыздың ұлттық психологиясының өзегі, имандылық пен адамгершіліктің басты белгісі, оның ғасырлар бойы қалыптасқан қоғамдық санасының практикалық көрінісі, барлық кісілік қасиеттердің жиынтығы. Әдепті адам табиғаттың досы, оны қызғыштай қорғай да біледі. Табиғаттың әсемдігі мен сұлулығына, әдемілігіне әрбір адам зиян келтірмеуге тиіс. Мәселен, суды ластау, талды кесу, қайнардың еөзін ашпау, жолдағы тасты алып тастамау, көкті жұлу, құстарды ату, құдыққа түкіру - барып тұрған әдепсіздік. Әдеп сақтау - халық рәсімге, жол-жоралғыға, тәртіпке бағыну, еріксіз бағыну емес, бұл ата дәстүрді құрметтеу, қастерлеу, дәл айтқанда адамгершілік борышты өтеу. «Әдептілік - әдәмілік » дейді халық. Яғни, әдептілік: ізеттілік, кішіпейілдік, көпшілдік деген сөз.

Бауырмалдық:

Халқымыздың бауырмалдығы « Бала бауыр еттен жаралған » деп, оны ерекше қастерлеп, әлпештеуден бастаған. Осы туралы қасиетті кітап : ешбір адам баласы жат емес, баолық адамзат баласы бір-біріне дос, бауыр дейді. Олай болса оқушылырды бастауыш сатыдан бастап бауырмалдық қасиетке баулуымыз қажет.

Қайрымдылық:

«Қазақтардың» - деп жазды, осы халықтың өмірін, тұрмыс-салтын зерттеушілердің бірі А. И. Левшин: «(1799-1879) - басқа Азия халықтарына қарағанда, қайрымдылық, адамда аяу, қарттарға құрмет көрсету, баланы аялап, жанындай жақсы көруі - айрықша қасиет. Яғни, қайрымдылық - кең мағыналы ұғым екенін оқушыларға түсіндіруіміз қажет »

«Адамға ең бірінші керегі білім емес, тәрбие. Тәрбиесіз білім - адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның өміріне апат әкеледі» - деп Әл-Фараби айтқандай, педагогика ғылыми зерттейтін негізгі категорияларының бірі - тәрбие. Тәрбие адам тағдырын ойластырады, болжайды, алдынала адамның рухани өмірінің көптеген негіздерін сақтайды, тәрбие алыс пен жақын адамдарға және өзін қоршаған ортаға қатынас орнатады. Тәрбие ұлылар өсиетін сақтата отырып, олардың адамгершілік құндылықтарын ұрпақтан-ұрпаққа жеткізеді. Адам тіршілігіне тек қана материалдық жағдайлар ғана емес, тәрбие - адамзат тіршілігінің міндетті шарты.

Болашақты жасайтын ертеңгі азаматтар - бүгінгі жас ұрпақ, оларды тәрбиелеу- бүгінгі күннің ең басты мәселесі. Жастар мен жүргізілетін тәрбие жұмыстарының сипаты қандай болса, жемісі де соған сай болары хақ.

Пайдаланған әдебиеттер:

1.Әбілова З. Этнопедогогика оқулығы/ З. Әбілова: А. 1999

2. Асылов Ү Даналардан шыққан сөз / Ү Асылов - А. Мектеп, 1987

3. Көбесов А. Әл- Фараби / А Көбесов - А. Қазақстан,1971

4. Төреқұлов Н. Нақыл сөздердің тәрбиелік мәні / Н. Төреқұлов - А.

мектеп 1971ж.

5. « Шаңырақ » энциклопедия. - А. Ғылым ,1989

6. Әлімбаев М. Тәрбие туралы әңгімелер / М. Әлімбаев - А. Ғылым ,1979