- Преподавателю
- Дошкольное образование
- Сценарий традиционного тувинского праздника Шагаа для детей подготовительной к школе группы Алдан ала чылгылыг Алаадай-Мергеннин аалынга Шагаа байырлалы
Сценарий традиционного тувинского праздника Шагаа для детей подготовительной к школе группы Алдан ала чылгылыг Алаадай-Мергеннин аалынга Шагаа байырлалы
Раздел | Дошкольное образование |
Класс | - |
Тип | Конспекты |
Автор | Куулар А.М. |
Дата | 20.10.2015 |
Формат | docx |
Изображения | Нет |
«60 ала чылгылыг Алаадай-Мергеннин аалынга Шагаа байырлалы»
Улуг болуктун уругларынга шагаа байырлалы
Сорулгазы:
1.Тыва улустун хундулээчел, эвилен-ээлдек, эки чанчылдарынга уругларны кижизидер;
2.Национал байырлалды уругларга таныштырып, тыва улустун оюннарынын ангы-ангы хевирлери-биле таныштырып ооредир;
3.Тыва улустун аас-чогаалынга даянмышаан, уругларнын сос-домаанын курлавырын сайзырадыр.
Дерилгези: Залдын дорунде чараш шагаа дуг-да бижээн сос, ак шаль пос-биле тейжигештерни коргускен болур, улегер домактар, тыва национал идик-хеп, тыва оюннар база зал иштинде тыва огну херексели-биле дерип каан турар, ширтек кырында кажыктар.
Чорудуу:
1. Организастыг кезээ.
2.Шагаанын кол кезээ.
3.Оюн-тоглаа, ыры-шулук, танцы-сам.
Башкарыкчы: Харлыг кыштын адак айы тонгелекте,
Хамык чоннун чыглып келгеш байырлаары -
Шагаа келди, ойнап-хоглээл!
Шагаа келди, амыр-менди арат-чонум!
Башкарыкчы: Тывынгыр-даа, угаанныг-даа, сагынгыр-даа
Тыва чоннун тоолунун маадыры -
Алдан ала чылгылыг
Алаадай-Мергеннин аалынче
Амыр-менди солушпушаан,
Ойнап-хоглеп шагаалаалынар уруглар!
Ынчангаш шагаа найыр будуузунде хаак аъттарывысты мунупкаш, Алаадай-Мергеннин аалынче халдып чоруулунар че уруглар!
Аът даажы дынналып турар аялга-биле уруглар залче хоглуг кирер.
Уруглар залче кирип орда, Алаадай-Мерген оонден унуп келгеш, харап коор. Уруглар ог даштынга кээри билек мендилежирлер.
Башкарыкчы: Амыргын-на бе?
Алаадай-Мерген: Амыргын-на, амыргын! Огже кирээлинер уруглар.
Башкарыкчы: Мал-маган, ыт-куш сол-ла тур бе?
Башкарыкчы: Оът-сиген, тараа-быдаа чаагай-ла тур бе?
Алаадай-Мерген Чаагай-ла тур.
Башкарыкчы: Аарыг-аржык, думаа-ханаа оршээлдиг-ле бе?
Алаадай-Мерген: Оршээлдиг-ле ийин, ынчалза-даа дуун чылгыларымны суггарып чорааш, Чылбыга-Кадайга таварыштым. ( мунгарап ыглай бээр)
Башкарыкчы: Чуге мунгарай бердин Алаадай-Мерген?
Алаадай-Мерген: Богун Чылбыга-Кадай мени келгеш чиир мен диген, ынчангаш менээ мунгаранчыг-дыр уруглар.
Башкарыкчы. Шагаа-найыр будуузунде мунгараарга кайыын боор Алаадай-Мерген . Уруглар, 60 ала чылгылыг Алаадай-Мергенни богун Чылбыга-Кадай келгеш чиир болган ышкажыл, ынчангаш кандыг-ла бир аргадан ажыглап тургаш, Алаадай-Мергенге дузалажып коор бис бе?
Уругларнын харыылары.
(Хенертен залче Чылбыга-Кадай кире халып келир,свети кыпсыптарга ырлап эгелээр. Ырлаан соонда кыдыында корукчулерже база ог даштынга даянгыыжын соктап тургаш чугааланыр).Ол ойде Алаадай-Мерген база коргуп девидеп турар.
Алаадай-Мерген: Чылбыга-Кадай ам-на мени чиир дээш келгени ол эвеспе.
Чылбыга-Кадай: 60 ала чылгылыг Алаадай-Мерген дээр барасканнын оонде чедип келдим. Дуун чиир дээримге чивээн чемимни чип алыйн, кетпээн хевим кедип алыйн дээрге салып чорудупкан болгай мен. Ог дээр чувези анаа сарыг-кидистен кылып каан самдар чадыр-ла-дыр бо!
Огже кирип келгеш девидей бээр.
Чылбыга-Кадай: Па, кайда келдим, чуде келдим?! Чуу деп мындыг хой барасканнар аразында келдим? (Арнын чажырып, бажын туттунар)
Башкарыкчы: Олурунар, олурунар кадам! Бистер 60 ала чылгылыг Алаадай -Мергеннин аалында ойнап-хоглеп, шагаалап келдивис. Бо огге кээривиске Алаадай-Мерген дуун силерге таварышкан, мунгарап олурар болду. Ам канчаар, баштай бистин-биле моорейлежир бооп тур сен ийин, сенээ уш катап уттуруп алыр болзувусса удук сээнии болзун, а бистер удуп алзывысса удук бистии болзун! Шагаада черле оюн-тоглаа турар.
Чылбыга-Кадай. Шагаа деп таа чунер чуве , билбес мен.
Башкарыкчы: Шагаа деп чуу дээрзин Чылбыга-кадай билбес ышкажыл уруглар, ынчангаш шагаа деп чул, чугаалап берээлинер!
1. Шагаа дээрге тыва чоннун 3.Шагаа дээрге чемзиг чемнин дээжизи
Чаагай сузук чанчылы-дыр. Шагаа дээрге уруг-дарыг ойнап-хоглээр чаагай хуну
Айнын чаазын, хуннун эртезин Шагаа дээрге улуг-биче чолукшужар найыр-дыр ол.
Алгап-йорээр чанчылы-дыр.
2. Шагаа дээрге бурун шагдан 4 .Шагаа дээрге арбын малды кышты хур
Чанчылывыс, сузуувус-дур. Ашканынын демдээ ол-дур
Шагаа дээрге эрги чылды удээри-дир Аккыр суттен кылган чемнин
Шагаа дээрге чаачылды уткууру-дур. Арбын аппар уези-дир.
6.Шагаа дээрге сурээ-боктан 5. Шагаа-найыр уезинде
Арыгланып чарлыры-дыр Чаламага агын баглаар
Сагыш-сеткил чуден артык Чажыг чажып, ак сут оргуур
Арыг-чаагай болуру-дур Чалбарыглар. йорээлдерде
Амыр-чыргал буян синген Чаагай кежик курайлап аар.
Чаагай ыдык сузуглел-дир.
Чылбыга-кадай: Оо, ам канчаар , моорейлежир- ле бооп-тур мен, силернин ол Шагаа деп чувенерни билип алдым. Домей-ле менээ уттуруп алыр силер, ынчан шуптунарны чииримде.
Ха-ха-хаа!!! (каттырар). Баштай бо Алаадай-Мерген дээр бараскан-биле моорейлежир мен.
Башкарыкчы: Ам канчаар, эгелээр-ле бооп тур силер ийин.(чанынга кажыктар салып алыр)
Алаадай-Мерген Ынчаарга мен эгелептейн, узун -тыныш -биле маргыжып корээли че!
Бир бала
Ийи бала …………
Чылбыга-Кадай Мен ынчаар санап-даа билбес-тир мен, ам канчаар силерниин болзун!
Башкарыкчы Бирги удук бистин болду. (кажык салып алыр)
Башкарыкчы Ийиги удукту база корээлинер.
Дурген чугаа, узун-тыныш чугаалаанда
Дужуп бербес болгай силер.
Дургеденер, келинерем
Дурген чугаа, узун-тыныш кымда барыл?
Дурген чугаадан баштай бистин уругларывыс чугаалапсыннар, кайы хире чугаалаарын дыннап корем.
Уругларнын дурген чугаалары, узун-тыныштары.
Ойназа ойназын Ырлаза ырлазын,
Оолдар шупту ойназын! Ындынналдыр ырлазын!
Оолдар шупту ойнааштын Ындынналдыр ырлааштын
Ойнаараан ойнатсын! Ынак черин ырлазын!
Чылбыга-Кадай Дыка-ла чечен-мерген уруглар-дыр силер, мен дурген чугаа деп-даа чуве билбес-тир мен.
Башкарыкчы Ынчаарга ийиги удукту база санап аалынар уруглар. (кажык салып алыр)
Чылбыга-Кадай Ынчаарга ам мээн эн-не ынак оюнум бар, ол оюнумну силер-биле ойнаптайн. Ам черле уттурбас боор мен. Оода-ла силернин бирээнерни албан тудуп чиир мен.
Оюн «Согур аза»
Чылбыга -Кадай Аваангыр-кашпагайынар-биле алдыртпас-даа уруглар-дыр силер.Черле силер-биле ам маргыжып шыдавас-тыр мен, оруумну оруктап чорааным дээре-дир.
Башкарыкчы Бо оюнга база удуп алдывыс, ынчангаш бистерде удук каш болган эвес, санаптаалынар уруглар!(кажыктарын санаар).
Чылбыга Алаадай-Мерген дээр кулугур силернин ачынарда дириг арты. Мен-даа силерге аштырдым. Эки ойнап-хогленер!
Чылбыга ыяткаш залдан маннап уне бээр
Башкарыкчы Силернин чечен-мергенинерге, угаангыр-сагынгырынарга, аваангыр-кашпагайынарга аштырып алгаш, Чылбыга-Кадай эпчоксунгаш чоруй барган ол-дур уруглар.
Алаадай-Мерген Мээн амы-тынымга дузалашкан уругларга четтирбишаан, аалга келгеш аяк-шай ишпеске кайыын боор. Шайлап корунер! Шагаа оюн-тоглаа, моорей чокка эртпес, ынчангаш ойнап-хоглээлинер!
Ыры «Алдын шагаа» Танцы «Шагаа самы»
Алаадай-мерген Самнаары-даа чараш-ла уруглар-дыр, эр-хейлер, улустун аас-чогаалындан торуттунген улегер домактардан чугаалаптаалынарам уруглар!
Улегер домактар
Кижи болуру чажындан Шугум чазаарда шыгаар
Аът болуру кулунундан Шуугаар бетинде боданыр
Башкарыкчы Ам «Дурген харыылар» деп состуг оюнну ойнаптаалынар!
1 деп чул? Кожуунувуска чангыс каът чаа садик туттуна бербес бе?
2 деп чул? Чагыргавыс бажыны ийи каът эвес бе?
3 деп чул? Уш-Монгулек чурумалдыг тайгавыс эвес деп бе?
4 деп чул? Арбычыганын дорт даванныг чугурук аъды Бай-Тайга кожуунда эвес бе?
5 деп чул? «Беш сылдыс» деп аттыг садыг Кызыл хоорайда эвес ийик бе?
6 деп чул? Алды арганы ажыглап, хурежип болбас деп бе?
7деп чул? Чеди-Хаан сылдыс унуп кээрге карангылавас деп бе?
8 деп чул? Садиивисте сес уруг ырлай бээр болза, Анчы Салчак биске чедер бе?
9 деп чул? Тос чузун малды мээн авам, ачам азыраза мунчу малчыннар болбас деп бе?
10 деп чул? Оннун хуну унуп кээрге ссуда толээр деп айтырыгны сактып келбес-тир силер бе?
Алаадай-мерген Дыка-ла чечен-мерген уруглар-дыр силер, эр-хейлер!
Башкарыкчы: Тевектээрге тергиин онза,
Шынганнарны сайзырадыр.
Далгыыр, чиннээр аргаларлыг
Маргылдаалыг чараш оюн.
Танцы-сам «Тевекчилер»
Музыка-биле залче эртип турар Улу чылы кирип келир.
Улу Амыр-ла бе? Шагаа-биле!!!
Шупту Амыр-ла амыр! Амыр-ла амыр!
Улу Тыва тоолдун маадыры Алаадай -Мергеннин аалында уруглар,оолдар чыглып алган шагаалап турар боорга, олар-биле ойнап-хоглеп алгаш аъттаныр дээш , орук ара доктаай дужуп мында келдим.
Башкарыкчы Эртип турар улу чылы бистин-биле ойнап-хоглеп алгаш чоруур дээн ышкажыл уруглар. Ынчангаш улу чылы-биле солчур чылывыстын дугайында дыннап корээлинер!!!
1. Дайын чаалар, эргилделер 2. Чылда кирген Чылан дээрге
Даады шак бо чылда хой боор Чыргал оштаан амытан-дыр.
Черле хамык болуушкуннар Бодалы-даа, угааны-даа
Четчир болгаш артар чыл бо Болбаан чаагай урен ол-дур.
3. «Дашты чараш, ишти ирик» 4.Чылан чылда амыдырал
Дады ону ынча дээр бис Чындынхайнып турар деп бил
Ынчалза-даа чылда Чылан Аарыг-аржык, аш-чут шупту
Ындыг эвес, багай эвес. Арлы берген ышкаш болур.
5.Чылан чылдыг кижилернин 6. Тааржыр оору - Дагаа, Инек
Шыдавас-ла чувези чок. Талантызы - эмчи-домчу
Ачы-буян кылырын-на Ынчангаштын Чылан чылды
Алызында бодап чоруур. Ынай турзун дивээлинер!
Алаадай-мерген Тыва улустун аас-чогаалындан торуттунген уран-тывызыктарны шагаада салышпас болза кандыг Шагаа дээр боор.
Улу (уругларны мактааш) Тывалар-даа бурун шагдан
Тыппазы чок уран чон боор
Тывынгырлар кайда силер
Тывызыктан ыда кааптайн , тывынарам?
-
Дорт алышкы дорт чузун (кажык)
-
Дорт булун донгур аас. (аптара)
-
Ишти курттуг, тейи дежик (ог)
-
Дорт оол чангыс борттуг (Стол)
-
Мени итпе, кузуптар мен (хонек)
-
Мээн оолдарым беш, бежелдирзи атташ (хол)
-
Баткаш тонмес, маннааш турбас (суг)
-
Боду борбак, мойну шойбек (сыный) Ыры «Тывызыктап ойнаалынар!»
Башкарыкчы Улу чылы болза хулээлгезин куусеткеш чоруур дээн ышкажыл уруглар.
Улу Будун чылдын дургузунда
Бугудеге бараан болдум
Ажыл-иш-даа, арат-чон-даа
Амыр-тайбын эрткен чуве.
Эрттиргеним Улу чылда
Экини хой байырладым.
Ынчангаштын соомдан келир
Чылан чылга бараан болуп
Эргемни мен дамчыдып бээйн
Эргилдемде ээп кээр мен.
Оожум аялга -биле Чылан чылы залче танцылап кирип келгеш, ак кадакты солушкаш,
Улу залдан унуп чоруй баар. Фонда музыка-биле чугаалаар
Башкарыкчы Эрги чыл-даа аъттаныпты Чаа чылым , чылан чылым
Чаа чыл-даа унуп келди! Сагыш ышкаш моорлап келдин!
Буура дег эрги чыл эрти Чаа чыл, амыр-менди!
Бодаган дег чаа чыл унду! Чаа чыл, моорла, моорла!!!
Чылан -Чылдын чаазы. Айнын чаазы
Чылыг часты уткуй келдим!
Чыылганнар амыр-менди!
Шупту: -Амыр-менди! Амыр-менди!
Башкарыкчы Ужур ындыг, чанчыл ындыг
Улуг-биче чолукшуулунар!!!
Шупту аразында чолукшуур.
Алаадай-мерген Ада-огбе бурун шагдан
Айнын чаазын уткуп аарда,
Оран-тандаа чалбаргылап
Ак сут оргуп , йорээл салыр.
Алаадай-Мерген артыш кыпсыр, башкарыкчы йорээл чугаалаар
Фонунда «Ом-ма-ни падме хум» ырлап турда чугаалаар.
Башкарыкчы Айнын чаазы, хуннун эртези Ада-ие, ажы-толге
Чамбы-дипке чажыым чажып, Аарыг-аржык чагдавазын!
Чалбарып тейлеп тур мен . Тараа-быдаа элбек болзун!
Чаа унген чылан чылда Кузээнинер будер болзун!
Чаялганар будер болзун! Чылан чылы чымчак болзун!
Шупту Курай! Курай! Кураай!!!
Башкарыкчы Чаа унуп келген кара Чылан чылы-биле ойнап -хоглептээлинер уруглар!
Алдан ала чылгылыг
Алаадай-Мергеннин аъттарын мунупкаш
«Аъдым» деп самывысты бараалгадыылынар оолдар!
Танцы «Аъдым»
Алаадай-Мерген Самнаары-даа дыка-ла чараш оолдар-дыр, эр-хейлер!
Чылан Ам бо дораан шупту тургаш.
Аржыыл салып ойнаалынар!
Че-ве че, уруглар
Чергелештир олурунар!
Оюн «Ортеннежир»
Алаадай-Мерген Мээн аалымда келген уруглар- биле «Ужар-ушпас» деп оюндан мен база ойнап корейн.
Оюн «Ужар-ушпас»
Торга, тавак, даш, тараа, тал, хокпеш, хар, кушкаш, курт, кускун, ынаа, ымыраа, ыт, аяк, аът, сааскан, садик, саазын, самолет, кижи, хартыга, хачы.
Башкарыкчы Чаа унуп келген чылывыска ырыдан Шагаа ырызындан ырлап берээлинер уруглар!
Ыры «Шагаа ыры», «Юрта»
Чылан чылы Шагаа-найыр уезинде
Чолукшуп-даа ойнап-хоглеп кириштинер!
Чылан чылы силерге
Чигирзиг белекчигештерни соннээр-дир мен уруглар!
Башкарыкчы Чаа унген Чылан чыдла
Чаа уе келир болзун!
Чылан чылы беримчелиг
Хайыразы элбек болзун!
Бай-Тайгавыс кожуунувус
Байып турзун, мандып турзун!