Полилоги для изучения калмыцкого языка Разговорная речь

- Кен сүл ирҗ?

-Буруһан сурҗанав, би оратҗ ирүв.

-Шин ду танднд авч ирүв. Нерән келхән мартчкв.

- Би мөчн. Мини нерн Сар Мөчн.

-Мана Мөчн мел адһад, альвлад, наадад, дуулад йовдмн

-Э,э, тиим. Нанла хамдан эн ду дуулый.

-Абчн -гибчн би Сар-Мөчн,

Абчн -гибчн альвлад ирнәв.

Абчн -гибчн нааддг болвчн

Абчн -гибчн сурһулян сурнав.

Кто пришел последним?

Прошу прощения, я поздно пришел.

Новую песню принес. Имя забыл сказать.

Я обезьяна. А зовут меня Сар-Мөчн.

Наша обезьяна постоянно торопится, балуется, играет, поет.

Да,да, это так. Со мной эту песню споем.

Абчн -гибчн Я сар-Мечн,

Абчн -гибчн пришла, балуясь,

Абчн -гибчн даже если играю,

Абчн -гибчн буду я учиться.

«Таньлдлһн «полилогит

-Танла таньлдҗ болхий?

-Нанла таньлдҗ болх.

-Тана нерн кемб?

-Мини нерн Аюка.

Шарка.

Чонка.

Ут Чикн…..

-Та альд бәәдвт?

-Би теегт бәәдв.

ө-шуһу моднд

усна көвәд

булңд

һазр дор

уснд

-Та кедү наставт?

-Би зурһата

Долатав…..

-Аюка ямаран бәәдлтә?

-Аюка ик, өндр, мәәһг көлтә, бавһр күрң девлтә.

-Та ямаран бәәнт?

-Би гемм уга бәәнәв.

сән

йир сән

гемм шалтг уга

санснасн сән

му биш

-Аюка ю кенә?

-Аюка биилнә

Дуулна

Бичнә

Тоолна

Наадна

Зурна

Зург цокна

Тууль келнә

Домбр цокна

Умшна

Маля хәрүлнә

Өөмнә

-Тана өре-бүл ик?

-Мини өрк-бүл ик -Кедү күн бәәнә?

Бичкн - 3,4 …..күн бәәнә.

-Тана өрк-бүлд кен бәәнә?

-Мини өрк-бүлд аав, ээҗ

аак, баав

ах, дү көвүн, күүкн

эгч ……бәәнә

-Чини эцк кемб?

- Мини эцк тосхач

Эк уяч

Эгч хулдач

Һаһа заманч

- Аюка ямаран?

Арат

Чонка

…………………..

-Аюка чидлтә

Арат мектә

Чон зөргтә

Туула әәмтхә

Кермн һольшг

Зарас көдлмшч

Мис көркхн

Ноха ухата

Мөчн шулун-шудрмг

Герәсн хурдн

- Ямаран цогцин мөчмүд бәәнә?

- Толһа, күзүн, һар, көл, нурһн, гесн, өвдг, хурһн, чикн, нүдн, үсн, амн, тоха, шилв, альхн, хамр, күмсг, өргн, белкүсн, баһлцг, өскә, хоңшар, чееҗ, гиҗг

Дуд, шүлгүд

Мәәһг көлтә Аюка (шүлг)

Модна заагур йовна

Мендвт гиҗ келәд

Маднла сурхар бәәнә.

Мини аав тосхач (айснь «Бичкн арлын хулсн»

Мини ээҗ уяч

Мини эк эмч

Мини эцк залач

Мини эк хулдач

Мини ах хөөч

Эгч-дүүнр сурһульта,

Элгн-садн эрдмтә.

-Абчн -гибчн би Сар-Мөчн,

Абчн -гибчн альвлад ирнәв.

Абчн -гибчн нааддг болвчн

-Абчн -гибчн би Сар-Мөчн,

Абчн -гибчн альвлад ирнәв.

Абчн -гибчн нааддг болвчнАбчн -гибчн би Сар Мөчн (Айсинь «Чунга-Чанга»

Абчн -гибчн альвлад ирләв

Абчн -гибчн нааддг болвчн

Абчн -гибчн сурһулян сурнав.

-Мендвт, күүндтәүүрмүд!

-Ямаран бәәнт?

-Гем уга бәәнәв.

Сән

Му биш

- Нә, хоорндан медлчкий. Яһҗ мендлхмб?

- Өөр суух үүртәһән мендлчкхмб.

- Эн аюта цугтан мендлий.

Яһҗ мендлхмб?

(м. давтад, цугтан келнә)

-Күүкд, нанд тана нөкд кергтә. Сурһулин седкүл бәәнә. Эн седкүлд тана нердүд бичх зөвтәв., болв би цугтаһиннь нердүдинь медхшив.

- Та кембт?

- Би аю.

- Тана нерн кемб?

- Мини нерн Аюка.

Цугтаһинь сурхла, удан болх. Тегәд танд нөкд болад, өөрән суусн иньгәсн неринь сурчктн.

(М. хошадар келгднә).

Өөрән сууснтаһан таньлдчквт, ода наадкстань бас тантлдтн. (Күүкдиг соляд, хоорндан күүнднә).

- Нә, күүкд, тадн нермүд келәд өгчктн, би седкүлд бичәд авчкнав. (Багш седкүлд бичнә, күүкд нер-усан келнә).

Мана дунд йир сәәхн дала аңһдуд бәәнә. Хәләтн. Эн аю,. Эн чидлтә.

- Аюка ямаран?

-Аюка чидлтә.

Арат мектә

Чон зөргтә

Туула хурдн

Кермн һольшг

Зарас көдлшмч

Зан цаһан саната

Мис көркхн

Ноха ухата

Мөчн шулун-шудрмг

Такас оньгта

Үкр номһн

Мөрн хурдн

Темән чидлтә

Хөн җөөлн седклтә

- Яһсн сәәхн иньгуд цуглрҗ. Иньгуд кезә нег-негндән сән үг келнә. Мадн цугтан иньгүд болҗанавидн. Тадн нег-негндән сән үгмүд келҗ чадхвт? Нә, келхм.

(Модель давтад, хоорндан күүнднә)

- Мандн сурһульд олн-зүсн һазрас ирүвидн.

-Аю ө-шуһу моднас ирв.

- Чонка теегәс ирв. Эн теегт бәәнә.

- Ноха, мисс, такас, мөрн, хөн, үкр, темән Үлдчнәс ирв.

-Зан Африкас ирв.

-Кермн уулд бәәнә. Уулас ирв.

-Хойр зарас теңгсин көвәһәс ирв.

-Та альд бәәдвт?

- Би ө-шуһу моднд бәәдв.

Кен альдас ирсинь соньн болх, иньгәсн суртн.

(Күүкд хоорндан модель келнә).

Би сән наад меддүв. Негнь нудән боочкад, наадксинь бәрх. Бәрәд авчкад сурх:

- Та альд бәәдвт?

- Би ө-шуһу моднд бәәдв.

Теңгсин көвәд

Һазр дотр

Теегт

Уснд

Уулд

Селәнд

Африкад

(Чик келснь «гурүрнь» тәвх, эс өгснь келәд, наадна һардач тәвх).

- Мадн дала иньгүд цуглрувидн. Кедү аңһуд болв? Тоолчкхм. (Тооһин тойг үзулд тоолх цугтан).

- Тооһин тускар дун бәәнә, биилҗ болх. (Айснь «Бичкн арлын хулсн»).

1,2,3

4,5,6,

7,8,9

10,10,10.

- Тадн олн һазрас ирвт, бәәх гер кергтә. Энд иим ик, сәәхн гер бәәнә. Таднд таасгдҗану? Бәәхәр седҗәнт? Орад бәәхин төлә гиичнрин дегтрт тадн нерән, насан, альдас ирсән келәд, бичүлх зөвтәт.

(Зургт ик сәәхн гер).

- Та кембт?

- Мана нерн бәәднт?

- Та альд бәәднт?

- Та кедүдәвт?

Эн герт орхин төлә нег-негндән нөкд болад батлад авчкхм. Ямаран сурвр маднас сурх?

(Сурврмуд худһнд заах).

- Эн сурврмуд иньгәсн суртн.

(С1, С2). Хойр сурһульч күүндх.

- Сәәнәр белдвт бийән, Аюкаһас сурхм.

(Модель давтад, цугтан сурх, Аюка (нань чигн аңһуд) хәрү өгәд батлна).

- Тадн йир сәәнәр эн һурвн сурврт хәрү өгвт. Тадниг эн герт бәәнт гиҗ эрҗәнә. Хәләтн, мадниг күүндәд бәәтл, мадна зург цокчкич. (Зург үзүлх).

- Эн Аюка.

- Аюка ямаран бәәдлтә?

- Аюка ик, өндр, мәәһг көлтә.

Аюка модн заагур йовна

Мендвт гиҗ келәд

Маднла сурхар бәәнә.

- Эн шүлг таасгдвий? Хөөннь дасхм.

- Һал шил нүдтә, һанцхарн йовдг баатр. Кемб эн? (Зургинь үзүллго,

күүкдәс сурх).

- Чон һал нүдтә, зурц шүдтә, бор өңгтә.

- Хәләтн, эн кенә зург?

-… Ямаран бәәдлтә? (Наадк аңһудт зург үзүләд, өңг-зүснь йилһх.

- Ода сән герт орувидн. Нәр кеһәд, бииләд, дуулад, наадий? Би сән наад меднәв, «Эн кемб?» гигд. Докъяһар медх, кенә тускар сурҗахинь. Эндү һарһснь биилх эс гиҗ дуулх. (Наад наадад, давтна өңг-зүснь).

- Мана гиичнр намар зурган зурулхар седлә. Яһлав, яһлад, нанд зург нурдг цол уга. Тадн нөкд болчкхнт. Эврәннь гиичин зурган зурчктн. (Зург зурлһн, багш нөкд олна, өңг-зүсинь давтна).

- Не, зургуд белн. Һәәхүл секхм.

- Эн кениг зурсмб?

- Эн аю.

- Нернь кемб?

- Нернь Аюка.

Аюка кедүтә?

- Аюка зурһата.

- Яһҗ медвт?

- Эн ик, өндр, мәәһг көлтә, чидлтә. (Тиигәд аңһудын тускар давтх).

Медллһн.

Ямаран хонвт?

Өрк-бүлтн ямаран бәәнә? Гем уга, сән, гем-шалтг уга, санснасн сән).

Күүкд, тадниг сурһулян эклсн соңсад, маднур гиич ирв. Хәләтн, эн кемб? Эн күуг меддвт?

- Энтн Кеедә өвгн, кер һалзн хуцта ю болвчн меднә, ю болвчн чадна, шогч күн. Кеедә биилнә, дуулна, домбр цокна, сонет умшна, тууль келнә, зурна, зург цокна, өөмнә, мөр унна, маши зална, хө хәрүлнә, һәрәднә, гүүнә, наадна, телевизор хәләнә, юм өлгнә, уйна, цецгә тәрнә, тоолна…

- Кеедә таднла үүрлхәр бәәнә, тадн ю кедгинь медхәр седҗәнә. Тадн нег-негнәснь сурчктн, ю кедгинь медҗ автн, Кеедә өвгнд келтн.

- Кеедә өвгн биилнә. Та биилдвт?

- Би биилдв. (уга, би биилдгов).

(Модель хоорндан келх)

(контроль) - Аюка ю кенә?

- Аюка биилнә.

- Кеедә өвгн йир сән наад меднә. «Нанла ке» гидг наадн, үзүлсн цокъяһинь дураһад кеһәд, келәд дасх.

- Маши зална (докъя)

- Биилнә.

- … (нань чигн үүлдвр, деер хәлә).

- Наадн тааснгдвий? Болв цогцан батрулхмн: - Би гүудв, биилдв, һәрәддв…

(Докъяһар кеһәд давтх).

- Кеедә дала наад үзүлв, хантлан өргий.

Ирсн тадн болвчн,

ирүлсн мадн болвчн,

бәәсн, бәәсн һазртан

Ни-негн бәәйхәй! (Докъяһар дасх).

- Нанд соньн сәңг бәәнә. Хулһн мадниг гиичт дуудҗана. Хальмг күн гиичт одхларн, белгтә одна. Хулһна өрк-бүл йир ик, күн болһнд белг авч одх кергтә. Энүнд аав, ээҗ, эк, эцк, ах-дү, эгч, дү көвүн, дү күүкн. Хулһна өрк-бүлд соньн юмн һарна. Аавнь цуунг суулһҗ. Цуунг йир ик урһҗ. Аав татв-татв, һаһҗ чадсн уга. Аав ээҗиг дуудҗ. (Тууль келхләрн, наадһас үзүлх).

Тууль таасгдвий? Тиигллә наадий. Наадхиннь юмн давтад авчкий. Күүкд наадһас өгәд, тууль цугтан келнә).

- Кен мана кичәлд ирлә? (Кеедә өвгн).

- Кеедә ю үзүлв?

(Докъяһар давтх үүлдвр, йөрәл, тууль келх).

- Не, ода гиичт одх әмтн белг кехм. Мока шаврар тоһш, кампадь, балта нань чигн юм кех.

1. Мендллһн

2. Ямаран бәәнт? Ямаран хонвт? (меечг хаяд)

- Хулһна өрк-бүлтә таньлдвт? Тер бас таньлдхар бәәнә. (Зург үзүләд, багш келх).

- Тана өрк-бүл ик?

- Мана өрк-бүл ик (ик биш, бичкн).

- Тана өрк-бүлд кен бәәнә?

- Мана өрк-бүлд аав… бәәнә.

- Хулһн келхин өмн өөрән суусн үүрмүдиннь өрк-бүлин тускар медәд авчктн.

(М1, М2 хоорндан күүндәд, зерглн зергләнәс сурад додлх).

- Аюкаһас сурчкхмн:

- Тана өрк-бүл ик?

- Тана өрк-бүлд кен бәәнә?

- Күүкд, буруһан сурҗанав: хулһна өрк-бүлин тускар нег соньн юм келхән мартчкв. Күн болһн сурһульта, эрдмтә. Аавнь- көдлмшч (тосхач), ээҗнь уяч, экнь эмч, эцкнь залач, эгчнь хулдач, ахнь хөөч. Тегәд хулһн ду дуулна (айснь «Бичкн арлын хулсн»):

Мини аав тосхач

Мини ээҗ уяч

Мини эцк залач

Мини эк эмч

Мини эгч хулдач

Мини ах хөөч

Эгчнр-дүүнр сурһульта

Элгн-садн эрдмтә.

- Хулһна элгн-садн яһсн олн эрдмтә. Тана элгн ямаран эрдмтә?

- Тана аав кемб?

- Мини аав хөөч.

- Хурһн нег наад үлүлв, зуг оньган өгч наадх кергтә. «Цасн ова» гидг наадн. Күн болһн зург авх (зургт олн-зүсн эрдмтә улс бәәнә). Кен зурата бәәхинь келх, түрүләд өмн бәәсн үүрмүдинь зургинь келчкәд, деернь эврәннь зурган немәд келх.

1) хөөч

2) хөөч, залач

3) хөөч, залач, эмч

4) хөөч, залач, эмч, багш

5) хөөч, залач, эмч… малч

(Тиигәд келәд, цугтаһинь келх, экс медснднь цугтан нөкд болх).

1. Мендллһн.

2. Өдрин бәәдл.

-Тана аавтн ямаран бәәнә? (Меечг хаяд, нег-негнәсн сурх).

- Тана өрк-бүл ямаран бәәнә?

- Күүкд, тадн «Долда» («Колобок») гидг тууль меддвт? Йир сән, цугтан меднә. Ода наадхм, нег күн «Долда» болх, мадн энүнәс кесг юм сурхм. Тоолад, шүүхм «Абчн-гибчн…» Чонка «Долда» болх, сурий: (Хурһан царад):

- Тана нерн кемб?

- Та кедүтәвт?

- Та альд бәәдвт?

- Тана өрк-бүл ик? Бичкн?

- Тана өрк-бүлд кен бәәнә?

- Тана аав… ю кенә?

- Та биилдвт?

(…)

- Тана эцк кемб? (Эрдм заах)

- Чонкан тускар ямаран тәәлвтә тууль меднәвдн? (Күүкд келх)

- Долда Аюкас тускар нег шүлг меднә.

Мәәһг көлтә Аюка

Модна заагур йовна

Мендвт гиҗ келәд

Маднла сурхар бәәнә. (Йовад келх, дасх самбрас)

- Аюкаһас сурчкий, хурһан дарад, энүнә тускар цуктаһиинь медҗ авхм. (Сурврмуд тәвәд, Аюкаг соңсх).

- Не, күүкд, дегд удан болҗана. Күн боһнас сурхла, тегәд нег-негнәсн сурчктн, хурһан дарад.

(Көгҗм чаһһар тәвәд, күүкд хошадар, һурвадар, дөрвәдәр, соляд-соляд күүнднә).

Контроль. Меечг хаяд, ямаран болвчн сурвр сурх, сурһульч хәрү өгх).

- Кен сәәнәр хәрү өгнә, тернь гиичд одх, эс чадснднь нөкд болад, ни-негн йовхмн.

Ашлвр кичәл

Эн кичәлд күүкд 4 станцар йовна:

Таньлдлһн

Аңгуд

Өрк-бүл

Эрдм

Зуг түрүләд эдн иигҗ хувагдна: багш 4 зүсн төгрг өгнә, күн болһн нег төгрг авна. Тегәд улан төгрг авснь нег баг болна; шар- хойдргч баг, көк-һурвдгч баг, ноһан - дөрвдгч баг. Баг-багарн станц орад йовна. Станц болһнд һардач (багш) бәәнә.

1 станц. Таньлдлһн. Энд күүкдүр ирсн җөөлкн наадһас бәәнә: зара,аю, мис, ноха, наадһа. Эдниг авад күүкд хоорндан күүндх.

Мендлһн, ямаран бәәнт?

Танла таньлдҗ болхий?

Тана нерн кемб?

Та кедү наставт?

Та альдасвт?

Бичх, тоолх, хувах,

Немх, хасх, холвлх

Багш сурһна (3д)

Кен ахан күндлх,

Кен баһан эрклүлх

Багш сурһна (3д)

Күүкд, көвүд үүрлх

Көдлмш сәәнәр күцәх

Багш сурһна (3д)

Кишг зөөрән икдүлх

Көлсн, күчән негдүлх

Багш сурһна (3д)

Хальмг нерән делгрүлх

Хәәртә Таңһчдан туслх

Багш сурһна (3д)

ШҮЛГ «Сурһлң» (Айснь «Ты - морячка, я - моряк» гидг дууна)

Эн мана сурһлң

Эңгдән сарул, сәәхн.

Бичдг, тоолдг дасхар

Бичкн күүкд сууна.

Бичүр кимзә, дегтр,

Биллүр, шир, девтр

Биир, зүсн, хәәрцг

Бичкдүд белдҗ авна.

Хальмг келн, умшлһн

Эсв, көгҗм, зурлһн

Иим соньн кичәлмүд

Икәр эдн таасна.

Физ. зарядк

Би эрт боснав,

Сальквчан секнәв,

Зарядкан кенәв,

Нур-һаран уһанав,

Оран яснав,

Хотан уунав,

Хувцан өмснәв,

Портфелән авнав һаран өргәд сунях

Сурһлңгд һарад йовнав. Сальквч секчәхәр үзүлх

2 станц: «Аңһуд». Һардач аңһудин тускар тәәлвртә туульс келнә, күүнд өңг-зүсн келәд, тааҗ медх.

1. Һал шил нүдтә, һанцарн йовдг баатр (чон)

2. Мәәһг көлтә, модар йовна (аю)

3. Бавһр өвгн шовһр җидтә (зара)

4. Иргд ивр-шивр (хулһн)

5. Шар аң йир мектә (арат)

Хойр сурһульч күүндх: негнь зург хәләһәд, өңг-зүсинь келх, хойрдгчнь ямаран тускар келҗәхинь тааҗ медх.

Күүкд зургта дууһан дуулх:

«Зара», «Туула», «Арслң хавхт хойр», «Ээҗин хаша дотр», «Мис».

3 станц: «Өрк-бүл». Баһарн һардачин дөңгәр өрк-бүлин «мод» зурх.

Тер схем бийәсн авад эклх:

Наһц наһц

Ээҗ аав аав ээҗ

Аак баав

Ах би дү

«Бүл» гидг зург хәләһәд, кен-кен бәәхинь келх, кедү күн бәәхинь тоолх. Сурһульчнр эврәннь өрк-бүлин тускар келҗ өгх (сурврмудар) (эс гиҗ зургар).

Тана өрк-бүл ик?

Танад кен-кен бәәнә?

Тана аав ю кенә?

Аак

Ээҗ

Аак

Баав

Ах

Эгч

Дү көвүн

Дү күүкн

Өрк-бүлин тускар ду дуулх.

4 станц: «Эрдм». Зург хәләһәд, келх.

- Ямаран эрдмтә күн?

- Эмч ю кенә?

Эмч күүкд эмннә.

Тиигәд хоорндан күүндх.

Багшин докъяһар медх, ямаран эрдмтә күүнә тускар медүлҗахинь.

Залач, эмч, хулдач, хөөч, багш, тосхач, тооч, аң өскәч, заманч, һардач, биич, дууч, саальч, тәрәч, көдлмшч.

Аш сүүлднь багш товчлгч үг келәд, сәәнәр полилог тодлҗ авсн күүкдиг темдглнә, цугтаднь апликац өгнә.

«Би -наадн» цогцин мөчмүд дасхларн

- Шин би биилия, биилия, биилич,

Һаран бәрия, бәрия, бәрия.

- Һар билий?

- Билә.

- Толһа билий?

- Уга. Мини толһа йир сән.

- Шин би биилия, биилия, биилия,

Һаран бәрия, бәрия, бәрия.

- Һар билий?

- Билә.

- Толһа билий?

- Ээм билий?

- Уга. Мини ээм гемм уга,

Yүрин ээм йир сән.

(Тиигәд давтад, цогцин мөчмүд бәрәд, күүкд эргәд дуулн йовна).

Һар

Толһа

Ээм

Үсн

Белкүсн

Тоха

Баһлцг

Нурһн

Өвдг

Альхн

Чикн

. . .

Наадн «Мини орм альд?» Күүкд дуулх, негнь дунд зогсх. Һардач йовад бийдән үр заах, теднь дахад эргәд йовх, цугтан дуулх «Күн болх баһасн, күлг болх унһнасн» нег айсар (үлгүрнь, «Байсвр» дууна айсар). Айснь чилхлә, цугтан

гүүһәд эврәннь ормдан зогсх, кен орман эс олхла, тернь экләд наадх. Олн зүсн айсар эн үлгүр келҗ наадх. («Фаина», «Бичкн арлын хулсн», «Морячка» нань чигн.

Полилог Намр.

- Мендвт, күндтә үүрмүд! Намр ирв. Цуг аңһуд үвлд белдҗәнә. Хәләй, кен эн герт бәәнә?

- Би бәәнәв, зара. Та кемб?

- Би туула. Та ю кеҗәнт?

- Үвлин хот-хоолан белдҗәнәв.

- Ямаран хот-хол?

- Альмн, кедмн, теңгрин ки. Та намрин көдлмән кевүт?

- Э, кечкв.

- Ю белдвт?

- Шар луувң, хавст, боднцг, урһмл цуглулв.

- Яһсн дала юм белдсмн! Әвр көдлмч бәәҗит!

- Нә, би көдлмшән күцәчкв, Кермүр гиичлҗ йовий!

- Эндр йир сән нармин өдр: дулан, нарта, чилгр, салькн уга, тагчг, ә-чимән уга.

- Кермн, Кермн, йовий, намрин хамтхас цуглулий!

- Уга, чадшгов, яңһг, теңгрин ки, җимс хагсаҗанав.

- Ямаран җимснд та дуртавт?

- Зодһн, үкр нүднд, чичрһнд.

- Җимс цуглулад түрү, бидн нөкд болнавидн, хөөннь хамдан амрий!

- Ә таср, соңстн! Кен улһнд бәәнә?

- Би, Аю бәәнәв.

- Ю кеҗәнт?

- Әмтәхн улан улһн идҗәнәв

- Юңгад идҗәнт, цуглуллго?

- Би намрт цадтлан идәд, үвлднь унтнав, хурһдан шимәд.

- Дәкәд ю иддвт?

- Урһмл, бал идхдән дуртав!

Бал йир әмтәхн, нанур одад идий! Мини гер хол биш харһа модна заагт бәәнә.

- Би модн деегүр һәрәднәв, тадн хаалһар йовтн.

Здравствуйте, дорогие друзья! Осень наступила. Все животные к зиме готовятся. Посмотрим, кто в этом доме живет?

Я живу, ежик. Вы кто?

Я заяц. Вы что делаете?

Зимние припасы готовлю.

Какие продукты?

Яблоко, грушу, грибы. Вы осенние работы закончили?

Да, все сделал.

Что приготовили?

Морковку, капусту, картофель, зелень собрал.

Как много приготовил! Какой вы трудолюбивый!

Так, я работу закончил, к белке в гости пойдем.

Сегодня очень хороший день: теплый, солнечный, ясный, безветреный, тихий, беззвучный.

Белка, белка, пойдем осенние листья собирать.

Нет, не могу, орехи, грибы, ягоды сушу.

Какие ягоды вы любите?

Клубнику, смородину, облепиху

Ягоды собирать трудно, мы поможем, и после вместе отдохнем!

Тихо, слушай! Кто в малине?

Я, медведь.

Что делаете?

Красную сладкую малину ем.

Почему едите, а не собираете?

Я осенью досыта наедаюсь, зимой сплю, лапу сосу

Что еще едите?

Растения, мед люблю!

Мед очень сладкий, пойдем ко мне на мед. Мой дом недалеко, среди сосен.

Я по деревьям поскачу, а вы по дорого идите.

- Хәләтн, яһсн сәәхн хамтхасд: эннь агч модна, эннь хусм модна, лир, җөкн, уласн модна!

- Кермн, та альдвт?

- Би хар модн дее бәәнәв. Тана гер үзгдҗ бәәхш, уг дала ик ацана машид бәәнә.

- Машид ю кеҗәнә?

- Өөрдәд хәләхм. Яһсн дала хавстн, улан дуувң, шар луувӊ, адамч, хаяр, һу, бурш, хавг, мәӊгрсн, боднцг, цуунг.

- Тер хаалһар машид зер-земш зөөҗәнә.

- Ямаран зер-земш?

- Шар өрг, хар өрг, уста үзм, анр, альмн, кедмн, нимбә.

- Кермн, тер зөвәр ик теегт әмтн ю кеҗәнә?

- Әмтн һазр хаһлҗана, нарн цецг, эрднь-шишә хадҗана; буудя тәрҗәнә: наһамл, сәрмсг суулһҗана.

- Хәләтн, трактор өвс овалҗана, өөрнь ичмә, арна, хар буудя үүлҗәнә.

- Селәнә өөр үкрмүд, хөд, ямад идшлҗ йовна.

- Юңгад эдн өвс-тоосан эс белдҗәхмб?

- Эднтн герин малмуд, өвс-тоосинь күн белднә. Үкр үс-тос өгнә, хөөнә ноосар хувц, өөмс өлгнә.

- Ямаран яманас олз бәәнү?

- Э-э, ямана үс эмннә. Яман җөөлн дулан булта.

- Мадниг мөрн тергн күцәд аашна. Күн сууна.

- Мендвт, ачта ах!

- Мендвт, бикн үүрмүд! Тадн альдаран йовҗ йовнат?

Смотрите, какие красивые листья: это лист клена, это лист березы, акации, вяза, тополя.

Белка, ты где?

Я на дубе. Вашу берлогу не видно, но много грузовых машин есть!

Что делают машины?

Поближе посмотрим. Как много капусты, свеклы, моркови, помидоров, огурцов, дынь, перца, тыквы, лука, картофеля, репы.

По той дороге машины фрукты везут!

Какие фрукты?

Абрикосы, сливы, виноград, гранаты, яблоки, груши, лимоны.

Белка, на дальнем поле люди что делают?

Люди пашут землю: подсолнух, кукурузу убирают, сеют пшеницу, зелень, чеснок сажают.

Смотрите, трактор сено складывает рядом ячмень, овес, рожь перемалывают.

У села коровы, овцы, козы пасутся.

Почему они корм не заготавливают?

Это домашние животные, корм готовит человек. Корова молоко дает, из шерсти овцы костюмы, носки, чулки вяжут.

От козы какая польза?

Да, да, козы молоко лечебное. Козий пух мягкий, теплый.

Нас лошадь с телегой догоняют. Человек сидит.

Здравствуйте, дорогой брат!

Здравствуйте, младшой! Куда мы идете?

- Мадн аюһур бал идхәр йовнавидн. Тана мөрнтн ю иднә?

- Мөрн дала хотта биш. Давс долана, арна иднә, өвс-тоосн бас кергтә. Зуг әвр көдлмшч! Тергн деер сууҗ автн, хамдан йовий!

- Нуурин көвәд юн дала шовуд цуглрсмб?

- «Күн дөңгәр, шовуд далваһар», - гиҗ кезәнә келсн үлгүр бәәнә.

- Энтн нүүдг шовуд, нисхәр бедрҗәнә.

- Ямаран шовуд ниснә?

- Харада, торһа, үкр хар, цоолур нисҗ оч; һалуд, нуһсд, хунмуд нисхәр белдҗәнә. Деер теңгрт тоһруд үзгднә

- Тоолчкий! 1, 2… Тоолҗ боҗахш, нүднд эрәтрнә, дегәд хол болҗ одв

- Эднә халлһ йөрәхм:

Амр җола эргүлҗ

Амр тавта күрч

Мөңгн хаалһар нисч

Менд-амулңг ирцхәтн.

- Яһсн шулун өдр чилв. Теңгр бүркгдв, бүрүл болҗ цовна, салькн экләд үләҗәнә.

- Энтн намр. Намрар оньдин теңгрин бәәдл сольгдна. Удлго хур орх.

- Теңгрин бәәдл хүврв, би тадниг Аюһар күргчкнәв, нанд ду дуулчктн.

- Намрин сәәхн өдрлә

Аңһуд тес цуглулла.

Урһцан цуглултн,

Үвлин хотан белдтн. (Айснь «Урожайная»).

Эн улан адамч

Эргәд юңгад кевтнә.

Мы к медведю мед кушать идем. Что ваша лошадь ест?

Лошадь много не ест. Лижет соль, овес, необходимо еще сено. Садитесь на телегу, вместе поедем.

На берегу много разных птиц.

«Человек помощью, а птицы количеством», - так давно сказанная пословица есть.

Это перелетные птицы, лететь готовятся

Какие птицы улетают?

Ласточки, жаворонок, скворец, кукушка уже улетели: гуси, утки, лебеди готовятся лететь. Высоко в небе журавли видно.

Посчитаем! 1,2… Невозможно посчитать, рябит в глазах, сильно далеко стало.

Их путь благословим:

Пусть ваша дорога

Будет счастливой,

Возвращайтесь крепкими и здоровыми.

Как быстро день кончился. Небо покрылось, сумерки наступают, ветер начинает дуть.

Это осень. Осенью всегда погода меняется. Скоро дождь будет.

Испортилась погода, я вас отвезу к Аю, а вы мне песню спойте.

В осенний хороший день

Звери овощи собирают.

Растения собирайте,

Зимние припасы готовьте.

Этот красный помидор

Крутится почему лежит.

Урһцан цуглултн,

Үвлин хотан белдтн.

Темсн цуһар цуглултн.

Тергн деер сууцхатн.

Урһцан цуглултн,

Үвлин хотан белдтн.

Растения собирайте,

Зимние припасы готовьте.

Овощи все собирайте

На телегу садитьесь.

Растения собирайте,

Зимние припасы готовьте.

II

- Ямаран намр ирв?

- Дулан намр ирв.

Серүн

Салькта

Түркг

Алтн

Нарта

Байн урһцта

Чилгр

Тооста

- Намрар йиртмҗ хүврнә?

- Намрар өдр ахрдна, сө утдна

Моднас хамтхасн унна

Хур-чиг орна

Нарн баһар халулна

Өрүн будн болна

Серүн салькн үләнә

- Намрар садт ю кенә?

- Намрар садт зер-земш цуглулна

Хамтхас, хог-бог хурана

Одна иш церднә

Моддуд малтна.

- Ямаран модна хамтхасн?

- Эн агч модна хамтхасн

Хусм

Хар модна

Җөкн модна

Уласн

Лир

- Хамтхасн ямаран өңгтә?

- Хамтхасн олн-зүсн өңгтә. Шар, улан, ноһан, күрң, улвр шар

- Намрар һарудт ю кенъ?

- Намрар тес цуглулна

Хог-бог хурана

Һазр малтна

- Ямаран темс цуглулна?

- Боднцг, мәңгрсн, хаяр, адамч, һу, тарвс, хавстн, улан, шар луувӊ, цуунг, сәрмсг, бурш, урһмл…

- Теегт намрар әмтн ю кенә?

- Теегт һазр хаһлна.

Тәрә тәрнә

Өвс-тоос белднә, зөөнә

Эдрнь-шишә, нарн цецг хадҗана

Үвлин хот-хоолан белднә.

- Ямаран зер-земш цуглулна?

- Альмн, кедмн, шар өрг, зүрҗ, нимбә, анр, уста үзм, хар өрг, чи, үкр нүдн (нань чигн)

- Ямаран шовуд дулан һазрур ниснә?

- Харада, үкр хар, тоһрун, торһа, һалун, нуһсн, хун.

- Теңгрин бәәдл яһҗ хүврнә?

- Генткн теңгр үүләр бүркгднә.

- Герин малмуд ямаран тус күүнд күргнә?

- Үкр үс өгнә, хөөнә ноосар хувц өлгнә, мал дала мах, хорһ, төс өгнә, мөрн-темән болхла, аца зөөнә.

III

Дун «Урһц» (айснь «Урожайная» гидг дун)

Намрин сәәхн өдрлә

Аңһуд тес цуглулла.

Урһцан цуглултн,

Үвлин хотан белдтн.

Эн улан адамч

Эргәд юңгад кевтнә.

Урһцан цуглултн,

Үвлин хотан белдтн.

Темсн, цуһар цуглултн.

Тергн деер сууцхатн.

Урһцан цуглултн,

Үвлин хотан белдтн.

Дун «Зер-земш» (айснь «Плачет девушка в автомате»)

Альмн, кедмн, зер-земш

Өдр болһн хулдгдна.

Зүрҗ, нимбә, анр һурвн

Хая-хая үзгднә.

Уста үзм, хар өрг

Намрин дуусн идгднә.

Улан өңгтә зер-земшиг

Чи геҗ нерәднә.

Тәәлвртә туульс

Зун девлтә өвг сууна

Зуг девлинь тәәлхлә, нульмсн асхрна (мәңгрсн).

Далн давхр хувцта

Төрүц товчн уга (Хавстн)

Шар күүкн һазрт,

Үснь - һаза. (Шар луувң).

Төгрг, шар, әмтәхн,

Ээҗ-аав суулһна.

Цугтан тач авна. (Цуунг)

Бийим бичә көндә

Билцрн гиҗ бәәнәв (Адамч)

Һарудт утулң ноһан кевтнә,

Таслад терүг давслна. (Хаяр)

Нарн баһар халулна

Серүн салькн үләнә.

Теңгр үүләр бүркгднә

Кезә эн болна? (Намрар)

Үлгүрмүд

Күн дөңгәр,

Шовуд далваһар.

Намр хурарн,

Үвл цасарн.

Мал асрхла,

Амн тоста.

Наадн. «Тааҗ мед».

Негнь һарх, наадкснь нег үг (эс гиҗ зург) санҗ авх. Һарсн күн орад, тер үгиг тааҗ медх. Шүүгдснь һарад бас нег давтх.

«Илвтә түңгрцг». Түӊгрцг дотр олн-зүсн зер-земшин, темсин зургуд бәәнә. Түүнәс авад, чиктнь неринь келхлә, тер урна, бийдән авх. Кен дала зургуд медҗ авхнь, тернь диилх.

«Хамхрха җиңнүр» («Сломанный телефон»).

Наадн «Делгүрт».

- Нанд дәкәд сурвр бәәнә. Класст ямаран ширндг бәәнә?

- Яһсн мөшкәч күүкмб? Классин хора болһнд үкүг, самбр, ширәс, сандлмуд, тагмуд, герлвчс бәәнә. Та сурһуль сурхар седҗәнт?

- Би сурһуль дегд икәр сурхар седҗәнәв, зәрм үзгүд меднәв, арвн күртл тоолнав.

- Танд портфель бәәнү?

- Эцкм нанд хулдҗ өгх. Сурһульчт дәкәд ю кергтә?

- Дегтр, девтр, бичүр, карандаш, биир, кимзә, биллүр, шир нань чигн олн-зүсн юмн кергтә.

- Соңсчант? Хоңх җиңнҗәнә.

- Э-э, завср чилв, кичәлдән цутлго орнав. Сән бәәтн.

- Менд бәәтн, Кеемә. Байрта харһий!

У меня еще вопрос есть. В классе какая мебель есть?

Какая вы дотошная девочка! В каждой классной комнате шкаф, доска, столы, стулья, полки, светильники есть. Вы учиться хотите?

Я учиться очень сильно хочу, некоторые буквы знаю, до десяти считаю.

У вас портфель есть?

Мой отец мне купит. Ученику еще что нужно?

Книга, тетрадь, ручка, карандаш, кисточка, линейка, стерка, краски и т.д.

Слышите? Звонок звенит.

Да, перемена конилась, на урок не опаздывая пойду. До свидания!

До свидания, Кема!

II.

- Садикт ю кенә?

- Садикт унтна

Наадна

Хот ууна

- Сурһлңгд ю кенә?

- Сурһлңгд сурһуль сурна

Тоолдг дасна

Бичдг дасна

Умштг дасна

- Сурһлң альд бәәнә?

- Сурһлң селәнә захд бәәнә.

- Та сурһуль сурхар седҗәнт?

- Би сурһуль сурхар седҗәнәв.

- Би сурһуль әвр икәр сурхар седҗәнәв.

Йир

- Сурһлң ямаран?

- Сурһлң ик,

Шин,

2 давхр

У

Сарул

Цевр

Тохнята

Өргн

- Сурһлңгд соньн юн бәәнә?

- Сурһлңгд саң бәәнә

Заман

Ширәлң

Спортын зал

Байрин хургин зал

Эмчин хора

Классмуд

Компьютерин класс

Багшнрин хора

- Ширәлңгд юн бәәнә?

- Ширәлңгд ааһ-сав бәәнә

Миск

Утх

Ухр

Серә

Киитрүл

Шаңһ

Еңг

Чирк

- Саңгд юн бәәнә?

- Саңгд дегтрмүд бәәнә

Сонинмуд

Седкүлмүд

Тагмуд

Дегтрин һәәхүл

- Спортзалд юн бәәнә?

- Спортзалд сундл бәәнә

Меечг

- Багшин хорад юн бәәнә?

- Багшин хорад түндгтә орн бәәнә

Хахавчта сандл

Нүрздг

Маралҗн

Зург

Седкүлмүд

Девтрмүд

Сернҗл

- Классин хорад юн бәәнә?

- Классин хорад ширндг бәәнә

Маралҗн

Терз

Үүдн

Ора

Шал

Эрс

Савң

Нүрздг

- Класст ямаран ширндг бәәнә?

- Класст үкүг бәәнә

Ширә

Самбр

Сандл

Таг

Герлвч

- Сурһульчнрт юн кергтә?

- Сурһульчнрт портфель кергтә.

Дегтр

Девтр

Бичүр

Карандаш

Биир

Кимзә

Биллүр

Шир

Зусн

Хәәч

Цаасн

Өңгтә цаасн

Утцн

Зүн

Тооһин модн

Спортын хувцн

Салһлт

Биирин тәвц

Нань чигн олн-зүсн юмн

Кенчр

Церд

- Таднд ямаран кичәлмүд болна?

- Маднд эсвин кичәл болна

Умшлһна

Бичлһнә

Зурлһна

Көгҗмин

Күч-көлснә

Җисәнә

Цогц батруллһна

Менд бәәллһнә

III. (Сурһулин аш-җирһл, залхуһин аш-зовлң).

ҮЛГҮРМҮД:

«Сурһуль - ухани булг»

«Сурһуль уга күн сохр мет»

«Заагар салькн ордг, зааврар ухан ордг»

«Сән күн үзсн-соңссан келдг, му күн идсн - уусан келдг»

ДУН:

«Сурһлңгд ю дасна? (Айснь «Чему учат в школе?»)

Намр болһн сурһульчнр

Ном дасхар инцхәнә.

Эрдм сурна 3д.

«Сурһаль-ухани булг».

I.

- Мендвт, мини нерн Кеема. Тана нерн кемб?

- Медвт. Мини нерн Деләш.

- Деәш, та кедүтә

- Би тавтав. Садикт ордв. Та кедүтәвт?

- Би долатав, сурһлңгд оддв. Негшдгч класст сурдв. Олн күүкд сурна, цугтан үүрлнә.

- Мана садикт дала наадһас бәәнә. Мадн садикт нааднавидн, унтнавидн, хотан уунавидн. Тадн сурһлңгд ю кенәт?

- Бидн сурһуль сурнавидн: тоолдг, бичдг, умшдг даснавидн.

- Мана садик тохнята, цевр. Сурһлң ямаран?

- Мана сурһлң селәнә захд бәәнә, ик, хойр давхр, шин, у. Дала күүкд, көвүд сурна.

- Сурһлңд соньн юн бәәнә?

- Саң, ширәлң, спортзал, компьютерин класс, теплиц.

- Сурһлңгд юңгад хоңх җиңннә?

- Хоңх җиңнхлә, сурһульчнр кичәлдән орна эс гиҗ завсрт һарна. Кичәлд дутҗ болшго.

Здравствуйте, мое имя Кема. Ваше имя какое?

Здравствуйте. Мое имя Деляш.

Деляш ,вам сколько лет?

Мне 5 лет. В садик хожу. Вам сколько лет?

Мне 7 лет, в школу хожу. В 1 -м классе учусь. Много детей учится, все дружат.

В нашем садике много игрушек есть. Мы в садике играем, спим, кушаем. Вы в школе что делаете?

Мы учимся: считать, писать, читать учимся.

Наш садик уютный, чистый. Школа какая?

Наша школа находится на краю села, большая, 2-х этажная, новая, просторная. Много девочек, мальчиков учится.

В школе интересного что есть?

Библиотека, столовая, спортзал, компьютерный класс, теплица.

В школе почему звонок звенит?

Когда звонок звенит, ученики на урок идут или на перемену выходят. На урок опаздывать нельзя.

Мини бүл

- Мендвт, көвүн!

- Медвт.

- Тана нерн-усн кемб?

- Мини нерн Очира Санҗ

- Т аэн герт бәәдвт?

- Э-э

- Очра Бадмаг меддвт?

_ Тертн мини эцк

- Йир сән. Эцктн гертән бәәнү?

- Уга. Эцкм көдлмштән йовна.

- Герттн кен бәәнә?

- Герт аак эгч хойр бәәнә.

Здравствуйте, мальчик!

Здравствуйте!

Ваше имя как?

Мое имя Очиров Санджи

Вы в этом доме живете?

Да.

Очирова Бадму знаете?

Это мой отец.

Очень хорошо. Ваш отец дома?

Нет, мой отец на работе.

В вашем доме кто есть?

В доме мои мать и сестра

- Эцктн кезә ирхмб?

- Удлго ирх зөвтә. Та кембт?

- Би Цернә Дорҗ. Эцктәтн сән таньл болдв. Та кедүтә?

- Би долатав.

- Тана эгчтн кедүтә?

- Аакинтн нерн кемб?

- Мини аакин нерн Булһн.

- Аактн ю кеҗәнә?

- Хот кеҗәнә?

- Эгчтн ю кеҗәнә? Намаг мөшкәд бәәхәр, герт орхнт.

- Уга, һаза эцкитн күләҗәв

Когда придет ваш отец?

Скоро должен прийти. Вы кто?

Я Церенов Дорджи. С вашим отцом хорошие друзья. Вам сколько лет?

Мне семь лет.

Моей сестре десять лет.

Вашу маму зовут как?

Мою маму зовут Булгун.

Ваша мама что делает?

Еду варит.

Моя сестра готовит уроки. Чем меня допрашивать, в дом зайдите.

Нет, на улице вашего отца подожду.

II.

- Тана нерн -усн кемб?

- Би Очра Санҗ

Әвәшә Анжела

Лиҗгә Ира

Цаараннь классин күүкд эврәннь нер-усан келнә.

- Эцктн гертән бәәнү?

- Уга, эцкм көдлмштән йовна.

Амрлһнд

Үкр хәрүлҗ

Гиичд

Заһс бәрхәр йовла

Эврәннь кергәр йовла

Балһснур йовла

Аавд нөкд болхар йовла

Өвс зөөхәр йовла.

-Эцктн кезә ирхмб?

- Эцкм удлго ирх зөвтә

Үдлә

Үдин хөөн

Асхндан

Көдлмшин хөөн

Сөөдән

Өрүн

Маңһдур

Нөкәдүр

Кергән күцәчкәд

Хонад

Гиичләд

- Чиаран элгн-садн танд бәәнә?

- Аак, баав, ээҗ, аав бәәнә

- наһц аав, наһц ээҗ

- наһцх, наһц бергн

- авһ, авһ бергн

-гаһа, күргн ах

-наһц эгч, наһц күргн ах

-ах, дү

- эгч, дү күүкн

- Тана бүлд кен бәәнә?

- Мана бүлд аак, баав бәәнә

ээҗ

аав

эгч

ах

дү

дү күүкн

- Тана ………. альд бәәнә? «цегин ормд элгн-садн чеерүдәр келгдх)

- Мана ………Yлдчнд бәәнә

Элстд

Приютнд

Бислюртд

Нартад

- Тана ……. Альд көдлнә?

-Мини …….аңгин совхозд көдлнә.

делгүрт

банкд

сойлын халхар

типографьт

фабрикд

заводт

- Тана …….. көдлмштән ю кенә?

- Мини ……мөңг тоолна

аң өскнә

дегтр барлна

седкүл барлна

хувц өлгнә

компьютер кенә

нәр белднә

- Тана …….. ямаран заңгта?

- мини ……. җөөлн заңгта

цаһан саната

инәдтә - наадта

шогч

төвшүн

һольшг

мөшкәч

шиҗнләч

ухата

чидлтә

мергн

зөргтә

медәтә

баахн наста

шулун - шудрмг

көдлмшч

урн

залху биш

эвтәхн цогцта

олмһа

III.

YЛГYРМYД:

«Күн ухата, девл захта»

«Эл угад - элгн дала»

«Садта күн - салата модн»

«Усна экн - булг, күүнә экн - наһцнр»

«Күн күүһән эңкрләд - садн болна,

Күмнь эзндән цергләд - арнзл болна»

«Зесин сән - зеврдг уга,

Зе, наһцнр - мартлддг уга»

«Аавин эмнд зогсад һарч,

Ээҗин элгнд сууһад һар»

Дун «Элгн - садн»

Мини эцк - баав,

Эцкин ах, дү - авһнр,

Эцкин эгч- гаһа

Ээҗ, аав бәәнә.

Мини эк- аак,

Экин ах, дү - наһцнр

Экин эгч -наһц эгч

Наһц аав, наһц ээҗ

Аав, ээҗ хойртан

Ач көвүн болнав,

Наһц аав, ээҗдән

Зе көвүн болнав.

Таблиц «Кен ахан күндлий» («Хальмг үнн» газетәс)

Наадн «Өрк-бүл» (элгн-садна нертә цаас күүкдт тараһад өгх. Көвүнә һарсн өдр темдглгдҗәнә. Эцкиннь элгн-садн барун бийднь суух, зүн бийднь - экиннь.

Күүкд цаасан умшад, элгн-садна цәәлһвр өгх.

Yлгүрнь, аак - көвүнә эцк

Гаһа - эцкиннь эгч

Дарҗңгуд «Ааавин көл деер ээҗин хар дах,

Ээҗин көл деер аавин хар дах».

Шугран В. Шүлг «Мини дү».

Өрүн болһн дүм

Орнас босн уульна,

- Хувцан өмсхшив, - гиһәд

Хойр һаран саҗна.

Түүнә чирә, һарнь

Төрүц цевр бәәхш.

Тиим дү, келтн

Танд бәәнү, үүрмүд?

Полилог: Yвл Зима

1.Медллһн

приветствие

2.Өдрин бәәдл

- Эндр ямаран өдр?

Какой сегодня день?

- Эндр киитн, салькта үвлин өдр.

Сегодня холодный, ветреный зимний день.

3.Эндр манна кичәлд күндтә гиич ирв.

Мендвт, аав. - Мендт, бичкдүд.

Сегодня к нам на урок пришел уважаемый гость.

Би эндр танднд ахр тууль келҗ өгнәв.

Җилин дөрвн цагин харһлт

Нег цагла җилин дөрвн цаг харһна.

Эдн хоорндан күүнднә, күүнд кен туста гиһәд үгцнә.

Хавр:

-Миниһәр болхла - хаврт әмтн йир дурта. Юңгад гихлә, хаврт цаһан болна, цасн хәәлнә, дулан болна. Хаврт тег ноһарна, бамб цецгүд һарна, моддуд көкрнә, шовуд нисч ирнә.

Зун:

-Уга, нанд бичкдүд дурта. Зунар халун болна - эдн уснд өөмнә, һурвн сардан амрна. Зер-земш, темс иднә.

Намр:

- Би әмтнд туста цагв. Ик-бичкн уга нанд дурта. Бичкдүд намрар сурһлңгүр ирнә. Зер-земш, темсн олар болна, әмтн үвлин белдвр кенә.

Yвл:

-Тадн цугтан эндүрҗәнәт. Нанд цугтан дурта. Бичкдүд, цасн орхла, цасн кү кенә, цанар, лыжар, конькиһәр дошна, цасар шивлдәд наадна. Олн-әмтн зул кенә - насан цттулна.

Эдниг хоорндан үгцәд бәәтл, би өөрдәд, соңсчаһад, эднд келв:

- Тадн юңгад нег-негән һундаҗанат? Таднас ахлдг цаг уга. Цаг болһн әмтнд туста, кергтә.

Аав: - Танд тууль таасгдв?

Ода туулиг сәәнәр давтий.

Я сегодня расскажу вам короткую сказку.

Встреча четырех времен года.

Однажды встретились 4 времени года. Они между собой разговорились, что человеку полезней заспорили.

Весна:

По-моему, весну люди очень любят. Потому что весной празднуют цаһан сар, тает снег, становится тепло. Весной степь зеленеет, тюльпаны появляются, деревья зеленеют, птицы прилетают.

Лето:

Нет, меня дети любят. Летом жарко - они купаются в воде, три месяца отдыхают. Фрукты, овощи едят.

Осень:

Я людям полезное время. Большие, маленькие все меня любят. Дети осенью в школу приходят. Фрукты, овощи больше спеют. Люди к зиме готовятся.

Зима:

Вы все ошибаетесь. Меня все любят. Дети, когда поедет снег, снеговика лепят, на санках, лыжах, коньках катаются, в снежки играют. Все люди Зул справляют - жизнь удлиняют.

Пока они между собой спорили, я подошел, послушал и им сказал:

- Почему вы друг друга огорчаете? Из вас каждое время людям полезно, нужно.

Вам сказка понравилась?

Сейчас сказку хорошо повторите.

Полилогт олзлх һол сурврмуд, шүлгүд, дуд, тәәлвртә туульс, үлгүрмүд, кроссвордмуд.

Yвлд юн болна?

Үвлд цасн орна, шуурһн шуурна, усн мөстнә.

Үвлд йиртмҗин бәәдл ямаран?

Үвлд һазр көрнә, теңгр үүләр бүркгднә, нарн баһар халулна, аһар киитрнә.

Мана теегт ямаран шовуд үвлзнә?

Мана теегт керәс, богшурһас, шаазһас, көглҗрһс үвлзнә.

Герин мал яһҗ үвлзнә?

Малмуд хашадан зоһсна. Эзнь өвс өгнә.

Бичкдүд үвләр яһҗ наадна?

Бичкдүд үвләр цанар, лыжар, конькиһәр дошлдна, цасар шивлднә, цасн кү кенә.

7.

1. Холод киитн

2. Прохлада серүн

3. Мираж маңһар

4. Ясный чилгр

5. Дождь хур

6. Иней кирү

7. Снег цасн

8. Туман будн

9. Молния цәклһ

10. Облачный үүлтә

11. Град мөндр

12. Ветер салькн

( «Байр» журналын кроссворд)

МИНИ ГЕР

1.Медллһн

2.Өдрин бәәдл

- Ямаран намр ирв?

- Алтн, дулан, салькта, хурта, үүлтә, серүн

- Ямаран сәәхн алтн намр ирәд, манна уульнц кеерүлнә. Хәләтн, эн хар модн, агч модн, энньҗөкн модн, хусм

приветствие

Какая осень пришла?

Золотая, теплая, ветреная, дождливая, пасмурная, прохладная

Какая красивая золотая осень пришла, нашу улицу украсила. Посмотрите, это дуб, это клен, а это вяз, акация -

гермүдин өмн урһҗана. Эн моддын хамтхасдуд һазр деер унҗ, хар модна, хусмин, агч модна, уласна хамтхасмуд цуглулый.

перед домами растут. Листья с этих деревьев на землю опали. Соберем листья дуба, березы, клена, тополя.

(Макеты или изображения домов с фасада)

- Кен эн сәәхн гермүдт бәәдг болх? Хәләчкий.

- Эн чолун герт Том Джерри хойр бәәнә.

Чон туула хойр аңһудын термд бәәнә.

Кеедә өвгн Кер һалзн Хуцтаһан бәәнә.

Така көлтә нег өрәтә дундан ик бештә герт алмс ээҗ бәәнә.

Дала давхрта герт Малыш Карлсон хойр бәәнә. (Гермүд хәләлдәд йовцхана)

Генткн үүдиг күн цокна.

- Кен болхв? Юу, маднд суңһвр ирҗ. Кенәс ирсмб? Умшчкий.

1а класс. Мендвт! Шин патьрт орувидн. Эндр нәәрт иртн.

Том Джерри хойр.

Нәәрт одх өмн келх йөрәлән дасхмн.

Орсн гертн өлзәтә болҗ

Орсн эзгдән бүүр болҗ

Хар гертән хан болҗ

Бор гертән бөгд болҗ

Геринтн ораһас утан хөөгдлго

Геринтн һазаһас эмәлтә

Мөрн хөөгдлго

Оньдин дөрвн цагт

Инәдтә, наадта, байрта,

Бахта болтн!

(Yүдинь цокад орхмн)

- Танаһур орҗ болхий?

- Ортн, ортн. Yүднә өөрк хорад хувцан тәәләд, үкүгд өлгтн.

Кто в этих красивых домах проживает? Посмотрим.

В этом кирпичном доме Том и Джерри живут вдвоем.

Волк и заяц вдвоем в теремке зверей живут.

Посмотрите, в этой войлочной кибитке Кееда - старик с гнедым плешивым бараном живет.

В избушке на курьих ножках, однокомнатной с большой печью посередине бабушка - яга живет.

В многоэтажном доме Малыш и Карлсон живут. (обходят дома)

Внезапно в дверь кто-то постучал.

Кто может быть? Нам телеграмма пришла. От кого? Прочитаем.

1а. Здравствуйте. В новую квартиру вселились. Сегодня на праздник (новоселье) приходите.

Том и Джерри.

Перед тем как пойти в гости, благопожелание выучим:

Новый дом ваш пусть счастливым будет

Хозяину, въехавшему жильем будет,

В черном доме ханом будет,

В сером доме богом будет

Над крышей дым пусть вьется

Пусть у дома всегда оседланный конь стоит

Во все терые времени года

Будьте радостными, веселыми, счастливыми и богатыми.

В дверь постучавшись, войдем.

К вам можно войти?

Заходите, заходите. Садитесь, гостями будьте. В прихожей

Том: - Деегшән һартн, буйн болтха. Суутн, гиич болтн. Зуг манна гиичнр цуһар ирәд уга.Соньн болхла, манна шин патьр хәләтн.

Том: - Эн мини нөөрслң.

- Ямаран сәәхн ширндг нөөрслңд бәәнә! Кен меднә, эн юмб?

комнате одежду верхнюю в шкаф повесьте. Зонты повесьте, шляпы, платки, шапки наверх положите.

Проходите вперед. Садитесь, гостями будьте. Но наши гости еще не все пришли. Если интересно, нашу новую квартиру посмотрите.

Это моя спальня.

Какая красивая мебель в спальне. Кто знает, что это?

(По одному говорить)

3.

- Эн унтдг орн, эн хувцна үкүг, шам, нүрздг. Җөөлкн сандл, маралҗн, кевс, чрг, үкүгтә ширә.

- Дарунь Джеррин нөөрслң.

- Эн бүдлур, энд бийән, нүр-һаран уһанавидн

- Джерри яһсмб?

- Заманң хот кеҗәнә

- Эн мана заман. Би эндр заманчв. Газин беш деер хот болҗана. Киитрүлд хот-хоолан бәрнәвидн. Эн ааһ-савин үкүг, дөрвлҗн хот уудг ширә.

- Гиичин хорад орад амртн.

- Ямаран ик гиичин хора, у, сарул, өндр, цевр, сәәхн, тохнята.

- Шал дер йир сәәхн маралҗн кевтнә.

- Эрс деер намч эрәтә, цацгта, үнтә һар кевс өлгәтә. Зүн бийд улан модар кесн эрсин ширндг зогсҗана. Барун бийд пүнтгтә орн болн хойр тохавчта сандл, маштг седкүлин ширә, ик телевизор. Хоран тал дунд ик төгрг хар модна ширә зогсчана.

Это спальная кровать, шкаф для одежды, лампа, зеркало, мягкий стул, палас, ковер, тапочки, стол-тумба

Дальше спальня Джерри

Это ванная, здесь руки моем, купаемся.

Где Джерри?

На кухне готовит

Эта наша кухня. Я сегодня повар. На газовой плите еда доваривается. В холодильнике продукты держим. Это посудный шкаф, квадратный обеденный стол.

В гостиную пройдите, отдохните.

Какая большая гостиная, просторная, светлая, высокая, чистая, красивая, уютная.

На полу очень красивый палас лежит.

На стене с растительным орнаментом, с бахрамой, дорогой ковер висит. На левой стороне из красного дереса стенка мебельная стоит. На правой диван два кресла, низенький журнальный столик, большой телевизор. Посередине комнаты большой круглый дубовый стол стоит.

- Эн мана заман. Би эндр заманчв. Газин беш деер хот болҗана. Киитрүлд хот-хоолан бәрнәвидн. Эн ааһ-савин үкүг, дөрвлҗн хот уудг ширә.

- Гиичин хорад орад амртн.

- Ямаран ик гиичин хора, у, сарул, өндр, цевр, сәәхн, тохнята.

- Шал дер йир сәәхн маралҗн кевтнә.

- Эрс деер намч эрәтә, цацгта, үнтә һар кевс өлгәтә. Зүн бийд улан модар кесн эрсин ширндг зогсҗана. Барун бийд пүнтгтә орн болн хойр тохавчта сандл, маштг седкүлин ширә, ик телевизор. Хоран тал дунд ик төгрг хар модна ширә зогсчана.

- Ширә эргүләд 12 җөөлкн сандлмуд, ширә тус деер үнтә һар маяр герлв өлгәтә. (Том Джерри маднд сөңгин ду дуулҗана).

Эта наша кухня. Я сегодня повар. На газовой плите еда доваривается. В холодильнике продукты держим. Это посудный шкаф, квадратный обеденный стол.

В гостиную пройдите, отдохните.

Какая большая гостиная, просторная, светлая, высокая, чистая, красивая, уютная.

На полу очень красивый палас лежит.

На стене с растительным орнаментом, с бахрамой, дорогой ковер висит. На левой стороне из красного дереса стенка мебельная стоит. На правой- диван, два кресла, низенький журнальный столик, большой телевизор. Посередине комнаты большой круглый дубовый стол стоит.

Вокруг стола 12 мягких стульев, над столом дорогая хрустальная люстра подвешена. (Том и Джерри поют песню: I дальше вместе)

4.

Cөңгин дун (Айснь Дорҗинә С.)

Ширә эргәд сууһитә

Уух-идәнтн элвглә

Эмгд, өвгд, авитә,

Эн сөңгим эдлитә.

Эңгин залус, сууһитә.

Эн хотыһан эдлитә.

Күүрин сәәһән эклитә

Келсән соңсхн бәәһитә.

Баһчуд сергмҗән һарһитә,

Байрин нәәрән кеһитә.

Домбр, хууран татыта,

Дахад, биичн, биилитә.

Зандрсн улан цәәһән

Затяр амтынь яситә.

Шин җирһлән йөрәһитә

Ширкин толһа харһулита.

-Нә, хотан эдлхин өмн хальмг авьясар цәәһәр деҗ өргәд, йөрәдмн.

Оньдин дөрвн цагт

Ширә деерк цәәтн

Тоста, өрмтә, затьта

Аршан мет болхиг

Деедс бурхд өвәтхә.

Перед тем как приступить к еде, по калмыцкому обычаю, чаем почетное угощение поднесем, пожелание скажем!

Во все четыре времени года

На столе ваш чай с маслом,

Сметаной, мускатным орехом,

Чтобы подобен аршану был,

Боги благословят.

- Эн юмб?

- Эн гер.

- Эн ямаран гер?

-Эн чолун гер (модн көлтә, ишкә, дала давхр гер, терм…)

- Эн герин эзн кемб?

- Эн герин эхн Кеедә-өвгн.

Алмс-ээҗ

Чон туула хойр

Аңһуд

Том Джерри хойр

Манҗин Бадм

- Тана гер ямаран?

- Мини гер ик, у, сарул, чолун, ишкә, така көлтә, хойр давхр, дала давхр.

- Тана герт (патьрт) кедү хора бәәнә?

- Мана герт 2 (3, 5) хора бәәнә.

Ямаран хорас?

Үүднә өөрк хора

Заман

Гиичин

Ширәлң

Нөөрслә

Бичкдүдин хора

Бүдлүр

прихожая

кухня

гостиная

Столовая

Спальня

Детская

ванная

Зург-схем олзлһн (пиктограммс)

Наадн «Ширндгин делгүрт» (В мебельном магазине)

Зург олзлад наадх, нердүднь келәд, хулдаднаадх.

Орн

Түндгтә орн

Ширә

Үкүг

Тохавчта сандл

Авдр

Эрсин үкүг

Өлгүр

Сандл

Нүрздг

Киитрүл

Таг

Өлг-эд

Кевс

Маралҗн

Дер

Көнҗл

Шам

Герлвлч, мояр герлвч

Хааһул

Сернҗл

Зург

Девскр

Ааһ-саав

Арчур

Илүр

Кровать

Диван

Стол (дөрвлҗн, төгрг, седкүлин- журнальный)

Шкаф (дегтрин, хувцна)

Кресло

Сундук

Мебельная стенка

Вешалка

Стул

Зеркало (трельяж)

Холодильник

Полка

Домашнее имущество

Ковер

Палас

Подушка

Одеяло

Лампа

Люстра, хрустальная люстра

Штора

Тюль

Картина

Постель

Посуда

Полотенце

утюг

Ааһ-сав

Ааһ

Мисх

Таава

Чирк

Шаңһ

Ухр

Серә

Чашка

Кастрюли

Сковорода

Стакан

Половник

Ложка

Вилка

Буһш

Утх

Шур, шаңг

Еңг

Чееньг

Хәәсн

Тәрлк

Тәвш

Дөнҗг

Бортх

Агч ааһ

Суулһ

Шил

Шор

Ваза

Нож

Шумовка

Ковш

Чайник

Чугунок

Тарелка

Таз

Бидон

Кожаный сосуд

Деревянная кленовая чашка

Ведро

Бутылка

Шампур, палочка для насаживания мяса

Тана делгүрт ямаран ширндш бәәнә?

Мана дергүрт… бәәнә.

Ямаран өлг-эд бәәнә?

Ямаран ааһ-сав хулдгдна?

Танд ямаран хувцн-хонр бәәнә?

Нанд девл, күлт, һосн, башмг, киилг, күзүвч, бүшмүд, махла, альчур … бәәнә.

(1 зург өгәд - үгмүд келүлх, солюлад келх)

Ямаран өлг-эд (ааһ-сав, ширндг хулҗ авхар бәәнәт?

Би … авхар седләв.

Ямаран хувц үвлд (зунар) өмснә?

Үвлд (зунд) … өмснә.

Та ямаран хотд дуртавт?

Би… дуртав.

Дун («Хама йовад йовуч» дууна айсар).

Элст балһснд

Эңдән давхр гермүд.

Эн бичкн селәнд

Эркн чолун гермүд.

Күн боһна герт

Кесг хорас бәәнә.

Нөөрслһ, аман, шарәлң,

Гиичин хора бәәнә.

Асхн боһн бүдлүрт

Нүр-һаран уһанав.

Өрүн күртл орндан

Сәәхн зүүд үзнәв.

Арслң хавхнтин дун

Нарнд би кевтнәв

Нар би хәләнәв

Зуг оньдин би кевтнәв

Оньдинд нар хәләнәв.

Өөрм арслң кевтнә

Хайр чикән көндәнә.

Зуг оньдин би кевтнәв

Оньдинд нар хәләнәв.

Бичкн арслң кевтнә.

Нар бас хәләнә.

Зуг оньдин би кевтнәв

Оньдинд нар хәләнәв.

Үлгүрмүд

1. Цә шингн болвчн - идәнә дееҗ

Цаасн нимгн болвчн - номин күлгн.

2. Күн дөңгәр - шовуд далваһар.

3. Олн дунд үгән шинҗлдг,

Онц һазрт хувцан шинҗлдг.

4. Орсн боран гиидг, ирсн гиич хәрдг.

5. Күн ахта - девл захта.

Йөрәлмүд

1. Шин ширндг өлзәтә болтха!

Эзнь ут наста болтха!

2. Сәәхн иньг!

Әрүн седкләсн төрсн өдрләчн йөрәҗәнәв!

Гем-шалтг уга,

Ут наста, бат кишгтә,

Оньдин дөрвн цагт

Амрад, җирһәд йов.

3. Ирсн тадн болвчн

Ирүлсн мадн болвчн

Бәәсн-бәәсн һазртан

Гем-шалтг уга бәәцхәй!

4. Өмссн өмскүлнь

Өлзәтә болтха.

Өмсксн күн

Өглһнә эзн болтха.

5. Бәрсн гернь - бәәшң болтха

Бәәсн эзнь ут нас наслтха

Кишгнь бат болтха,

Кергнь өмәрән йовтха.

Нааддуд

«Делгүрт» хувц шүүҗ, хулдҗ авлһн, нердүд давтлһн, әмт күндллһнә авьясмуд батллһн.

Зурһна марһан: Кенә гер сән?

«Төрсн өдри нәр» - празднование общего дня рождения.

Наадн «Ширәлңд»

(Ирсн күн хот-хол шүүһәд авх).

Даслһнд пиктограмм, зург олзлх.

Буйн болтха, нанд…өгтн.

Хот-хол:

1. Махн

2. Шөлн

3. Бөрг

4. Түнтг

5. Цә

6. Боорцг

7. Сексрдг

8. Хурсн мах

9. Һуйрдсн толһа

10. Шүүсн

Пельмени из мяса

Большой пельмень с начинкой из жира, сала

Отварные, с маслом разрезанные на квадратики кусочки пресного теста

11. Ээзгә

12. Чиксн махн

13. Түрсн

14. Заһсн

15. Өндгн

16. Шикр-балта

17. Һуйр, булсн һуйр

18. Чигән

19. Булмг

11. Чиидмг

11. Кимр

Сладости

Лепешка, печеная лепешка

Кумыс (кобылье, коровье молоко)

Мука, поджаренная на остатках топленного масла

Напиток из кумыса, разбавленный водой

Смесь молока с водой

Тәәлвртә туульс

1. Гер деер гесн уга һалун (герин утан)

2. Көл һар уга юмн гер сурҗ (ишкә гер)

3. Ах-дү дөрвн нег махлата (ширә)

4. Дөнҗн үкр дөрвн көлтә (ширә)

5. Бичкн хар мөрн бийдән зөв эмәлтә (орн)

6. Гунҗн үкр һурвн көлтә (һулмт)

7. Күн кевтә махан идәд, Күрн кевтә нүкндән ордг. (Утх)

8. Ү-түмн дәәнд үңглцг баатр орҗ (шаңһ).