Мектепалды даярлық сыныбына арналған Дидактикалық ойындар

«Тілдік дидактикалықойындардыңұйымдастырыпөткізудіңмаңызы»

Қазақхалқыныңұлыойшылы Абай Құнанбаев «Ойынойнап, әнсалмай, өсер бала бола ма?» -депайтқандайбаланыңөміріндеойынерекшеорыналды. Ойынмектепжасынадейінгібаланыңжекебасыныңдамуынаықпалететінтәрбиеқұралы. Балаларойынарқылы тез табысып, жақсыұғысады, бірінен-біріептіліктіүйренеді. Халқымызойындарға тек балалардыалдандыру, ойнатуәдісідепқарамайолардыңмінез-құлқыныңқалыптасуқұралыдеп те ерекшебағалаған. Ойынарқылы бала өзінқоршағанортамен, табиғатпен, қоғамдыққұбылыстармен, адамдардыңеңбегімен, қарым-қатынастарыментанысады.

Ойынүлгісініңтехнологиясыбаланыңнақосындайбелсенділіктерінарттырады. Кез-келген бала да адамныңмәдениеті де ойынарқылыдамиды. Ал бүгінгідей динамика ғасырында, оқупроцесіндеойыналдынғыорында, яғниойынтехнологиясыарқылыбаланыңоқуғаынтасын, қызығушылығынарттыружеңілболмақ.

Ойын-дегеніміз не? Ойындегеніз - халықтыңбаланыәдептілікке, сауаттылыққабаулитынқүралдыңбірі.

Ойынныңтүрлеріөтекөп. Мысалы: рөлдікойындар, денешынықтыруойындары, сюжеттікойындар, дидактикалықойын. Соныңішіндемаңыздысы- дидактикалықойын. Бұлойынныңпайдасы - баланың ой өрісініңқалыптасуын, дамуынмақсатетіпқояды. Сондай-ақбалалардыңадамгершіліксезіміноятуға, адамдармендұрысқарым -қатынасжасау, еңбекадамдарына, басқаұлтөкілдеріне, достық, туғанжерінесүйіспеншіліксезімінтәрбиелеугекөңілбөлінеді. Дидактикалықойындарарнайымақсаттыкөздейдіжәненақтыміндеттердішешеді. Ойынныңміндетібаланыңқызығушылығыноятып, белсенділігінарттырумақсатындаіріктеліпалынатыннақтымазмұнменанықталады.

Дидактикалықойындардытиімдіпайдаланусабақтыңәсерлілігін, тартымдылығын, белсенділігін, баланыңынтасынкүшейтеді. Ойынережесібалалардыңтүсінуінеоңай, қарапайым, әріқысқаболуыкерек. Кейдеойынныңмазмұны, ережесібалаларғадұрыстүсіндірілмейді де, балалароғанқызықпайды, зейінқойыптыңдамайды. Оныңүстінедидактикалықматериалдар мен көрнекіліктергежекекөңілбөлукерек. Балалардыңтанымқабілетін, логикалық ой-өрісінкеңейтіп, сабаққаынтасынарттырудадидактикалықойындардыұтымдыпайдаланудыңмаңызызор.

Дидактикалықойындарүштопқабөлінеді:

1. Заттықдидактикалықойындар-дидактикалықойыншықтарменжәнетүрліойынматериалдарыменұйымдастырылады.

2. Үстелүстіндеойналатындидактикалықойындар- «Лото», «Домино», т.б.

3. Сөздікдидактикалықойындар.

Дидактикалықойынбалалардыңқоршаған орта туралытүсінігінкеңейтеді, баланыойнайбілугебаулып, ақыл-ой қызметінқалыптастырады, әріадамгершіліккетәрбиелеуқұралыболыптабылады.

Өзістәжіребиемде мен балаларментілдікдидактикалықсөздікжұмысынжүргізеотырып, олардыайналасындағызаттарментаныстырып, атынатайбілуге, қасиеті мен сапасын, түр- түсінжәнепішінінажыратабілуге, өмірдегі, қоршағанортадағытүрліқұбылыстаржайындағыұғым, түсініктеріндамытаотырып, белсендітүрдетілдікқарым-қатынасжасайбілугеүйретемін. Мектепжасынадейінгібалалардыңсөздікқорларындамытуісіндетәрбиешінің:

-балалардыңсөздікқорларындамыту;

-жаңасөздердімеңгерту;

-үйрегенсөздерінтиянақтап, анықтап, әрібайытыпотырубастыміндетсаналады. Баланыңтіліндамытудаауызекісөйлеу, тілдіңдыбысталумәдениетінетәрбиелеуде, байланыстырыпсөйлеу, сөздікқорындамытуүшінсабақтажәнесабақтантысуақыттаойналатындидактикалықойындардыпайдаланамын.

Сабақтыбекіту, сабақтамеңгерген материал туралытүсінігінкеңейту, баланыңшығармашылығындамыту, тілбайлығынмолайтуүшін, тілдамытусабақтарындадидактикалықойындардыпайдаланамын, ойындарсабақтыңтақырыбына, мақсатынасайтаңдапаламын. Сабақтыңқызықты, тартымдыөтуіүшіндидактикалықойындардыдұрыспайдаланамын.

1 кішітоптанбастапересектоптарарасындажұмысжасағанкезімдетілдамытусабағындатақырыбынақараймынадайдидактикалықойындардыпайдаланамын.

1 кішітоптадидактикалықойындардыңжеңілтүрлеріойнатылады. «Дауысын сал» - ойыншарты: кубизм арқылыойнатамын бала кубиктілақтырыпқандайжануартүсесолжануардыңдыбысынсалады.

«Қимылынкөрсет» - ойыншарт:

айтылғанзаттардыңқимылынкөрсетумысалы: қоян, ұшақ, аю, бақа, т.б .

«Ғажайыпқалта» - ойыншарты:

қалтаныңішіндегішыққанзаттардыатаумысалы : алма, доп, мысық, орындық, т.б.

2- кішітопта 1 - кішітопқақарағандадидактикалықойынкішкенекүрделіболады.

«Жеміс пен көкөністіажырат»-

ойыншарты: бала жемістерменкөкөністіажыратады

«Үйжануар мен жабайыжануардыажырат» - ойыншарты:

Бала үйжануар мен дала жануарынажыратукерек.

Ортаңғытопта 1-2 - кішітопқақарағандақиындауболады.

«Тілші» ойынныңшарты :

Жүргізуші бала тақырыпбойыншабалаларғасұраққояды, жауаптарыналады. (жүргізуші - жоғарыдеңгейдегі бала)

- Мынау не?

- Мынаужемісалма.

- Алмақандай?

- Алмақызыл, тәтті (сары, домалақ, үлкен, кішкентай)

«Құстардыңатыната»- ойыншарты:

суреттегіқұстардыңатынату.

«Тазалықбұйымдардыңатыната»- ойыншарты- тазалыққажататынбұйымдардыатау.

Қазіргіуақытаересектобындаөзіммынаойындардықолданамынбұлойын МАД топтарындақолдануғаболады. Кішітоптарғақарағандакүрделіболыпкеледі.

«Мекенін тап» Ойынныңбарысы:

Үй және жабайы жануарлар суретің біртіндеп ала отырып, немесе бірнеше балаға бөліп берілген суреттерді мекен жайларына орналастыру қажет. Мысалы: үйжануарларынжайлауғаорналастыру. Ал жабайыжануарлардыорманғаорналастырукерек. Жаңылмайтапсырманыдұрысорындағанбалалардымадақтап, жаңылысқанбалаларғакөмектесіптүсіндіру.

«Эстафета» Ойынныңмақсаты: Балалардыңтілінжәнесөздікқорынжетілдіру.

Ертегікейіпкерлертуралытүсініктерінкеңейту.

Көрнекіліктер: Таяқша.

Ойынбарысы: Балалардөңгеленіптұрады.Жүргізушіқолындаэстафеталық-таяқшаболады.Жүргізушібірертегікейіпкерініңатынайтып, қолындағытаяқшанықасындағыбалағабереді.Таяқшаныалған бала солертегікейіпкерлерініңіс-әрекетқимылынабайланыстысөзайтып,келесібалағатездетіптаяқшаныберуітиіс.Жүргізушіқолынатаяқшақайтыпкелгенде, олжаңасөздерайтып,басқабалағаберіпбастайды.Балаларсөзтауыпайтаалмаса,айыпсалыныпұпай беріледі.3 айыпсалынғанұпайалғаннанкейін,ол бала ойыннаншығыпқалады.Ойынсоңындакімдеайыпсалынғанұпайы аз болса,сол бала жеңімпазаттанады.Мысалы: «ит» сөзі -үреді,жүгіреді,үйкүзетедіт.б. «мысық» сөзі - ойнайды,тышқанаулайдыт.б.

«Бағдаршам» Ойынныңмақсаты:Балалардыңойлау,естесақтауқабілетінжәнетіліндамыту.Ертегілержәнеертегілеркейіпкерлерітуралытүсініктерінкеңейту.

Көрнекіліктер: қызыл,жасылтүстідөңгелектержәнесуреттер.

Ойынбарысы:Балаларғаекіқызылжәнежасылтүстідөңгелекбереді.Тәрбиешіертегікейіпкерлерінебайланыстысөздерайтады,баласөздердіңдұрысатауынестісе,жасылдөңгелектікөтереді.

Ал қатеболса-қызылтүстідөңгелектікөтереді. Соданкейінсуреттердікөрсетіп,балаларменбіргеәрсөздіқатты,жайжәнеаныққайталапайтуытиіс.Сөздерқайертегідекездесетінітуралыәңгімелеу.

Қыз Мала Тасқыр Сауырсақ

Мыз Зала Насқыр Тауырсақ

Тыз Бала Басқыр Бауырсақ

Шыз Кала Қасқыр Сауырсақ

«Ертегініойнайық» Ойынныңмақсаты:Ертегілертуралыбілімдерінкеңейтеотырып, балалардыңфонетикалықестуқабілетінжәнесөйлеутілінжетілдіру.

Ойынбарысы:Тәрбиешібалаларғаөткенертегілерінестерінетүсіріп, соданкейінертегікейіпкерлерініңдауысынөзгертеотырып,қандайертегікейіпкерініңдауысыекенінанықтауынсұрайды.Мысалы «Қызылтелпек» ертегісінестерінетүсіреді.Қызылтелпектіңдауысытөмендауыс,әженіңдауысыортаңғыдауыспен,алқасқырдыжоғарыдауысырғағына сала отырып,ертегініайтыпбереді, соданкейінқандайкейіпкердіңдауысыекенінтабуынсұрайды.

«Ертегініата» Ойынныңмақсаты:Балалардыертегілердіайырып,атайбілугеүйрету.Күрделісөйлемдіграмматикалықтұрғыдандұрысқұрабілуінқалыптастыраотырыпөз ой-пікірлерінайтабілугеүйретужәнежинақтау,талдауқабілеттерінжетілдіру.

Көрнекіліктер: Коллаж.

Ойынбарысы:Балаларғабірнешеертегілердіңсуретін (коллаж) көрсетеді. Суреттегіертегілердіқарайотырып, ертегікейіпкерлердіатапжәнеолардысиппаттайды.

Әуе таяқ

Балалар екі топқа бөлінеді.Әр топта 5-тен 10 -ға дейін ойыншы. Болады.Екі топқа екі таяқша (жұмсақ)беріледі,жерге түзу сызық сызылады.Ойыншының біреуі ортаға шығады да бір алақанына зат жасырып,екінші қолының жұдырығын бірдей жұмады.

Екінші ойыншы зат жасырылған қолды тапса,ойынды бастаушы сол болады.Сөйтіп қолындағы таяғын жоғары лақтырады.Осы кезде қасындағы таяғын лақтырады да,қасындағы баланың таяғын қағып түсіруі шарт.Таяқты қағып түсірген бала өз тобына ұпай әкеледі.

Қара құлақ

Ойынға 5-10 бала қатысады.Олар оңаша жерге топталып өз араларынан бір баланы қазық етіп белгілейді.Қазық тұрған жерінде қозғалмай тұрады.Басқалары әрі кетеді.Содан кейін ойынға қатысушылапр қазықты алыстан қоршап бірте-бірте жақындай түседі

Таяп келіп мынау кім? -деп бір-бірінен сұрасады.Біреуі ойбай бұл қарақұлақ қой!-деп қаша жөнеледі.Қалғандары да -қарақұлақ,қара құлақ!-деп бытырай қашады.Қарақұлақ біреуін ұстау үшін тұра қуады.Ұсталған бала қарақұлақ болып,ойын әрі қарай жалғасады.

Алақан соқпақ

Ойынға қатысушы балалар үйге немесе оңаша жерге жиналады да дөңгелене отырады.Орталарынан бастаушы белгілейді.Оған сүлгі (орамал)беріледі.Бастаушы шеңбер ішін айнала жүріп біреуге -Алақанды тос!-дейді.Ол тосқан кезде бастаушы оның алақанына сүлгіні тигізіп-Сүлгі қайда?-деп сұрайды.Сонда ойыншы «анада» -деп бір баланың атын атайды.АКты аталған ойыншы орнынан тұрып алақанын тосады.Бастаушы-сүлгі қайда?-деп атын айтады.Ойын осы ретпен жалғаса береді.Жақсы өлең айтып ән салғандар ұпай жинайды.

Атқаума

Ойынды 6 бала 3-3-тен бөлініп ойнайды.Бір бала сол қолымен өзінің оң қолының білезігінен ұстайды.Содан кейінгілері де солай істейді де бір-бірімен қолдарын айқастырады.Үшінші бала көзі таңыулы күйде екінші баланың айқасқан қолына отырады..Қолдасып тұрған балалар:-Атқаума,атқаума -деп қаумалай көтерген бойы мөлшерлі жерге дейін жетеді.Бірінші бала ақ сандық,көк сандық десе,көзі таңулы бала -көк сандық ,көк сандық деп жауап береді.Қаумалап келе жатақан балалар :

Бақа,бақа балпақ

басың неге жалпақ?

Бұтың неге талтақ

Көзің неге тостақ

Бұған көзі таңулы бала былай деп жауап береді.:-

Темір терсек көп киіп

Басым содан жалпақ

Теуіп ,теуіп қашырды

Бұтым содан тостақ!

Балалар қолдарын жіберген кезде бала құлап түссе,айып тартады.Құламай тік түссе қалған текі бала көтеріп жүре береді.

Сақина жасыру

Ойынды өткізуші және сақина жасырушы бала белгіленеді.Қалған ойыншылар жерге отырып тізілерініғң үстіне алақандарын жаяды.Бастаушы жұлулы қолын әрбір ойыншың алақанына салысымен,ол бала алақанын жаба қояды.Бастаушы бір баланың алақанына сақина салысымен, ойыншылардың біреуінен-«Сақина кімде»-деп сұрайды.Ол сақинаның кімде екенін білсе сол баламен орнын ауыстырады.Ал білмесе ол өз өнерін көрсетеді.Ойын басқарушы ойынды осылай жалғастыра береді.

Белбеу соқ

Ойывншылар екі-екіден жұптасып шеңбер жасап тұрады.Бір белбеуді алып екіншісін қууға тиіс.

Қашып жүрген бала шеңбердегі жұптасып тұрған екі баланың алдына келіп тұрады.Артық қалған үшінші бала қаша жөнеледі.ойыншы оны қуып жетіп белбеумен соғады да,өзі де бір жұптың алдына тұра қалады.Оның орнына келесі ойыншы шығып,ойынды жалғастыра береді.Белбеу ең соңында кімде қалса сол ойыншы жеңіліске ұшырайды да өз өнерін көрсетеді.

Арқан түю.

Балалар шеңбер жасап тұрады. Қолында арқаны бар жүргізуші топ арасынан шығады да:-ойын бастайды -деп дауыстайды.Сонан соң арқанның түйілмеген басын ұстан шеңбер бойымен айналады,арқанды балалардың аяқтарының астынан жібереді.балалар арқан үстімен секіріп тұрады.Кімде-кімнің аяғына арқан ілініп,секіре алмай қалса ол бала ойынды тоқтатып өнер көрсетеді,тақпақ,өлең айтады немесе билеп береді.Ойын осылай жалғаса береді.

Допты қуып жет

Ойын мақсаты: балаларды шыдамды,сабырлы қалыпта берілген белгіні тыңдауаға,тез жүгіругі,түсетеріңн көлемін ажырата білуге баулу.

Ойынның шарты:бұл ойынға 5-6 бала, тәрбиеші басқаруымен қатыса алады.Тәрбиеші доптарды себетке салып алып,балалрдың алдына домалатып жібереді.»Допты қуып жет»деген белгі бойынша ,балалар допты ұстап алып тәрбиеші ұстап тұрған себетке салуы керек.

к/құралдар: түрлі-түсті ,үлкен-кішілі доптар.

Тышқан мен мысық

Ойын мақсаты:балаларды шапшаң әрі шыдамды,ұйымшылдықққа үйрету.

Ойын шарты: Бұл ойынға топ балары бәрі тегіс қатыса алады.Балаларды (қақпа қалың) дөңгелене тұрғызып,ортаға тәрбиеші көмегімен тышқанмен мысық сайланады.Мысық тышқанды қуып ұстап алуы керек.Дөңгелене тұрған балалар тышқанды яғни мысықтан құтқару үшін,қақпадан тышқанды шығарып діберіп мысықты шығармауға тырысады.Мысық тышқанды ұстау үшін шапшаңдық керек.Мысық тышқанды ұстап алса,ойынға келесі жаңа балалар қатыса отырып алмаса береді.

К\құралдар: мысық,тышқан бетперделері.