Сценарий праздника Шагаа в старшей группе Чангыс ой аъттыг уш алышкы

ЧАНГЫС ОЙ АЪТТЫГ УШ АЛЫШКЫ

(Ортумак болуктун уругларынга Шагаа байырлалы)

Сорулгазы:

1.Тыва улустун хундулээчел, эвилен-ээлдек, эки чанчылдарынга уругларны кижижзидер;

2.Национал байырлалды уругларга таныштырып, тыва улустун оюннарынын ангы-ангы хевирлери-биле таныштырып ооредир.

3. Тыва улустун аас-чогаалынга даянмышаан, уругларнын сос-домаанын курлавырын сайзырадыр.

Дерилгези: Залдын дорунде чараш шага дугайында бижээн сос, ак шаль пос-биле тейгигештерни коргускен болур, улегер домактар, тыва национал идик-хеп. Тыва оюннар база зал иштинде тыва огнун херексели-биле дерип каан турар, ширтек кырында кажыктар.

Чорудуу:

1.Организастыг кезээ.

2. Шагаанын кол кезээ.

3. Оюн-тоглаа, ыры-шулук, танцы-сам.

Башкарыкчы:Харлыг кыштын адак айы тонгелекте,

Хамык чоннун чыглып келгеш байырлаары -

Шагаа-келди ойнап-хоглээл!

Шагаа келди - амыр-мендээ арат-чонуум!

1 уруг: Шагаа - шагнын эргилдези,

Чыккылама кышты солуур.

Чырык чаагай частын бажы

Шагаа айы - Чаа чыл-дыр.

Башкарыкчы: Тывынгыр, сагынгыр, угаанныг -

Тыва чоннун тоолунун маадыры -

Чангыс ой аъттыг

Чуве билир уш алышкыга ужуражып,

Амыр-менди солчуп,

Ойнап-хоглеп, шагаалаалынар, уруглар!

- Ынчангаш шагаа найыр будуузунде хаак аъттарывысты мунупкаш. Чангыс ой аъттыг уш алышкынын аалынче халдып чоруулунар че, уруглар!

Аялга «Аъдым» оожум дынналыр

Уруглар залче кирип орда, уш алышкы оонде олуруп алган, уругларнын кээрин оттур коруп чугаалажып олурар.

Башкарыкчы: Шыяан ам. Эртенгинин эртезинде, бурунгунун мурнунда калбак чуве хадып, борбак чуве чуглуп, эки шагнын экти, бак шагнын бажы шаг турган иргин ийин.

Чангыс ой аъттыг уш алышкы хем черге хонуп чыткан. Хеймер дунмазы эртен туруп келгеш:

- Чангыс ой аъдывысты оор аппарып-тыр - деп мынча дээн.

Улуг акызы тургаш:

- Далашкаш канчаар, дунмаларым, харын шайдан хайындырынар. Бодап тып албас бе - деп мынча дээн.

Ортун оол унуп келгеш, аалчы уруглар кээл чыдарын билип, оттур коруп, акыларынга чугаалаар:

- Бисче хемнин ол чарыындан хаак аъттар мунган бичии уруглар кел чыдарлар-дыр.Ынча дээри билек, уруглар ог даштынга кээри билек алышкылар мендилежирлер.

Башкарыкчы: Амыргын-на бе?

Алышкылар: Амыргын-на, амыргын! Огже кирээлинер, уруглар

Башкарыкчы: Мал-маган, ыт-куш сол-ла тур бе?

Башкарыкчы: Оът-сиген, тараа-быдаа чаагай-ла тур бе?

Алышкылар: Чаагай-ла тур.

Башкарыкчы: Аарыг-аржык, думаа-ханаа оршээлдиг-ле бе?

Алышкылар: Оршээлдиг-ле ийин, ынчалза-даа бо дуне чангыс ой аъдывысты оор аппарып-тыр.

Тайга-таксылдан аннап мунар аъдывысты таа канчап тып алыр улус бис, уруглар. Уш алышкы боданып тывар-ла бооп тур бис.

Башкарыкчы: Шагаа-найыр будуузунде мунгараарга кайыын боор алышкылар.Уруглар уш алышкыга аъдын тып алырынга кандыг-ла бир аргадан ажыглап тургаш, дузаалажыпкоор бис бе?

Уруглар харыылаар.

Башкарыкчы: Алышкылар, байырлалда уруглар силерге шага дугайында чараш ырыдан ырлап бээрге. ООН оожум боданып оргаш, аъдынарны кым оорлай бергенин тып коор бис.

Ыры «Шагаа ыры»

Башкарыкчы: Шыяан. алышкылар-даа уругларнын чараш ырын дыннап оргаш, боданып органнар.

Оон улуг акызы олургаш:

- Аътты хемнин ол чарыында кижи оорлай берген-дир - дээн.

Ортун дунмазы олургаш:

- Аъдывысты хемнин ол чарыында ак ог иштинде кижи оорлаан-дыр - дээн.

Эн биче дунмазы олургаш:

- Кужур ойну Оодежок деп кижи оорлаан-дыр, акыларым - дээн.

Башкарыкчы:Уш алышкы оожум олуруп алгаш, аъдын кайыын, кайда, кым деп кижи алганын бодап тып алды уруглар.Ынчангаштын шагаа найыр будуузунде аът алган кижиге баргаш, адыг-чарыш маргылдаа оюннарны ажыглап тургаш, аътты эгидип алырынга дузалаалынар уруглар.

Алышкылар: Ийе, уруглар чечен-мергенинер, сагынгыр-тывынгырынар, кашпагай-аваангырынар биле биске дузалап, аъдывысты эгидип берип корунерем.Хаак аъттарынарны мунуптунар че, хем ол чарыында ак огге бараалынар.

Уруглар хаак аъттарын мунуптарлар. Ыры»Эзир-каранын» аялгазы дынналыр.

Башкарыкчы: Уш алышкы уруглар биле хем ол чарыында чурттап турар, ак огде Оодежок деп кижиге аъдын шамнап чеде бергеннер.

Оодежок: Ох, кандыг кончуг хой бичии уруглар эдерткен уш алышкы келди. Кандыг херектиг келдинер?

Башкарыкчы: Амыргын-на, амыргын!

Алышкылар: АМыргын-на, амыргын!

Оодежок: Амыргын-амыргын! Дорже эртип олурунар, уруглар!

Башкарыкчы:Бис «Челээш» уруглар садынын уруглары шагаа байырлалында чангыс ой аъттыг уш алышкыга ужуражып, кады шагаалаар дээш келген бис.Кээривиске уш алышкы мунгараан олурлар,

Оодежок: Кандыг херек кылып алган, чуну бодап алган мунгарап олурар алышкылар чоор?

Алышкылар: Дуне бистин чангыс ой аъдывысты сен оорлап аппарган болган-тыр сен! Аъдывысты алыр дээш келдивис.

Оодежок: Мен аът оорлаваан мен,Мени аът оорлаан деп канчап билдинер, херечилиг силер бе?

Алышкылар: Бодап билдивис.

Оодежок: Ындыг чуве бодап билир болзунарза, тывызыктайн тыптырыптайн..

Башкарыкчы:Тывынгырлар кайда силер?

Тыва чоннун онзагайы-

Дылдан дылче дамчып келген

Тывызыкты тывынарам.

Оодежок:Аргамчылыг инек,

Аал ишти оъттады, (Илиир)

Башкарыкчы: Уруглар сээн тывызыктарын тып алды, ам уругларын тывызыын тып корунерем.

1. Ортеглиг бызаа

Оору куду чылгады.(пылесос)

2. Мун солдат чангыс - курлуг. (Ирбииш)

3. Ог ишти долу - туткууш. (ог унузунун баа)

4. …

Алышкылар: Оодежок уругларнын тывызыын сен тып чадай бердин бир улдун бистии болган.

Башкарыкчы: Уруглар ттывызыкка тергииделилер.Шупту дыштанып олурар аразында оолдар самнап бээр дээн_дир,

Оолдар самы «Тевек»

Оодежок: Номдан коруп номчуп алган-дыр силер, мындыг чуве канчап болур чувел, Катап база маргыжар бис.

Башкарыкчы: Уян состуг кожамыындан

Уярадыр бадырыптаал!

Уян сеткил таалазын!

Улай-улай ырлаалынар!

Оодежок: Менээ бо олурар ада-ие катчып ырлаарын дилеп тур мен. Уруглар биле чижип ырлаалынар арат чонум!

Уруглар ада-ие чижип ырлаарлар.

Алышкылар: Уруглар ам база кожамыкка удуп алдылар. Ийиги улдун база бистии болду.

Оодежок: Кыдырааштан коруп тургаш ырлааннар боор, канчап ындыг чуве болду. Мен уругларга аштырып алыр деп чуве чер-ле турбаан бо назынымда.Ам чер-ле соолгу адыг-чарыштан коруптээлинер.Эр кижи уш оюннуг адааныг боор .

Башкарыкчы: Чечек черде-

Чечен менде.

Чечен-мерген оолдар, уругларнын чалаалынар! Оодежоктан уруглар айтырар.

1 уруг: 1 деп? Оодежок билбес боор.

2 оол: Бир коргенин уттур бе?

1 уруг: 2 деп чуул? Оодежок билбес.

2 оол: Чагыргавыс бажыны ийи каът эвес бе?

1 уруг: 3 деп чуул? Оодежок база билбес.

2оол: Уш Монгулек чурумалдыг тайгавыс эвес деп бе?

1 уруг:4 деп чуул? Оодежок билбес.

2 оол: Арбычыганын дорт даванныг чугурук аъды Бай-тайгада эвес деп бе?

1 уруг:5 деп чуул? Оодежок билбес.

2 оол:»Беш сылдыс» леп аттыг садыг Кызыл хоорайда эвес ийик бе?

1 уруг:6 деп чуул? Оодежок билбес.

2 оол: Алды арганы ажыглап хурежип чоруур моге Бембо акывысты уттурга болур бе?

1 уруг: 7 деп чуул? Оодежок билбес.

2 оол: Чеди-Хаан сылдыс унуп кээрге Тээлиге карангылавас деп бе?

1 уруг:8 деп чуул? Оодежок чуу даа билбес.

2 оол: Садиивистен 8 уруг ырлай бээр болза, Анчы Салчак биске чеддер бе?

1 уруг:9 деп чуул? Оодежок харыылавас.

2 оол:Тос чузун малды мээн авам, ачам азыраза, мунчу малчыннар болбас деп бе?

1 уруг: 10 деп чуул?

Оодежок: Чуу-даа билбес-тир мен.(эктин кызып турар)

2 оол:Оонун хунну унуп кээрге ссуда толээр деп айтырыгны сактып келбес-тир силер бе?

Алышкылар: Оодежок уш дугаар оюн бистии болду, аъдывысты чедип экээп бээр болзунза эки-дир.

Оодежок:Бо-даа кончуг уруглар-дыр, кижи коржуп болбас - дээш, ак ой аъдын чедип экээп берип тир.

Башкарыкчы: Ак ой аъдынга уш алышкы ушкажып тергеленип алгаш, чоруп-ла каан.

Шагаалаан уруглар база уш алышкынын соондан чоруп кааннар.Уш алышкынын аалынга келгеш, оорушку маннайлыг шагаа байыралалын уламчылай бергеннер. Шагаада чуу деп чылды уткуп байырлар турар улус бис уруглар? Кым билирил, харыылаптынарам?

Уругларнын харыызы.

Алышкылар: Шын-дыр уруглар, Эр-хейлер! Мечи чылы унер, хой чылын удеп турар бис. Тыва оюн тевек дугайында чараш ырыдан врлаптаалынарам, уруглар.

Ыры «Тевээмге ыр»

Башкарыкчы: Артыш шаанак холуттунган

Аржаан суттен оору оргуп.

Эглип келген Шагаавысты

Эптиг демниг байырлаалы!

Алышкылар: Улуг акывыс уругларны артыжап, йорээл созун доктаатсын.

Алышкыларнын улуг акызы уругларны артыжап, ак судун чажып, оран-делегейинге чалбарыыр.Уруглар адыштарын доза тудуп алган «Курай! Курай! Дээрге курайлап орарлар.

Башкарыкчы: Кажан шагда огбелернин

Кажыктажыр хоглуг оюн.

Канчаар ойнаар биилир бис бе?

Кажык бо-дур, топтап кор даан

Каш-каш янзы хевирлиг-дир?

Тура-душпес аъдын ол-дур,

Турар-турбас оялан-дыр.

- Алышкыларнын ортун дунмазы уруглар-биле кажыктап ойназынар. Уруглар кажыктап ооренип аалынарам.

Оюн «Кажык» коргузер.

Башкарыкчы: Уругларнын каткы-хоглуу

Улай-улай куттулуп тур.

«Аскак-Кадай» «Аза кадай»

Аал иштин хоглетти.

- Уруглар-биле алышкыларнын хеймер дунмазы ойнаксап турар шээй. Уруглар ойнаалынарам, че. Солунууун!

Оюн Аскак-Кадай»

Башкарыкчы: Чарлып болбас ыдыктыг

Чанчылывыс кагбаал.

Салгалдарга дамчыдаал.

Сагыызын дег камнаал!

Уругларнын самы «Курай-курай»

Улуг акызы: Шагаа дээрге сурээ боктан

Арыгланып чарлыры-дыр.

Амыр чыргал буян синер

Чаагай ыдык сузуглел-дир.

- уругларнын дузазы биле бис уш алышкы ак ой аъдывысты тып алдывыс. Уруглар биле кончуг солун шагаа байырлалын база эттирдивис. Дыка-ла угааныг, ырлаар. Самнаар. Хоглуг уруглар-дыр. Четтирдивис силерге уруглар, ынчангаш силерге бистин белээвис. (бар болза бээр, чок болза ындыг чуве чугаалавас).

Башкарыкчы: Шагаа - арбын малдын кышты

Ашканынын демдээ ол-дур.

Аккыр суттен кылган чемнин

Арбын апаар эгези-дир.

Чаартынган Тыва черде

Шагаа байыр моорлап келди.

Чаглыг эътче, сарыг шайже

Чалап тур бис, чоогланар!

- Чангыс ак ой аъттыг уш алышкыны база шагаалаан уруглар, ада-иени Шагаанын ак чеминче чалап тур бис.

Шайлаашкын.

- Хундулуг, ада-ие Шагаавыс байырлалы моон-биле доозулду. Шуптунарга кадыкшылды, омак-хоглуг шагаалаарынарны кузедивис. Байырлыг. Кичээнгейлиг коргенинер дээш четтирдивис!

Конец формы

ЧАНГЫС