Тематический план изучения калмыцкого эпоса Джангар (1-4 класс)

Примерная тематика изучение эпоса «Джангр» в 1-4 кл

1. Җаңһр-хальмг улсин баатрл эпос.

2. Җаңһр- җаңһрин баатрмуд (баатрмудин чинрннь цәәлһлһн).

3. Аһ Шавдсмн дүр (12 халх)

4. Җаңһрин бәәшң (10 халх), тугнь (238 халх)

5. Баатрмудын мөрд (нерднь) магталмуд

6. Бумбин орна магтал

7. Алдр Җаңһрчнр

8. Баатрмудын зер-зевнь

9. Баатрмудын андһар

10. Күүкд улсин өмсдг хувцнь, сиикнь

11. Аһ Шавдлин көгҗмч эрдм

12. Шилтән Зандн Герл Җаңһриг үкләснь харслһн

13. Герлзин дүр (10 халх)

14. Бумбин орна йиртмҗ

15. Бумбин орна манхн уул (10 халх)

16. Бумбин орна шовуд, герин болн зерлг аңһуд

17. Бумбин орна улсин хувцнь

18. Бумбин орна урһмл

19. Баг үйин баатрмуд.

Баатрльг дуулвр «Җаңһр» даслһн

1 класс

1. «Җаңһр» - хальмг улсин зөөр.

2. Бумбин орн.

3. Бумбин орна йиртмҗ.

4. Бумбин орна аһурсн, шовуд, аңгуд.

5. Бумбин орна урһмл.

2 класс

1. Җаңһрин баатрмуд (нернь ,чинрнь).

2. Җаңһрин бәәшң, тугнь.

3. Баатрмудын мөрднь.

4. Баатрмудын зер-зевнь.

5. Бумбин орна йиртмҗ (урһмл, шовуд, аңһуд).

3 класс

1. Җаңһрин баатрмуд (дүрснь, хувцнь, зер-зевнь).

2. Баатрмудын андһар.

3. Күүкд улсин хувцнь, кеерүлнь (сиик, токуг, махлас).

4. Баһ үйин баатрмуд.

4 класс

1. Алдр Җаңһрчнр.

2. Аһ Шавлдын дүр.

3. Аһ Шавдлын эрдм-көгҗмч.

4. Гернзлин дүр.

5. Шилтән Зандн Герл Җаңһриг үкләснь харслһн.

6. «Җаңһр» - хальмг улсин баатрльг дуулвр (ашлвр).

«Җаңһр» - хальмг улсин баатрлг эпос

Хальмг улсин амн үгин билг: тууль, тууҗ, домг, үлгүр, цецн үг, дун- уудлсар чилшго, утхсар баршго уурхан саң.

Ик кезәнәс авн хальмг баатрлг дуулвр «Җаңһр» олн үгин алтн ик зөөрнь болҗ хүврв. Орс улсин былин, карел улсин «Альпамыш» мет өндр чинртә, сәәхн, ке чимлһтә, делкән сайлын нег гертә однь болҗ олна сана зүрк хойр авлсн эрднь болҗ һарсмн. «Җаңһр» хальмг улст «дән талнь дах болад, дәәвлхднь күлг болад», өлсхднь идән, ундасхднь киитн булг усн болад, эдгхднь эм болад йовдг бәәсинь олна тууҗ герчлҗ медүлнә.

II. Баатрлг эпосин сурһмҗнь:

1. Орн-нутгган дурта болх.

2. Төрскн һазртан холл һазрт мартдго.

3. Цуһар ни-негн бәәх.

4. Хортна өмнәс сөрлцәд босч,

Орн-нутган харслһх.

«Җаңһр» күүкдт аһу ик сурһмҗ өгнә: эпосин урн сәәхн келәрн, кев -янзарн, дүрәрн, үлгүрмүдәрн, магталмударн.

Җаңһрин бәәшң

Җаңһртан 6012 баатрнь, сууһад күүндәд, иигҗ шимлдцхәнә:

Эзн найн Җаңһртан

Эн нарн дор уга,

Бәәшң бәрүлий- гисн

Ямр дүңгә һазрт бәрий - гиҗ завчлҗ күүнгсн

….Нарн һарх ар бий тал,

Һәрвд ик шимин омрун тал

Арта арвн хойр долан цутхлңд,

Бумб дала гидг долан көвәд,

Олн манхн Цаһан уулын

Барун өргн дор,

Талван цаһан томуд

Тавн зун һолвр зандн уласнь сүүдр

Дахулын - гиҗ күүндсн болна.

Күүндснә хөөн, зурһан миңһн арвн хойр урчуд,

Сарин сәәһинь сәкәд.

Өдрин сәәһинь ончлад

Шурар девсүр тәвәд,

Сувсар термләд,

Ар бийнь Арслңгин сая һарһн,

Шахн термлгсн,

Өмнь бийнь өл буһин солһар,

Шахн термлгсн бәәнә.

Күңкән Алтн Чееҗ келҗәнә:

Бәәшңгиг оһтрһуһас һуру дутуһар бәртн гиҗ

Тегәд урчуд бәәшңгиг экләд бәрнә.

-орх талк бийинь

Усн шиләр өңглгсн

Һарх талннь

Һаҗг шиләр өңглгсн

Һазад дөрвн өңглгсн

Һазад дөрвн өңцгинь

Һол шиләр күдглсн

Дотар дөрвн өңцгинь

Догшн болдар товчлгдсн

Дута Җаңһрин арвн давхр

Йисн өңг алтн торлг бәәҗ

Дөрвн талан дөчн йисн җилә хонгт дәәсиг

Дарн далван дүңгәһәд бәәв.

II. Шин төр. Баатрмудын зер-зев болн лувц (дәәни хувцнь).

Җаңһрин баатрмуд эврә дурта зер-зевтә, лувцта. Авад хәләхлә Җаңһрин дурта зер-зевнь

-арм (дрот). Армин тускар иим үгмүдәр эпосд бичәтә:

Эмндән хадһлсн Күүкдлә хамдан орчуллһн:

Аһр-зандн армнь жизнь охраняющий

Зурһан миңгн кипарисово сандальный дрот его

Аһр-зандн мадни бетк из шести тысяч кипарисово

Зүүһәд кегсн сандальных стволов

Зун текин өвриг зүүһәд составлен и скреплен

Һурвн зун тәвн олд из ста козлиных рогов сделан

Һол кегсн 350-десяти саженный ствол

Зурһан зун ачий мөрин шүрәвсәр из чисел шести тысяч скакунов

Деегүрньораһад девл татсн из алмазной стали

Алмз болдар үзүрлгсн выкован наконечник

Күңкән Алтн Чееҗин дурта зер-зевнь:

-көк килвр саадг - синяя стрела - свистун һурвн һолын һотцас тусдг

Гюзян Гюмбин зер-зевнь - цусни хар шорнч

Кроваво-черный штык (шпага)

Һурвн давхр мөргтә

Һучн давхр иртә

Тавн ал дут

Зурһан алд улан һол

Шатин дүрвдг цусни хар шорнч

(перевод) - с обухом в три слоя

Тридцатью шестью лезвиями

В пять саженей длиною

Красное пламя испускающий

На шесть саженей

Кроваво-черный штык.

Меч Хонгора - Билгин шандин шарвң (болд үлд) - волшебный шаджин шорбанг

Герлнь нарни герләс долан давхр үлү -

(излучает свет в семь раз ярче гем солнечный)

Үннь (цена его) - 7 түлин өрк - (7 тысяч юрь)

Көкш көк дархн күүчн кегдсн Меч именуемый Шадҗин Шарбанз

Күмнд уга мала дархн давтгсн, Делал старый кузнец Кеке

Күске мет урчуд үрхглгсн ковал и закалял кузнец маля

Шандни шарвң нертә үлд которому нет равных среди людей

Отделывали мастера подобные

кюске.

Күнд Нарта Саврин зер-зевнь - балт (секира)

Найн негн алд әәв балт

(восьми десятиодносаженная секира)

Орчлңгин Сәәхн Мингияна -

Саблевидный меч болн маля (харслдң)

Хавтын Эцге Бий гидг баатрин -саадг

Дәкәд иим зер-зевс харһна!

1. Аһр зандн модн - дубина,

2. Җид - пика

3. Нумн саадг - лук с колчаном для стрел

4. Адрун - богатырский лук

5. Сумн-стрела.

Бумбин орна баатрмуд

Җаңһрин баатрмуднь 70 дуңһра күцәһәд сууна.

Суухларн миңһн җилә төрлг

Булалдҗ тууҗад сууна.

Баатрмудын дүр бүрдәхд, эпосин

Учр-утхнь медүлхд цәәлһвр үг

(эпитет) ик чинрән күргнә.

Җаңһрин баатр болһна нернь болҗ

Тозрсн оньдин цәәлһвр үгмүд бәәнә.

Арслңгин Арг Улан Хоңһр, Күнд Һарта

Савр, Күңкән Алтн Чееҗ, Догшн Хар

Санл, Орчлңгин сәәхн Минъян

Баатрмудын күчн -чидл сәәнәр

Үзүлхин кергт җаңһрчнр тедниг

Зерлг аңгин дүрлә дүңцүлнә.

Үлгүрнь: Җаңһрин дүр арслңгла эдлүлгднә

Уулын дора деерәс

Урудан давтлдг

Олн арслңгин шүүрлһтә.

Арг Улан Хоңһр болхла, дәәсн тал

Чон хөөдүр орҗ йовх метәр дәврнә:

…………Олн хөөнд довтлгсн

Оһтр көк чон мет

Әср Улан Хоңһр…..

Догшн Хар Санл чидләрн, чаңһ-чииргәрн

Һавшунарн, ээлтәһәрн, һольшгарн

Җаңһрин наадк баатрмудас йилһрнә. Күнд Һарта Савр-чидләрн. Орчлңгин Сәәхн Миңъян - элдв сәәхн дүр. Хәр һазрт- зөргтә, чиирг баатр, цугтаһаснь үлү сәәхн, һольшг болн «эркн сән сөңчнь».

Күнд Һарта Савр -ухата, эвтә, зөргтә баатр. Савр эврәннь Төрскнәинь төлә әмән эрвлдго баатр.

Бумбин орна туг.

Шар алтн туг «Җаңһринчимлһнд и корм эдлнә. Туг -сәкүсн гиҗ бас чигн темдглгдсн билә. Туг-сәкүсн -сүлд челу тоолгдна.

Туг - орн нутгин ончта болн хәәртә темдг. Туг олна сүрә немүлдг. Туг «менд» бәәсинь үзхлә, орн-нутг хүвдән бәәнә гиҗ медгднә. Тер учр деерәс, туг булагдхла, сүрә чигн баһрдг, ик әәмшг учрсна темдг.

Туггин цокҗ уңһаһад, тугинь булаҗ авд:

-Оһтр улан тугиг Җаңһрт белг күрг.» гиҗ Хоңһр Миңйанд закна. Тиигҗ туган булалдсн церг болснь илдҗ һарна. Туган булагдсн маңгна хаанахн омган гееһәд, дәәснд даргдхан чигн медх зөвтә. Тугар белг күрг гиһәд келчксн үг соньн. Бел -гисн үг мед гиҗәхмн. Тушг белг иләлһн дөң сурсна темдг «бичг (пиктограф) гиҗ бас келдг.

Бумбин орна туг - алтн бәәрин шар цоохр туг. (Бәәр - дөрвн өнцгтә бат шивә). Барсин арсар кесн шар цоохр туг бохла, бар (барс) и курд цагт, төрл-әәмгин үйд сәкүсн (тотем) йовсна темдг.

«Җаңһрин» 550 -гч өөнд

Эн җил манна таңһч эврәннь эпос «Җаңһрин» 550-гч өөнинь өргәр темдглҗәнә. Э ник ьайрла ирлцүлҗ «байр» журнал алдр эпосла эврәннь бичкн умшачнр таньлдулҗана. Эн номерт Бумбин орна, Адр богд Җаңһрин, Җаңһрин бәәңгин болн Аһ шавдлын туск ахр цәәлврмүд барлгдҗана.

Җаңһр

Эрднин эркн цагт һарсн,

Эн олн бурхдын шаҗн делгрх цагт һарсн,

Тәк Зула заани үлдл,

Таңсг Бумб хаани ач,

Үзн алдр хаани көвүн

Үйин өнчн Җаңһр билә.

Аһ шавдл

Цааран хәләхнь,

Цаад далан җирмәгс тоолгдм,

Нааран хәләхнь,

Наад далан җирмгәс тоолгдм,

Цуснас цлан халхта,

Цаснас цаһан саңната,

Урн ээҗин ишксн,

Олн хатд зөвчлҗ уйсн

Цастын цаһан халвңгиг

Зүн цох деерән тальвн суудг болна.

Бумбин орн

Күлгүдин хурдн хамгиг цуглулсн,

Арслңгудын чиирг хамгиг цуглулсн,

Дөрвн талан

Дөчн хаани нутг номдан орулсн,

Үкл уга мөңкин орта,

Үрглҗд хөрн тавн насни дүрәр бәәдг,

Үвл уга хаврин кевәр,

Зун уга намрар,

Даарх киитн угаһар,

Халх халун угаһар,

Сер-сер гисн салькта,

Бүр-бүр гисн хурта

Бумбин орн болна.

Җаңһрин бәәшң

Дута Җаңһрин арвн давхр,

Йисн өңг алтн торлг бәәшң,

Дөрвн талан

Дөчн йисн җилә хортн-дәәсиг

Дарн, талван дүңгәһәд бәәв.

Эзн богд Җаңһрин дүр

Җаңһрин тууҗ дегд ут, кезә, яһҗ эклсинь медҗ болшго. Нег юмн ил. Эннь-түрүн, һанц күүнә туск домг, һанцхн күүнә туск тууль. «Җаңһрла» әдл баатрин дуулвр эпос олн-келн улст бәәнә. Урд цагт манла өөрхн йовсн якут, бурят, хакас, киргиз, шор, теленгуд, тува улс авад хәләй. Эн келн-улст кесгтнь һанц күүнә туск домг, тууль бәәнә. Үлгүрнь-шор улст «Чаһыс». «Чаһыс» -һанц күн гисн үг. Якутд «Соготох» - гидг нертә өнчн көвүнә, һанц күүнә тууль бәәсн боллта. Уткнь болхла, күмн төрлтн яһҗ бүрдсмб? -күмн төрлтн түрүн һанц күүнәс һарч.

Тернь Җаңһр-хальмгин «Адам».

Җаңһр -Бумбин оран эзлсн эзн богд хан. Җаңһрин түшмл болц шарин 6012 баатрнь шатр болсн бумблв бәәшңд. 70 дуңһра күцәд сууна. Суухларн миңһн җилә төриг булалдҗ тууҗад сууна.

Бумбин орн

Бумбин орн-ик орн тавн сай алвтнь бүүрлсн һазрнь-тавн сара һазр тавн сард мөрәр гүүлгхлә-захаснь захд күрх орн нутг. Энд бәәсн улс үкл уга мөңкин орта, үрглҗд хөрн тавн насни дүрәр бәәдг, үвл уга хаврин кевәр, зун уга намрин кевәр, даарх киитн угаһар, халх халун угаһар сер-сер салькта, бүр-бүр хурта Бумбин орн болна.

Өл Манхн Цаһан уулнь һазр теңгр хойрин киисн болад өрүн -һарх нарни көл дор маңхаһад бәәдг гинә.

Өргн Шартг гидг далань өрү-сөрү хойр урсхулта, өңгтә бадмин герл һарад бәәдг гинә. Уулын нерн усна нерн хойр бас чигн ор угаһар келгдхш, нег халхарнь һазр, усн уга орн-нутг бәәдго, тер дотр сүртд, җивхлңтә һазр уул: элвг усн дала эзлгч орн-нутг күчтә болн хүв-заята орн игх медүлл орулҗах дүрелл эн мөн. Наадк халхарнь болхла эн һазр, эн усн-бас ик аһу сидтә, Бумбин орна күч икдүлгч сүлд символ хадһлгч орн эдүлит гих медүлл гиҗ мергн дуулачнр заана.

Багшин үг:

Җаңһр -хальмг улсин эпос. Хальмг улс ик кезән -кезәнәс нааран чилш уга олн тууль, тууҗ,үлгүр хадһла йовата. Үлгүрмүдинь болхла, цөөкн үгәр келчксн гүн ухата булг мөн. Сәәхн чимлгтә, хурц келтә, гүн сургмҗларн үлү болгчнь «Җаңһр» мөн. Тигәд чигн 1996-гч җилин намрар Хальмг Таңһчин Прехидент К.Н. Илюмжинов хальмг улсин «Җаңһр» дуулвриг шинҗлҗ даслһнд Государственн дөң өгхин туск шишлң Зәрлг батлснь чинртә йовдл гиҗ темдглх кергтә. «Җаңһриг» цааранднь яһҗ өргхмн, «Җаңһриг» өөдәнәр яһҗ унлъин тускар, баатрмудт сумм-көшә делдх, шинәс судлх, барлх, сурһульд яһҗ бичкн наснасн авн дасхх түүнлә халһлдулҗ төрскн келән яһҗ өргҗүлх төрмүд тәвҗ кесн күүндвр соньн болна.

Джангариад олн-әмтнә- ухан-седклин, санаһинь, күслиннь ончта сәәнәр үзлҗәнә, әмтн ниитә, бәәхтә байн, амулң җирһләр бәәх зөвтә гисн учр-утхта ямаран ик, ямаран үнтә зөөр маднд үлдв. Бидн йир ховр, ончта эврә сойлта, эврә авъяста, эврә тууҗта улсвидн. Иим ик зөөртә улс терүгән өскәд, дүүргәд байҗулад йовх зөвтәвидн.

1. Җилин насн хойран

Җидин үзүрт өлгий

Җилв бах хойран

Гаңцхн Җаңһртан өгий.

Җаңһр -мана уурхан сан

Уудлмар чилшго уут

2. Таңһч дундан талваҗ

Миңһн өрк Yлдчнә әңг

Ширгәд, буслад бәәнә

Таалвр үрнь болҗ

Төрскндән тушг болна.

3. «Дун» гихлә дуулна

«Би» гихлә биилнә

Билг - эрдмәрн туурсн

Байн-кишгтә Миңһн өрк Yлдчнә әңгин

Ачнр- зеенрәс танд,

Күндтә багшнрт, тоомсрта гиичнрт халун менд!

Түрүн марһан (приветствие команд. Две команды - «Бумбин орн» и «Җаңһрин ачнр»)

Бәәсәрн байн

Суусарн өнр

Ухаһарн цөн

Хәләцәнр халун

Хоорндан ни

«Бумбин орнас» «Җаңһрин ачнрт» халун менд!

Җиигтә сәәхн җирһлтә

Җирһлин заядар өгдг

Җаңһрин ачнрас халун менд!

«Җаңһр» манна мөнк бахмҗ

Келнә кеермҗ «Җаңһрин»

Ухан - тоолвриг йовий,

Ни-негн бәәлһнә зөвиг харсҗ йовий!

Җаңһриг чееҗдән хадһлҗ

Уйәс -уйд күргҗ, дасҗ

Чинринь гүүдлҗ, олн-әмтнд медүлҗ, йовх кергтә!

Багшин үг: «Җаңһрт» нерәдсн марһаһан эклҗәнәвидн (Обеим командам задаются вопросы. Учитывается, какая команда быстрее и правильнее ответит на вопрос в течении 1 мин.)

Җаңһрин викторин

1. Ут туршартан «Җаңһрт» кедү баатрмуд бәәнә? (6012 баатрмуд)

2. Һурвн бичкн баатрмудын нерд зааҗ келҗ өгх (Хар Җилһн, Хошун Улан, Алә Шонхр)

3. «Җаңһриг» кен түрүн болҗ орчулсмн? (С. Липкин»)

4. «Җаңһриг» эркн героймудынь заах. (Эзн нойн Җаңһр, Арслңһин Арг Улан Хоңгр, Күнкән Алтн Чееҗ, Күнд Һарта Саавр, Догшн Хар Санл, болв нань чигн.)

5. Җаңһрин барун бииднь кен сууна? (Байн Күңкән Алтн Чееҗ)

6. Күңкән Алтн Чееҗин аду ке көөнә? (Богд Җаңһр)

7. Җаңһрин зун бииднь Кен сууна? (Арслңһин Арг Улан Хоңһр)

8. Хоңһрин эк-эцкин нерд заах (эцкнь-Бөк Мөңһн Шигшрь, экнь-Зандн Герл)

9. Мана Хальмг Таңһчд Җаңһрин нер зүүҗәх юн бәәнә (кинотеатрмуд, селәд, уульнцс, бумб)

10. Җаңһрин 550 җилин өөн кезә темдгллә? (1990 җ)

11. «Җаңһрин» баатрмудын зургуд кен гидг зурач зурла? (В. Фаворский)

12. Орчлңгин сәәхн кен билә? (Сәәхн Мингиян)

13. Җаңһрин күлгин нерн. (Арнзл зеерд)

14. «Җаңһр» эпосин һол ухань, һол күслнь (Төрскән харслһн)

15. Кезәнк җаңһрчнрин нерд заах (Шавалин Дава, Ээлән Овла, Басңга Му Көвүн, Коозан Анжука)

16. Өдгә цагин җаңһрчнрин нер заах? (В. Каруев)

Иигәд тәрән марһан төгсчәнә. Учащийся читает стихотворение «Гимн Джангару»

2. Проверка домашнего задания (представитель от каждой команды зачитывает наизусть отрывок из эпоса)

3. Музыкальная разминка (каждая команда представляет музыкальный номер)

Экин заясн келнәс

Энкр давунь бәәхий?

Энкр төрскн келәрн

Эр биш күүндий.

Үйәс үйд үлдсн

Үкл уга мөңк

Алтар тууҗд бичгдсн

Алдр Җаңһрчнрин келн

II тур. Табло деер номтнрин нер-усинь бичәтә. Мини сурврт чик хәрү өгцхәтән.

1. А. Кичиков

2. Очра Номт

3. Д. Павлов

4. Н. Биткеев

5. Н. Биткеев

6. П. Дарваев

7. Зая-Пандита

1. Сурвр: - Кен гидг номт 1908 җ. С-Петербургас ирәд, Ээлән Овлаһас «Җаңһрин» 10 ду бичҗ авч?

Хәрү: Очра Номт (2)

2. Кен эн номтнрас түрүн болҗ манна алдр эпос «Җаңһр» шинҗлв?

Хәрү: Очра Номт (2)

3. Кен эн номтнрас хальмгин хуучна «Тодо бичг» һарһсмб?

Хәрү: Номт Зая-Пандита (7)

Нә, дәкәд шуугдснь һарчанат белгән авад. Үлдснләнь цааранднь наадхмн.

III тур. Тадна өмн табло деер «Җаңһрин» баатрмудин нерд бәәнә, мини сурвр соңсад, чик хәрү өгтн.

1. Сурвр: эн баатрмудин кенинь 52 күүнә орм эзлдг бәәҗ?

Хәрү: Гүзән Гүмб (5)

2. Алдр Богд Җаңһр

3. Арсңгин Сәәхн Мингиян

4. Күнкән Алтн Чееҗ

5. Гүзән Гүмб

6. Күнд һарта Савр

7. Догшн Хар Санл

2. Эн баатрмудин алькднь Арнзл Зеерд гидг мөрн бәәҗ?

Хәрү: Алдр Богд Җаңһрт (1)

3.Хошун Улан гидг бичкн баатрин эднәс эцкнь кемб?

Хәрү: Арслңгин Арг Улан Хонгр (2)

Наадн «Оддын Цаг»

Энкр күүкд-көвүд, күндтә мна гиичнр, уд луга хулһн сарин 10-д цуг Хальмг Таңһч манна алдар номтин Очра Номт гидг күүнә 115 җилин өөн кех. Очра Номт хальмгин хәәртә үрн. Очра Номт Санкт-Петербургин университет төгсәлә. Дорд үзгин кел шинҗлдг номт болн юрист билә. Хальмгин ойлын, номин делгртд орулсн энүнә тәвц йир ик. Түрүн болҗ хальмг кел шинҗиллә, түрүн лингвист-диалектолог билә, түрүн болҗ «Җаңһр» дуулвриг шинҗиллә, түрүн хальмг фольклорист билә. Санкт-Петербургд бәәдг дорд үзгин шинҗиллин институтын архивд Очра Номт 1909-1911-ч җилмүдт цуглулсн фольклорн материал хадһлгдна.

Тегәд ода Очра Номтин 115 -гч өөнд нерәдсн наадан эклҗ бәәнәвидн.

1 тур. 1. Табло деер хәрү бәәнә. Эн мини таднд өгсн сурвр сәәнәр соңсад, чик хәрүһинь эднәс олтн. Сигнальн төгрәр нанд медүлтн чик хәрүһинь. Тадна өмн табло деер герин аһрусн бәәнә, соңстн:

1. Хөн

2. Яман

3. Һаха

4. Үкр

5. Темән

6. Ноха

7. Мөрн

Сурвр: - Ямаран мал эднәс Җаңһрин баатрмудт энкр билә? Хәрү: -Мөрн (7ч)

2. Табло деер эн үгмүд үлдҗәнә. Мини дарун сурвр: -Эн малас кезәнә мана хальмгуд ямаран дөрвн зүсн мал бәрдг бәәҗ?

Хәрү: - Хөн, үкр, темән, мөрн (1,4,5,7)

3.Сурвр: - Эн малмудас ямаран малмуд

а) «бөдн мал» гиҗ әнглгднә? - мөрн, үкр, темән (4,5,7)

б) «шиир мал» - хөн, яман (1,2)

Нә, эн һурвн сурврин чилгчәр медгдв, кен таднас диилснтн, кен үлдснь, кен һарчахнь нааднас белгән авад һатрн, менд бәәтн. Малын туск сурврмудт сәәнәр медтн. Нә, үлдснтн цааранднь наадхм.

IV тур. Табло деер җаңһрчнрин нерд:

1. Лиҗин Тоолт

2. Козан Анджука

3. Шавалин Дава

4. Ээлән Овла

5. Басңга Мукөвүн

6. Каруһа Владимир

1. Сурвр: Кен эднәс түрүн җаңһрч?

Хәрү: Ээлән Овла (4)

2. Кен эн җаңһрчнрас өдгә цагт бәәнә, эрдмәрн туурв?

Хәрү: Каруһа Владимир (6)

3. Ямаран җаңһрчнрт музей секгдҗ, альд?

Хәрү: Ээлән Овлад, Красносельск селәнд (4)

Нә, йир сән, наадн чилв, шүүгдсн күүкд амрцхатн, хойр үлдснь эн мини өгсн үгәс талдан үгмүд тогтатн. Кен икәр тогтана, терүнь шүүх.