Саусақ ойыны мен жаттығулары арқылы балалардың тілдерін дамыту

Саусақ ойыны мен жаттығулары арқылы

балалардың тілдерін дамыту

Адамның сөйлеу тілі және қозғалыс жүйесі бір-бірімен тығыз байланыста болады. Себебі, сондай байланыс қолмен және мидың сөйлеу орталағында орналасқан.

Соңғы 10-15 жылда балалардың сөйлеу тілінің төмендеп кеткені айқын байқалады. Өйткені, ата-аналар балалармен аз сөйлеседі, олардың жұмыстан қолдары босамайтынын айтады. Балалар өз беттерімен тілдік қарым-қатынаста болады, себебі, олар қарайды және тыңдайды.

Саусақ ойындары және жаттығулары - бұл ұрпақтан ұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан, әрі үлкен мәні бар мәдени шығармашылық. Саусақ және тілдік қимылына, жауап беретін орталық, бас миына өте жақын орналасқандықтан ұсақ моториканы дамыта отырып, баланың тілдік қорын белсендендіреміз және түзетеміз.

Саусақ ойыны және жаттығулар арқылы балаларды дұрыс сурет салуға дайындайды, болашақ мектепке баратын баланың жазу дағдысын қалыптастырады, зейін, есте сақтау қабілеттері жақсарады.

Саусақтардың көмегімен қандай да болмасын ертегіні немесе өлең-тақпақ шумағын сахналау саусақ ойыны деп аталады. Саусақ ойыны арқылы баланың сөйлеуге деген талпынысы, қабілеті дамып, ынтасы артады және шығармашылық әрекетіне жол ашады. Саусақ ойынын ойнай отырып, балалар қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды, жан-жануарларды, құстарды және ағаштарды бейнелей алады. Саусақтарының қозғалыс- қимылына қарап бала қуанады, шаттанады, сөзді айтуға тырысады және өлеңдегі үйренген сөз шумақтарын қайталап айта отырып, есінде сақтайтын болады. Сонымен қатар балалар екі қолын қимылдата отырып, оң, сол, жоғары, төмен т.б. түсініктерді бағдарлай алуды үйренеді.
Ал тіл кемістігі кездесетін балалардың жалпы қимылдары, соның ішінде саусақ бұлшық етінің қимылдары жеткілікті деңгейде дамымайды.
Сөйлеу тілі мүшелері әрекетінің қозғалуларының дамуы қол саусақтарының нәзік қимылдарының дамуымен тығыз байланыста болғандықтан, бала қолының ептілігін толық жетілдіру, түзету- тәрбие жұмысын жүйелі жүргізуді қалайды. Саусақ ойынын балабақшада және үй жағдайында әсерлі, көңілді түрде ұйымдастыруға болады. Алдымен балаларға саусақ ойыны түсіндіріледі, әр қимылы көрсетіледі. Мысалы: «Саусақтар сәлемдеседі» ойынын алайық. Мұнда бас бармақ ұшы әр саусақтың ұшымен кезекпен түйіседі. «Адамдар келеді». Оң қолдың сұқ саусағы мен ортаңғы саусақтарын жүгірген тәрізді етіп қимылдатады. Сонымен бірге халық арасында кеңінен тарап жүрген «қуырмаш» ойыны да саусақтардың нәзік қимылын жетілдіруге бағытталған.

Балалар осындай саусақ ойынын ойнай отырып, өлең шумағын қызыға айтады. Мысалы, «Моншақ». Қызыл-сары көк моншақ. Мен жасаймын көп моншақ. Мұнда қатар екі қолдың бас бармағымен сұқ саусақтарының ұшын түйістіре отырып, моншақ тәрізді бейнелейді, әрі оларды тізбектеп жасау балалар үшін өте қызықты әрекет, әрі қол бұлшық етін дамытуға үлкен көмегін тигізеді. Сонымен саусақ ойындарын жүргізу арқылы балалардың саусақтарының нәзік қимылдары мен бұлшық еттерінің жетілуімен бірге, олардың сөйлеу тілі мен ойлау қабілеттері дамитын болады және кейін жазу шеберлігін ойдағыдай меңгеруіне дайындайды.

Ж е к е м е н ш і к м е к е м е « А қ е р к е » б а л а б а қ ш а с ы

А т а - а н а л а р м е н т ә р б и е ш і л е р г е а р н а л ғ а н к е ң е с

Саусақ ойыны мен жаттығулары арқылы балалардың

тілдерін дамыту

Дайындаған: Джанасова Саина Жанболатовна

«Санамақ» ойыны

Мақсаты : кіші моториканы және сөйлеу ырғағын дамыту.

Бір, екі, үш, төрт, бес,

Анаммен сурет саламын , ( алақанды жұмып ашады)

Міне басы, міне іші. ( қолды шеңбер жасап айналдырады)

Аяқтары, қолдары, көздері ( қолымен кішкентай және үлкен шеңбер салу)

Аузы, сақинадан жасалған ( ауада сақинаны салу)

Әдемі шашы да бар. ( қолдарын екі жаққа ашады)

«Пішінді құрастыр» жаттығуы.

Мақсаты : қол қимылдарының икемділігін, дәлдігін, көз мөлшерін дамыту.

Жаттығу барысы: жүргізуші балаларға есептік таяқшаларды таратып береді. Балалар солардан геометриялық пішіндерді жасап шығару керек.

Төмендегідей тапсырмалар беріледі:

1. Төрт таяқшадан шаршы құрастыру;

2. Үш таяқшадан үшбұрыш құрастыру;

3. Үй құрастыру;

4. Жалауша құрастыру;

5. Жұлдызша құрастыру;

«Кірпі» жаттығуы

Момақанмын, алайда, (үш саусақтарын түйістіріп, кірпінің жүрісін салады)

Тікенім көп абайла, (екі қолының саусақтарын айқастырып, кірпінің тікенектері

жасайды).

Кіріп кетсе қолыңа,

Өкпелеме жарайма!

«Салат» саусақ ойыны

Сәбізді алып тазалаймыз, ( оң қолды жұдырыққа түйіп, сол қолдың алақанына

ысқылайды)

Үккішпен үгіп майдалаймыз.( екі қолды жұдырыққа түйіп кеудеге ұстап,

жоғары-төмен қозғайды)

Қанттан сеуіп дәмдейміз, ( саусақтардың ұшымен қант себеді)

Міне, дайын нәр тағам, ( екі қолын алдына жайып көрсетеді).

Дәруменге байыған! ( алақанымен іштерін сипалап, тойғандықтарын

көрсетеді).

Құстар қанат қағады

Құстар ұшып барады,

Көкте қанат қағады.

Барлық құстар қосылып,

Шиқ-шиқ-деп, ән салады.

Мысық

Пеш түбінде мысық отыр, (Басбармақ, ортантерек, шылдыршүмек

үшеуі жұмылады. Ортантерек)

Екі көзін қысып отыр. (Ортантерек пен кішкене бөбек көздері боп

саусақтарды қимылдатады)

Тышқан етін жегісі кеп, (Басбармақ, ортантерек, шылдыршүмек

үшеуі бір-бірін қашай қозғалтады )

Тісі оның қышып отыр.

Саусақ жаттығулары

1. Шынжыр. Оң және сол қолдағы басбармақпен баланүйрек саусақтары түйісіп, жүзіктер секілді айқасып, шынжыр жасайды.

2. Піл : оң қол алақаны жайылып тұрады. Сол қол саусақтары бас бармақ пен кішкене бөбек артқы аяғы болса, баланүйрек саусақ пен шылдыр шүмек саусақ алдыңғы аяқтар, ал ортаңғы саусақ пілдің тұмсығы.

3. Доп: алақандар бір-бірімен жабысады. ( доп пішінін жасайды).

4. Гүл : қолдар, саусақтар жоғары қарайды. Алақандар айшанақпен қосыла түптері өзара жанасады. Саусақтар ашылады. Осы жаттығуларды орындай отырып, мына өлең жолдарын айтады.

Саусақтар шынжыр болады,

Үзілмейді тартсаң да,

Ал, піл келіп шынжырды,

Үзіп кетті басқанда.

Тұмсығымен доп іздеп,

Ойнағысы келіп тұр.

Достық үшін пілге мен,

Гүл сыйлағым келіп тұр.

Добым-добым домалақ

Добым-добым домалақ,

Тоқтамайсың домалап.

Үстел үстін бүлдірдің, (Саусақтарды ұштастыра отырып, доп кейпін жасау. Өлең

Тарелкені сындырдың. мазмұнына қарай қимылдар жасау)

Тентек болып кеттің, деп,

Тұрмын сені тепкім кеп.

Саусақтар жүреді

Екі саусақпен 5-ке дейін тура және кері санап, алға-артқа жүреді

Мысық пен тышқан

Тышқан қашты мысықтан Еденде саусақтармен қашады.

Қатты -қатты жүгірді. Жылдам жүгіреді

Орын тапты қуыстан, Екі қолының саусақтарын айқастыра жұдырықтайды

Зәресін мысық ұшырды.

Қарады мысық тесіктен, Көздерімен жан-жаққа қарайды

Тышқанға бері шық,-деді. Қабағын түйеді

Еденді ұрды «Тук-тук» деп, Айқасқан жұдырығымен еденді ұрады

Тырналады, кетпеді. Еденді тырналайды

Былай-былай тартады. Айқасқан жұдырығын екі жаққа тартады.

Бұза алмады қамалды.

Амалы құрып мысықтың,

Үйіне қарай қайтады.

Қуанып тышқан есікті, Айқасқан жұдырығына қарап үрлейді

Жәй ғана кеп үрледі.

«Алақай, есік ашылды»,-деп, Қолдарын айқара ашады

Ініне қашып үлгерді. Еденде қайта жүреді