Доклад по краеведению Сэргэлээхтэн куорсун анньыммыт биьиги боьуолэк олохтоохторо

Саха республикатын Уэрэ5ин Министерствота

«Саха РеспубликатынКэбээйиулууьа» муниципальнайтэриллии

«Уэрэхсалалтата» муниципальнайтэрилтэ

Куокуйортооскуолата - Муниципальнайтэрилтэ

ТЕЗИС

Сэргэлээхтэн куорсун анньыммыт биьиги боьуолэк олохтоохторо

Толордо: Винокурова Нарыйаана 6кылаас уорнээччитэ

Салайааччы: Павлова А.П.- куруьуок салайааччыта

Аргас- 2014сыл

ИЬинээ5итэ

Киириитэ…………………….…………………………………………………………

1. Н.А. Лугиновайарулэтэ…………………………………………………………

2. Н.А. Лугинов «Сэргэлээххэ» сэьэнэ…………………………………………….

   1. Сэргэлээхыччаткуорсунанньыммытсирэ…………………………………….

   2. Сэргэлээхтэнтахсыбытбоьуолэгимолохтоохторо …………………………..

Тумук……….………………………………………………………..…………………

Туттуллубут литература………………………………………………………..……..

Киириитэ

Николай Алексеевич Лугинов - саха народнай суруйааччыта, билинникэмбодонпрозаигаолохтуьунануратыдиринкоруулэрдээхайымньыларынанбиллибитэ. Кинисоциальнай-психологическай, философскайсэьэннэр, историческайроманнарааптардара.

Биирдойдулаахпытаанбастаан литература5а уктэниэ5иттэн бэйэтэтуспасуоллаах-иистээх, улахан дьо5урдаах автор быьыытынанбиллибитэ. Киниоссо математика учууталынанулэлиисылдьан 1974 сыллаахха «ХотугуСулус» сурунаалгабэйэтинбастакы литература5а холонууларын - «Саьар5а», «Чыккымай», «Суоллар» диэнкэпсээннэринбэчээттэппитэ. АанбастаанХаналаска Ой оскуолатыгар математика, физика учууталынананананулэлиир. Бусылларга Николай Алексеевич бастакысэьэнин «Сэргэлээххэ» суруйар. Сэьэнбэчээттэнээт тута дьонбиьирэбилинылбыта. Кырдьык да, угуссахаыччатаСэргэлээхтэнуунэн-сайдан та5ыста5а дии. Ононсахаыччатаиитиллибитбиьигэруьуйуллубутыччаттарбиьигибоьуолэкпитигэрбааллар дуо, кинилэртуох - ханныкдьонбуолантахсыбыттарыйдиэныйытыкбиьигиниинтэриэьиргэттэ.

Улэсыала: Сэргэлээхтэнкынаттанануунэн-сайдантахсыбытбоьуолэгимдьонун-сэргэтинкиьиуорэтии

Улэсоруктара:

• 1 Суруйааччы оло5ун, айарулэтинуорэтии

• 2. Сэргэлээххэсэьэниуорэтии, ырытыы

• 3. Сэргэлээхтуґунанлитератураныуорэтии, матырыйаалыхомуйуу;

• 3. Ахтыыларыхомуйуу;уорэтии;

• 4. Баарматырыйаалларыанализтааьын, тэннээьин;

.Саба5алааьын: Оскотобиьигибиирдойдулаахпытайымньыларын аа5ан, ырытантолкуйдаатахпытына, биьигибэйэбитолохпутугар туьалаа5ы ылыахпытынсоп.

Н.А. Лугиновайарулэтинбилиьиннэрдим.

1. Н.А. Лугиноваанбастаан литература5а уктэниэ5иттэн бэйэтэтуспасуоллаах-иистээх, улахан дьо5урдаах автор быьыытынанбиллибитэ. Кини 1974 сыллаахха «ХотугуСулус» сурунаалгабэйэтинбастакы литература5а холонууларын - «Саьар5а», «Чыккымай», «Суоллар» диэнааттаанбэчээттэппитэ. Бубэрт дьо5ус кээмэйдээхэрээри, элбэхсанааныэтэр, иэйиини са5ар айымньыларын аа5ааччылар, онутэнэсахауьулуччулаахсуруйааччылараини-бииСэмэнуоннаСофронДаниловтарбэркэсэргии, сэнээрэкорсубуттэрэ. Николай Лугиновыбэйэлэригэрсыьыаран, эдэрсуруйааччыларыгарсеминардарыгарсырытыннаран, сахасуруйааччыларыгарчугастыктутан литература киэн, сырдык, кэрэуоннауустукэйгэтигэркиллэрэнбарбыттара.

Онтон айыл5аттан улахан дьо5урдаах Николай Лугинов а5ыйах сылиьигэрутуу-субуу

«Кэпсээннэр» (1976 с)

«Сэргэлээххэ» (1978 с)

«НуоралдьымаЧаранар» (1979 с)

«Мэндиэмэннэр» (1980 с)

«Туьулгэ» (1981 с)

«ТаасТумус» (1984 с)

«Сэбирдэхуута» (1986 с)

«Урдукарыылар» (1988 с)

«Халлаан хара5ата» (1992 с) диэнкинигэлэринбэчээттэтэнтаьаарбыта.

90-с сыллартан Николай Лугиновайарулэтин сана кэрдииьэ са5аламмыта, суруйааччыоссоуратыурдукчыпчаалларгадабайбыта. Олкурдук 20 сылкэринэбиирулаханулэтэбуолар «ЧынысХаан ыйаа5ынан» романа. Бу роман урдуктуксыаналаммыта. Билигин да Николай Алексеевич айарулэтэалгыстаахаартыгынан бара турар.

Н.А. Лугинов «Сэргэлээх» сэьэнэ

Суруйааччы 1978 сыллаахха «Сэргэлээххэ» диэнсэьэнэ аа5ааччы бол5омтотун таппыта, тапталынылбыта. Оччолоргоэдэрсаас, устудьуон оло5ун туьунансуруйуубэртсонункостуубуолбута. Бу тиэмэ5э ылсарыгар, биироттуттэн, аныучууталлыысылдьарэдэркиьиуорэмммит, куорсунанньанкотуппуткыьатын Сэргэлээ5ин ахтыбытаулаханоруолуылбыта, иккисоттуттэн, олоххо сана уктэнэркиьибэйэтэкордууридеалларынансалайтарбытбуолуохтаах. Олкурдук Николай Лугиновайарулэтэ са5аланыа5ыттан урдукпафостаах, диринсанаалардаахааптарбыьыытынанбиллибитэ. Кини до5ордоьуу, тапталэдэрдьонутумэр, куортуурсуолталарынкордорбутэ.

Сэьэнсурунгеройдара: Сережа, Айаан, Сэмэн, Никита уонна Миша. Мин санаабарбусэьэнстуденческай гимн курдуксуруллубут.

Сэргэлээхтэнтахсыбытбоьуолэгимолохтоохторо:

Ноговицын Василий Андреевич

Дьяконова Анна Григорьевна

Павлова Галина Павловна

ВинокуроваАксинияМихайловна

Тумук

Тумуктээнэттэххэ, биьигибоьуолэкпититтэн 1948 сыллаахтанбастакыстудеммыт Павлов Павел Дмитриевич са5аттан элбэхколуонэыччатиитиллэнтахсыбыт. Олкурдукбастакыбыраастар Иванов Василий Иннокентьевич, Игнатьев Петр Петрович тутуу инженера Павлов Семен Павлович, историк Сметанин Степан Дмитриевич академик Петров Егор Егорович курдукбилинниыччаткиэнтуттар а5а колуонэдьоммутуунэн-сайдантахсыбыттара. Кинилэрсуоллуранытэлэн 80-с сылларгабиьигинэьилиэкпиттутаахдьоннороСэргэлээхтэнкынаттанантахсыбаттара, олоххобэйэлэринсуолларынбулбуттар. Олкурдук: Ноговицын Василий Андреевич, Дьяконова Анна Григорьевна, Павлова Галина Павловна, ВинокуроваАксиния Михайловна, УнароваСаргылана Николаевна.

Сэргэлээхбиьигидьоммутугарбиэрбит:

• Билиигэ-коруугэтардыьыыны,

• Араасулуус о5олорун кытары до5ордууну

• Эйэлээхсыьыаны, эрэллээх до5оттору

• Олоххоактивнайпозицияны

• Эдэрсаасумнуллубаттугэннэрин

Туьаныллыбыт литература

1. Н.А. Лугинов «Сэргэлээххэ» 1978 с.

2. В.Б. Окорокова, А.Г. Куличкина, Л.Е. Слепцова «Эн миигинумнумаар, Сэргэлээх!» Дьокуускай: Бичик 2002 2 тома

3. Чолбон № 8, 2008 с.

4. Чолбон № 8 2013 с «Николай Лугинов-Болуьуок- суруйааччы»

5. Уолээннээх до5орум (Саха народнайсуруйааччыта Николай Лугинов 65 сааьыгар) Н.Е. Винокуров -Урсун.

6. Полярная звезда № 5 2008 г.

7. Ахтыылар

8. Хаартыскалар