Скелетниң асасий бөләклири. Адәм скелетиниң алаһидиликлири

Алматы облысы Ұйғыр ауданы

«Ғ.Садвақасов атындағы Үлкен Ақсу

орта мектебі мектепке дейінгі шағын

орталығымен» коммуналдық мемлекеттік

мекемесінің химия және биология пәні мұғалімі

Дараев Азизжан Турсунович

Синип 8

Пәни: биология

Дәрисниң мавзуси: Скелетниң асасий бөләклири. Адәм скелетиниң алаһидиликлири.

Дәрисниң мәхсити:

Адәм скелетиниң асасий қисимлири вә уларниң алаһидиликлири һәққидә чүшәнчә бериш.

Дәрис вәзипилири:

1.Тирәк-һәрикәт системисиниң асасий бөләклири: устиханлар вә уларниң түзүлүши, хизмити һәққидә алған билимлирини мустәһкәмләш.

2.Оқуғучиларниң ойлаш, мустәқил ишләш, селиштуруш қабилийәтлирини тәрәққий әттүрүш, пәнгә қизиқишини ашуруш.

3.Жавапкәрчиликкә, уюшчанлиққа, сағлам һаят тәризини сақлашқа тәрбийиләш.

Дәрис типи: арилаш дәрис

Қоллинидиған усуллар: соал-жавап, чүшәндүрүш, көрнәклик, қош тилда оқутуш, СТО технологиясиниң стратегиялири: семантикилиқ карта, «түртіп алу» ,«Санлар сөзләйду», биологиялик диктант.

Көрнәкликләр: интерактивлиқ тақта, тирәк-сизмилар, тапшурмилар йезилған карточкилар.

Дәрисниң бериши.

І.Уюштуруш ишлири: Саламлишиш, синип тазилиғини ениқлаш, оқуғучиларни түгәлләш.

Оқуғучиларни топларға бөлүш. Баш, гәвдә, мүрә вә ямпаш бәлбеғи устиханлирини қураштуруш арқилиқ үч топқа бөлүниду.

Баһалаш варақлири тарқитилиду.

ІІ.Өй тапшурмисини сораш. Ой қозғаш.

§22-23 мәзмунлаш.

Барлиқ топларға умумий соаллар берилиду.

БӘЙГЕ
1.Адам қаңқасы қанша сүйектен тұрады? -200
2.Бас қаңқасы қай сүйектерден тұрады? Ми,бет бөлігі

3.Мойын неше омыртқадан тұрады? 7
4.Арқа неше омыртқадан тұрады? 12
5. Бел неше омыртқадан тұрады? 5
6.Адамда неше жұп қабырға бар? 12
7.Сүйек типтері қандай? Қысқа,жалпақ,ұзын
8.Қысқа сүйектерді атаңыз? Омыртқа,білезік,алақан сүйектері
9.Ұзын сүйектерді атаңыз? жілік
10.Жалпақ сүйектерді атаңыз? Жауырын,қабырға,бас сүйегі,жамбас
11.Сүйектердің байланысу түрлері қандай? Жартылай қозғалатын,еркін қозғалатын,қозғалмайтын
12.Қаңқаның сүйектену процесі неше жаста аяқталады? 22-25 жас

ІІІ. Билимни һәртәрәплимә тәкшүрәш.

І топ. Баш скелети.

Семанткалық карта толтырыңдар.

Сүйектер

жауырын

бет

қол

омыртқа

қабырға

аяқ

жамбас

бас

табан

саусақ

төс

Ұзын сүйектер

Қысқа сүйектер

Жалпақ сүйектер

ІІ топ. Гәвдә скелети.

Биологиялық диктант.

Сүйектер өзара ..., ... және ... болып байланысады. Сүйектердің ... болып қосылуы олардың қиысып бітуі арқылы түзіледі. .... және ... өзара осылай байланысқан. Жік арқылы ... болып байланысу бұл ... сүйектерге тән. ... ... ... үлкен беріктікті қажет етеді.

Устиханлар өз ара ..., .... вә ... болуп қошулиду. Устиханларниң өз ара ... ... уларниң бир биригә тутушуп кетиши арқилиқ һасил болиду. ... вә ... устиханлири өз ара әйнә шундақ қошулған. Чаплишип, ... қошулуш-у баш устиханлириға хас ... баш мисали. ... .... интайин пухтилиқни тәминләйду. (қажетті сөздер: қозғалатын, қозғалмайтын, жартылай қозғалатын, сегізкөз, құйымшақ, жік арқылы байланысу, бас).

ІІІ топ. Санлар сөзләйду.

20-25.

200.

33-34.

12.

3

26

ІҮ.Дәрис мәхситини йәткүзүш.

Полиглот. Тил-һүнәр.

Ейтилған мақалиларда чүшүп қалған сөзләрни тепип, қазақ, рус, инглиз тиллириға тәржимә қилиңлар.

Адам тілі тас жарады, тас жармаса ... жарады. (бас, баш, голова, heard))

-азамат, (аяқ, нога, leg)

-мүлік (қол, рука, hand)

-сандық -бас

Тіл-кілт.

Қол жүйрігі ..., (ет, мясо, мыщцы, еat, muskuls)

Тіл жүйрігі … (face, бет,үз, лицо).

Бүгинки дәристә адәмниң скелетиниң бөләклири билән тонушумиз.

Ү.Йеңи мавзуни чүшәндүрүш.

Оқуғучиларға «Түртіп алу»стратегияси арқилиқ дәрисликтики мавзу билән мустәқил иш берилиду.

«Скелет вә униң қисимлири, алаһидиликлири» мавзуси бойичә луғәт тарқитилип берилиду.

Баш скелети-бас қаңқасы

Гәвдә скелети-тұлға қаңқасы

Мәйдә бошлуғи-кеуде қуысы

Мүрә бәлбеғи-иық белдеу

Қолниң әркин қозғилдиған скелети-қолдың еркін қозғаладатын қаңқасы

Ямпаш бәлбеғи-жамбас белдеуі

қозғилидиған, қозғалмайдиған, аз қозғилидиған-қозалатын, қозғалмайтын, жартылай қозғалатын

киришип қошулуш-жік арқылы байланысу

маңлай-маңдай

чекә-самай

гәжгә, йәлкә-шүйде

чоққа-төбе

иңәк устиханлири-жақ сүйектері

омуртқа йотиси-омыртқа жотасы

төш-төс

қовурға-қабырға

дүмбә-арқа

мәйдә-кеуде

сәккизкөз-сегізкөзяпилақ-жалпақ

гүжәк-жауырын

беғиш-бұғана

тоқмақ илик-тоқпан жілік

жәйнәк- кәрі жілік

биләк-білек

инчикә устихан-шынтақ сүйек

қол беши сүйәклириқол басы сүйектері

биләйүзүк-білезік

алиқан-алақан

бармақ-саусақ

ошуқ устихан-асықты жілік

пақалчәк-шыбық сүйек

тапан вә бармақ оттуриси-толарсақ

тапан-табан

бармақ фалангилири-бақай

І топ..Баш скелети.

ІІ топ. Гәвдә скелети.

ІІІ топ. Мүрә вә ямпаш бәлбеғи скелетлири.

ҮІ.Мавзуни чүшәнгәнлигини ениқлаш.

Тест. Тірек -қимыл жүйесі бойынша .
1. Аталған сүйектердің қайсысы қол басы сүйектерін құрамайтынын көрсетіңіз.

А) Асықты жілік. Д) Алақан сүйектері.В) Білезік сүйектері. С) Саусақ сүйектері. Е) Кәрі жілік.
2. Иық белдеуіне кіретін сүйек:

А) Тоқпан жілік. Д) Кәрі жілік. В)Жауырын. С)Асықты жілік. Е)Жамбас сүйегі.
3. Қол қаңқасы сүйектерінің ретімен дұрыс орналасқандары:
А)тоқпан жілік,кәрі жілік,саусақ,алақан сүйектері.
В)кәрі жілік,тоқпан жілік,қолбасы сүйектері.
С) қолбасы-саусақ сүйектері,тоқпан жілік,кәрі жілік.
Д) саусақтар,кәрі жілік,алақан,саусақ сүйектері.
Е) тоқпан жілік,кәрі жілік,алақан,саусақ сүйектері.
4.Адамның бас сүйегіндегі ми сауыты бөлігіне жатпайтын сүйек:
А) маңдай сүйегі. В) төбе . С) самай. Д) шүйде. Е)төменгі жақ сүйек
5. Тірек - қимыл жүйесінің қызметі:

А)мүшелерді қорғау,қан өндіру,тірек. В)қоректің қорытылуы. С)секреттік. Д) оттегін тасымалдау. Е)тасымалдау.
6. Бас сүйектің бет бөліміне жатады:

А) маңдай сүйегі. В) төбе С) самай. Д) шүйде. Е)үстіңгі жақ сүйек
7. Жалпақ сүйекті көрсет: А)жілік В)қабырға.С)саусақ сүйегі. Д) омыртқа Е)табан.
8.Аяқ қаңқасы сүйектері:

А)ортан жілік,асықты жілік,садақ,табан сүйектері. В)ортан жілік,тоқпан жілік,табан сүйектері С)жамбас ,иық сүйектері Д)омыртқа,қабырға.Е)бұғана,жауырын.
9.Адамның омыртқа жотасы неше бөлімнен тұратындығын көрсет:

А) 5 бөлім В) 3 бөлім С) 4 бөлім. Д) 2 бөлім Е) 6 бөлім
10.Жалпақ сүйекке жатпайды:

А)саусақ сүйектері В) төс С) қабырға Д) жамбас Е) жауырын

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

А

В

Е

Е

А

Е

В

А

А

А

ҮІІ.Мавзуни пишшиқдаш.

«Иә» немесе «жоқ» әдісі.

Ұзын сүйектер жілік деп аталады. «иә»
Құрсақ қуысындағы мүшелерді- жамбас белдеулері сүйектері қорғайды. «иә»

Мойын омыртқаның саны - 10 « жоқ »
Сүйек кемігінде қан жасушалары түзіледі.«иә»
Мешел ауруы Д дәруменінің жетіспеуінен болады.«иә»
Ұзын сүйектерге омыртқа сүйегі жатады.« жоқ»
Сүйектер шеміршек, буындар арқылы байланысады.«иә»

Омыртқа жотасы33-34 омыртқадан құралған.(иә)

Адам қаңқасында 500 сүйек бар.(жоқ)

Адамда доға тәрізді 11 жұп қабырға болады(жоқ)

Жұлын омыртқа өзегінде орналасқан.(иә)

Ауызша сұрақтар.

І топ.

Иық белдеуін түзетін сүйектер (бұғана, жауырын)

Сүйек қандай ұлпаға жатады? (дәнекер)

Қаңқа мен бұлшық еттен құралған жүйе. (тірек-қимыл)

Сегізкөз неше омыртқадан тұрады? (5)

Адамда неше қабырға болады? (12 жұп)

Қолбасы сүйектері нешеге бөлінеді? (білезік, алақан, майда сүйектері)

ІІ топ.

Омыртқа жотасының саны?( 33-34)

Сүйектің сырты немен қапталған? (сүйек қабық)

Адам қаңқасы неше сүйектен тұрады? (200 жүзден астам)

Омыртқа жотасының ұзындығы адам бойының неше пайызын құрайды?(40%)

Кеуде қуысында қандай мүшелер болады?(жүрек, өкпе, кеңірдек, өңеш, қан тамырлары, лимфа жолдары және жүйке талшықтары).

Кеуде қуысына қандай сүйектер жатады? (төстік, қабырға, омыртқа)

ІІІ топ.

Мойын омыртқасы нешеу (7)

Адам қаңқасы нешеге бөлінеді?(бас сүйек, тұлға, аяқ-қол)

Бас сүйектің бет бөлігін қандай сүйектер құрайды?(қозғалмалы үстіңгі жақ және қозғалмалы астыңғы жақ сүйектер құрайды)

Толарсақ неше сүйектен тұрады?( майда 26 сүйек)

Қаңқа қандай қызымет атқарады?(денемізге тірек болып, пішінін сақтайды, қорғаныштық және қан түзілу қызметін атқарады, зат алмасуға қатысады)

Омыртқа жотасының бірінші омыртқасы (атланта)

ҮІІІ. Өйгә тапшурма бериш. Баһалаш.

§21 86-бәт жәдвәлни дәптәргә толтуруңлар.

Умумий баһалаш вариғи арқилиқ умумий баһалаш..