Поурочный план Табиғи сұрыптау (9 класс)

9 сынып

«Көпір» тапсырмалары.

«Білу»

«Түсіну»

«Қолдану»

«Талдау»

«Жинақтау»

«Бағалау»

Сабақтың тақырыбы: Табиғи сұрыпталу - эволюцияның қозғаушы және бағыттаушы күші

Сабақтың мақсаты: табиғи сұрыпталу түрлерімен таныса отырып, оның ерекшеліктерін мысалдар және өзіндік жұмыстар арқылы меңгеруіне, жұмыстарды орындап алған білімдерін өз бетімен қолдана алуына жағдай туғызу;

Сабақтың міндеті:

1.Өз бетінше жұмыс жасауға, жауапкершілікті сезінуге, шығармашылық ізденімпаздыққа, табиғаттағы процестерді ескеруге тапсырмалар беру арқылы тәрбиелеу;
2.Деңгейлік тапсырмаларды біртіндеп орындауына жағдай жасау арқылы қабілетіне байланысты жеке құзырлылығын дамыту.

Ұйымдастыру кезеңінен соң сыныпты 3 - топқа бөлу.
1 - топ К. Линней
2 - топ Ж. Ламарк
3 - топ Ч. Дарвин.

Әр топ ғалымдар еңбегімен таныстырады.
Карл Линней (1707 - 1778) - организмдерді алғаш рет топтастырып жүйеге келтірген швед ғалымы, жаратылыстанушы. өсімдіктер мен жануарларды класқа, отрядқа, туысқа, түрге бөлуді де бірінші болып ұсынған. Биологияға 1000 - ға жуық терминдерді енгізген. Жүйелеуде өсімдіктер мен жануарларды латын тілінде түрі мен туысын білдіретін қос атпен атауды ұсынды. «Табиғат жүйесі» атты еңбегі өте құнды болғандықтан 12 рет басылып шыққан.

Жан Батист Ламарк (1744 - 1829) - алғашқы эволюциялық теорияның негізін қалаушы француз жаратылыстанушы. Организмдердің бейімдеушілік қасиетін сыртқы орта жағдайымен байланыстыра зерттеді. Бұл эволюциялық теорияның дамуына қосқан зор үлесі болып есептеледі. Ғылымға «биология» терминін алғаш енгізген ғалым. «Француз флорасы», «Зоология философиясы» және т. б. ірі еңбектер жазған.
Чарлз Роберт Дарвин (1809 - 1882) - органикалық дүние эволюциясының негізін салған ағылшынның ұлы жаратылыстанушы ғалымы. «Бигль» кемесімен 5 жылға созылған саяхатта жинаған деректері - зерттеулерінің негізгі арқауы болды. Өзгергіштік, сұрыптау, тіршілік үшін күрес эволюцияның негізгі факторы екендігін және адамның төменгі сатыдағы жануарлардан шыққандығын дәлелдеді. Органикалық дүние эволюциясының себептері мен заңдылықтарын ашты. Еңбектері: «Табиғи сұрыпталу», «Түрлердің шығуы», «Үй жануарлары», «Адамның шығу тегі», «Жыныстық сұрыпталу», «Құрттар» және т. б.

І- кезең. Үй тапсырмасын сұрау
Лездеме сұрақтар қойылады әр топқа.
К. Линней
1. Өсімдіктермен жануарларды қажетті белгілеріне қарай сұрыптап, іріктеп алуды Ч. Дарвин қалай атады? (Қолдан сұрыптау)
2. Ч. Дарвин қолдан сұрыптаудың қандай түрлерін айқындар берді? (Санасыз, әдістемелік)
3. Ч. Дарвиннің 1868 жылы шыққан еңбегі қалай аталады? (Үй хайуанаттары мен мәдени өсімдіктерінің өзгеруі)
4. Популяциядағы гендер жиынтығы қалай аталады? (Генофонд)
Ламарк
1. Қолдан сұрыптаудың ерекшелігін білу мақсатында Ч. Дарвин қай елдің ауыл шаруашылық практикасына көп көңіл бөлді? (Англия)
2. Санасыз сұрыптау дегеніміз не?
3. Ч. Дарвиннің 1859 жылы қандай еңбегі жарық көрді? (Түрлердің шығуы)
4. Бір кеңістікте тіршілік етіп, бір бірімен еркін шағылысып, ұрпақ беретін, бір түрге жататын даралардың жиынтығы? (Популяция)

Дарвин
1. Қолдан сұрыптаудың нәтижесі қандай? (Іріктеме, қолтұқым)
2. Әдістемелік сұрыптау дегеніміз не?
3. Ч. Дарвиннің 1871 жылы қандай еңбегі жарық көрді? (Адамның шығу тегі)
4. Кенеттен болатын тұқым қуалайтын өзгергіштік қалай аталады? (Мутация)

Мутация тақырыбы бойынша сызба көрсетіледі. Сол сызба бойынша

Оқушылар ойланып жауап береді.

ІІ. Жаңа материалды түсіндіру
Қолдан сұрыптау кезінде адам өзіне қажетті, пайдалы қасиеттері бар ұрпақтарды қалдырып, жарамсыздарын жойып реттейді. Ал бұл процесс табиғатта қалай жүзеге асады және табиғатта сұрыпталу бола ма? Табиғатта да ұдайы сұрыпталу болып жатады (1 - кесте). Барлық тірі организмдерге тән қасиет - тұқым қуалайтын өзгергіштік, сондықтан организмнің кез келген жұбы өздерінің артына ұрпақ қалдырады.
Ч. Дарвин өсімдіктер мен жануарлардың жабайы түрлерінде айқын емес (жеке) өзгергіштік басымырақ болатынын дәлелдеді.

Қолдан сұрыптау
1. Егіншілік пен мал шаруашылығы дамығаннан кейін ғана пайда болды
2. Қолдан сұрыптау адамның араласуымен болады
3. Малдардың адамға пайдалы жақтарын жақсарту үшін белгілі жоспар бойынша сұрыптайды
4. Өсімдіктерді де пайдалы белгілерін қажетіне жарату үшін сұрыптайды.
5. Қолдан сұрыптаудың жағымсыз жақтары - пайда болған белгілері организмге зиян. Олар табиғатта дәрменсіз.
6. Жана іріктемелер (өсімдіктерде) мен қол тұқым

Табиғи сұрыпталу
1. Тіршілік пайда болғаннан бері үздіксіз жүреді
2. Көзге көрінбейді, жүруі білінбейді.
3. Сұрыпталу кезінде организмге пайдалысы қалып, зияндысы жойылады.
4. Табиғи сұрыпталуға адамның ешқандай қатысы жоқ.
5. Ортаға жақсы бейімделгендері қалады, бейімделе алмағандары тіршілігін жояды.
6. Қоршаған орта мен популяцияда тепе - теңдік сақталады.
7. Жаңа түрлер пайда болады.

«Ойлан,жұптас,бөліс»

-«Түртіп алу» мәтінмен жұмыс (түраралық, түрішілік,сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларымен күрес);

-«Топтастыру»-тіршілік үшін күрес формаларына жататын жануарларды топтастыру;

-«Түйінді сөз» (мағынасын ашып түсіндіру);

-Тіршілік үшін күресті туғызатын басты фактор;

- Кестемен жұмыс (табиғи және қолдан сұрыптау белгілерін анықтау, кестеге қою);

Қолдан сұрыптау

Белгісі

Табиғи сұрыпталу

Адам

1. Кім жүргізеді?

Табиғат

Адамға қажетті белгісі бар дарақтар

2. Нәтижесінде қайсысы тірі қалады?

Қоршаған орта жағдайларына жақсы бейімделетін дарақтар

Төмен

3. Тіршілікке бейімділік дәрежесі

Жоғары

Бірнеше жылдан бірнеше ондаған жылдарға дейін

4. Үдеріс жылдамдығы

Жүздеген немесе мыңдаған жылдар

Жағымсыз белгілері бар бірде-бір дарақ көбеюге рұқсат етілмейді

5. Әр түрлі жылдамдықта болу себептері

Көбеюге ұзак уақыт жағымсыз белгілері бар дарақтар (оңай кездейсоқтық) қатыса алады

Әсімдіктер іріктемесі және жануарлар қолтұқымы

6. Қандай жаңа формалар түзіледі?

Жануарлар мен өсімдіктердің жаңа түршелері және түрлері